Durme- en Scheldeland - 2017-1 by Natuurvereniging vzw Durme

Durme- en Scheldeland

NR 1 | 2017 | JAARGANG 20 | DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT VAN DE REGIONALE NATUURVERENIGING VZW DURME

Wat krabt daar aan de oever?

Hoe verliep dagvlinderjaar 2016?

Twintig jaar Fondatie, een terugblik

Inhoud

Colofon

Driemaandelijks tijdschrift van de regionale natuurvereniging vzw Durme.

Voorwoord

Wat krabt daar aan de oever?

Hoe verliep dagvlinderjaar 2016?

Rubriek: achter de schermen ...

Redactieraad: Thomas Van Lancker (hoofdredactie en opmaak). Michaël Crapoen, Marieke De Vos, Sarah Geers, Kristof Scheldeman, Martine Van Audenhove. Met dank aan:

10 Koeien op hun plek gezet in de Buylaers

Geert Braem, Jurgen Couckuyt, Geert De Smet, Joris Everaert, Dietrich Heiser, Jan Maertens, Sara Meersman, André Verstraeten.

11 Infodag Drones

Taalkundig advies: Paule Bosch

12 Donkmeer enkele monumenten rijker?

Secretariaat: Bezoekerscentrum Molsbroek Molsbergenstraat 1, 9160 Lokeren Tel: 09 348 30 20 info@vzwdurme.be www.vzwdurme.be Lidmaatschappen: 12 euro per kalenderjaar of 25 euro als steunend lid. Leden die zich ook op ‘t Groene Waasland, een tijdschrift dat vzw Durme uitgeeft samen met andere Wase natuurverenigingen, willen abonneren, betalen 5 euro extra per kalenderjaar.

14 Struweeltjes 18 Twintig jaar Fondatie, een terugblik 21 Kinderblaadje 24 Fotopagina 26 Vogelnieuws 28 Activiteiten januari - april 30 Vzw Durme-overzicht 2016

Betalingen kunnen via onze bezoekerscentra of door overschrijving op BE52 0012 2999 0009 van vzw Durme met vermelding van naam en adres. Gedrukt op milieuvriendelijk papier met plantaardige inkt. De auteurs zijn verantwoordelijk voor hun publicaties. Overnemen van artikels is toegelaten als je de bron vermeldt. Alle foto’s zijn auteursrechtelijk beschermd. Bedankt voor jouw steun! Cover: Wollige bundelzwam Foto: Vzw Durme

Onze partners:

Vo o r w o o r d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Samenwerking Beste leden, vrijwilligers en sympathisanten Een nieuw jaar, dus ook een nieuwe jaargang van ons tijdschrift ‘Durme en Scheldeland’. De 20ste jaargang zelfs! Dat zijn 80 tijdschriften boordevol informatie over de natuur en natuurbescherming in onze regio. Een mijlpaal. En nog meer geweldig nieuws om het jaar te beginnen! Mijn oproep in het vorige tijdschrift was niet tevergeefs: we zijn er nog net voor het jaareinde in geslaagd om aan 200 ha natuurgebied in eigendom van de vereniging te geraken. Nog een mijlpaal! En we gaan uiteraard door! Laat me het bij de start van dit nieuwe jaar eens hebben over samenwerking, een heel belangrijk element in ons dagelijkse (beroeps)leven, en dus ook in de werking van een vereniging. Ik heb het dan (o.a.) over samenwerking tussen personeelsleden en vrijwilligers, tussen vrijwilligers onderling, tussen de vereniging en landbouwers, tussen de vereniging en openbare besturen en, vooral ook, tussen de vereniging en andere verenigingen en organisaties. De wetgeving en procedures, die alsmaar complexer worden, en allerlei overlegvergaderingen waarmee we geconfronteerd worden zijn nog moeilijk allemaal op te volgen voor een kleine vereniging. Een goede en constructieve samenwerking met de grotere natuurbeschermingsorganisaties in Vlaanderen, zoals onze zusterorganisaties Natuurpunt en Vogelbescherming Vlaanderen, en andere regionale organisaties zoals het Regionaal landschap, is vandaag de dag dan ook meer dan ooit noodzakelijk. Een kleine regionale vereniging zijn, met 8 medewerkers en meer dan 1.500 leden, heeft uiteraard ook zijn voordelen en zijn waarde, maar dit is op meerdere vlakken natuurlijk niet te vergelijken met organisaties die een paar honderd medewerkers hebben en 100.000 leden tellen. Zelfs zo’n kleine vereniging in goede banen leiden vergt vandaag de dag echter een professionele aanpak. Een bestuur bestaande uit vrijwilligers dat af en toe bij elkaar komt om een aantal beslissingen te nemen volstaat niet meer. Op organisatorisch vlak verder evolueren is dan ook zeker en vast een grote uitdaging voor dit nieuwe jaar en voor de volgende jaren. Terugkijkend op 2016 wil ik toch nog even terugkomen op het vele werk dat gepresteerd moest worden aan het opstellen van een beleidsplan voor de volgende 5 jaar. Net voor het jaareinde vernamen we van de Vlaamse overheid dat ons dossier goed geëvalueerd werd en we voorlopig erkend worden. Onze erkenning wordt definitief als we eind 2017 kunnen aantonen dat ons ledenaantal hoog genoeg is. Het blijft dus belangrijk om ook in 2017 vooral in te zetten op het vergroten van het aantal leden! Als je daarbij wil helpen: graag! Geef dan een seintje aan het secretariaat. Alle hulp is welkom! Het zag er in 2016 ook naar uit dat het wel eens moeilijk zou kunnen worden om onze bezoekerscentra te blijven openhouden, maar ook dat dossier is in de goede richting geëvolueerd, en mogelijk kunnen we in de toekomst zelfs naast het bezoekerscentrum Molsbroek ook het bezoekerscentrum Donkmeer verder ontwikkelen. Tot slot bedankt aan iedereen, medewerkers en vrijwilligers, die in 2016 op zijn/haar manier één of meerdere steentjes toe bijdroeg aan de werking van de vereniging. Hopelijk kunnen we ook op jullie rekenen in dit nieuwe jaar. Gelukkig nieuwjaar! Geert De Smet Secretaris PS: heb je je lidgeld voor 2017 nog niet betaald? Doe dat dan snel! Dan blijf je ook in de toekomst dit tijdschrift ontvangen.

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Wat krabt daar aan de oever?

Chinese wolhandkrab wordt vaste waarde Michaël Crapoen Recent was er in de pers heel wat te doen over het massaal opduiken van Chinese wolhandkrabben op verschillende plaatsen in Vlaanderen. In de zomer van vorig jaar verschenen er nl. onheilspellende berichten over hordes krabben die zich door niets en niemand lieten tegenhouden en die zich al knisperend met hun scharen toegang verschaften tot onze woningen. Er zullen heus wel plekken geweest zijn waar er plaatselijk enige tijd overlast werd veroorzaakt, maar het is zeker en vast geen nieuw fenomeen. Ook in onze streek tref je ze in zowat alle waters aan en zorg(d)en ze soms voor overlast. Net zoals veel andere soorten exoten* (zie kadertekst). Deze vrij, grote zoetwaterkrab heeft opvallend behaarde poten en leefde oorspronkelijk enkel in mondingen, getijdenrivieren en kustgebieden in Oost-Azië. Zowat 100 jaar geleden is deze soort via het ballastwater van schepen in Europa terecht gekomen, meer bepaald in Duitsland. Van daaruit koloniseerden de wolhandkrabben de rest van Europa. Zoals dat wel vaker gaat met planten en dieren die hier van nature niet thuishoren, ging dat heel snel.Want bij gebrek aan natuurlijke vijanden palmden ze op zowat een decennium tijd grote delen van Europa in. Rond 1933 doken in België de eerste exemplaren op en een 10-tal jaar later zorgden ze al voor overlast in onze streek en dan meer bepaald langs de Durme- en Scheldeoevers. Uit die tijd zijn er nl. diverse getuigenissen van mensen die op hun ‘koer’ of in de schuur het ‘kleinste kamertje’ opzochten voor een dringende boodschap. In sommige perioden van het jaar werden ze daar opgewacht door tientallen knarsende scharen van onze wolhandige Chinese vrienden. Voorwaar geen plek om ‘op het gemak’ te zitten…

Ook in onze streek tref je in zowat iedere rivier en sloot Chinese wolhandkrabben aan.

Overlast!? Los van de soms angstaanjagende ontmoetingen waarbij mensen op het eerste gezicht denken aan een ‘reuzenspin’, zorgen ze ook op verschillende andere manieren voor overlast. Ze zijn nl. dol op het graven van holen, en dan nog het liefst in dijken en langs oevers. Op die manier ondergraven ze letterlijk de stabiliteit van deze structuren. Daarnaast volgen ze zeker geen strikt dieet en eten ze zowat alles wat ze tegenkomen: vis en viseitjes, waterinsecten, amfibieën, enz. Vaak snoepen ze ook het aas van onze vissers af. Iets waar ook onze hengelaars aan het Donkmeer of langs de Durme van kunnen meespreken. Heb je zelf een tuinvijver of een sloot in de buurt dan maak je veel kans om ze te ontmoeten. Op hoop van zegen Omdat ze hier geen natuurlijke vijanden hebben hoeven ze zich eigenlijk ook nergens zorgen over te maken en kunnen ze zich in groten getale voortplanten. De laatste jaren zijn er echter steeds meer waarnemingen van onze inheemse dieren die als tussendoortje ook wel zin hebben in krab. Lepelaars worden af en toe gezien met een exemplaar tussen de snavel, en ook de door de vissers verfoeide aalscholvers blijken met enige regelmaat zin te hebben in een Chinese snack. Diverse meeuwensoorten - ook deze staan niet op zo’n goed blaadje bij veel mensen - kunnen een waardevolle bondgenoot worden in de strijd tegen deze invasieve kruipers. Klabsalade dan maal! In China is deze krab een ware delicatesse. Ze worden op zowat iedere hoek van de straat verkocht, en op sommige plaatsen staan er zelf automaten waarin je levende krabben kan kopen! Door overbevissing en vervuiling is deze soort er echter zeldzaam geworden en worden er dan ook behoorlijke prijzen voor gegeven. Ondanks het feit dat heel wat Europeanen graag schaaldieren lusten, zijn er voorlopig weinig initiatieven om deze soort actief te gaan bevissen en op het menu te plaatsen. Dat zou nochtans een groot verschil kunnen maken en de uitbreiding van de krab een halt toeroepen. * Dit zijn dieren en planten die door menselijke invloeden (bv. transport of uitzetten) buiten hun normale verspreidingsgebied terechtkomen. Jaarlijks zijn er zo honderden soorten die op die manier in onze natuur terechtkomen, maar slechts enkele soorten weten zich aan te passen of vinden hier een geschikt leefgebied. Zij kunnen dan zorgen voor grote problemen in het natuurlijke evenwicht want vaak hebben ze hier dan ook geen natuurlijke vijanden en planten ze zich exponentieel voort. We noemen ze dan ‘invasieve exoten’ en zij kunnen voor enorme problemen en kosten zorgen. In onze streek zorgde de grote waternavel vrij recent voor heel wat problemen. Deze drijvende waterplant werd vaak gebruikt in siervijvers, maar door zijn snel woekerend gedrag kwam hij algauw ook in onze natuur terecht. Het kostte tienduizenden euro’s om de groeiplekken van deze plant in onze lokale beken en kanalen uit te roeien. Enkele andere voorbeelden van soorten die in onze streek reeds voor een ecologische of economische bedreiging zorgen zijn de Amerikaanse rivierkreeft, de Japanse duizendknoop, de reuzenbalsemien, de tijgermug, de nijlgans, de Amerikaanse vogelkers (bospest), het Aziatisch lieveheersbeestje, ...

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Hoe verliep het dagvlinderjaar 2016? Jurgen Couckuyt Half november 2016 werd er in het Bezoekerscentrum Molsbroek in Lokeren een bijeenkomst gehouden door de VVE WG Dagvlinders.Traditioneel staat er in die maand een presentatie van het Project dagvlinders Durme- en Scheldegebied op het programma. Eerst werden de meteogegevens behandeld die een zeer extreem verloop hadden met een lang, nat voorjaar dat in mei werd gevolgd door veel zon. Daarna kregen we de ‘zondvloed’ van half mei tot begin juli die de kentering inluidde met de start van de zomer. Deze zomer was zeer lang en droog, met veel zon eind augustus. Dit heeft invloed op de toestand van veel biotopen en hun waardplanten. Hebben deze weersomstandigheden ook een invloed gehad op bepaalde soorten dagvlinders in ons projectgebied? Dit was de hamvraag tijdens dit jaaroverzicht.

Een eitje van de sleedoornpage. Meteen de 36ste soort in het projectgebied Durme- en Scheldegebied. © Philippe Van de Velde

De onderwerpen die aan bod kwamen, werden chronologisch besproken en geëvalueerd. Eerst kwamen de winteractiviteiten aan bod met zoektochten naar eitjes van de sleedoornpage en de eikenpage. De eerste soort is vooral bekend net ten zuiden van ons projectgebied waar ook haar noordelijke verspreidingsgrens ligt. Het was dus uitkijken of ze ook voorkwamen op de talrijke plaatsen met sleedoornstruwelen in het uiterste zuiden van ons projectgebied. Tijdens één van de zoektochten werden toch twee eitjes gevonden in Herdersem (ten noorden van Aalst). Meteen de 36ste soort voor ons projectgebied.

Daarnaast werd er veel gezocht naar andere stadia van de ‘Big 3’ (kleine ijsvogelvlinder, iepenpage en grote weerschijnvlinder, nvdr.) in de bossen van Berlare. Zelfs met bootjes werd langs de waterkant gezocht op takken van boswilg en grauwe wilg, de voorkeurplanten van de grote weerschijnvlinder. Tot op heden is deze soort echter nog niet in deze stadia gevonden. Nadien kwamen de soorten aan bod die bij ons overwinteren. Het was vooral uitkijken naar de kleine vos die in aantallen en observaties verder afneemt. De piek van 2013 is heel vermoedelijk een influx geweest van migratie uit andere streken. In augustus is een duidelijk piek in de meteogegevens te zien waarbij de kleine vos de enige soort is die daarvan heeft geprofiteerd met toenemende aantallen in deze vliegperiode. Dit zou kunnen wijzen op de voorkeur van de kleine vos voor een gematigder klimaat boven de te hete zomers die we de laatste jaren kennen. Frits Bink oppert dit gegeven al veel langer dan vandaag. In de Ardennen en het noordelijker gelegen Nederland doet de kleine vos het alvast beter dan bij ons. Alle andere soorten beleefden trouwens op dat moment een negatieve piek in de vliegperiode en dat is toch opvallend. Algemeen doen de andere soorten het zeer goed. Vooral de citroenvlinder was in het voorjaar indrukwekkend, en in het najaar liet de dagpauwoog enorme aantallen optekenen. De vrijwilligers van het project (ver)kozen deze laatste als ‘dagvlinder van het jaar 2016’.

Record aantal waarnemingen citroenvlinder in 2016. © Project dagvlinders Durme en Scheldegebied

Citroenvlinder (m.), toch wel dé soort van het voorjaar 2016.

De voorjaarssoorten werden in detail besproken en geëvalueerd i.f.v. de zware regenperiode eind mei. Na de ‘zondvloed’ is de zomer volop gestart; het was het sein voor de typische soorten van de maand juni. Het groot dikkopje deed het goed, net zoals het koevinkje en de typische bossoorten. De keizersmantel breidt verder uit in de bossengordels rond Puyenbroek. De grote weerschijnvlinder is op 2 nieuwe plaatsen gezien in het uiterste oosten van ons projectgebied. De iepenpage is stabiel gebleven in de toplocatie Berlare maar de kleine ijsvogelvlinder is dit jaar niet gevonden. Ook de zandoogjes zoals bont zandoogje, bruin zandoogje en oranje zandoogje hebben een heel goed 2016 achter de rug. Andere soorten zoals het boomblauwtje en de drie witjes (klein koolwitje, groot koolwitje en klein geaderd witje, n.v.d.r.) hebben een zeer goed jaar achter de rug met een flinke voorjaarsgeneratie van de eerste soort en grote aantallen bij de witjes tijdens de late zomer. Het was heel opvallend hoeveel soorten een laatste generatie hadden met grote aantallen. Dit is typisch bij dergelijke mooie lange nazomers. De natte voorjaarsmaanden en droge lange zomers hebben ook hun negatieve kant en dit uit zich vooral bij het hooibeestje op de locatie van de taludberm E17 ter hoogte van Ten Reyen in Waasmunster. Het is typerend dat er lage aantallen zijn op de locatie en dat er meerdere exemplaren worden aangetroffen op zoek naar geschikt biotoop in de omgeving. Er zijn echter geen goede biotopen die als alternatief kunnen gebruikt worden. De kerngroep van het project heeft een beheerovereenkomst gesloten met Afdeling Wegen en Verkeer om deze taludberm te beheren i.f.v. het hooibeestje.

Rups bruin blauwtje.

Ondertussen proberen we maximaal aandacht te geven aan de drie doelsoorten van het project; oranjetipje, koevinkje en hooibeestje (typische graslandsoorten) en de blauwtjes; icarusblauwtje, bruin blauwtje en kleine vuurvlinder. Deze laatste genieten onze speciale aandacht en moeten nog beter onderzocht worden naar hun verspreidingsstrategie. Daarnaast zal er nu meer naar eitjes en rupsen van deze soorten gezocht worden. Dit zal zich vertalen in een project ‘sla je slag’ in 2017 en beoogt de wegels tussen de akkers en velden in ons werkgebied beter te onderzoeken. Hier zijn nog plekjes met een goed microklimaat te vinden, en de waardplanten komen er ook veelvuldig voor.

Verder blijft het zoeken naar het eerste imago (volwassen exemplaar) van het kaasjeskruiddikkopje dat wel geregeld gevonden wordt als rups.

De statistieken na 4 jaar inspanningen van onze vrijwilligers liegen er niet om. Toen we van start gingen in 2013 begonnen we met 25 soorten. Ondertussen kunnen we 2016 afsluiten met 36 soorten in ons projectgebied.

Het aandeel van het aantal waarnemingen in het projectgebied t.o.v. heel de provincie bedraagt net geen 50%. ÂŠ Project dagvlinders Durme en Scheldegebied

Met de data van ons project leveren we voor de waarnemingen in heel Oost-Vlaanderen zowat 50% van de observaties en dat is toch wel heel opmerkelijk. Het is een duidelijk bewijs dat gedetailleerde inventarisatie in Vlaanderen schitterende resultaten kan opleveren.

Besluit Doorheen al hun stadia zijn dagvlinders sterke beestjes die ondanks het steeds verder schrijdend biotoopverlies en de meer variabele weersfenomenen toch aanwezig blijven in dit agrarisch en verstedelijkt landschap. De kleine vos lijkt de enige soort te zijn die niet gebaat is met ons huidig lokaal klimaat.

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Rubriek: achter de schermen Wie zijn de mensen achter de schermen van vzw Durme? Daar willen we jullie in deze rubriek een beeld van geven. Personeel, vrijwilligers, partners, … Want het organiseren van tal van activiteiten, het beheren van 400 ha natuur of het begeleiden van al die schoolgroepen, dat gebeurt natuurlijk niet vanzelf. Daarom zetten we dit jaar graag de mensen in de kijker die vzw Durme draaiende houden. Zin om er deel van uit te maken? Neem dan zeker contact op via vrijwilliger@vzwdurme.be. Het bestuur van vzw Durme Als vzw zijn we georganiseerd op de klassieke manier: aan het hoofd van onze vereniging staan vrijwilligers die ons bestuur vormen. De Algemene Vergadering beslist over de begroting en de jaarplanning, de Raad van Bestuur hakt de belangrijkste knopen door over de werking en ons beleid en het Dagelijks Bestuur zorgt voor de dagelijkse aansturing van de lopende zaken. Vaak onzichtbaar werk, maar o zo belangrijk. Er is maar één werkpuntje: het zijn bijna allemaal mannen… Ladies, iemand interesse? Raad van bestuur vzw Durme in 1993

Katy Beke, lid van de Algemene Vergadering: “Ik ben reeds sinds mijn jeugd begaan met de natuur, o.a. als natuurgids en conservator van de Lokerse Moervaartmeersen. Nu ben ik al vele jaren lid van de Algemene Vergadering van vzw Durme omdat ik het belangrijk vind voor onze vereniging om zo goed mogelijk aan natuurbehoud te doen. Ik hoop dat er in de toekomst wat meer vrouwelijke leden zich geroepen voelen om het bestuur te versterken.”

De houthakkers van vzw Durme Elke winter moet een deel van de meer dan 6.000 knotbomen in onze reservaten een onderhoudsbeurt krijgen. Een heel karwei, dat bijna het hele winterseizoen in beslag neemt. Gelukkig staat de terreinploeg hier niet alleen voor en kan ze rekenen op een grote ploeg vrijwillige houtkappers. Die houtkappers trekken zelfstandig het veld in met kettingzaag en hakbijl. In ruil mogen ze uiteraard het brandhout houden. Een win-win-situatie! Creatieve houthakkers aan het werk. © Louis Verstocken

Kristof Scheldeman, coördinator reservatenwerking: “Veel van onze knotbomen liggen op heel ontoegankelijke plaatsen in onze reservaten, midden in moerasgebied. Gelukkig zijn onze houtkappers creatief en volhardend. Sommigen bouwen zelf volledige bruggen om te vermijden dat ze het hout door een moeras moeten meezeulen. Anderen blijven moedig, kruiwagen per kruiwagen, op smalle paadjes en over balken het hout verzamelen ... of komen terecht in Paris-Dakar-achtige toestanden, midden in de modder… Geen lachertje!”

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Koeien op hun plek gezet in de Buylaers Kristof Scheldeman Afgelopen najaar werd in ons reservaat Buylaers een belangrijke beheeropdracht uitgevoerd door de terreinploeg en vrijwilligers. Het betrof het aanbrengen van een nieuw raster voor vee omheen de twee begrazingsblokken van het natuurreservaat. In deze begrazingsblokken wordt reeds 20 jaar extensief begrazingsbeheer, een vorm van begrazing met een lage veebezetting van maximum 1 rund/ha, uitgevoerd. De afrastering was compleet verouderd en aan vervanging toe. In de zomer van 2015 is het begrazingsbeheer zelf tijdelijk stopgezet na het herhaaldelijk uitbreken van de koeien. In de Buylaers worden op de graslanden twee types beheer uitgevoerd: een maaibeheer voor de hooilanden (2/3 van de oppervlakte van het reservaat) en een extensieve begrazing voor de weides (1/3 van de oppervlakte). Voor de hooilanden gelden vooral botanische doelen, meer bepaald de ontwikkeling van dotterbloemgraslanden. In de begrazingsblokken gelden naast botanische doelen ook enkele belangrijke faunistische doelen. Zo is er een populatie moerassprinkhaan aanwezig in de ruigere delen van de begrazingsblokken en broeden er jaarlijks sprinkhaanzanger, blauwborst en occasioneel roodborsttapuit. De begrazingsblokken herbergen tevens een grote populatie woelmuizen. Deze dieren vormen een belangrijke voedselbron voor ooievaar, torenvalk en bunzing die allemaal jongen grootbrengen in het reservaat. Ooievaars en blauwe reigers gebruiken de aanwezigheid van koeien zelf om succesvoller hun kostje te vergaren! Je vindt ze geregeld vlak bij de runderen, wachtend om een verschrikt wegspringende woelmuis of bruine kikker te verschalken. Opvallend is dat in de begrazingsblokken eveneens interessante moerasvegetatie aanwezig is. Heelblaadje en gevleugeld hertshooi, allebei plantensoorten die wegens hun late bloeiperiode moelijker standhouden in maaibeheer, bepalen er plaatselijk het bloeiaspect in de zomer. Sinds een tweetal jaar groeien er zelfs enkele zeldzame bosorchissen tussen de grazende koeien! Voor de plaatsing van het nieuwe raster werden in totaal 650 kastanjehouten palen en 5.000 m prikkeldraad gebruikt. De lengte van het raster bedroeg niet minder dan 1.600 m.

De afrastering van begrazingsblokken in de Buylaers was dringend aan vervanging toe.

ÂŠ Christophe Hillaert

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Infodag drones Het landschap vanuit vogelperspectief Maandag 27 maart 2017

Moerasvlakte Molsbroek. © i-LUDUS

Dietrich Heiser van het bedrijf i-LUDUS uit Waasmunster is één van de eerste professionele dronegebruikers met een officiële vlieglicentie. Er zijn in overleg met vzw Durme in 2016 reeds enkele testvluchten uitgevoerd in de Durmestreek en bijzonder interessante foto’s gemaakt van o.a. natuurreservaten en landschappen. De drone opent prachtige mogelijkheden om bv. de uitbreiding van rietvelden nauwkeurig op te volgen of passende luchtfoto’s te maken van een activiteit of een landschap. Over de mogelijkheden en de reglementeringen zal Dietrich Heiser een infodag verzorgen, met aansluitend een demonstratievlucht en een presentering van fotoresultaten. Een buitenkans voor beheerders van natuurreservaten, openbare besturen, toeristische diensten, enz. Afspraak: om 14 uur in het bezoekerscentrum Molsbroek. Prijs: deelname is gratis, inschrijven verplicht. Info en inschrijvingen: info@vzwdurme.be of 09 348 30 20. 11

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Donkmeer enkele monumenten rijker? Onopvallend struikje zet Berlare opnieuw op de kaart Michaël Crapoen Dit struikje draagt de naam wegedoorn en zijn botanische naam Rhamnus catharticus betekent ‘reinigende struik met doorns’. Van oudsher wordt hij namelijk gebruikt als bloedzuiverend middel en voor de bereiding van zuiveringskuren. Weinig mensen hebben al van wegedoorn gehoord, maar Berlare vormt in Vlaanderen nochtans zowat de belangrijkste natuurlijke groeiplaats van deze soort. Zelfs voor de meest doorwinterde natuurliefhebbers is dit vaak een grote verrassing. Eigenlijk niet geheel onlogisch, want opvallen doet hij hoegenaamd niet. Geen opvallende bloemen of bladeren, geen bontgekleurde bessen of in het oog springende herfstverkleuring. Een meester van de eenvoud. Met wat goede wil wordt hij zo’n viertal meter hoog, en meestal verstopt hij zich in nattere en ontoegankelijke bossen. Zoals zijn naam al laat vermoeden bezit deze struik ook doorns. Of toch iets wat erop lijkt, want ook hier springt hij niet echt uit de band zoals sommige van zijn naamgenoten.Tussen mei- en sleedoornstruiken wil je je echt niet wringen gezien hun stugge en vaak vlijmscherpe doorns. Niets van dat bij onze wegedoorn, want enkel op de top van de rechte twijgen staat een (vrij stompe) doorn. Ook hier weer het credo: ‘willen maar niet kunnen’? Waarom schenken we er dan toch zo veel aandacht aan? Simpel, want ondanks zijn weinig opvallende uiterlijk springt hij op enkele andere manieren wel degelijk in het oog. Zo is hij - net zoals zijn familiegenoot de spork (of vuilboom) - een ware insectenmagneet. Heel wat bestuivende insecten zoals (wilde) bijen en zweefvliegen laven zich aan de kleine, maar erg nectarrijke bloemen. Op die manier vervult hij een erg belangrijke ecologisch functie. En door het gezoem van al die diertjes valt hij in de zomerperiode toch al iets meer op.

De onopvallende bloemen zitten boordevol nectar en trekken massa’s insecten aan.

Voor dagvlinders zoals het boomblauwtje en de citroenvlinder vormt wegedoorn dan weer de ideale waardplant. Hun rupsen zijn namelijk erg kieskeurig, maar de blaadjes van deze struik zijn voor hen onweerstaanbaar. Vogels zijn dan weer verzot op de onopvallende - maar voor de mens giftige - zwartgroene bessen.

Het klinkt contradictorisch, maar misschien wel het opvallendste is hun erg beperkte verspreiding in Vlaanderen. Er zijn slechts een handvol gebieden waar je ze her en der kan aantreffen. De grensstreek in De Panne is er één van, en ook in de Moervaartvallei in Eksaarde en Moerbeke tref je ze spaarzaam aan. Daar staat ook een fors, ouder exemplaar dat in 2013 erkend werd als monument. Maar zowat de belangrijkste groeiplaatsen vind je dus in Berlare. Reeds in 1792 vermeldde de botanicus François Rouçel speciaal de talrijke aanwezigheid van wegedoorn in de hakhoutbossen in Berlare. Nu, een dikke 200 jaar later, blijkt dit nog steeds het geval te zijn. Vooral het Berlare Broek en de gebieden rond het Donkmeer blijken (nog steeds) belangrijke groeiplaatsen te zijn. Op bijna ieder (schier)eiland in het Donkmeer groeien exemplaren. Misschien niet geheel onlogisch, gezien het feit dat dit vaak erg geïsoleerde en moeilijk te bereiken plekken zijn die er al lange tijd ongestoord bij liggen. 12

In het eendenkooigebied liggen enkele moerassige zones die behoorlijk ontoegankelijk zijn. Af en toe organiseren we er avontuurlijke wandelingen, en op geregelde tijdstippen inventariseren we er de fauna en flora. Groot was dan ook onze verbazing toen we er enkele maanden geleden een drietal bijzonder forse wegedoorns met een stam- of stoofomtrek van zowat 100 cm aantroffen. Gezien die omtrek kunnen we waarschijnlijk spreken van een erg respectabele leeftijd van meer dan 60 jaar.

De twee forse stammen vormen samen 1 struik. Daarnaast zie je ook nieuwe en vitale wortelopslag. © Vzw Durme

Alledrie kunnen ze de vergelijking met het als monument geklasseerde exemplaar in Moerbeke doorstaan. Dit toont nog maar eens aan dat ze - ook al zijn het uit de kluiten gewassen exemplaren - soms lang onder de radar kunnen blijven.

De komende jaren zullen we deze bijzondere soort aan het Donkmeer verder in kaart brengen en er gepaste acties aan koppelen. In het kader van het Natuurinrichtingsproject Berlare Broek – Donkmeer zal er in de respectievelijke gebieden heel wat werk verricht worden om de biodiversiteit en de natuurbeleving te verhogen. Uiteraard zal vzw Durme erover waken om deze ‘underdogs van het bos’ maximaal te beschermen en waar mogelijk de populaties te versterken of verjongen.

B e h o u d

V a r i a

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Struweeltjes Vliegenzwammen à volonté

Vrijwilligersfeest vzw Durme Met meer dan 100 zijn ze, onze vrijwilligers. Van jong tot oud, van creatief tot beresterk, vlotte babbelaars of geduldige genieters. Onze vrijwilligers ondersteunen onze vereniging op heel wat manieren, bij alles wat we doen krijgen we hulp van deze fantastische ploeg. Daarom zetten we hen graag in de bloemetjes. Begin november kwamen de vrijwilligers samen voor het jaarlijkse vrijwilligersfeest, dat dit jaar door ging in Stekene. Na een kopje warme koffie of thee, vertrokken we voor een ochtendwandeling door de Fondatie van Boudelo. Stiltemuzikant (en vrijwilliger) Edwin Van Vinckeroye trakteerde ons op een stukje prachtige stiltemuziek, zodat we helemaal zen de wandeling konden aanvatten. De variatie in het natuurlijke landschap verraste heel wat vrijwilligers die het gebied nog niet goed kenden. Daarna trokken we met z’n allen naar de parochiezaal in Stekene, waar een uitgebreid ontbijt ons wachtte. Koffiekoeken, fruit, speculaas, chocolade, ... te veel om op te noemen (én om op te krijgen!). Tijd om gezellig bij te babbelen, nieuwe mensen te leren kennen en vooral te genieten van de fijne ploeg (voor de groepsfoto zie pagina 25). Een hele dikke merci aan al onze vrijwilligers! Jullie zijn de beste! Het personeel van vzw Durme 14

Afgelopen herfst stonden de Molsbergen vol met vliegenzwammen. Je kent ze wel, die rode paddenstoelen met witte stippen (hoewel ze ook wel eens oranje of zonder stippen kunnen uitvallen). Vliegenzwammen spreken tot de verbeelding. Ze zijn licht giftig en worden in verschillende volkeren bij rituelen gebruikt. Volgens sommigen wonen er zelfs kabouters in! Vliegenzwammen leven in symbiose met bomen, vooral met berk. Dat betekent dat ze samenwerken: de paddenstoel zorgt ervoor dat de boom gemakkelijker mineralen en water kan opnemen en in ruil krijgt de paddenstoel suikers. Deze samenwerking is een win-winsituatie voor beiden. Aangezien er op de Molsbergen heel wat berken staan, is dat misschien de reden waarom er zoveel schitterende vliegenzwammen groeiden? Hopelijk krijgen we volgend jaar opnieuw zoveel moois! Martine Van Audenhove

Vliegenzwam.

Schedeltjes prepareren Eind vorig jaar doken er heel wat dode dieren op: een sperwer, een hond (waarvan we aanvankelijk dachten dat het een vos was) en een watersnip. Dode dieren zijn ideaal om didactisch materiaal te verkrijgen voor rondleidingen: schedeltjes, tanden, vleugels, pootjes, …

Om een mooie schedeltje te verkrijgen, maak je best ergens een versterfputje. Laat de kleine aaseters hun werk doen, zij maken het schedeltje voor jou proper. Na een paar maanden haal je het eruit en steek je het schedeltje in een doosje met warm water en Biotex (wasmiddel). Elke week spoel je het schedeltje onder de kraan. Herhaal dit totdat de laatste restjes vlees eraf zijn. Soms vallen er botjes en tandjes uit, hou ze zorgvuldig bij. Helemaal op het einde leg je het schedeltje een nachtje in zuurstofwater (haal je bij de apotheek). Laat het schedeltje drogen en kleef de afgevallen botjes er terug aan. Klaar! Tip: je kan ook de poten en vleugels van vogels indrogen. Je spant de vleugels en de pootjes op een stevige karton op en speld ze vast met stopnaalden. Bestrooi het geheel met zout en zet op een goed verluchte plek. Martine Van Audenhove

De beirnavrou deed plukjes hooi opwaaien.

Het Weijmeerbroek tussen de Oude Durme en de huidige Durme in Waasmunster is de voorbije jaren in uitvoering van het Sigmaplan als open meersenlandschap hersteld. De populierenbossen werden gekapt door het ANB (Agentschap voor Natuur en Bos) en de meersen worden nu zonder bemesting gemaaid. Schedel van aalscholver.

Een uitzonderlijke beirnavrou in Waasmunster Bij warme zomerdagen zag men in de uitgestrekte vlakten van de meersen af en toe wel een lichte wervelwind die plukjes hooi deed rondtollen en van de grond opzuigen. In het Lokers dialect noemde men dit een beirnavrou. Het zou afgeleid zijn van ‘barende vrouw’. De wind ging immers wild tekeer zoals een vrouw tijdens de geboorte van een kind. Na 1960 kwamen er meer en meer beplantingen met knotwilgen rond graasweiden en populierenbossen in het eeuwenoude vlakke open meersenlandschap. Dit had vermoedelijk invloed op het ontstaan van die wervelwinden, want sindsdien heb ik dit verschijnsel niet meer gezien.

In die herstelde vlakte was er begin juli 2016 een ongeziene en uitzonderlijke beirnavrou te zien. Ik stond toen op de andere oever van de Durme op de dijk in Waasmunster-Wareslage en zag een honderdtal vlokken hooi hoog in de lucht wervelen. Bij die wervelwinden van zestig jaar geleden heb ik nooit méér dan enkele vlokjes hoog in de lucht zien wentelen. Het was ook dankbaar om daar een foto van te nemen, omdat precies op die plaats een hoogspanningslijn de Durmevallei dwarst. Zo tonen de foto’s die toen genomen zijn, hoe hoog en hoe talrijk de hooivlokjes toen opstegen. Het had de vorige dagen zwaar geregend en daardoor was het drogende hooi normaal wat aan elkaar geklit. Door die samenloop van omstandigheden waren de hooivlokken groter dan normaal. Een natuurbeleving buiten categorie. André Verstraeten 15

Gemeente Berlare ruimt sluikstort op De technische dienst van de gemeente Berlare ruimde onlangs een omvangrijk sluikstort in de Scheldebroeken zorgvuldig op. Inclusief salonzetels en vele meters tuindraad. Met dank! Jan Maertens

Deze puinhoop is gelukkig niet meer.

Kaas-avon(d)tuur! Op zaterdag 15 oktober vorig jaar vond ons derde ‘Kaasavon(d)tuur’ plaats. Een kaas- en wijnavond van de afdeling Zele-Berlare-Wichelen ten voordele van de uitbreiding van onze natuurgebieden. Op die manier dragen we graag ons financieel steentje bij. Ruim 100 deelnemers werden verwelkomd in de zaal van basisschool De Vlinderboom in Zele. Onze trekkers Etienne Le Bon en Rudi Van Onderbergen en hun ploeg zorgden als vanouds voor een aantrekkelijk programma met - naast de heerlijke dis - een tombola en een permanente slideshow van beelden uit de lokale natuurgebieden. Wees er snel bij voor de volgende editie op zaterdag 14 oktober 2017!

Maar straks ruiken zij de lente. En dan zijn ze niet te stoppen. Massaal komen ze terug ‘boven’ en trekken ze naar hun voortplantingspoel. Daar (of soms zelf al onderweg) gaan ze op zoek naar een partner, om onder water te zorgen voor heel wat nakomelingen. De jongen van deze amfibieën, die zoals de naam het zegt, zowel op land als onder water leven, blijven gedurende de eerste periode van hun leven onder water. Ze ademen door kieuwen en evolueren, in het geval van kikkers en padden, van dikkopjes tot mini-kikkertjes en -padjes, met 4 pootjes én longen. Dan pas komen ze het water uit, en kan de cyclus weer van voor af aan beginnen. Maar dat is enkel als het goed gaat. Want heel wat padjes, salamanders of kikkers halen het niet tot aan hun poel. Ze moeten een gevaarlijke weg oversteken, en worden hierbij maar al te vaak het slachtoffer van auto’s. Daarom organiseert vzw Durme elk jaar op enkele plaatsen paddenoverzetacties. En daar kan jij bij helpen. Op onze website www.vzwdurme.be vind je alle info over de contactpersonen en locaties. Wil je zelf een actie op poten zetten? Fantastisch! Neem dan zeker contact op met ons paddensecretariaat voor tips padden@vzwdurme.be. Sarah Geers

Afdeling Zele-Berlare-Wichelen Paddenoverzet terug op post Het is weer zo ver. Vanaf eind februari - als de nachten wat minder koud worden - ontwaken de padden, salamanders en kikkers uit hun winterslaap. Vele koude maanden lang verstopten ze zich onder een houtblok of tussen de bladeren in je tuin, om zo weinig mogelijk energie te verspillen. 16

Binnenkort trekken de padden terug op pad.

Bevers met ambitie langs de Durme Sinds enkele jaren is de bever in de omgeving van het Molsbroek en de Hamputten geregeld gezien. Vorige zomer zijn er ook weer jongen gespot. En wie aandachtig kijkt op de geasfalteerde kruin van de dijk ziet zeker het vaste pad dat de bevers volgen tussen de Hamputten in Waasmunster en het ‘bevereiland’ in de Durme. Kegelvormig doorgeknaagde stammen van 20 tot 30 cm diameter zijn er meermaals opgemerkt. Minder bekend is het verblijf van bevers op de zandwinningsplassen bij Ten Rijen in Waasmunster. Dat zijn beestjes met ambitie, want begin december zijn ze beginnen knagen aan een wilg langs het water, met een diameter van ruim 50 cm. Dat is goed te zien op ongeveer 10 meter afstand vanaf de dijk langs de Durme ongeveer 300 meter ten oosten van het pompstation bij Ten Rijen.Wanneer zal die zware wilg doorgeknaagd zijn? André Verstraeten

Als bezoeker kan je dit schouwspel dagelijks vanop de eerste rij meemaken dankzij een ‘gluurmuur’ die we rond deze plekken plaatsten. In de gluurmuur zitten op verschillende hoogtes gaten waardoor je zonder risico op verstoring alles van dichtbij kan gadeslaan. Onze vogels blijken ware smulpapen want quasi dagelijks dient de voorraad aangevuld te worden, en dit kost ons een aardige stuiver. Daarom zochten en vonden we steun bij zaden- en voederbedrijf Paloma in Waasmunster. Dit bedrijf heeft o.a. een uitgebreid aanbod aan zaden, en we vonden hen bereid om een aanzienlijke hoeveelheid zaden te schenken! Op die manier zullen onze zaadeters deze winter alvast geen honger hoeven te lijden. Een dikke pluim! Vernieuwde kinderpagina’s

Wanneer zal deze wilg doorgeknaagd zijn?

Gedekte tafel dankzij Paloma Om onze gevederde vrienden tijdens het winterhalfjaar een pootje te helpen richten we in het Molsbroek al heel wat jaren een voederplaats in. Dit doen we sinds 2015 ook in natuurgebied De Linie in Eksaarde. Mezenbolletjes, zonnebloempitten, pinda’s en ander lekkers hangt en ligt er te wachten op de fladderende vliegeraars.

Vanaf nu vind je in elk Durme- en Scheldeland een dubbele kinderpagina terug. We stellen telkens een dier of een plant voor uit onze reservaten, met leuke weetjes en doe-opdrachtjes. In totaal zullen er acht zijn. De pagina’s zijn gemakkelijk uitknipbaar zodat je ze allemaal kan verzamelen! Bovendien kan je een natuurvraag stellen via natuurvraag@vzwdurme.be! Hierop krijg je dan antwoord in het volgende tijdschrift. Blader snel naar pagina 21! Martine Van Audenhove 17

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Twintig jaar Fondatie, een terugblik André Verstraeten Ten oosten van de Weimanstraat in Sinaai en de Koebrugstraat in Stekene ligt ‘De Fondatie van Boudelo’, het grootste en best toegankelijke reservaat in de Moervaartdepressie. De abdij van Boudelo startte in KleinSinaai haar activiteiten in 1197 en verwierf kort nadien in de omgeving ongeveer 1000 ha gronden. Een gedeelte van de ‘funderingsgrond’ van de abdij, kreeg hier lokaal de naam ‘Fondatie’ en werd zo inspiratiebron voor de benaming van dit reservaat. Turbulente start Geen enkel ander reservaat is opgestart in zulke turbulente omstandigheden als het hier verliep begin september 1996. Toen werden weiden en twee bossen openbaar te koop aangeboden, met als bindende voorwaarde dat er (onbeperkt binnen de jachtwetgeving) mocht gejaagd worden tot 2018. Na voorafgaande onderhandelingen heeft vzw Durme deze bossen uit de hand gekocht de ochtend vóór de openbare verkoping. Terwijl deze besprekingen liepen, dreven lokale vertegenwoordigers van een andere natuurvereniging de prijs van vzw Durme heimelijk en bewust met 100.000 frank (nu 2.500 euro) op! Daar is achteraf schadevergoeding voor betaald en binnen het toenmalige ‘Natuurfonds Waasland’ werden er duidelijk afspraken gemaakt om dergelijke incidenten te voorkomen. Maar overigens waren het in september 1996 hectische dagen om de aankoop te kunnen afronden. Er waren niet alleen de gebruikelijke onderhandelingen over de prijs, maar ook dat jachtprobleem diende opgelost te worden. Gewone jacht in een reservaat was onverantwoord; daarom is toen met verkopers-jagers een regeling over gecontroleerde beheerjacht afgesloten. Deze is opgenomen in het goedgekeurde beheerplan van het erkende reservaat, zodat ze wettelijk verloopt.Tijdens het beperkte aantal jachtdagen per jaar is steeds een vertegenwoordiger van vzw Durme aanwezig en is het afschot in de praktijk beperkt tot fazant en haas; elk perceel wordt maximum driemaal 20 minuten per jaar betreden en er wordt nooit gejaagd op zondag om de dan talrijke wandelaars niet te storen. Wat aanvankelijk op heel wat onbegrip stuitte, heeft na 20 jaar ervaring hier een bijzonder gunstig resultaat opgeleverd, dankzij de jachtgroep die al 20 jaar correct alle afspraken naleeft. Dat is elders wel al anders gegaan. Hier verloopt de jacht telkens met zo weinig mogelijk verstoring; de jachtgroep heeft de verdere aankoop van heel wat reservaatpercelen gestimuleerd, zodat vzw Durme intussen de meeste bossen in de Fondatie heeft aangekocht. In 2016 is er hier al 70,29 ha erkend reservaat en is de erkenningsprocedure voor 12,58 ha in voorbereiding. Gevarieerd landschap

De Liniedreef in Sinaai. © André Verstraeten

De Fondatie, zoals dit gebied kortweg wordt genoemd, is een gevarieerd landschap waar vochtige zones, hakhoutbossen, hooilanden, volgroeide gemengde loofbossen, graasweiden omringd door oude knotwilgen, een hoogstammige boomgaard, ruigten, fraaie poelen en randsloten elkaar afwisselen. Het geheel is doorsneden met prachtige dreven die steeds vrij toegankelijk zijn. Hier werd in het begin van de 18de eeuw een deel van de Bedmarlinie aangelegd, maar hiervan is hier niets meer te zien in het landschap. Alleen de naam Liniedreef, voor de 1,8 km lange rechte centrale dreef, herinnert nog aan die historie. Een behouden plekje met erfgoedwaarde is de vroegere eendenkooi van de abdij van Boudelo. Daar is in het kader van het natuurbeheer heel wat gewijzigd: populieren in de verlande kooiplas zijn gekapt en afgevoerd, een deel van die plas en één vangpijp zijn terug uitgegraven en een caravan en weekendverblijf zijn er verwijderd.

Bijna 50 illegale weekendhuizen opgeruimd Overigens heeft het uitgevoerde beheer hier duidelijk positieve sporen nagelaten. Opvallende realisaties zijn het omvormen van maïsakkers naar bloemrijke graslanden, van naaldhout naar natuurlijke loofbossen en het opruimen van bijna 50 illegale weekendhuizen. Dit was niet beperkt tot het slopen en afvoeren van het puin van die gebouwen, maar ging samen met het Bijna 50 illegale weekendhuizen werd afgebroken. © André Verstraeten verwijderen van alle denkbare sierbomen en exoten, het opruimen van de houten of betonnen beschoeiing van visvijvers en deze vervangen door langzaam hellende oevers. Zo ontstond daar een plantenweelde met fijne waterranonkel en kikkerbeet in de vijvers, riet en lisdodde op de oevers en op de aanpalende vochtige zone uitschieters zoals blauwe zegge en teer guichelheil. Aanvankelijk heeft ook de lokale vereniging ‘Leefmilieu Sinaai’ meegewerkt aan dit reservaatproject en heeft er verschillende jaren beheerwerk uitgevoerd. Succesvol natuurbeheer De broedvogels werden hier geïnventariseerd in 1998, 2003 en 2008. Samen met de speciale broedgevallen in andere jaren, is met zekerheid vastgesteld dat in dit reservaat 69 soorten hebben gebroed. Daarbij zeldzame gevallen voor deze regio, zoals wespendief, houtsnip, bonte vliegenvanger en kleine bonte specht. Opvallend resultaat van het beheer: de dodaars broedde hier voor het eerst in 2006, de ijsvogel jaarlijks sinds 2003 en de kleine karekiet en bosrietzanger zijn opvallend toegenomen. Vanzelfsprekend tekenden ook algemene negatieve trends in heel West-Europa zich hier duidelijk af: de zomertortel had hier in 1983 nog 30 broedparen en is dertig jaar later bijna verdwenen*. Nog erger evolueerde de nachtegaal. Ooit was de Fondatie dé gekende plek waar natuurliefhebbers vanaf de dreven naar deze felle zanger kwamen luisteren. In 2015 zong er nog één en in 2016 is er geen meer gehoord.

Kleine bonte specht.

De uitschieter van het jaar 2000 was de vondst van een boommarter als verkeersslachtoffer op de Weimanstraat, de betonweg tussen de Heirnisse en de Fondatie. Het was toen de vierde waarneming van de boommarter in Vlaanderen. Meer nog, er bleek een lokale populatie aanwezig te zijn! Nadien heeft het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) deze zeldzame populatie onderzocht door het zenderen van enkele dieren. Ook conservator Paul Vercauteren (1943-2015) zag zijn geduldig speurwerk beloond met prachtige waarnemingen die hij zelfs kon filmen. Tussen 2000 en 2015 werden zes boommarters doodgereden op de Weimanstraat. In 2016 heeft de stad Sint-Niklaas deze weg snelheidsremmend heringericht. Een ander zoogdier dat hier onverwacht is opgedoken, is de ree. De uitbreiding van die populatie was over heel Vlaanderen opvallend in het begin van de 21ste eeuw. Enkele reeën op een weide in de Fondatie zijn nu gewoon geworden voor de aandachtige wandelaar in de dreven. Uit onderzoek van vzw Durme in samenwerking met de vleermuizenwerkgroep bleek in 2015 ook dat de in Vlaanderen uitgestorven gewaande mopsvleermuis de Fondatie ook gebruikt als foerageergebied. In de omgeving is in 2015 en 2016 van deze soort effectief ook voortplanting vastgesteld, uniek in Vlaanderen! 19

Een andere ecologisch topsucces in de Fondatie van Boudelo zijn de libellen. De vondst van de glassnijder in het voorjaar 2016 was goed voor de vaststelling van de 30ste libellensoort. Liefst 43% van soorten die in België leven, zijn te zien in de Fondatie en daarmee hebben we hier de beste libellenplek in de verre omgeving! De omgevormde vijvers vormen het meest aantrekkelijke biotoop.Vruchtbaar natuurbeheer.

Liefst 43% van de soorten libellen in België komen voor in de Fondatie en haar vijvers. © Vzw Durme

Voor de wandelaar heeft de Fondatie veel te bieden. Kleine groepen kunnen terecht in het ‘Fondatieschuurtje’, een educatief ingericht lokaal in een bos. In mei 2016 is een herinneringsbank aan conservator Paul Vercauteren ingehuldigd op een kruispunt van dreven, volledig omgeven door reservaatpercelen. Deze bijzonder verdienstelijke natuuronderzoeker was hier vaak dag en nacht in het reservaat.

Toekomstplannen Overigens zijn er veel toekomstplannen. De volgende jaren bouwt vzw Durme hier, met steun van de stad Sint-Niklaas, een reeënkijktoren langs de Liniedreef. Ook is een natuurleerpad aangepast aan de digitale wereld, met QR-codes op paaltjes, in voorbereiding als eindwerk van cursisten natuurgids. En de Vlaamse Landmaatschappij heeft hier een Natuurinrichtingsplan (NIP) in voorbereiding. (Dit artikel is een voorpublicatie uit het boek ‘De Durme van Tielt tot Tielrode’ dat normaal eind 2017 zal verschijnen). * VERCAUTEREN P., Broedvogelinventarisaties in de Fondatie van Boudelo. In: Durme- en Scheldeland, driemaandelijks tijdschrift van de natuurvereniging vzw Durme, 1999,1 en 2; 2004,3 en 2010,2.

Pas Op! Deze pagina’s zijn voorbehouden voor kinderen!

De vos De vos kan in vele gebieden overleven als er maar voldoende voedsel en schuilplaatsen zijn: bossen, duinen, parken, polders en zelfs de stad!

puntige oren oranjebruine vacht

De vos is een omnivoor, dat betekent dat hij vlees en planten eet. Hij is verzot op muizen, konijnen en vogels, maar eet ook graag bessen, eieren, fruit, aas, afval, insecten, … Vossen leven in familiegroepen bij elkaar. Ze bakenen hun territorium af door middel van geursporen: urine en uitwerpselen.

pluimstaart met witte punt

Waar vind je me?

Vos rent over het ijs in het Molsbroek.

De vos woont niet altijd ondergronds. Ze zoeken ook graag boven een beschut plekje. Enkel zwangere wijfjes of moedervossen met hun jongen wonen ondergronds. De paartijd vindt plaats in januari en februari. Na 52 tot 55 dagen werpt moedervos ongeveer 4 tot 6 welpen. Jongen worden blind en naakt geboren. Na een week of 3 zetten ze hun eerste stapjes al uit het hol.

“Moet ik bang zijn van een vos?” Nee hoor! Vossen zijn net bang van mensen. Als vossen ons zien of ruiken, dan houden ze zich stil of rennen ze heel hard weg! Heb jij ook een vraag over een dier of over de natuur? Stuur een mailtje naar natuurvraag@vzwdurme.be. In het volgende tijdschrift krijg je antwoord!

Een vosje uit papier Wat heb je nodig? Een vierkant velletje papier, liefst oranje, bruin of rood. Volg onderstaande instructies (vraag eventueel hulp aan een volwassene).

Wist je dat? Het verschil tussen een pootafdruk van een hond en een vos eenvoudig te zien is? Neem een stokje en leg het onder de 2 voorste tenen. Bij de hond overlapt het stokje de voetkussens, bij de vos niet. De mannetjesvos een rekel wordt genoemd en het vrouwtje een moer?

vos

Een vos een speciaal trucje heeft als hij een egel wil eten? Hij plast erop en wacht tot de egel zich ontrolt. Slim van de vos! Vossen soms ook eieren eten? Ze nemen het ei dan tussen hun voorpoten, doorboren het met een hoektand en slobberen het dan lekker leeg. De belangrijkste vijanden van de vos het verkeer en de jacht zijn?

hond

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

‘t uilenbos

2017

goed gegeten, goed geweten

Zonnepanelen met vzw Durme & WaasSolar Spaar energie, geld en het milieu dankzij de zonnepanelen van WaasSolar. Al vele jaren zijn zij een gevestigde waarde in zonnepanelen. Dankzij hun kennis en passie kunnen zij jou helpen zowel energie te besparen, als die zelf te produceren. En dit op lange termijn met alle comfort, zonder zorgen. Meer nog,je krijgt korting vanaf nu een mooie ledenkorting. Elk lid van vzw Durme (vernieuw dus zeker je lidgeld) krijgt een korting van 100 euro op je aankoop van zonnepanelen bij WaasSolar. Omdat wij als natuurvereniging 100% achter hernieuwbare energie staan, gaan wij op zoek naar partners, zoals WaasSolar, zodat we samen voor een groenere omgeving kunnen zorgen. Samen met jou. Bedankt! WaasSolar NV Dommelstraat 74, 9250 Waasmunster, België 052 69 16 52 info@waassolar.be 23

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Nieuw in onze Derde vzw Durme Quiz en enorm plezant: de ‘Bijzondere Ballonnenronde’!

Heerlijk opwarmen met een tasje warme verse soep of een Dobbelken aan onze stand op de kerstmarkt van Berlare.

Deze bengels zijn duidelijk niet bang van de enge dieren uit het Molsbroek tijdens de kindercursus.

Natuur en cultuur gingen hand in hand tijdens het Stilteproject voor kinderen aan het Donkmeer.

Actievoerders uit Eksaarde beschermen de knotbomenrij langs de Nieuwe Baan, en met succes: de kapvergunning werd ingetrokken. © Yannick De Spiegeleir

Een deel van onze prachtige vrijwilligersploeg tijdens ons vrijwilligersfeest.

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

Vogelnieuws

A c t u e e l

K a l e n d e r

www.durmevallei.be

Joris Everaert Deze rubriek â&#x20AC;&#x201C; verzorgd door de Vogelwerkgroep Durmevallei â&#x20AC;&#x201C; behandelt de bijzondere vogelwaarnemingen in de Durmevallei en omgeving, en beslaat de najaarsperiode september t.e.m. november 2016. De roerdomp werd al vanaf eind september gezien in het gecontroleerd overstromingsgebied Paardeweide-Oost en in de Reservaatzone van het Donkmeer in Berlare. De kleine zilverreiger kon in het najaar bewonderd worden in PaardeweideOost (max. 8 vogels), aan de Bunt in Hamme (max. 2), in het Tielrodebroek (1), en in het Molsbroek in Lokeren (1). Grote zilverreigers werden in verschillende gebieden opgemerkt, met meerdere vogels in het Molsbroek (2), in Paardeweide-Oost en de Bergenmeersen in Wichelen (2), en aan de Oude Durme in Hamme (2). Op 6 september trok een juveniele purperreiger over PaardeweideOost, en 2 juveniele vogels verbleven van 23 september tot 6 oktober aan de Hamputten in Waasmunster. In september waren nog tot 19 lepelaars aanwezig in Paardeweide-Oost. Een groep van 11 lepelaars vloog op 15 september over de Hamputten.

Op 30 november zaten 3 kleine zwanen tijdelijk in de Bergenmeersen. Een groep van maar liefst 9 toppers kon op 3 november bezichtigd worden op de Nieuwdonk in Berlare. Dit is uitzonderlijk voor in het binnenland. Eind november verscheen daar bovendien ook een grote zee-eend die er tot minstens eind december nog verbleef! De brilduiker kon in november enkele keren gezien worden op de Ster in Sint-Niklaas. Op 28 november zwom een vrouwtje grote zaagbek op de Nieuwdonk. Overvliegende rode wouwen werden op 21 september opgemerkt aan de Paardeweide-Oost en op 5 oktober aan de Bunt. Er waren in het najaar verschillende waarnemingen van bruine kiekendief, de meeste in Paardeweide-Oost en in het Molsbroek. De zeldzamere blauwe kiekendief vloog in oktober over de Moortels in Doorslaar en over de Scheldebroeken (Aubroek) in Berlare. De grote verrassing dit najaar was een laag overtrekkende uiterst zeldzame steppekiekendief op 15 oktober in het Molsbroek. In september kon de visarend nog waargenomen worden aan het Donkmeer in Berlare, alsook in Overmere en Zele. Een overvliegend smelleken werd op 15 september opgemerkt in het Tielrodebroek, op 24 september in de Scheldebroeken (Aubroek) en op 4 november in het Bulbierbroek in Hamme. In september foerageerde minstens een porseleinhoen in de moerasvlakte van het Molsbroek.

Buidelmees.

ÂŠ Joris Everaert

Ongeveer 40 kraanvogels vlogen op 29 oktober luid roepend over de Scheldebroeken in Berlare.

Porseleinhoen.

Tijdens het najaar waren vooral veel foeragerende steltlopers te zien in Paardeweide-Oost en in het Molsbroek, waaronder ook bijzondere soorten zoals kanoet, drieteenstrandloper, krombekstrandloper, kleine strandloper, bosruiter, zwarte ruiter en bokje. De grootste aantallen foeragerende watersnippen werden geteld in Paardeweide-Oost (tot ca. 100) en in het Molsbroek (tot zeker 145). Op de slaapplaats van wulp in het Molsbroek konden tot 124 vogels geteld worden. De geelpootmeeuw werd in september en oktober waargenomen in Paardeweide-Oost en in het Molsbroek, en de Pontische meeuw was ook meermaals te zien in Paardeweide-Oost. Op 16 en 21 september foerageerde nog een zwarte stern aan het Donkmeer. Een zwarte specht kon op 19 november roepend waargenomen worden in de bossen langs de Ster in Sint-Niklaas. Overtrekkende boompiepers werden op 7 september gezien aan het Oud Vliegveld in Waasmunster en op 15 september aan het Tielrodebroek. Op 18 september foerageerde tijdelijk een zeldzame duinpieper aan de Paardeweide-West in Wichelen. Op 25 november zaten 2 rouwkwikstaarten op het korte gras aan de Nieuwdonk.

ÂŠ Joris Everaert

Een pestvogel kon op 5 november tijdelijk bewonderd worden in Sint-Niklaas. In september werden foeragerende paapjes opgemerkt in de Bergenmeersen en aan het Oud Vliegveld. Ook de tapuit kon in die periode waargenomen worden aan de Moortelhoek in Sint-Niklaas, aan de Hamputten, en langs Paardeweide-Oost. De opmerkelijke zang van de Cettiâ&#x20AC;&#x2122;s zanger was in het najaar te horen in de Bergenmeersen, aan het Donkmeer en de Paardeweide-Oost, in de Durmemeersen in Waasmunster, en in Hamme aan de Bunt, de Schorren van de Durme, het Lippensbroek en de Oude Durme. Een zeer zeldzame bladkoning verbleef van 27 september tot 25 oktober in het Romain De Vidtspark in het centrum van Sint-Niklaas. Een nog zeldzamere bruine boszanger werd op 14 november gevangen in Grembergen. Op 16 oktober vloog een buidelmees over Paardeweide-Oost. Een roepende goudvink werd op 12 november waargenomen in het stadsbos Puitvoet in SintNiklaas. Nog een grote verrassing dit najaar was de waarneming van een overtrekkende zeer zeldzame ortolaan op 15 september aan het Tielrodebroek. 27

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Activiteitenkalender januari - april 2017 gratis wandeling in het molsbroek

Elke 1ste zondag van de maand

VRIJDAG 10 FEBRUARI Lezing: Bewust duurzaam consumeren

Een ervaren Molsbroekgids neemt je mee op een boeiende wandeling rondom natuurreservaat het Molsbroek. Elke maand valt er wel iets nieuws te ontdekken. Afspraak: om 14.30 uur aan het bezoekerscentrum Molsbroek.

Karine Van Doorsselaer geeft reeds meer dan 20 jaar les over duurzaam ontwerpen en nodigt jullie uit tot een boeiende gedachtenwissel over het thema ‘duurzame producten’.

Info: gratis. Graag een seintje vooraf indien je met een groep aanwezig zal zijn. Contact: Michaël Crapoen, 09 348 30 20 of conservator André Verstraeten, 09 348 18 59.

Afspraak: om 19.30 uur in bezoekerscentrum Molsbroek (Molsbergenstraat 1, Lokeren). Meer info en inschrijven: 09 348 30 20 of sarah.geers@vzwdurme.be. Deelname gratis.

ZATERDAG 21 JANUARI

ZATERDAG 4 MAART

Takkenhopen maken voor de boommarter

Sterrenkijkdag in het Molsbroek

Vandaag kan je je handen uit de mouwen steken in de Fondatie van Boudelo, de woonplaats van ons meest zeldzame zoogdier: de boommarter. We bouwen nesten en schuil-plaatsen van takken en snoeihout. Hierin kan de boommarter zich verstoppen en overdag slapen. Afspraak: om 9.30 uur onder de beuken op het kruispunt van de Liniedreef en de Weimanstraat in Sinaai. Meer info: tommy.vercauteren1@telenet.be of bel 03/772 29 98. Meebrengen: Laarzen en werkhandschoenen meebrengen indien mogelijk.

I.s.m. VVS Scheldeland Ooit de manen van Jupiter van dichtbij gezien? Benieuwd naar de kraters op de maan of speur je liever gewoonweg onze sterrenhemel af? De Vereniging voor Sterrenkunde Scheldeland plaatst een aantal telescopen op de dijk van het Molsbroek en vzw Durme opent de deuren van haar bezoekerscentrum. Afspraak: vanaf 19.30 uur in bezoekerscentrum Molsbroek, Molsbergenstraat 1, Lokeren. Meer info: thomas.vanlancker@vzwdurme.be of 09 348 30 20.

Van boom tot product Tijdelijke tentoontstelling januari - maart 2017 Willy Van Breusegem en Chris De Buck - beiden gepassioneerde houtbewerkers - stellen tientallen schitterende gebruiksvoorwerpen tentoon in het bezoekerscentrum Molsbroek.Van boom tot sleutelhanger, fruitschaal of kaarshouder. Het lijkt nagenoeg onmogelijk om zoveel schoonheid uit een stuk hout te puren, maar Willy en Chris bewijzen dat het wel degelijk kan! Afspraak: tijdens de openingsuren van het Bezoekerscentrum Molsbroek. Meer info: martine.vanaudenhove@vzwdurme.be. 28

ZATERDAG 11 MAART

MAANDAG 27 MAART

Zwerfvuilactie in de Fondatie

Drone infodag Molsbroek

Vandaag ruimen we de wegbermen van de Weimanstraat en de Cadzandstraat rond de Fondatie op. Ook de dreven krijgen een grondige lenteschoonmaak. Hierbij gaan we tot diep in het gebied en zo kom je misschien op plaatsen die je nog niet kende.

Meer info op pagina 11 over deze activiteit.

Afspraak: om 9.30 uur onder de beuken op het kruispunt van de Liniedreef en de Weimanstraat, Sinaai Meer info: tommy.vercauteren1@telenet.be of bel 03/772 29 98. Meebrengen: en Boudelo werkhandschoenen. Time4society: hooien inLaarzen de Fondatie van © Vzw Durme

I.s.m. Dienst Toerisme Lokeren

ZONDAG 12 MAART De Durme en de Mascaret I.s.m. Ons Streven

ZONDAG 2 APRIL Wandeling Yvonne Waegemans en het Molsbroek

Naast de lopende tentoonstelling, die een bondig overzicht van het werk van drie generaties Waegemans toont (zie kadertekst hieronder), neemt een gids je mee op een wandeling door het Molsbroek van Yvonne Waegemans. Afspraak: om 10 uur aan bezoekerscentrum Molsbroek. Meer info: andre.verstraeten@scarlet.be of 09 348 18 59 of via Infopunt Toerisme Lokeren.

Drie gemeenten-wandeling over de dijken van de Durme in Hamme, Temse (Tielrode - Elversele) en Waasmunster. Wandeling over Sigma en de Mascaret: een vloedgolf die in ons land alleen in de Durme regelmatig is te zien. Tussen 12 uur 12.40 uur maken we kans om deze golf te zien rollen. © Floris Van Laere

Afspraak: om 9.30 uur aan de Mirabrug in Waasmunster. Meer info: andre.verstraeten@scarlet.be of 09 348 18 59.

Drie generaties Waegemans in woord en beeld Tijdelijke tentoontstelling maart - mei 2017 De familie Waegemans speelde een belangrijke rol in culturele en landelijke leven van Lokeren. Jozef als pionier in de fotografie, zijn dochter Yvonne als sprookjesschrijfster en haar petekind Norbert als verdienstelijke fotograaf en amateur-acteur. Allen hadden ze wat met het Molsbroek. Deze tentoonstelling brengt een bondig overzicht van het werk van drie generaties Waegemans. Afspraak: tijdens de openingsuren van het Bezoekerscentrum Molsbroek. Meer info: martine.vanaudenhove@vzwdurme.be. 29

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Vzw Durmejaar 2016 in vogelvlucht Het jaar vloog voorbij. Misschien omdat er weer zoveel op ons programma stond? Met plezier blikken we dan ook terug op een topjaar! * * * * *

Je kon deelnemen aan wel 5 cursussen voor volwassenen en 3 cursussen voor kinderen. 487 groepen kwamen langs voor een begeleide wandeling, waarvan 376 klasgroepen. Tijdens de piekperiode waren dat er soms wel 8 per dag! We organiseerden samen met onze vrijwilligers maar liefst 120 activiteiten voor het brede publiek, dus gemiddeld twee per week. 9.263 wandelaars en leerlingen volgden onze begeleide activiteiten. 100.000 bezoekers kwamen al wandelend of fietsend genieten van de natuurpracht in onze reservaten.

i-LUDUS

* * * *

De Buylaers kreeg 1.600 meter nieuwe afrastering. Hiervoor gebruikten we 650 palen en wel 5.000 meter prikkeldraad. Zo kunnen de koeien rustig blijven verder grazen. In Paardeweide-Oost in Wichelen en Berlare werden ongeveer 20.000 jonge wilgjes uitgetrokken om de verbossing tegen te gaan. De terreinploeg kreeg een splinternieuwe kar, die al goed gebruikt is.

Christophe Hillaert

* * *

Ons bezoekerscentrum Molsbroek was 152 dagen per jaar geopend, waarvan 74% door vrijwilligers. (Wist je dat er dit jaar nog 12 dagen bij komen? nl. de woensdagen tijdens de wintermaanden november tot januari.) Ons natuurbier Dobbelken verdween heel even uit ons aanbod, maar toch dronken jullie op een jaar tijd nog 2363 Dobbelkens. Ons klaslokaal kreeg een volledige make-over met prachtige fotoâ&#x20AC;&#x2122;s. Ons bezoekerscentrum Donkmeer in Berlare ontving meer dan 100 groepen.

De kaap van 200 ha in eigendom gerond! Wat al een tijdje in de lucht hing, werd eind december 2016 dan ook officieel. Vzw Durme rondde de kaap van 200 hectare natuurgebied in eigendom. Samen met de 196 hectare in beheer bedraagt het vzw Durme-patrimonium nu in totaal 397,6 hectare. Zijn jullie klaar voor een nieuwe uitdaging in 2017? Onderstaande kaart geeft een overzicht welke reservaten aangroeiden in 2016. Op naar de kaap van 400 hectare in eigendom ĂŠn beheer!

vzw Durme

regionale vereniging voor natuur- en milieubehoud

Het secretariaat is open: maandag t.e.m. woensdag: van 8 tot 12 uur en van 13 tot 17 uur, donderdag t.e.m. vrijdag: van 8 tot 12 uur en van 13 tot 16 uur.

Bezoekerscentra Bezoekerscentrum Molsbroek Molsbergenstraat 1, 9160 Lokeren

Bezoekerscentrum Donkmeer Donklaan 119a, 9290 Berlare

Gratis toegankelijk

- 1 februari tot 31 mei: zon- en feestdag van 14 tot 18 uur, woensdag van 13 tot 17 uur, - 1 juni tot 15 sept: zaterdag en zondag van 14 tot 18 uur, dinsdag tot vrijdag van 13 tot 17 uur, - 16 september tot 31 oktober: zondag van 14 tot 18 uur, woensdag van 13 tot 17 uur, - 1 november tot 31 januari: zondag van 14 tot 17 uur, woensdag van 13 tot 17 uur.

- tijdens activiteiten, - tijdens lokale festiviteiten, - op aanvraag via donk@vzwdurme.be.

Durme- en Scheldeland Driemaandelijks tijdschrift van vzw Durme

V.U. vzw Durme Molsbergenstraat 1, 9160 Lokeren 2017 | jaargang 20 | nr 1 Afgiftekantoor Lokeren |

P003350