DRIFT. De kunst van klimaatadaptatie by VIERNULVIER

DRIFT.

De kunst van klimaatadaptatie

MARIA LUCIA CRUZ CORREIA

Vooruit / 2019 Greentrack Gent 1

De kunst van klimaatadaptatie

DRIFT.

In DRIFT lieten vier kunstenaars (Peter Aers p.4, Maria Lucia Cruz Correia p.12, Gosie Vervloessem p.22, Ruben Nachtergaele p.30) het publiek ervaren hoe zij omgaan met de gevolgen van klimaatverandering. Ieder vertrekken ze vanuit een ander natuurelement (lucht, water, vuur, aarde) en het symbolisch verwante bewustzijnsveld (denken, voelen, doen, ervaren) om zo heel uiteenlopende perspectieven op onze sterk veranderende leefomgeving te verkennen. Klimaatadaptatie? Het klimaatbewustzijn verruimt geleidelijk aan van een focus op alleen vermindering van CO2-uitstoot om zo klimaatopwarming tegen te gaan (ook wel ‘klimaatmitigatie’) naar de noodzakelijke aanpassing aan het grondig veranderend klimaat (of ‘klimaatadaptatie’). Wetenschappers zijn het er over eens dat die mitigatie de afgelopen decennia en vandaag de dag veel te traag gaat waardoor het klimaat sneller en sterker opwarmt dan eerder berekend. Klimaatverandering en alle gevolgen van dien zijn een feit. Als we een ‘volhoudbare’ leefomgeving willen creëren in de nabije toekomst, zullen we dus niet alleen bewust moeten omspringen met energie, materialen, mobiliteit, etc., maar ook onze leefomgeving en levenswijze moeten aanpassen aan de gevolgen van klimaatverandering, zoals hittestress en droogte in de zomermaanden, wateroverlast en natte winters, druk op landbouw en voedselvoorziening, een toenemend aantal klimaatvluchtelingen, etc. Dit thema van klimaatadaptatie is doorgaans het domein van wetenschappers en beleidsmakers die het thema logischerwijze op een analytische, cerebrale manier benaderen. In DRIFT willen Greentrack Gent en Vooruit samen met de kunstenaars een hypercomplex thema als klimaatadaptatie ook vanuit andere menselijke bewustzijnsvelden benaderen: het psychisch-emotionele, het fysiek-zintuiglijke, het uitvoerende. Dit project vond plaats in de loop van 2019 op verschillende plekken in de openbare ruimte in Gent. Hier vind je inspiratiebronnen van de kunstenaars en hun weergave van de sessies. 3

02.04.2019

Lucht 1

1 Dit document toont de bronnen die Peter gebruikte voor zijn sessie. Voor feedback of opmerkingen over dit document, contacteer eva@greentrack.be.

Peter Aers 2 Kunstenaar en filosoof Peter Aers neemt ons mee in een oefening waar hij ons via dialoog uitdaagt om verschillende perspectieven op het thema klimaatadaptatie te verkennen. Met Bruno Latour en The Parliament of Things als uitgangspunt onderzoeken we hoe we stem kunnen geven aan de ons omringende ‘dingen’. We vertrekken van de vraag ‘Wat als de rivier de Leie rechten zou krijgen?’ en luisteren naar de stem van allerlei betrokken ‘actanten’ bij deze vraag.

2 www.everythingdepends.be www.buildingconversation.nl

LUCHT

DENKEN MET DE DINGEN in 5 stappen mijn bronnenmateriaal

1: Celestial Emporium of Benevolent Knowledge is a fictitious taxonomy of animals described by the writer Jorge Luis Borges in his 1942 essay ‘The Analytical Language of John Wilkins’ (‘El idioma analítico’ de John Wilkins). Wilkins, a 17th-century philosopher, had proposed a universal language based on a classification system that would encode a description of the thing a word describes into the word itself – for example, Zi identifies the genus beasts; Zit denotes the ‘difference’ rapacious beasts of the dog kind; and finally Zitα specifies dog. In response to this proposal and in order to illustrate the arbitrariness and cultural specificity of any attempt to categorize the world, Borges describes this example of an alternate taxonomy, supposedly taken from an ancient Chinese encyclopedia entitled Celestial Emporium of Benevolent Knowledge.

The list divides all animals into 14 categories: – Those that belong to the emperor – Embalmed ones – Those that are trained – Suckling pigs – Mermaids (or Sirens) – Fabulous ones – Stray dogs – Those that are included in this classification – Those that tremble as if they were mad – Innumerable ones – Those drawn with a very fine camel hair brush – Et cetera – Those that have just broken the flower vase – Those that, at a distance, resemble flies Borges claims that the list was discovered in its Chinese source by the translator Franz Kuhn. 1 1

Wikipedia contributors, Celestial Emporium of Benevolent Knowledge, Wikipedia, the Free Encyclopedia, 24/2/2020, opgevraagd op 2/4/2020, beschikbaar onder het Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk-delen 3.0

PETER AERS 2:

“Ik ben de lucht”

and Cetus (the whale), among others. Like other zodiac constellations, Aquarius was catalogued by the Greek astronomer Ptolemy in the 2nd century.

“Ik ben de lucht” “Ik ben de lucht” COUNCIL OF ALL BEINGS The Council of all Beings is a ritual form of council which is part of the Work That Reconnects. The Council of All Beings allows the participants to move beyond their human centric point of view and see from non-human perspectives. The Council awakens us to our interconnectedness and our interdependence with earth’s natural systems and living beings. Participants have the opportunity to grow their ecological selves, find solidarity with all life, and gain a deeper understanding of the issues facing other species in our damaged environment. 2

Aquarius contains the famous supergiant star Sadalsuud (Beta Aquarii) and a number of notable deep sky objects: the globular clusters Messier 2 and Messier 72, the asterism Messier 73, the Aquarius Dwarf Galaxy, Atoms for Peace Galaxy (NGC 7252) and two well-known nebulae: the Saturn Nebula and the Helix Nebula.

3: Constellation Names like the names of stars, come from a variety of sources and each has a different story and meaning to it. Old constellations’ names usually come from Greek mythology, while the constellations created more recently were mostly named after scientific instruments and exotic animals. However, there are no strict rules because the stories of the constellations differ from one constellation to the next. Aquarius Constellation is located in the southern hemisphere. It is one of the 12 zodiac constellations. The constellation’s name means ‘the water-bearer’ (or ‘cup-bearer’) in Latin and its symbol is , which represents water. Aquarius lies in the region of the sky which is sometimes referred to as the Sea, because it contains a number of other constellations with names associated with water; Pisces (the fish), Eridanus (the river),

LUCHT

PETER AERS

LUCHT

PETER AERS 4: The Whanganui River on New Zealand’s North Island has long been considered sacred by the Maori people of the region. Now, a settlement that has ended a historic struggle and has sparked widespread celebrations has given the river an extremely unique status. The river, which is considered to be an ancestor by the Maori people, has been granted legal status and can now be represented in court. It will be represented by two guardians on behalf of the tribe and the crown. “I know the initial inclination of some people will say it’s pretty strange to give a natural resource a legal personality,” said New Zealand’s Treaty Negotiations Minister Chris Finlayson. “But it’s no stranger than family trusts, or companies or incorporated societies.” “The reason we have taken this approach is because we consider the river an ancestor and always have,” explained Gerrard Albert, the lead negotiator for the Whanganui iwi (tribe). 4

Kiran Mohandas Menon, ‘In New Zealand, a river becomes a “person”’ from thediplomat.com, (17 maart 2017)

Water

09.06.2019

WATER

Maria Lucia Cruz Correia Hoe voelen we ons bij het verdwijnen of veranderen van onze rivieren en bossen? Welke delen van onszelf vinden we terug in de plekken waar we wonen? Hoe moet je verhalen over verlies plaatsen wanneer het over ‘onderdelen’ van onze leefomgeving gaat? Is daar ook een zekere rouw aanwezig? De wetenschap voorspelt ingrijpende veranderingen in biodiversiteit, leefomgeving, weersomstandigheden, voedselvoorziening, … ten gevolge van de klimaatcrisis. Onvermijdelijk zullen we afscheid moeten nemen van bepaalde dieren plantsoorten, van vertrouwde seizoenskenmerken en landschappen. Onbewust maakt dat afscheid een melancholie en een gevoel van rouw in ons wakker. Maar hoe verwerken we een gevoel van verlies voor iets dat nog niet echt weg is? En hoe kunnen we rouwen over dingen die we altijd vanzelfsprekend vonden? Deelnemers verlieten voor deze werksessie voor enkele uren het vasteland en namen plaats op Maria Lucia’s drijvende eiland ‘Common Dreams: Flotation School’ in het Houtdok. Dobberend op het water lichtte Maria Lucia samen met onderzoeker Evanne Nowak de verschillende fasen van verdriet over klimaatverandering toe. Tijdens deze tocht doorheen de fasen van ontkenning, affectie, verbinding en actie, bieden ze je de tijd en de ruimte om te kijken naar je verhouding tot ecologische onrust, als manier om collectieve rouw te boven te komen. Deze sessie werd afgesloten met een ‘overlevingsmaaltijd’ met ingrediënten die meer dan 10 jaar goed blijven.

WATER “Grief is a path to understanding entangled shared living and dying; human beings must grieve ‘with’, because we are in and of this fabric of undoing.” Donna Haraway, Staying with the trouble 1

en rouw om wat we verliezen en de passiviteit die voortkomt uit het gevoel van afstand ten opzichte van die natuur en dat ecosysteem.

De workshop In deze sessie verkennen we hoe we ‘inclusief’ kunnen rouwen: samen met de veelheid aan soorten en mensen die bedreigd worden; als onderdeel van een pad dat ons leert begrijpen hoe een ‘gedeeld’ leven en sterven met elkaar verbonden zijn. Kan ecologische rouw ons bewustzijn van onze onderlinge afhankelijkheid en onze relatie met ontelbare anderen die met uitsterven bedreigd zijn, versterken? Terwijl we op het vlot drijven, introduceren kunstenaar Maria Lucia Cruz Correia en onderzoeker Evanne Nowak de verschillende stadia van het ‘wiel’ van de aan klimaatverandering gerelateerde rouw. Ze voeren een gesprek met ons door de stadia van ontkenning, genegenheid, verbinding en actie. Zo bieden ze de tijd en ruimte om te kijken naar onze relatie met ecologisch leed.

→ Workshop-performance: Common Dreams: Climate Grief → Duur: vier uur → Voorkeurslocatie: drijvende platforms, boten en vlotten

Klimaatverdriet Onze leefomgeving verandert zienderogen: bossen verdwijnen, diersoorten sterven uit, de aarde warmt op en zet allerlei kettingreacties in gang. Die gemeenschappen, diersoorten, landschappen en stukken natuur die we verloren hebben, kunnen we niet altijd meer herstellen, omdat het niet herstelbaar is of omdat we dit als mens niet meer in handen hebben. We kunnen er alleen nog vanop afstand naar kijken. Als passieve toeschouwers. Onze relatie met die natuur is bovendien verstoord. In onze consumptiedrang zijn we de natuur gaan beschouwen als gebruiksvoorwerp en voelen we ons niet meer verwant met het ecosysteem en alle wezens die erin leven. Die afstand is evenwel in strijd met het gevoel van verlies dat we ervaren. We schipperen voortdurend tussen gevoelens van verdriet

Wat hebben we verloren toen onze rivieren en bossen werden aangetast of veranderd? En welke puzzelstukjes van onszelf vinden we terug in onze woonplekken? Hoe kunnen we de verhalen van verlies begrijpen in het licht van Timothy Mortons ‘hyperobjecten’2? Is er een gevoel van rouw?

‘Tentacular Thinking: Anthropocene, Capitalocene, Chthulucene’, in: Staying with the Trouble, Donna Haraway J., pp. 30-57. Copyright, 2016, Duke University Press. All rights reserved. Republished by permission of the copyright holder. www.dukeupress.edu Philosophy and Ecology After the End of the World, Timothy Morton. Morton gebruikt de term ‘hyperobjecten’ voor objecten die zo wijd verspreid in ruimte en tijd zijn dat ze zich aan de normale weergave in ruimte en tijd onttrekken. Voorbeelden hiervan zijn de opwarming van de aarde, verpakkingsmateriaal en radioactief plutonium. (bron: Wikipedia-bijdragers, ‘Timothy Morton’, Wikipedia, de vrije encyclopedie, beschikbaar onder het Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk-delen 3.0)

MARIA LUCIA CRUZ CORREIA

WATER

MARIA LUCIA CRUZ CORREIA Tijdens deze workshop willen we ook niet-menselijke stemmen van rouw en verdriet delen. In de reactie van mensen op ecologische problemen komen soms onbewuste associaties naar boven, omdat we de neiging hebben om onbekende emoties, sensaties en ziekten te negeren. Samen proberen we om ons open te stellen voor herstel en het ecologische verlies te boven te komen. De werksessie omvat een overlevingsmaaltijd met ingrediënten die meer dan 10 jaar meegaan.

Common Dreams ‘Flotation school’ Common Dreams ‘Flotation school’ is een doorlopende autonome klimaatschool die workshops aanbiedt over overleven in tijden van nood, over duurzaamheid, klimaatadaptatie, klimaatgerelateerde rouw, klimaatmelancholie en het verlies van landschappen. Deze school werd opgericht in 2017 toen ze voor het eerst een workshop aanbood in de Oude Dokken in Gent – een wijk die ingrijpende stedelijke gentrificatie ondergaat. De drijvende installatie werd sindsdien ook gebruikt als een gemeenschappelijke ruimte voor de lokale bootgemeenschap in de Oude Dokken om bijeenkomsten te organiseren. Tussen 2017 en 2019 heeft de Flotation School een relatie opgebouwd met lokale organisaties en scholen. Verschillende workshops gingen er door of werden er bedacht, er werd geëxperimenteerd met uiteenlopende methoden, technieken en

tools voor klimaatadaptatie, duurzaamheid en regeneratieve oplossingen. Common Dreams is een mobiel prototype van een klimaatschool dat kan reizen en zich kan aanpassen aan andere steden en kan samenwerken met universiteiten, kunstinstellingen en duurzame organisaties. In 2020 wordt de school geïmplementeerd in FAR Nyon, in samenwerking met de universiteit HEAD in Genève en CIFAS in Brussel.

WATER

Maria Lucia Crus Correia, Common Dreams, Climate Melancholia, PDF pagina 1

MARIA LUCIA CRUZ CORREIA

WATER

Maria Lucia Crus Correia, Common Dreams, Climate Melancholia, PDF pagina 2

MARIA LUCIA CRUZ CORREIA

27.09.2019

Vuur

Gosie Vervloessem Gosie Vervloessem onderzoekt in haar praktijk de angsten die we zorgvuldig proberen weg te stoppen in de grotten van onze ziel. Voor DRIFT daalt ze samen met de deelnemers af naar die grotten en schrijft ze van daaruit met hen nieuwe verhalen voor de toekomst. Dit proces van onderzoek en nieuwe verhalen creëren, verloopt via een zintuiglijk, collectief pad van kneden, bakken en eten van brood. Wanneer je brood maakt, kneed je onbewust je gedachten, intenties en zorgen mee in het deeg. Maar pas wanneer je het vormeloze deeg in de oven steekt, krijgt het door de hitte zijn uiteindelijke vorm. Ook onze maag kan je zien als een fornuis waarin verhalen over verleden en toekomst worden gekneed en gebakken. En aan de ingang van de grot fluisteren diepe stemmen in een onverstaanbare taal … Maar wat gebeurt er in de oven wanneer de wereld rondom ons ondenkbaar, ongrijpbaar en onafgelijnd wordt? Wat gebeurt er als we verdwalen in ons eigen verteringstraject? Welke rol speelt deeg en het maken van brood in tijden van rampspoed, pandemie en uitsterving? Wat willen de stemmen aan de ingang van de grot ons zeggen? ‘De maag, de grot en de oven’ is een onderzoekende workshop van toekomst voorspellen, geïnspireerd door de horror van wat er ondergronds, onder onze huid ligt te sudderen in de oven. Tijdens dit proces van brood bakken, werden deelnemers uitgenodigd om te reflecteren over nieuwe manieren van verhalen vertellen, recht vanuit onze buik.

VUUR

GOSIE VERVLOESSEM

VUUR

GOSIE VERVLOESSEM

VUUR

GOSIE VERVLOESSEM

11.10.2019

Aarde

Ruben Nachtergaele Hoe kan je als mens in de stad, waar de wilde natuur veraf is en onder druk staat door de klimaatcrisis, bewust contact maken met het ecosysteem waar we deel van uitmaken? Hoe kan je je verbinden met de veelheid van organismen en wezens die zich daarin bevinden? Geluidskunstenaar Ruben Nachtergaele nodigt je uit om in dat ecosysteem te staan, je er via je zintuigen mee te verbinden om zo sterker bij je eigen bron-natuur te komen en op die manier meer als onderdeel van een ecosysteem te handelen en leven. Hij helpt je andere manieren van waarnemen (‘zijn’ door te luisteren) te activeren door je mee te nemen op een stiltewandeling. Je sprokkelt er materialen en objecten, en nadien ga je samen met de groep de geluiden die we met die objecten kunnen maken intiem en close-up beluisteren.

AARDE DRIFT / AARDE: een verslag Vrijdagavond 11 oktober 2019. We komen met een groepje luisteravonturiers samen in een zaaltje in de Herlegemstraat in Gent. Om als kunstenaar te kunnen werken rond klimaatadaptatie richt ik me op het individuele niveau. We hebben veerkrachtige mensen nodig, die in staat zijn om hun leven te herdenken op vlak van consumptie en tijdsindeling. Om comfort te herdefiniëren. We worden uitgedaagd om te onderzoeken en te finetunen wat levenskwaliteit is. Een veerkrachtig iemand voelt zich op zijn plaats in een groep, in een ecosysteem. Verbondenheid als individu met andere individuen en met een plaats in een systeem is belangrijk om ons volwaardig mens te voelen. Maar hoe kunnen we vanuit onszelf verbinding maken met iets als ‘de natuur’ of een planeet, laat staan met de kosmos, de veelheid aan soorten, dieren, planten, mineralen, organismen en chemische constellaties? Maken we daar deel van uit of zien we dat als externe actoren? Kunnen we ons ermee verbonden voelen? En hoe maak je contact met een ecosysteem? Als dit ‘contact maken’ gefaciliteerd kan worden, dan zullen volgens mij vele keuzes op individueel niveau en ook op maatschappelijk-organisatorisch niveau evidenter worden. Voor mezelf is klank een sleutel in het proces. En specifiek: luisteren. Stilte is een kwaliteit die ik door bewust te luisteren kan ervaren. In mijn praktijk als geluidskunstenaar maak ik regelmatig veldopnames. De luisterfocus die daarbij hoort, brengt mij nu en dan in een staat waar ik totale eenheid ervaar met de dingen om me heen: planten, dieren, mensen, de elementen, de planeet. Mijn praktijk als ‘klankacteur’ (bruitage voor film) scherpte daarnaast het vermogen aan om in te kunnen zoomen op geluid en dynamiek, en om gelaagdheden te ontrafelen.

In deze AARDE-sessie van DRIFT maken we, door intensief te luisteren, verbinding met de natuur vlakbij in de stad, met de materie en de wezens om ons heen. Daardoor kunnen we onszelf makkelijker positioneren in dat ecosysteem en ons ertoe verhouden. Wandelen in een stil bos is bijna vanzelfsprekend helend: het schept ruimte in je hoofd, je gewaarwording komt tot rust en de overload aan prikkels kan afgevoerd worden. In de stad is dit minder vanzelfsprekend. Er gaat een zekere stress mee gepaard door de opeenstapeling van functies en de concentratie van mensen en activiteiten. Er is verkeer, commerciële activiteit, consumeren en produceren. Nochtans is compact urbaan leven in een duurzame maatschappij cruciaal.

Een mogelijke reactie is om je ervan af te sluiten. Dit vergt eigenlijk extra energie omdat onze hersenen hier actief mee bezig moeten zijn. Zo worden we bijvoorbeeld vermoeid van lawaai. Soms maskeren we het aanwezige geluid door muziek in oortjes, of door veel en luid te praten. Maar als we ons luisteren trainen, zouden we zelf in moeilijke akoestische omstandigheden kwaliteit, rust en ruimte kunnen ervaren. We starten de sessie met een reset. Ik maakte zelf een chapaka, een rammelaar gemaakt van de afgevallen bladeren van mijn kamerplant (areca palm). Hiermee schud ik de lading van de voorbije dag weg en creëer ik ruimte voor de nieuwe ervaring die

RUBEN NACHTERGAELE volgt – een soort heropstart door te rammelen, dus. Ik activeer en noteer hiermee ook de fysieke ruimte rond ons: de lucht, de kamer. Als opwarming en om ‘diep luisteren’ te activeren, vraag ik iedereen om in een cirkel te liggen met het hoofd naar het centrum. We doen een geluidsmeditatie (deep listening sonic meditation) van componist Pauline Oliveros:

Terwijl je naar dat alles luistert als een geheel, kan je je inbeelden dat je een specifiek geluid dat je hoort, kan gebruiken als aanleiding om je lichaam te ontspannen, om mee te trillen?

AARDE: voelen / luisteren / klinken 1 Kan je je inbeelden dat je alles wat je niet nodig hebt, loslaat? Terwijl je de ondersteuning van de grond voelt onder je, kan je je het gewicht van je lichaam inbeelden terwijl het zich langzaam aanpast aan de zwaartekracht? Kan je je de heel subtiele trilling van de grond of de vloer die je ondersteunt, voorstellen?

Terwijl je de gewaarwordingen van deze oefening laat binnenkomen, kan je je inbeelden dat je meer en meer geluiden betrekt in je luisteren? (vlakbij, veraf, intern geluid, klankherinneringen, ingebeeld geluid, …) Terwijl je meer en meer voelt dat je elke klank kan gebruiken om je lichaam te ontspannen, zelfs al is die zwak, heel ordinair alledaags of juist heel intens, kan je je inbeelden dat je steeds feller bewust wordt van elk mogelijk geluid in elk mogelijk moment?

Kan je je inbeelden dat je lichaam één wordt met de grond? Kan je je inbeelden dat je luistert naar al wat weerklinkt, als was je lichaam de hele aarde? Er kan het geluid zijn van je gedachten of van je lichaam zelf. Natuurgeluiden van vogels, stemmen, voertuigen? Sommige geluiden zijn heel erg zwak, sommige intens, sommige continu, sommige onderbroken.

Kan je je inbeelden dat je voor jezelf het geluid van je adem opmerkt, accepteert en toevoegt aan het geheel, terwijl je verder luistert en dieper ademt? Kan je je inbeelden dat je elk mogelijk geluid maakt met je (innerlijke) stem? Voelen, luisteren, ademen en klinken: kan je je inbeelden dat je dit allemaal combineert en voort kan blijven doen? Kan je je inbeelden dat je zelf klank bent? 1

Pauline Oliveros, Deep Listening: A Composer’s Sound Practice, Deep Listening Publications, p. 32: Earth: Sensing/Listening/Sounding (1992) – Courtesy of the Pauline Oliveros Trust. All rights reserved © 2013, A Composer’s Sound Practice, Deep Listening Publications (PoPandMoM.org)

AARDE

RUBEN NACHTERGAELE Na deze oefening gaan we 40 minuten op stiltewandeling in ‘De Prettige Wildernis’. Dat is een park vlakbij mijn huis in SintAmandsberg waar nog een mooi stukje onbeheerd groen te vinden is. Er zijn geen strakke regels, de dynamiek is organisch, maar we praten niet. Ik ga voorop en hou nu en dan halt, met als auditief en visueel teken het geschud van de rammelaar. We hebben geen afgelijnd programma af te werken, we openen ons voor wat zich aandient. Ook al zijn dat gedachten of gepieker. Langzaam slijt die mentale staat (en soms weerstand) weg. Onderweg sprokkelen we materialen voor de geluidsmassage straks. Het is valavond. Deze overgangsfase is interessant omdat hier ruimte ontstaat voor onverwachte dingen. Het is wonderlijk hoe de wind, de bladeren en de vogels performatief worden doordat we simpelweg in stilte samen halt houden. Zelfs de achtergrondruis van het verkeer of geroep van luidruchtige tieners wekt geen weerstand op. Alles is er en wij zijn er ook. Er ontstaat een soort van aanvaarden, subtiele lagen en finesses ontplooien zich in het geluid. Ook de ondergrond speelt mee. Textuur en vochtigheid verklankt zich door onze voetstappen. Ik merk dat er een focus ontstaat in de groep. Het is magisch hoe we zonder te spreken een verbinding aangaan. Niet alleen met de omgeving maar ook met elkaar. Er ontstaat een vertrouwensband die ons straks van dienst zal zijn. We merken ook hoe grappig het is om in de openbare ruimte een handeling te stellen die onverwacht is: aandachtig en in stilte lopen, en meer nog: in stilte halt houden. Andere parkbezoekers kijken verbaasd en glimlachend toe.

Het is donker als we terug bij het zaaltje aankomen. Na een koekje en een kop thee maak ik enkele groepjes van drie, waarbij twee personen telkens een geluidsmassage zullen geven aan de derde deelnemer. We brachten het landschap mee naar binnen via de verzamelde takjes, aarde, stenen en bladeren. We zullen nu de materie verklanken naar het innerlijke. Ik vraag aan de deelnemers om subtiele lagen op te zoeken, om te spelen, om acties te herhalen. We gaan wrijven, draaien, tonen ontdekken, dynamieken exploreren. We zoeken geen spektakel, maar eerder de finesse van de kleine prikkel. Onderzoek het materiaal, ga in interactie met je handen. De intuïtie mag het overnemen van de gestuurde actie. We onderzoeken de kracht van minimale beweging. Het belang van non-verbale communicatie en interactie. Klank zit dichtbij de ziel, waar taal soms een mentale barrière kan opwerpen. We duiken in de materie en laten texturen spreken. Ik vraag om aandacht en respect voor de luisterende en niet alleen voor je eigen acties. Geduld is nuttig. Je moet niet steeds actief zijn om iets te laten gebeuren. Pauzeren is even belangrijk als de actie zelf. Een kwaliteit die in het Japans omschreven wordt als ‘Ma’. Ik zie dat de wandeling doorwerkt. Het is geweldig om volwassenen op deze manier te zien spelen en experimenteren. Waar alles het eerste half uur nog enigszins bedaard gebeurt, ontstaat er na enkele rondes een lossere sfeer waar er voorstellen komen uit de groep die we uitproberen. We eindigen in een ‘vrije’ groepssessie waar iedereen zonder vastgelegd parcours de ruimte gebruikt.

AARDE Sommigen staan stil, anderen bewegen. Soms luister je, soms maak je geluid, soms de twee tegelijk.

We besluiten dat dit een ideale manier is om vrijdagavond door te brengen met enkele geluidsavonturiers. Ikzelf ben vooral blij om te zien hoe we vanuit een kunstenpraktijk mensen zichzelf kunnen laten heruitvinden. Dat geeft me hoop. Ik had de intentie om iets teweeg te brengen dat lang kan resoneren en dat lijkt gelukt: Achteraf krijg ik enkele bedankingsmails en een postkaartje*. Zelf ben ik heel dankbaar voor het mee beleven van deze sessie met deze mensen. Ik hoop nog veel dergelijke waardevolle momenten te mogen faciliteren. Ruben Nachtergaele

“We willen je graag bedanken met deze wilde postkaart voor de workshop van gisteren. Het luisteren naar de natuur, naar onze omgeving, naar elkaar. Daar werden we stil van. Ontroerd. Bedankt voor dat moment.”

RUBEN NACHTERGAELE

COLOFON DRIFT. De kunst van klimaatadaptatie is een samenwerking tussen Greentrack Gent, Kunstencentrum Vooruit en Peter Aers, Maria Lucia Cruz Correia, Gosie Vervloessem en Ruben Nachtergaele. MEER INFO www.greentrack.be/gent www.vooruit.be REDACTIE Eva Peeters VORMGEVING Chloé D'hauwe

WATER