ฉบับที่ 107/2558 เดือน กรกฎาคม 2558
Seizures syncope and weakness
อาจารยนายสัตวแพทยศิราม สุวรรณว�ภัช ภาคว�ชาอายุรศาสตร คณะสัตวแพทยศาสตร จ�ฬาลงกรณมหาว�ทยาลัย
บทนำ
อาการชัก เปนลม และออนแรง นีม้ คี วามคลายคลึงกันตรงทีส่ ตั วจะปรากฏ อาการทรุดตัวลง หรือลมลง (collapse) อยางทันทีทนั ใด บางรายถึงกับมีอาการหมดสติ บางรายก็ยงั คงมีสติสมบูรณบา ง ไมสมบูรณบา ง เจาของสัตวอาจนำสัตว เขามาปรึกษาในขณะทีส่ ตั วยงั คงหมดสติ แตโดยสวนใหญเมือ่ เจาของนำสัตวเขามาพบมักจะรูส กึ ตัว ดีขึ้นจนเปนปกติแลว เมื่อซักถามอาจไดความวาสัตวเกิดอาการ collapse ดังกลาวมาเพียงแคครั้งเดียวก็พามาเลย หรือไมก็เกิดอาการมาแลว หลายครั้งแลวจึงคอยพามา กรณีออ นแรงนัน้ สัตวอาจปรากฏอาการออนแรงมาตลอดจน ณ ขณะทีพ่ บสัตวแพทยเลย หรือ อาการออนแรงอาจเกิดขึน้ เปนพักๆ (episodic) หลังออกกำลังกายหรือตืน่ เตนดีใจเทานัน้ จะเห็นไดวา กลุม อาการจำพวก collapse นีม้ คี วามหลากหลายของการปรากฏอาการทางคลินกิ (clinical presentation) ทานจำเปนตองทำความเขาใจ เพือ่ ใหการแยกแยะออกจากกัน ไดอยางถูกตอง เหตุผลก็เนื่องจากแตละอาการนั้นมีสาเหตุ (etiology) ที่แตกตางกันนั่นเอง ขณะเขารับการปรึกษาเจาของสัตวบางคนอาจตกอยูใ นภาวะตืน่ ตระหนก ในขณะทีบ่ างรายอาจควบคุมอารมณ ตัวเองได ทัง้ นีค้ งขึน้ อยูก บั ประสบการณและบุคลิกภาพ ของแตละคน หลายครัง้ ทีเ่ จาของมีสติพอจนสามารถถายวิดโี อขณะเกิดเหตุ หรือหลังเกิดเหตุแลวนำมาใหเราไดพเิ คราะหไดดว ย กรณีหลังนีถ้ อื วาเปนการใชเทคโนโลยีเขามาชวยในการ วินิจฉัยโรคไดเปนอยางดี ซึ่งจะพบไดมาขึ้นเปนลำดับจากนี้ไป การแยกชนิดของภาวะ collapse ลักษณะของอาการและบริบทของแตละภาวะนัน้ จะแตกตางกันไป เจาของสัตวสามารถเรียกอาการรวมๆ ทัง้ หมดไดวา collapse ชัก ออนแรง เปนลม อยางใดอยางหนึ่งก็ได สัตวแพทยผูใหการรักษามีความจำเปนตองเรียนรูใหเกิดความเขาใจ และสามารถจดจำอาการและบริบทตางๆ ใหไดเพราะเราตองใชขอ มูลเหลานีป้ ระกอบการซักประวัตแิ ละเก็บขอมูลจากเจาของสัตว และยังใชเพื่อการแยกแยะอาการทั้งสามลักษณะออกจากกัน จากนี้ไปเราจะมาทำความเขาใจในรายละเอียดของอาการทั้งสามดังจะกลาวโดยอาจลองแยกออกเปนสวนๆ ตามลักษณะความตึงตัวของกลามเนื้อ (muscular tone) ดังนี้ การสูญเสีย muscular tone ซึง่ ไดแก อาการออนแรงชัว่ ขณะ (episodic weakness) อาการเปนลม (faint หรือ syncope) อาการออนแรงหลังจากออกกำลังกาย (exercise induced weakness) อาการออนแรงเฉียบพลัน (paroxysmal weakness) การออนแรงถาวร (persistent weakness) และ กลุม อาการลมหลับ (narcolepsy-cataplexy) เปนตน การเพิม่ ขึน้ ของ muscular tone เชน อาการชัก (seizures) มักมีและมีการกระตุกของกลามเนือ้ รวมดวย สัตวมกั ไมสามารถควบคุมการเกร็งหรือกระตุกได โดยอาจเกิดกับกลามเนือ้ ทัง้ รางกายทำใหถกู เรียกกวา generalized seizures หรือเกิดกับกลามเนือ้ บางสวนหรือซีกใดซีกหนึง่ ทำใหถกู เรียกวา partial หรือ focal seizures กรณีหลังสัตวมกั ยังคง มีความรูสึกตัวตางกับกรณี generalized seizures ที่สัตวมักสูญเสียความรูสึกตัว บางครั้งเจาของสัตวอาจเรียก อาการชักไดหลายๆ ชือ่ ในภาษาอังกฤษวา fits, convulsions หรือ epilepsy ในขณะทีภ่ าษาไทยเราใชคำวา “ชัก” เพียงอยางเดียว แตหากวาเราแบงอาการในกลุม นีอ้ อกตามการมีความรูส กึ ตัว (consciousness) ซึง่ เปนวิธที ผ่ี แู ตงมักใชบอ ยในการ แยกแยะปญหา collapse ออกเปนสวนๆ โดยจะแยกออกไดเปนสองจำพวกคือ สัตวยงั มีความรูส กึ ตัวอยู ซึง่ ไดแก อาการออนแรง (weakness) สัตวทม่ี อี าการออนแรงจะยังคงรูส กึ ตัวเพราะสาเหตุ ปญหาหรือรอยโรคไมไดเกิดขึ้นในสมอง อาการ weakness สามารถแยกออกไดเปนสองประเภทตามรูปแบบ การเกิดอาการคือ อาการออนแรงชั่วขณะ (episodic weakness) คือเกิดการออนแรงโดยมากจะเกิดหลังมีกิจกรรมเชน การ ออกกำลังกาย วิง่ เลน หรืออารมณตน่ื เตน ดีใจ กลัว หรือเหามาก เปนตน บางครัง้ ภาวะการออนแรงชัว่ ขณะ อาจถูกเรียกวา exercise precipitated weakness ซึง่ ก็แปลความหมายตรงตัวคือการออนแรงอันเนือ่ งมาจาก การออกกำลัง อาการออนแรงถาวร (persistent weakness) สัตวจะเกิดอาการออนแรงตลอดเวลา แมในเวลาทีเ่ ขามาตรวจ ทีโ่ รงพยาบาลก็มอี าการออนแรงปรากฏใหเห็น สัตวมกั ไมสามารถเคลือ่ นทีไ่ ด มักจะนอนอยูก บั ที่ อาจสามารถ ถดตัวเองไปขางหนาหรือหลังไดบาง ซึ่งคงตองขึ้นกับความแข็งแรงที่พอมีเหลืออยูของกลามเนื้อ สัตวสญ ู เสียความรูส กึ ตัวไป กรณีนไ้ี ดแก ภาวะชักชนิดทัง้ ตัว (generalized seizures) เปนลม (syncope) และ ภาวะลมหลับ (narcolepsy-cataplexy syndrome) ไมใชทกุ กรณีทส่ี ตั วจะสูญเสียความรูส กึ ตัวหากเกิดภาวะชักหรือ เปนลม ทัง้ นีข้ น้ึ กับความรุนแรงของ lesion และตำแหนงของ lesion วาเกิดทีจ่ ดุ ใดบาง สวนกรณี narcolepsy-cataplexy สัตวมักจะไมรูสึกตัวหรือวูบหลับไปแตก็สามารถปลุกใหตื่นขึ้นมาได