Durme- en Scheldeland 2019-4 by Natuurvereniging vzw Durme

Durme- en Scheldeland NR 4 I 2019 I JAARGANG 22 I DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT VAN DE REGIONALE NATUURVERENIGING VZW DURME

Het Waasland scoort opnieuw met zwarte wouw

Geslaagde crowdfundingscampagne Buylaers

Nieuw leven voor oud overstromingsgebied

Colofon

Driemaandelijks tijdschrift van de regionale natuurvereniging vzw Durme. Redactieraad: Thomas Van Lancker (hoofdredactie en opmaak). Michaêl Crapoen, Martzen Frans, Sarah Geers, Kristof Scheldeman en Dorien Van Ranst. Met dank aan: Geert De Smet,Yannick De Spiegeleir, Joris Everaert, Robbert Schepers, Karine Van Doorsselaer, Daan Van Eenaeme, Rita Van Moeseke, Tommy Vercauteren, André Verstraeten. Taalkundig advies: Paule Bosch Secretariaat: Bezoekerscentrum Molsbroek Molsbergenstraat 1, 9160 Lokeren Tel: 09 348 30 20 info@vzwdurme.be www.vzwdurme.be Lidmaatschappen: 12 euro per kalenderjaar of 25 euro als steunend lid. Leden die zich ook op ‘t Groene Waasland willen abonneren betalen 6 euro extra per kalenderjaar.

Betalingen kunnen via onze bezoekerscentra of door overschrijving op BE52 0012 2999 0009 van vzw Durme met vermelding van naam en adres. Gedrukt op milieuvriendelijk papier met plantaardige inkt. De auteurs zijn verantwoordelijk voor hun publicaties. Overnemen van artikels is toegelaten als je de bron vermeldt. Alle foto’s zijn auteursrechtelijk beschermd. Bedankt voor jouw steun!

Cover:

Eén van de twee jongen van zwarte wouw op 21 juli (zie artikel op p 4-5)

Foto:

Joris Everaert

Inhoud

Het Waasland scoort opnieuw met zwarte wouw

Geslaagde crowdfundingscampagne Buylaers

Op naar topnatuur in Klein en Groot Broek

Doelsoorten maken hun opwachting in Berlare

10 Nieuw leven voor oud overstromingsgebied 12 De Moerasput bamboevrij 13 Zakboekje Duurzaam consumeren 14 50 jaar vzw Durme: vaste waarden 25 Vleermuisnieuws 2019 26 Vogelnieuws: klein waterhoen in Paardeweide-Oost 28 Kalender oktober 2019 - januari 2020 Onze partners:

Vo o r w o o r d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

“Het feestje is nog niet voorbij!” Beste lezers Ook al is dit alweer het vierde en laatste tijdschrift dat u dit jaar in de bus krijgt, het jubileumjaar van de vereniging is nog niet voorbij! De volgende maanden komen er immers nog heel wat activiteiten aan, waaronder het taartenfestijn, de laatste jubileumwandeling in december aan het Donkmeer, de quiz, de Warmste Week, en nog veel meer. Jullie zijn uiteraard van harte welkom en we verwachten jullie in groten getale! Ook de natuur droeg dit jaar haar steentje bij aan de viering van onze 50e verjaardag. Zo werd er een broedgeval van zwarte wouw vastgesteld in ons werkingsgebied, trachtte er voor het eerst een lepelaar te broeden in het Molsbroek, zat er een klein waterhoen in Paardeweide oost, enz… Dit korte lijstje met mijn excuses aan de liefhebbers van zoogdieren, vlinders, planten, … Ik ben nu eenmaal een vogelaar, dus die hoogtepunten blijven makkelijker hangen in mijn geheugen. Ook wat het aankopen van nieuwe natuurgebieden betreft was het een opmerkelijk jaar: we kochten namelijk een recordoppervlakte van meer dan 16 ha. Geweldig als je dat kan realiseren in een feestjaar! En zeker als je weet dat terreinen aankopen om ze definitief veilig te stellen als natuur jaar na jaar moeilijker wordt. Zo is er bijvoorbeeld een toenemend aantal paardenliefhebbers op zoek naar weiland voor hun dieren, wat de prijzen van de grond de hoogte injaagt. Ons fantastische medewerkersteam lanceerde dan ook, hierin aangespoord door het bestuur, voor het eerst twee specifieke fondsenwervingsacties rond aankopen in het reservaat De Buylaers in Lokeren en aan het Donkmeer in Berlare. Beide acties waren enorm succesvol en leverden de bedragen op die we nodig hadden, bovenop de subsidies van de Vlaamse overheid, om deze aankopen te kunnen realiseren. Een buitengewoon succes en dank aan iedereen die zijn/haar steentje bijdroeg aan deze acties! De opwaardering of omvorming van aangekochte terreinen naar een ander natuurtype, zeker als dat het kappen van bomen meebrengt, zorgt vaak voor emotionele reacties. Veel mensen vinden immers een bos “méér natuur” dan een nat grasland of een ontpolderd gebied. Dergelijke reacties zagen we bijvoorbeeld de laatste tijd geregeld als het gaat over het Klein en Groot Broek in Elversele - Sombeke. Het is onze taak om te blijven informeren over waarom dergelijke ingrepen in onze omgeving soms nodig zijn, en over de waarde van andere natuurtypes dan bos. Het ene type natuur is immers niet “beter” dan een ander type; er is alleen voor elk type een plaats, gezien in een groter ruimtelijk geheel.Versta me ook niet verkeerd: uiteraard willen wij ook graag meer bos in Vlaanderen, en elk stukje bos dat ergens verdwijnt, moet op een andere plaats gecompenseerd worden door de aanplant van een nieuw natuurlijk bos. Bij dit tijdschrift vinden jullie een sticker met het logo van de vereniging en de vraag voor de hernieuwing van jullie lidmaatschap voor 2020. Wat de sticker betreft: we kunnen wat extra publiciteit goed gebruiken. Dus hang hem op een goed zichtbare plaats! En wat de hernieuwing van je lidgeld betreft: doe het onmiddellijk, dan ben je er zeker van dat je het niet vergeet! Ik bedank jullie alvast van harte voor jullie lidmaatschap in 2019, en voor het vernieuwen van jullie lidmaatschap voor 2020 en jullie blijvende steun aan de vereniging. Vergeet ten slotte niet de volgende weken te genieten van onze natuurgebieden in prachtige herfstkleuren! Geert De Smet – Voorzitter

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Het Waasland scoort opnieuw met zwarte wouw Eerste geslaagd broedgeval in 39 jaar voor Oost-Vlaanderen Joris Everaert Geslaagd broedgeval in Moerbeke

Mannetje zwarte wouw in de Moervaartvallei. © Joris Everaert

In mei en juni 2019 werden verschillende waarnemingen verricht van minstens één zwarte wouw (Milvus migrans) in en rond de bosgordel langs de Moervaart, Zuidlede en Stekense Vaart in Wachtebeke, Moerbeke, Lokeren en Sinaai. In april was daar trouwens ook een eenmalige waarneming van twee vogels. Samen met enkele andere plaatselijke ornithologen (een bijzondere bedanking gaat naar Paul Vervaet en Geert Braem) probeerde ik in juni op basis van de vliegbewegingen de omgeving van een eventuele broedplaats te vinden, zonder succes. Eind juni kreeg ik een tip binnen over de mogelijke baltsroep van een wouw die in het voorjaar op een locatie binnen de bosgordel werd gehoord. Nadat er nabij die locatie eind juni ook met zekerheid een tweede vogel kon gezien worden (dit bleek het vrouwtje te zijn), ging ik daar meer gericht op zoek.

Op 5 juli ontdekte ik het nest in een loofbos in Moerbeke. Dit nest - mogelijk een oud buizerdnest - bevond zich op ongeveer 15 m hoogte in een wintereik, ongeveer 20 m van de bosrand. Ik kon op dat moment één kopje zien van een naar schatting twee weken oud jong (zie de coverfoto van dit nummer, later op 21 juli) dat nieuwsgierig in mijn richting keek, terwijl eerst één en daarna beide oudervogels zwijgzaam net boven de boomkruinen rondjes vlogen. Enkele dagen later kon vanop afstand ook een tweede jong worden opgemerkt. Omwille van mogelijke verstoring werd het nest in de daaropvolgende weken vanop afstand discreet opgevolgd. Naast vergiftiging is verstoring op de nestplaats immers één van de belangrijkste bedreigingen.Voor de zekerheid werd beneden in het bos ook een cameraval geplaatst, gericht op de omgeving van de nestboom, om eventuele ongewenste personen nadien te identificeren (wat gelukkig niet het geval was). Op 2 augustus waren beide jongen al aan het uitvliegen, voorlopig nog in het bos zelf in de directe nabijheid van het nest. Vanaf 11 augustus konden beide jongen rondvliegend gezien worden boven het bos en in de omgeving. De bosgordel langs de Moervaart, de Zuidlede en de Stekense Vaart blijkt in trek voor broedende wouwen. In 1976 werd daar in Moerbeke het eerste gekende geslaagde broedgeval van zwarte wouw voor Vlaanderen vastgesteld. In 2017 vond ik in deze bosgordel ook een nest van rode wouw (Milvus milvus) waar één jong met succes uitvloog (zie Durme- en Scheldeland 2017, nr. 4). Dit betrof het eerste geslaagde broedgeval van rode wouw in meer dan 50 jaar in Oost-Vlaanderen. Grafiek: broedvoorkomen van de zwarte wouw in Vlaanderen (1976-2019) per provincie. © Joris Everaert

Vrouwtje zwarte wouw (let op het ontbreken van een aantal slagpennen waardoor het onderscheid met het mannetje duidelijk zichtbaar was).

Waarschijnlijke broedpoging nabij het Donkmeer in Berlare

Ook in Berlare waren er tijdens het voorjaar van 2019 verschillende waarnemingen van zwarte wouw, enkele keren ook met zekerheid twee vogels. Begin juni vond Michaël Crapoen de vermoedelijke nestlocatie nabij het Donkmeer. Eén van de vogels vloog daar toen weg vanop een nest. Op dat moment werd ook de baltsroep gehoord, waarna twee vogels samen rondvlogen. In het begin van de zomer waren er echter geen waarnemingen meer in de omgeving, en bij een nieuwe controle in het bos werd ook niets opgemerkt.We kunnen wel spreken van een waarschijnlijke broedpoging. Verspreiding in Vlaanderen en de wereld

Op basis van de beschikbare kennis is de zwarte wouw een niet-jaarlijkse broedvogel in Vlaanderen. Hoewel het in werkelijkheid misschien wel jaarlijks kan zijn, is de soort alleszins zeldzamer dan de rode wouw. Het eerste gekende geslaagd broedgeval was dus in 1976 in Moerbeke. Sindsdien zijn in totaal 36 gevallen bekend van mogelijke en zekere broedgevallen (zie figuur pagina 4). In die periode van 44 jaar is er in heel Vlaanderen echter maar zekerheid van 7 geslaagde broedgevallen met jongen. Oost-Vlaanderen staat hierbij op kop met drie gevallen: Moerbeke in 1976 en 2019, Bazel in 1980. In West-Vlaanderen waren er twee gevallen (Zillebeke in 1990, Brugge in 1996) en in Antwerpen ook twee (Bornem in 2005 en 2010). In Oost-Vlaanderen was tijdens de laatste 20 jaar in verschillende jaren een koppel aanwezig in de rand van de Waaslandhaven, met ook nestbouw en baltsgedrag, maar zonder aanwijzing van een geslaagd broedgeval.

Beide jongen van zwarte wouw op nest (21 juli).

De zwarte wouw heeft een groot verspreidingsgebied, met verschillende ondersoorten. Het is een warmteminnende soort die vooral voorkomt in Zuid- en Oost-Europa. De zwarte wouw is ook algemeen verspreid in grote delen van Afrika, Azië en Australië. In veel tropische steden kunnen grote aantallen worden aangetroffen, o.a. op vuilnisbelten. Europese broedvogels verlaten de broedgebieden al vrij vroeg (augustus) om naar tropisch Afrika te trekken. De zwarte wouw broedt meestal in bossen nabij meren, rivieren en moerassen. Ze nestelen graag in de nabijheid van kolonies blauwe reiger, aalscholver en kokmeeuw. Aan de nestlocatie kan het schel, vibrerend meeuwachtig geluid gehoord worden. De soort is vooral een aaseter die bijvoorbeeld maai- en verkeersslachtoffers opspoort en dode of stervende vissen uit het water haalt, maar hij jaagt ook op grote insecten, amfibieën, reptielen, vogels en zoogdieren.

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Geslaagde crowdfundingscampagne Buylaers Sarah Geers en Thomas Van Lancker Half september werd de crowdfundingscampagne rond de aankoop in het natuurgebied de Buylaers met succes afgerond. Meer dan 600 buurtbewoners, natuurliefhebbers, wandelaars en Lokerse bedrijven lieten hun groene hart zien en zamelden afgelopen maanden maar liefst 45.911,15 euro in. Bedankt! Na jarenlang onderhandelen kon vzw Durme een belangrijk perceel aankopen in de Buylaers, een natuurgebied in het centrum van Lokeren. Dit ontbrekende stukje zou de puzzel van het gebied afwerken tot een mooi en toegankelijk stuk groen, ideaal voor iedereen die wil ontsnappen aan de drukte van de stad. Dankzij deze actie kon vzw Durme de aankoop verzekeren. Hoogst mogelijke bescherming voor Lokerse natuur

Nu vzw Durme het perceel kon aankopen, zijn wij volop bezig met de voorbereiding om het te laten erkennen als ‘natuurreservaat’. Dit is de hoogst mogelijke bescherming die een gebied kan krijgen. In afwachting zijn we alvast begonnen met het natuurbeheer. Mooie toekomst met kansen voor plant, dier én mens!

Momenteel is de soortenrijkdom nog relatief laag, maar het gebied heeft een enorm potentieel. Door de nabijgelegen bijzondere graslanden, de hoge grondwatertafel en het historische gebruik verwachten we dat dit binnen enkele jaren zal uitgroeien tot een van de mooiste percelen van de Buylaers. Waar nu vooral grassen groeien, verwachten we binnenkort bloeiende soorten als grote ratelaar, echte koekoeksbloem, en wellicht op termijn ook bijzondere wilde orchideeën. De ooievaar zal er steeds vaker op zoek gaan naar voedsel, rietgorzen en rietzangers zullen broeden in de rietkragen aan de randen, roofvogels zullen over het perceel vliegen op zoek naar klein grut. Een oase van groen midden in de stad, volledig toegankelijk voor wandelaars en fietsers langs de verharde paden. Officiële opening

Op 12 september werd het gebied symbolisch geopend door de conservator van het natuurgebied en de burgemeester van Lokeren.

Officiële opening van het deelgebied.

Daarnaast heeft vzw Durme iedereen die dit project tot een goed einde hielp brengen in de bloemetjes gezet. Alle schenkers kregen een exclusieve wandelfolder in de bus, het glas werd geheven op alle vrijwillige medewerkers en Creafor, De Strycker en De MaesschalckGoethals, drie bedrijven die hun schouders mee onder het project zetten, ontvingen een certificaat voor hun geleverde steun.

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Op naar topnatuur in Klein en Groot Broek André Verstraeten Eeuwenlang stonden er geen bomen in het Groot en Klein Broek langs de Durme in Waasmunster-Sombeke en Temse-Elversele. Pas na 1945 zijn hier beplantingen uitgevoerd, meestal met streekvreemde bomen of rijen populieren. Deze worden nu verwijderd in uitvoering van het Sigmaplan, zodat bij een toekomstige ontpoldering de natuur hier zelf een sierlijk landschap kan boetseren dat de mens niet kan maken en waarin slik, rietvelden en wilgenvloedbossen zich spontaan kunnen ontwikkelen zonder beïnvloeding of verstoring door vroegere aanplantingen. Dergelijke zoetwaterschorren zijn zelfs op Europees niveau bijzonder waardevol en zeldzaam. Vzw Durme zorgt voor het overgangsbeheer in het Groot en Klein Broek en beschouwt deze kap- en opruimwerken als een noodzakelijke basis om de toekomstige Europese topnatuur te bekomen. Vergelijkbaar met het breken van eieren om een lekkere omelet te bakken.

Bij hoogwater in de Durme stroomt het water via de gecontroleerd openstaande sluis in het Meulendijkbroek. Het peil van dat hoge tij wisselt afhankelijk van de maanstanden. Bij volle en nieuwe maan wordt het water soms ruim 50 cm hoog door de dekhekkens gestuwd. © André Verstraeten

Het Sigmaplan leidde overal tot een succesrijke inrichting ten gunste van de beveiliging tegen overstromingen, het natuurbehoud en de landschapsbeleving vanaf de nieuwe wandel- en fietspaden op en langs de dijken. Deze meerwaarde is al duidelijk te zien in de afgewerkte zones, onder meer in Kruibeke, Berlare en Wichelen. Overigens staan alle Vlaamse natuurorganisaties, de Universiteit Antwerpen en het Instituut voor Natuur en Bosonderzoek bijzonder positief tegenover het Sigmaplan. Dit staat in scherp contrast met enkelingen in Waasmunter die verbeten negatief blijven reageren, ook al zijn de eerste positieve resultaten hier op de dijken en in het Meulendijkbroek al zichtbaar. Zo is vanuit dezelfde hoek ook jarenlang verkeerde negatieve informatie verspreid over de toegankelijkheid van de dijken. In augustus 2019 kwam het alweer tot kortzichtige reacties naar aanleiding van de vergunde kap- en opruimwerken die door De Vlaamse Waterweg en het Agentschap voor Natuur en Bos worden uitgevoerd in het Klein en Groot broek. Die werken zijn noodzakelijk om de toekomstige ontpoldering in uitvoering van het Sigmaplan optimaal voor te bereiden. Tijdens die werken werd het Meulendijkbroek in Sombeke terug drooggezet. Hiervan heeft vzw Durme gebruik gemaakt om jonge wilgenopslag te verwijderen. Eens dat alle werken hier uitgevoerd zijn, zal de sluis opnieuw gecontroleerd worden opengezet en zal het Meulendijkbroek terug een aantrekkelijke waterpartij worden met wisselend getij en veel watervogels. Ook bij het Klein Broek in Elversele zullen in het najaar 2019 de nieuwe ringdijken worden opgesteld voor wandelaars en fietsers. Ook daar is het instellen van een mooie wateroppervlakte al voorzien.

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Doelsoorten maken hun opwachting in Berlare Michaël Crapoen Na een jarenlange voorbereiding werden in het najaar van 2018 de eerste inrichtingwerken uitgevoerd. In de Reservaatzone Donkmeer kregen toen zowel deelgebieden Hemelse Rij als Heikens een flinke make-over. De bedoeling hierbij was om de bijzondere fauna en flora van deze oude Scheldemeander een nieuw elan te geven. In de Hemelse Rij lag de focus op het herstel van het uitvoerige slotenpatroon. Het gebied fungeert al heel lang als kraamkamer voor jonge vis. In de ondiepe waterplantenrijke sloten vinden ze voldoende dekking en voedsel om in relatieve rust op te groeien. Eenmaal geslachtsrijp kunnen ze dan naar het grotere Donkmeer zwemmen. Heel wat sloten waren hier echter dichtgegroeid of waren zeer ondiep geworden door een dikke, voedselrijke sliblaag. Het Natuurinrichtingsproject (NIP) heeft hier nu enkele duizenden kubieke meter slib uit de sloten gehaald én afgevoerd. Daarnaast kregen ook verschillende sloten een nieuw, natuurvriendelijker profiel aangemeten. Op die manier is er een rijke oevervegetatie met heel wat natte gradiënten ontstaan. In de laagveenplas van de Heikens werden enkele zieke en dode populierenbestanden verwijderd en werd ook heel wat voedselrijke grond en slib afgegraven. Op die manier proberen we hier opnieuw kansen te creëren voor zeldzame moerasnatuur.

Gevlekte witsnuitlibel in de Hemelse Rij in Berlare © Michaël Crapoen

Het is altijd afwachten wat de resultaten zijn van dergelijke ingrijpende werken. Op dit moment is het nog behoorlijk vroeg om een eindconclusie te trekken, maar de eerste successen zijn sowieso een feit. Nu, één jaar na de werken - en ondanks de problematische droogte van de afgelopen zomer - kunnen we vaststellen dat reeds verschillende beoogde, en zelfs onverwachte doelsoorten hier hun opwachting maken. Zeldzame planten als mattenbies, moeraskruiskruid en grote boterbloem blijken massaal op te schieten op de Heikens, terwijl de grote weerschijnvlinder zijn opwachting maakte aan de sloten in de Hemelse Rij.

Het zijn echter de libellen die in beide gebieden nu reeds het best scoren. Daarbij zijn heel wat soorten die ‘libellofielen’ doen watertanden. Een klein overzichtje van de meest in het oog springende: zwervende en tengere pantserjuffer, zuidelijke glazenmaker, zuidelijke keizerlibel, bruine winterjuffer, zwervende heidelibel, zadellibel, gaffelwaterjuffer en vroege glazenmaker. In de Hemelse Rij dook nog een andere topper van formaat op, namelijk de gevlekte witsnuitlibel. Deze soort werd dit jaar nergens anders in OostVlaanderen gezien en voelt zich enkel thuis in een goed ontwikkelde laagveenbiotoop: voedselarme en heldere, ondiepe plantenrijke sloten. Precies het biotoop dat we hier hersteld hebben!

Libellen zijn uitstekende indicatoren voor de kwaliteit van een omgeving. Wat dat betreft zit het hier dus meer dan snor en kijken we al vol vertrouwen uit naar de volgende fases in de uitvoering van het NIP Berlare Broek - Donkmeer.

De witte snuit is duidelijk te zien bij de gevlekte witsnuitlibel. © Wikimedia

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Plagwerken op rivierduin Molsbergen Kristof Scheldeman Afgelopen zomer werden in het kader van een goedgekeurd soortenbeschermingsproject en met de financiële steun van de provincie Oost-Vlaanderen plagwerken uitgevoerd op de rivierduin Molsbergen in Lokeren. De Molsbergen is een gebied in het Molsbroek waar, in tegenstelling tot de rest van het reservaat, verschillende hectares droog heischraal grasland herbergt. Het is in deze schaars begroeide graslandpartijen dat geopteerd werd om plagwerken uit te voeren.

In totaal werd 1.500 m² rivierduin afgeplagd.

Met plaggen wordt het verwijderen van de bovenste grondlaag met begroeiing, meer bepaald de zode, bedoeld. Het gaat dus niet over een afgraving van een tientallen centimeter dikke bodemlaag, maar enkel het wegschrapen van de graszode (max 10 cm). Het voordeel van plaggen is dat het reliëf van je terrein niet gewijzigd wordt en dat de in de bodem aanwezige zaadvoorraad van allerlei plantensoorten behouden blijft en niet zomaar weggegraven wordt zoals bij diepere afgraafwerken het geval is. In totaal werd in Molsbergen 1.500 m² rivierduin afgeplagd. De reden voor het uitvoeren van de plagwerken is tweevoudig: 1) Door de plagwerken kan je spectaculaire botanische resultaten behalen. Planten die niet meer in het gebied groeien maar wel nog aanwezig zijn in de zaadvoorraad kunnen plots weer opduiken na het blootleggen van de zaden in de plagzone. Dit gebeurde reeds in 2000 toen na het uitvoeren van plagwerken het superzeldzame plantje moeraswolfsklauw opdook! We hopen dan ook dat soorten als moeraswolfsklauw maar ook het zeldzame hondsviooltje, buntgras en wie weet zelf struikheide volgend jaar tevoorschijn zullen komen in onze nieuw gegraven plagzone.

2) Door het creëren van een kale, zanderige plagzone geeft je meer structuur aan je rivierduin. Dit is belangrijk voor de aanwezige fauna. Voor gespecialiseerde insectensoorten zoals zandloopkevers, graafwespen en zandbijen zijn dergelijke vegetatieloze habitats een belangrijk leefgebied, zij kunnen er zich namelijk opwarmen en voortplanten. Het is dus zo dat de uitgevoerde plagwerken, waarbij de plagzone in eerste instantie gelijkt op een kale zandbak, de biodiversiteit van onze rivierduin wel degelijk zal doen toenemen.

Voor (l) en na (r) de plagwerken. Door het creëren van een kale, zanderige plagzone geeft je meer structuur aan je rivierduin

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Nieuw leven voor oud overstromingsgebied De Vlaamse Waterweg nv Op maandag 23 september startte De Vlaamse Waterweg nv met de renovatie van Potpolder IV. Het overstromingsgebied aan de Durme in Waasmunster werd bijna tachtig jaar geleden aangelegd en voldoet niet meer om de omliggende woonwijken te beschermen tegen wateroverlast. Op de Durme zelf zal er tussen Waasmunster en Lokeren gebaggerd worden om de afvoer van water te bevorderen. Het gebaggerd materiaal wordt gebruikt voor de renovatie van het overstromingsgebied. Nieuwe ringdijk beschermt tegen wateroverlast

Rondom een goed werkend gecontroleerd overstromingsgebied ligt een ringdijk, die het opgevangen water in het gebied moet houden. In Potpolder IV ontbreekt een deel van deze ringdijk, waardoor de woningen in de omgeving de voorbije jaren niet voldoende beschermd waren tegen wateroverlast. De Vlaamse Waterweg nv zal nu een nieuwe, hogere ringdijk aanleggen rondom het gebied, volgens de huidige veiligheidsnormen. Daarvoor wordt eerst het tracé van de ringdijk vrijgemaakt van begroeiing, afval en kleine bouwsels. Er wordt een archeologisch onderzoek uitgevoerd op de site en vervolgens starten de werken aan de ringdijk zelf. In een latere fase worden ook het pompstation van Ten Rijen en de overloopdijk tussen de Durme en de potpolder gerenoveerd. Op de dijk komt een geasfalteerd fiets- en wandelpad tussen de Manta-site en de Ten Rijendreef. Natuur en Bos van de Vlaamse overheid en vzw Durme stimuleren in bepaalde zones van het gebied de ontwikkeling van natte natuur. Meer ruimte voor het water in de Durme

Gelijklopend met de renovatie van de potpolder voert De Vlaamse Waterweg nv onderhoudsbaggerwerken uit in de Beneden-Durme. Door de toenemende verzanding van de laatste decennia kan die steeds minder regenwater afvoeren naar de Schelde. Dat leidde tussen 2010 en 2016 al vijf keer tot wateroverlast. Daarom worden nu meer duurzame maatregelen uitgevoerd. Hans Quaeyhaegens, projectleider bij De Vlaamse Waterweg nv: “We willen niet langer onze toevlucht zoeken in de mobilisatie van noodpompen en noodruimingen. Daarom hebben we al in 2016 een nieuw pompstation gebouwd op de dam in Lokeren en voeren we sinds 2012 baggerwerken uit in verschillende fases. We baggeren nu het laatste stuk, tussen de brug in Waasmunster en de dam in Lokeren. Het vervuilde sediment dat we daarbij ophalen, zullen we ter plaatse reinigen. Daarna kunnen we het gebruiken voor de aanleg en renovatie van de dijken rond Potpolder IV. Zo beperken we ook de hinder voor de omgeving, omdat we geen grote hoeveelheden grond moeten aan- of afvoeren over de weg.” Deze werkwijze past in het onderzoek van De Vlaamse Waterweg nv naar duurzame toepassingen van sediment binnen het Europese Interreg project Using Sediment As a Resource (USAR). De bredere context: van potpolder naar gecontroleerd overstromingsgebied

De Durmevallei is van oudsher zeer gevoelig voor overstromingen, in het bijzonder bij stormvloed: wanneer springtij samenvalt met een noordwesterstorm op de Noordzee, en getijgolven via de Schelde ook de Beneden-Durme bereiken. Daarom besloot de minister van openbare werken al in 1938 om op verschillende plaatsen ‘potpolders’ aan te leggen om overtollig water op te vangen. De overstromingsramp van 1976 toonde aan dat een meer ingrijpend waterbeleid nodig was. Dat leidde een jaar later tot de goedkeuring van het oorspronkelijke Sigmaplan. Het plan moest het Zeescheldebekken beschermen tegen wateroverlast door het verhogen van dijken en het aanduiden en inrichten van laaggelegen rivierpolders als gecontroleerde overstromingsgebieden, waaronder Potpolder IV. 10

Op de Durme zal er tussen Waasmunster en Lokeren gebaggerd worden om de afvoer van water naar de Schelde te bevorderen. Het gebaggerd materiaal wordt gebruikt voor de renovatie van het overstromingsgebied. © De Vlaamse Waterweg nv

In 2005 en 2006 actualiseerde de Vlaamse Regering het Sigmaplan volgens de meest recente inzichten over waterbeheer en rekening houdend met de gevolgen van de klimaatverandering. Aan het gecontroleerde overstromingsgebied Potpolder IV werd naast de reeds bestaande waterveiligheidsfunctie ook een natuurdoelstelling toegewezen, die Natuur en Bos zal realiseren. Praktisch

Op maandag 23 september 2019 startte De Vlaamse Waterweg nv met de voorbereidende werken in Potpolder IV (het tracé van de ringdijk vrijmaken en het archeologisch onderzoek). Daarna pas starten de werken aan de ringdijk. Tijdens de werken blijven de landbouwpercelen en visvijvers binnen het overstromingsgebied toegankelijk. Een deel van het gebied zal ook na de renovatie beschikbaar blijven voor lokale landbouw. Tijdens de baggerwerken kan het jaagpad op één van beide oevers tijdelijk afgesloten worden voor het transport van baggerspecie, de andere oever wordt dan vrijgehouden. De Ten Reyendreef (parallel aan de E17) zal steeds bereikbaar blijven. De werken zullen in totaal 4 jaar duren. Meer info: sigmaplan.be/nl/projecten/durmevallei/deelprojecten/potpolder-iv. Of volg het Sigmaplan via Twitter of Facebook. 11

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

De Moerasput bamboevrij Kristof Scheldeman De voorbije zomer werd in het bosgebied ‘de Moerasput’ (deelgebied van het natuurgebied de Durmemeersen) in Waasmunster een hele partij bamboe verwijderd. Dit project kwam tot stand met medewerking van het Agentschap Natuur en Bos. Bamboe is een invasieve exoot die heel hardnekkig standhoudt en door zijn groot wortelgestel moeilijk te bestrijden valt. Een bijkomend probleem was dat de bamboehaarden verspreid in het bos stonden. De bamboe had reeds 1.000 m² van de bosoppervlakte ingepalmd en het probleem diende dus dringend aangepakt te worden. Om de bamboe optimaal te kunnen bestrijden werd door de aannemer een kleine kraan gebruikt die gemakkelijk tussen de bomen kon laveren. Door de extreme droogte en de zandige structuur van de bodem lukte het verrassend goed om naast de bamboeplanten ook het wortelgestel bijna volledig weg te graven.

De bamboe werd vakkundig verwijderd met een kraan. Let vooral op het wortelgestel dat - door de extreme droogte en de zandige structuur van de bodem - gemakkelijk mee verwijderd kon worden. © Vzw Durme

Het resultaat van de bestrijding was beter dan verwacht, voorlopig is de moerasput bamboevrij. Uiteraard zal er door de terreinploeg van vzw Durme nog een nabehandeling dienen te gebeuren want hier en daar zullen ongetwijfeld nog kleine bamboescheuten uitschieten, maar echte haarden van bamboe zijn verleden tijd in de moerasput.

STEUN DE NATUUR IN ONZE STREEK EN DOE EEN GIFT Je helpt mee de natuur langsheen Durme, Moervaart, Zuidlede, Donk en Schelde te beschermen met een gift. Op die manier help je om kwetsbare natuurgebieden aan te kopen en werk je mee aan de versterking van de biodiversiteit in en rond onze reservaten. Doe een gift van minimaal 40 euro en ontvang een fiscaal attest. Via je belastingen recupereer je 45 % van jouw gift. Giften kunnen overgeschreven worden op rekeningnummer BE52 0012 2999 0009 met de vermelding van uw naam en de mededeling “Gift vzw Durme”. 12

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Zakboekje Klimaatbewust consumeren Karine Van Doorsselaer ‘Zomermaanden waren historisch warm’ kopten de kranten begin september. Met drie hittegolven op een rij heeft iedereen aan den lijve ondervonden dat het klimaat opwarmt. Gelukkig blijven wij hier in Vlaanderen nog gespaart van tsunami’s en tornado’s, maar dit betekent niet dat we op ons lauweren mogen rusten. Klimaatverandering is een mondiaal probleem met vérstrekkende gevolgen, niet alleen voor fauna en flora, maar ook voor de gezondheid en veiligheid van de burger. In het boek ga ik niet dieper in op de gezondheidsrisico’s en de veiligheidsproblematiek van het toenemend aantal klimaatvluchtelingen, een surfsessie op internet kan jullie hierover veel nuttig informatie geven. De oorzaken van klimaatopwarming en tal van andere milieuproblemen (plastic soep, fijn stof in de lucht, verlies aan biodiversiteit, enz.) zijn de exponentiële bevolkingsgroei en het wereldwijde ongebreidelde consumptiegedrag. De politici, de industrie, de financiële wereld maar ook wij als consument kunnen samen het tij doen keren. Wij consumenten kunnen door ons aankoopgedrag de economie sturen. Als we bijvoorbeeld met z’n allen stoppen met aankopen van goedkope ‘brolproducten’ uit China, die direct kapot zijn en die bovenop gezondheidsrisico’s inhouden door de mogelijke aanwezigheid van schadelijke stoffen, zullen deze producten uit de winkelrekken verdwijnen. In het boek ‘Klimaatbewust consumeren’ geef ik jullie als milieubewuste en kritische consument tal van inzichten en praktische tips die een bijdrage leveren voor het behoud van een gezonde wereld voor al z’n bewoners. Ruime aandacht gaat naar de principes van de circulaire economie. Het huidig economisch model waarbij men grondstoffen onttrekt aan de aarde, die wij dan even gebruiken in de vorm van tal van producten, om ze dan te verbranden is niet langer houdbaar. Als consument hebben wij een belangrijke rol in de circulaire economie en dit boekje biedt jullie een script. Na het lezen van het boekje kunnen jullie antwoord geven op vragen zoals: ‘Welke verpakking is het beste voor het klimaat/milieu?’, ‘Zijn elektrische wagens beter voor het klimaat?’, ‘Is plastic echt zo slecht?’, ‘Hoe kunnen wij als consument meehelpen om de ontbossing een halt toeroepen?’, ‘Hoe kan je klimaatbewust omgaan met de digitalisering van onze maatschappij?’. Door met kennis van zaken én kritisch producten te beoordelen kunnen wij als consument antwoord geven op dergelijke vragen, om vervolgens bij onze aankoopkeuzes de industrie te sturen naar een klimaatverantwoorde aanpak en het beleid van de politici met argusogen te volgen. Laat dit boek jullie gids zijn. De opbrengt van de boekenverkoop schenkt de auteur aan vzw Durme voor het behoud van onze natuur en de bescherming van ons milieu! https://www.lannoo.be/nl/klimaatbewust-consumeren 13

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

50 jaar vzw Durme: vaste waarden “Zonder vader was er misschien wel geen natuurreservaat in de Fondatie van Boudelo” Tot aan zijn overlijden in 2015 was Paul Vercauteren jarenlang conservator van natuurreservaat ‘de Fondatie van Boudelo’ in Sinaai en Stekene. Sinds zijn dood zetten zijn weduwe Rita Van Moeseke en zoon Tommy zijn toegewijde werk verder. In de beginperiode van vzw Durme leerde Paul als vogelringer André Verstraeten kennen. Het klikte meteen tussen die twee. Allebei waren ze pioniers van de natuurbescherming in het Waasland. “Eigenlijk kan je Paul en André vergelijken met twee jachthonden: als ze zich ergens in vastbeten, losten ze niet tot ze hun doel bereikt hadden”, lacht Rita. Als conservator stond Paul mee aan de wieg van het uitgestrekte natuurreservaat de Fondatie van Boudelo, dat vandaag bijna 100 hectare in beheer van vzw Durme omvat. “Zonder vader was er geen sprake van geweest. Hij zorgde als boswachter voor een goede verstandhouding met de jagers. Daardoor heeft vzw Durme voet aan de grond kunnen zetten in de Fondatie: want de eerste percelen natuur werden aangekocht bij een familie van jagers. Ook de afbraak van weekendhuisjes, met de zegen van de stad Sint-Niklaas, in de jaren ’90 was cruciaal voor de uitbouw van het natuurreservaat”, zegt Tommy. Paul was dagelijks van ’s ochtends tot ’s avonds actief in de Fondatie. “Hij kon uren wachten tot hij een dier had gespot”, vertelt Rita. “Zo speelde hij ook een belangrijke rol in het waarnemen van de boommarter. Dankzij zijn inspanningen werd vastgesteld dat boommarters zich ook in Vlaanderen voortplanten.” Sinds het overlijden van Paul in 2015 treedt Tommy samen met Jo Vervaet in de voetsporen van zijn vader als conservator van de Fondatie. “Eigenlijk komen we uit een boswachtersfamilie. Ook mijn grootvader was actief als veldwachter bij de jacht.Vandaag moet ik vooral optreden tegen loslopende honden. Als boswachter probeer je altijd een evenwicht te bewaren tussen menselijk blijven en iemand duidelijk maken wat wel én niet kan in een natuurgebied.” Intussen lijkt de toekomst verzekerd. Want ook Tommy’s oudste zoon Stef is bezig aan zijn opleiding als vogelringer. “De liefde voor natuur zit er in en hij heeft mijn vader beloofd dat hij zijn werk zou verder zetten.” Rita en Tommy zetten het toegewijde werk van vader Paul verder in de Fondatie van Boudelo. © Yannick De Spiegeleir

Yannick De Spiegeleir

“Regionale werking is grote kracht van onze natuurvereniging” Vijftig jaar geleden stond André Verstraeten mee aan de wieg van vzw Durme. Decennialang zette hij zich in voor natuurbehoud en -beheer. “Qua bescherming van open ruimte zijn er belangrijke stappen gezet, maar de huidige achteruitgang van de natuurkwaliteit is zorgwekkend”, zegt de erevoorzitter van vzw Durme. Vandaag is het behoud van open ruimte een algemene bekommernis, maar eind jaren ’60 pionierden vogelringers Lieven Clays, Paul Van Roste, Albert Roels én André Verstraeten met de oprichting van een regionale natuurvereniging om volop te strijden voor het behoud van waardevol natuurgebied. Het Molsbroek vormt al jaren de parel aan de kroon van vzw Durme, maar het natuurreservaat kwam er niet zonder slag of stoot. “We hebben 27 jaar lang actie gevoerd tegen sluikstort en illegaal bouwen in de rivierduinen in het Molsbroek tot toenmalig minister De Batselier in 1994 op ons 25-jarig bestaan een onteigeningsbesluit aankondigde voor het gebied. In totaal hebben we 103 klachten ingediend om dat te bewerkstelligen”, vertelt André.

Erevoorzitter André Verstraeten lag 50 jaar geleden mee aan de basis van vzw Durme. © Yannick De Spiegeleir

Tot op vandaag koopt de natuurvereniging nieuwe stukken natuur aan om te beheren. Denk maar aan de 2,5 hectare natuurgebied in de Buylaers die aangekocht werd na een geslaagde crowdfundingactie bij Lokerse gezinnen. “Een stukje natuur in het hart van de stad. Een reusachtige stap in de goede richting”, stipt André aan. “Toch mogen we er niet blind voor zijn dat de natuurkwaliteit achteruit gaat. Bepaalde insecten en vogelsoorten zijn de laatste decennia gewoon verdwenen.” Als regionale natuurvereniging kan vzw Durme een (beperkte) rol spelen. “Met gerichte maatregelen in de bijna 500 hectare natuur die we intussen beheren, kunnen we er mee voor zorgen dat zoveel mogelijk wilde planten en dieren overleven. En hier zien we gelukkig ook vaak een gunstige ontwikkeling van het landschap en de soortenrijkdom." De laatste jaren blijft André vaker op de achtergrond. “Ik heb de fakkel doorgegeven aan een jongere generatie, maar ik blijf beschikbaar voor wie dat wenst. Zo heb ik me enkele jaren geleden nog graag ingezet voor het behoud van de subsidies voor bezoekerscentra die dreigden weg te vallen. Ik heb me er altijd graag op toegelegd om de noden die spelen bij de basis te verbinden met de mogelijkheden die er zijn hogerhand.” Voor de toekomst hoopt André dat vzw Durme haar regionale werking behoudt. “Het is de kracht van onze vereniging dat alles op ‘mensenschaal’ gebeurt.We hebben in het verleden kansen gekregen om natuurgebied aan te kopen in Wachtebeke of Aalst, maar die boot heb ik altijd bewust afgehouden omdat het buiten onze regio ligt. Door de nabijheid van onze natuurreservaten kunnen we kort op de bal spelen. Dat heeft heel wat voordelen die een grote vereniging niet heeft. Om het in voetbaltermen te stellen: vzw Durme speelt elke match op eigen terrein.” Yannick De Spiegeleir

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Struweeltjes Vrijwilligersfeest Al 50 jaar bouwen vrijwilligers mee aan onze vereniging. 50 jaar van zwoegen en zweten, plannen maken, acties op poten zetten, reservaten uitbouwen, groepen gidsen, foto’s maken en soorten spotten, afdelingen samenbrengen, mensen ontvangen, verwonderen en op sleeptouw nemen, maar vooral: samen met een toffe bende de natuur in trekken. En daarom vierden we feest. De ‘oude rotten’ én de nieuwelingen, iedereen werd uitgenodigd op ons vrijwilligersfeest zaterdag 13 september (zie foto achterflap van dit nummer). Want wàt hebben zij weer bergen werk verzet dit jaar. Wij zijn zo blij met al die hulp en inzet! Ook via deze weg nog eens een dikke dankjewel daarvoor.

Zonder de meest kwetsbare zones al te veel te verstoren, maken we het gebied toegankelijk voor iedereen. Hoogwaardige biodiversiteit zal hier terug een plek vinden, en ook de ooievaars verliezen we niet uit het oog. Bezoekers zullen hier nog steeds terecht kunnen om te ontdekken en tot rust te komen. Ook voorzien we begin volgend jaar nieuwe educatieve bordjes rond de eendenkooivijver. Tijdens de werken is het mogelijk dat sommige zones (tijdelijk) niet toegankelijk zijn en dat er hier en daar hinder is. Uiteraard hopen we dit zo veel mogelijk te beperken. Michaël Crapoen

We begonnen ons feest met een wandeling door Berlare Broek en het Donkmeer, en sloten af met een heerlijke bio-BBQ op de gezellige locatie van ons ‘oud’ bezoekerscentrum. Genieten van samenzijn met fijne mensen en lekker eten, meer moet dat niet zijn! Wil jij ook vrijwilliger worden? Stuur een mailtje naar vrijwilliger@vzwdurme.be! Sarah Geers Start werken Eendenkooi Berlare De Eendenkooi en omgeving zijn toe aan een grondige opknapbeurt en worden vanaf eind dit jaar in een nieuw kleedje gestopt. Het is immers de bedoeling dat deze plek een attractieve plaats blijft voor iedereen, en daarom wordt er gefocust op zowel natuurherstel als op natuureducatie: ontdekken, genieten en beleven in een natuurlijk landschap staan hierbij centraal. Het dierenpark kreeg in het voorjaar al een nieuwe plaats op een heuse ‘aaidierenweide’ op het domein Nieuwdonk, en kent reeds heel wat bijval. 16

Dorien (r) in actie tijdens het biologisch waterzonderzoek.

Welkom Dorien! Sinds deze zomer mogen we Dorien Van Ranst verwelkomen in ons team. Buiten het (een beetje toch) in evenwicht herstellen van de vrouwelijke vertegenwoordiging in ons team, staat ze haar mannetje als kersverse natuurgids, bij het opfrissen van bezoekerscentrum Molsbroek, ondersteunt ze de organisatie van verschillende activiteiten én springt ze af en toe bij bij de terreinploeg. Een echt manusje-van-alles dus. Heel fijn dat je er bent, Dorien. Welkom! Het vzw Durme-team

Zo kunnen de kalfjes een hecht duo vormen, van elkaar gaan leren en vooral een ree leren zijn. Belangrijk is ook de huisvesting van de kalfjes in terecht kwamen. Hun verblijf is zodanig gebouwd dat ze weinig menselijke activiteiten kunnen zien en horen. Dat is erg belangrijk om ze mensenschuw te krijgen. We willen immers geen reeën uitzetten die mensen gaan opzoeken.

Dankzij de goeie zorgen van het VOC Merelbeke was het reekalfje snel aan de betere hand. © Daan Van Eenaeme

Bambi in trouble (deel 2) In de zomereditie van Durme- en Scheldeland heeft u misschien gelezen over het reekalfje dat ter nauwer nood werd weggehaald uit het natuurgebied de Eenbes. Hoe zou het kereltje er vanaf hebben gebracht?

Zo geschiedde! Ik bracht het reekalfje over naar zijn nieuwe speelkamerraadje in Herenthout. Daar had hij duidelijk veel zin in! Misschien had hij horen vallen dat er geen vriendje maar wel een vriendinnetje op hem wachtte? Wanneer het moment daar is, zullen ze samen de vrijheid tegemoet gaan.

Goed nieuws! Het reekalfje doet het prima. Toen onze ‘bambi’ werd binnengebracht in het VOC Merelbeke was het erg onzeker of hij het wel zou redden. Maar de warmtemat en enkele flessen warme aangepaste melk misten hun effect niet. De vaste personeelsleden van het opvangcentrum hadden hun handen vol aan de kleine spruit, die dagelijks wondverzorging en 5 flesjes aangepaste melk nodig had.Toen hij binnenkwam in Merelbeke woog hij zo’n 3,9 kg, wat niet direct slecht was.Vijf dagen later was hij zo’n 270 gram bijgekomen. Een zeer positief teken dus! Omdat zijn gewicht toenam en hij steeds meer vast voedsel begon te eten, werd het aantal flesjes tegen eind juni gereduceerd naar 3 per dag. Maar VOC Merelbeke was slechts een tijdelijke oplossing. Het opvangcentrum daar is niet ingericht voor de opvang van grotere zoogdieren. Er moest dus naar een oplossing worden gezocht. Na wat telefoontjes bleek er nog plekje vrij in VOC Neteland. Dat heeft de plaats en ervaring om ons kalfje verder groot te brengen. Bovendien waren ze ook vragende partij om dit kalfje te mogen opnemen. Zij hadden immers zelf al een ander kalfje onder hun hoede. Dat heeft veel voordelen.

Beide reekalfjes worden klaargestoomd voor hun leven in het wild. © VOC Neteland

Deze dieren klaarstomen voor een leven in het wild vergt veel tijd; daarom zullen ze ten vroegste in het voorjaar van 2020 vrijgelaten worden. Dat verneem je zeker volgend jaar! Daan Van Eenaeme

Knutseldames steken handen uit de mouwen ten voordele van onze natuur Op zoek naar een origineel cadeautje voor onder de kerstboom, naar zelfgemaakte kaartjes of leuke hebbedingetjes? Onze knutseldames zijn het afgelopen jaar druk in de weer geweest om een leuk aanbod toe te voegen aan ons Durmewinkeltje. Ze zetten zich geheel vrijwillig in om handgemaakte spulletjes te verkopen. De opbrengst gaat integraal naar onze natuur. Neem zeker een kijkje in ons winkeltje in onze bezoekerscentra. Sarah Geers

Neem zeker een kijkje in onze bezoekerscentra.

Registreer nu je actie voor de Warmste Week en steun de natuur in je buurt

Sarah Geers

Plak de sticker van vzw Durme op een duidelijk zichtbare en orginele plaats.

ct ra ke

Eind november maken we de winnaars bekend en delen we enkele mooie prijzenpakketten uit, met als hoofdprijs een privéwandeling voor jou en je vrienden of familie in een reservaat naar keuze. Meedoen is dus de boodschap. Plak ze!

tic es rm du

Sarah Geers

Zoek een goed zichtbare en originele plaats, neem er een leuke foto van en stuur hem door naar sarah.geers@vzwdurme.be. Of plaats hem op de sociale media met #vzwdurmestickeractie. Zo kunnen niet alleen voorbijgangers ons logo zien, maar kan echt iedereen kennismaken met vzw Durme.Want hoe meer natuurvrienden zich bij ons aansluiten, hoe beter wij de natuur kunnen beschermen. En daar doen we het toch voor! Doe je mee?

Vanaf nu kan je je acties registreren via de website www.dewarmsteweek.be en vzw Durme als goed doel selecteren. Bedankt!

Voor het geval je het even vergeten was, we bestaan nog steeds 50 jaar dit jaar! Daarom willen we graag afsluiten met een leuke wedstrijd voor al onze leden. Bij dit tijdschrift vind je een sticker van vzw Durme. Dit vierkante kleinood kan je overal op kleven: je fietstas, je voordeur, je auto,… je kan het zo gek niet bedenken!

Jawel, ook dit jaar is vzw Durme één van de geregistreerde goede doelen van de Warmste Week van Studio Brussel. Geen Heetste Tocht voorlopig, maar we willen iedereen warm aanbevelen een actie voor onze natuur op poten te zetten. Vogelvoederballetjes verkopen, met je klas een actie organiseren of jezelf als vrijwilliger aanbieden voor onze vereniging?

Plak … en win een wandeling in een natuurgebied naar keuze! #vzwdurmestickeractie

Stuur hem door naar sarah.geers @vzwdurme.be of post hem op sociale media.

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

SCHRIJF JE NU IN VOOR DE 6e GROTE VZW DURME QUIZ ZATERDAG 7 DECEMBER Krakende hersenen, nieuwe themarondes, ludieke prijzentafels en grappige tussenrondes: dat is opnieuw het recept voor onze 6de Grote Vzw Durme Quiz. Afspraak: de Tilde, Poststraat 6 in 9160 Lokeren Deuren: 19.15 uur - start: 19.30 uur Meer info: inschrijven voor 1 december bij martzen.frans@vzwdurme.be Stuur een mailtje met je groepsnaam en het aantal deelnemers en schrijf na bevestiging 4 euro per persoon over op BE52 0012 2999 0009 (vzw Durme). Maximum 6 deelnemers per ploeg.

Geniet in alle luxe en comfort, met de producten van DMG

www.demaesschalckgoethals.be tel: 09/348.54.30

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

Deze moedige zeisers namen de LIAtuin in Waasmunster onder handen.

30 jonge vogels beleefden een super bomenkamp tijdens de laatste week van augustus. Tot volgend jaar?

A c t u e e l

K a l e n d e r

Met een simpele knip van de haagschaar werd het nieuwe perceel in de Buylaers officieel geopend voor ooievaar, sprinkhaan en meer. © Yannick De Spiegeleir

Er mag al eens gelachen worden.Tijdens het jaarlijks vrijwilligersfeest van vzw Durme toonde iedereen zijn mooiste kant in de photobooth, en deze pareltjes wouden we jullie niet ontzeggenâ&#x20AC;Ś ÂŠ LuckyBabbelbox.com

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Pas op! Deze pagina’s zijn voorbehouden voor kinderen!

Judasoor Judasoor vind je terug vanaf het voorjaar tot en met de herfst. De zwam groeit vaak op vlierstruiken, maar je vindt hem ook op iep, beuk, els, eik, acacia, wilg en populier. Hij groeit het liefst op schaduwrijke plaatsen met een vochtige lucht. Bij droog weer is de zwam klein, donker en hard. Bij regen wordt hij groter en zacht. De donkerroze zwam kan 2 tot 6 cm groot worden. De vorm doet denken aan een geaderd mensenoor. De naam “judasoor” stamt af van een verhaal over de leerlingen van Jezus. Judas had Jezus verraden bij de Romeinen, waardoor Jezus genageld werd aan het kruis. Judas kreeg vreselijk veel spijt van zijn verraad, en vluchtte weg door de bossen.Tijdens het rennen raakte hij verstrikt in een vlierstruik. In een poging zichzelf los te trekken, schuurde hij zijn oor kapot aan de schors van de vlier. Als je goed kijkt kan je het oor van Judas nog steeds aan de schors van deze struik zien hangen.

Waar vind je mij?

“Is judasoor giftig?”

Nee hoor. Judasoor is een eetbare zwam. Hij wordt soms verwerkt in soep of een stoofpotje.Vooral in de Chinese en Japanse keuken maakt men vaak gebruik van judasoor. Heb jij ook een vraag over een dier of over de natuur? Stuur je mailtje naar natuurvraag@vzwdurme.be. In het volgende tijdschrift krijg je antwoord! 23

Help jij Jacob in zijn zoektocht naar judasoren? Deze zwammen groeien op een dode vlier aan de andere kant van het doolhof.

Wist je dat? Judasoor vroeger werd gegeten omwille van zijn geneeskrachtige werking? De zwam werd gebruikt om keelontstekingen te genezen en de ontwikkeling van gezwellen te voorkomen. 24

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Vleermuisnieuws 2019 Joris Everaert Tot 2014 stond de mopsvleermuis in Vlaanderen geboekstaafd als uitgestorven. In augustus 2014 werd met één toevallige geluidsopname de aanwezigheid van de soort bevestigd in Waasmunster. Sindsdien hebben vrijwilligers van vzw Durme, de Vleermuizenwerkgroep van Natuurpunt en Stichting Het Zeeuwse Landschap intensief onderzoek verricht. Hierbij werden maar liefst vijf kraamkolonies gevonden waar de dieren zich voortplanten, goed voor een populatiegrootte van 150 tot 200 dieren! De soort blijkt nog aanwezig te zijn in en rond bijna alle grote boscomplexen van het noordelijk deel van Oost-Vlaanderen. In de zomer van 2019 werd voor het vijfde jaar op rij getracht de kraamkolonies van de mopsvleermuis te lokaliseren en op te volgen. In Belsele was dit gemakkelijk; de zogenaamde ‘luikenkolonie’ was daar opnieuw aanwezig achter het vensterluik aan één van de twee huizen van de voorbije jaren. In het Heidebos (Wachtebeke) kon de kolonie met warmtebeeldcamera teruggevonden en opgevolgd worden achter de losse schors van opeenvolgend verschillende dode Amerikaanse eiken in het bosperceel van de voorbije jaren. Daar werden ook voor de eerste keer met een professionele warmtebeeldcamera videobeelden gemaakt van zowel uitvliegende dieren ’s avonds als zwermgedrag net voor het invliegen in de vroege ochtend (YouTube website, zoek op ‘mopsvleermuis kraamkolonie’. Zie ook Natuurbericht.be/mopsvleermuis).

Ter hoogte van het Stropersbos (Stekene) en net over de grens in Nederland kon spijtig genoeg geen mopsvleermuis gevangen worden. Het is onzeker of daar ook een kolonie aanwezig is. In het Wullebos (MoerbekeStekene) was de boomkolonie niet aanwezig op de plek bekend van de voorbije jaren. In juli konden daar twee vrouwtjes gevangen worden waarvan één werd voorzien van een zendertje. Op die manier werd de kolonie gevonden en opgevolgd. De dieren zaten deze keer achter de losse schors van opeenvolgend enkele dode grove dennen. Het gezenderde vrouwtje vloog geregeld naar het bosgedeelte ten noorden van de E34 Expresweg en soms tot net over de Nederlandse grens. De boomkolonie in de Heirnisse (Sinaai) was al enkele jaren niet meer opgevolgd. In het naastgelegen Vettemeersbos (Moerbeke) werd daarom in juli een vrouwtje gezenderd die de onderzoekers met succes bracht tot de kolonieboom - een dode Canadapopulier - in de Heirnisse. Het gezenderde vrouwtje ging ook geregeld foerageren in de Fondatie van Boudelo aan de overkant van de Weimanstraat in Sinaai. De verrassing was groot toen dit vrouwtje tijdens enkele nachten in noordoostelijke richting nog verder vloog tot in de bossen van Stekene ten noorden van de E34 Expresweg, om later in de nacht op de terugweg ook nog te passeren in het Steengelaag van Stekene, heen en terug zo'n 25 km. Het langeafstandsrecord van 50 km in één nacht blijft in handen van het in 2018 gezenderde vrouwtje uit de kolonie van het Heidebos, dat in sommige nachten via een omweg in Nederland ook nog een bezoek bracht aan de bossen van Stekene ten noorden van de E34, om daarna weer via dezelfde route terug te keren. Onderzoek met automatische batdetectors in de lente en zomer van 2019 bracht aan het licht dat de mopsvleermuis ook geregeld passeert langs het fietspad tussen Eksaarde en de Daknamse meersen. Ook andere relatief zeldzame vleermuissoorten zoals de franjestaart gebruiken dit fietspad als corridor en foerageergebied.

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Vogelnieuws: klein waterhoen Paardeweide-Oost Joris Everaert Op 26 augustus 2019 was ik ’s avonds voor vleermuisonderzoek aan het natuurgebied Paardeweide-Oost in Berlare-Wichelen. Het was nog niet donker dus ik besliste om snel nog de locatie te checken waar ‘s morgens een porseleinhoen werd waargenomen. Groot was mijn verbazing toen ik een nog veel zeldzamere rallensoort met de telescoop te zien kreeg, een juveniel klein waterhoen! Het vogeltje was druk aan het foerageren in de rand van het waterriet en andere moerasvegetaties. De dagen erop stroomden heel wat ornithologen toe om ook een glimp op te vangen van deze uiterst zeldzame soort. Op 30 augustus bleek dat er zelfs een tweede (ook juveniele) vogel aanwezig was! Tot zeker 8 september konden beide vogels regelmatig gezien worden. Bij dit schrijven (22 september) was er nog zeker één vogel aanwezig. Het gaat voor deze soort om de 47e en 48e waarneming ooit in heel België. Maar nooit eerder waren in België twee vogels tegelijk te zien op dezelfde plaats! Er werd daarom gespeculeerd dat er misschien een broedgeval geweest was. Volwassen vogels zijn er echter niet gezien en in het voorjaar kon ook geen baltsroep gehoord worden van een mannetje. Tegelijk is eind augustus ook doortrekperiode van zowel jonge als volwassen vogels, waardoor we geen uitspraak kunnen doen over een eventueel broedgeval. Het klein waterhoen is een kleine ralachtige met een verborgen levenswijze. De soort is maar half zo groot als een gewoon waterhoen. De groene snavel heeft in tegenstelling tot het kleinst waterhoen (ook een zeer zeldzame en gelijkaardige soort ) in de meeste kleden aan de basis een rode kleur. Het volwassen mannetje is mooi blauwgrijs aan de kop, borst en onderzijde. De baltsroep van het mannetje bestaat uit een reeks van opvallend luide, in toonhoogte dalende kwekkende tonen. In België is het klein waterhoen een onregelmatige doortrekker, zeg maar dwaalgast, met gemiddeld amper één waarneming per jaar ergens in België. In de laatste 20 jaar waren er maar 14 gevallen. Wellicht zijn er in werkelijkheid meer, maar het blijft uiteraard een zeer zeldzame soort.

Nooit eerder waren in België twee exemplaren van het klein waterhoen tegelijk te zien op dezelfde plaats. © Joris Everaert

De meeste waarnemingen waren langs rivieren en aan de kust. Er zijn in enkele jaren tijdens het broedseizoen ook baltsende mannetjes waargenomen (mannetjes die met hun roep een vrouwtje lokken). Enkele van deze territoria zijn misschien ook broedgevallen geworden, maar er bestaat hierover geen zekerheid. Baltsende mannetjes waren er o.a. in 2016 in het Vinne in Zoutleeuw (Vl. Brabant), in 2013 in het Hageven in Pelt (Limburg) en in 2011 in Kallo bij Beveren (O-Vlaanderen). In Nederland zijn er wel enkele bewezen broedgevallen.

Het klein waterhoen is half zo groot als een gewoon waterhoen en heeft een verborgen levenswijze.

ÂŠ Joris Everaert

De vaste broedgebieden van het klein waterhoen liggen vooral in Oost-Europa en Rusland tot NW-China. De overwinteringsgebieden zijn onvoldoende gekend, o.a. in Afrika en het Middellandse Zeegebied. Het leefgebied lijkt op dat van de waterral, vooral rietvelden met tamelijk diep water en een stabiele waterstand. Een bijzondere voorkeur gaat naar natuurlijke rietvelden met biezen of lisdodden, in combinatie met open water. Het nest wordt goed verborgen tussen de rietstengels gemaakt, bij voorkeur langs diep water. Ze eten vooral insecten zoals spinnen en waterkevers, maar ook wantsen en bladluizen, netvleugeligen en larves van vliegen. Soms staan ook jonge plantenscheuten en zaden van waterplanten op het menu.

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Activiteitenkalender oktober - januari 2020 ALLE ACTIVITEITEN ZIJN GRATIS TENZIJ ANDERS VERMELD ZATERDAG 12 OKTOBER

VRIJDAG 18 OKTOBER

Paddenstoelenwandeling in de Hemelse Rij

Imkerswerkgroep: 'De huisgenoten van de bij'

Het is volop paddenstoelentijd. Gids Glen kent deze wondere wereld van binnen en van buiten. Hij neemt je mee door de schitterende Hemelse Rij. Benieuwd wat we allemaal vinden! Niet geschikt voor kinderen rolwagens.

Tijdens deze bijeenkomst van de imkerswerkgroep komt Gino Bauw spreken over ‘de huisgenoten van de bij’. In een bijenkast zitten meer dan bijen en varroa. Een hele reeks andere insecten, bacteriën, schimmels enz... leven in harmonie met de bij. Door chemische behandeling worden deze meestal ook gedood en is het evenwicht in kast verstoord waardoor weer andere problemen ontstaan. Gino leert ons over die andere kastbewoners en hun plaats in het geheel van de kast.

Afspraak: 14 uur t.h.v. het groene infobord van vzw Durme aan de Hemelse Rij, Donklaan, 9290 Berlare Meer info: Glen Dierickx, dierckxglen@hotmail.com ZATERDAG 12 OKTOBER Eetfestijn: Speenvarken à volonté Afspraak: zaterdag 12 oktober vanaf 19 uur in ‘Basisschool De Vlinderboom’, Avermaat 135 Zele Meer info: donk@vzwdurme.be Inschrijven door overschrijving van 20 euro per persoon op rekening: BE78 9793 2876 0586 van vzw Durme afdeling ZBW ZONDAG 13 OKTOBER Taartenfestijn Al 9 jaar kan jij bij ons vandaag de heerlijkste taarten komen eten, gebakken door onze vrijwilligers. Smullen, én de natuur in je buurt steunen, de ideale combinatie vinden wij. Zoek een plaatsje op ons terras of binnen in ons gezellige bezoekerscentrum, en geniet. Per verkocht stuk taart kunnen wij 1 m² natuur aankopen en beschermen want daar gaat de opbrengst van deze actie naar toe.

Afspraak: kom een stukje taart eten tussen 14 en 18 uur in bezoekerscentrum Molsbroek (Molsbergenstraat 1, Lokeren) Meer info: sarah.geers@vzwdurme.be of 09 348 30 20

Afspraak: Bezoekerscentrum Molsbroek (Molsbergenstraat 1, Lokeren) Meer info: toegang is gratis voor leden van vzw Durme/imkerwerkgroep. Niet-leden betalen 2 euro ZATERDAG 19 OKTOBER Bijeenkomst VVE WG Dagvlinders Meer info: www.phegea.org Afspraak: 13 uur in Bezoekerscentrum Molsbroek (Molsbergenstraat 1, Lokeren) Meer info: couckuyt.jurgen@telenet.be

ZONDAG 27 OKTOBER

ZONDAG 3 NOVEMBER

Wintervoedsel voor onze gevederde vrienden maken

Maandwandeling Vogels op trek in het Molsbroek

Maak zelf je mezenbollen en gebruik je creatief vermogen om onze gevederde vriendjes te helpen de winter te overleven. Toegankelijk voor klein (vanaf 8 jaar) en groot.

Jaarlijks vliegen duizenden vogels over het Molsbroek tijdens hun grote trek naar het zuiden. Het is een ideaal rustpunt en heel wat vogels komen er op krachten of hun magen vullen. Samen met gids Walter speuren we naar deze bijzondere trekvogels.Vergeet zeker je verrekijker niet!

Inschrijven noodzakelijk uiterlijk tegen 20 oktober. Kostprijs bedraagt 2 euro per persoon voor grondstoffen. Afspraak: 14 uur Bezoekerscentrum Donkmeer, Donklaan 123, 9290 Berlare Meer info: Nico CougĂŠ, couge@telenet.be of 0474 97 60 41 ZONDAG 27 OKTOBER Dag van de Stilte: Bosbaden in de Fondatie i.s.m. Provincie Oost-Vlaanderen De herfst is volgens de natuur een tijd van loslaten. Ook daarvoor kunnen we tijdens dit bosbad aandacht aan schenken. Afspraak: Fondatie van Boudelo aan infobord vzw Durme, Cadzandstraat, Sinaai, GPS: (51.172720 4,4.0216469). start om 9u30 (einde voorzien omstreeks 12 uur). Opgelet: start winteruur op 27 oktober (dus draai je klok een uurtje terug) Meer info: rika.vandewalle.npwz@gmail.com of www.vzwdurme.be Inschrijvingen: gratis, maar inschrijven is nodig i.f.v. groepsgrootte via info@vzwdurme.be

Meer info: info@vzwdurme.be Afspraak: om 14.30 uur in Bezoekerscentrum Molsbroek (Molsbergenstraat 1, Lokeren) ZATERDAG 23 NOVEMBER Bijeenkomst VVE WG Dagvlinders Meer info: www.phegea.org Afspraak: 13 uur in Bezoekerscentrum Molsbroek (Molsbergenstraat 1, Lokeren) Meer info: couckuyt.jurgen@telenet.be

â&#x20AC;&#x2DC;t uilenbos

ZATERDAG 2 NOVEMBER Werfbezoek NIP-Donkmeer - Eendenkooi Grote delen van de Reservaatzone Donkmeer en de Eendenkooi krijgen een grondige make-over om zo de natuur- en belevingswaarden te verhogen. Laarzen zijn noodzakelijk. Afspraak: 14 uur aan het 'brugsken', Donklaan (thv nummer 73), 9290 Berlare Meer info: donk@vzwdurme.be

goed gegeten, goed geweten Eksaardsedam 42 9180 Moerbeke-Waas Tel: 0491 04 21 95

ZATERDAG 23 NOVEMBER

ZATERDAG 7 DECEMBER

Dag van de Natuur

6de Grote Vzw Durme Quiz

In heel BelgiĂŤ wordt er vandaag gewerkt in de natuur.

Krakende hersenen, nieuwe themarondes, ludieke prijzentafels en grappige tussenrondes: dat is het recept voor onze 6de Grote Vzw Durme Quiz.

Meer info: donk@vzwdurme.be

Maandwandeling Overleven in de winter

Afspraak: de Tilde, Poststraat 6, 9160 Lokeren. deuren: 19.15 uur - start: 19.30 uur Meer info: inschrijven voor 1 december bij martzen.frans@vzwdurme.be

Waarom kleuren bladeren van bomen eerst geel of rood voor ze afvallen? Houdt een eekhoorn een winterslaap? Hoe bereiden vogels zich voor op de winter? Kunnen insecten overleven als het vriest?

Stuur een mailtje met je groepsnaam en het aantal deelnemers en schrijf na bevestiging 4 euro per persoon over op BE52 0012 2999 0009 (vzw Durme). Maximum 6 deelnemers per ploeg.

Meer info: info@vzwdurme.be Afspraak: om 14.30 uur in Bezoekerscentrum Molsbroek (Molsbergenstraat 1, Lokeren)

VRIJDAG 27 DECEMBER

ZONDAG 1 DECEMBER

ZATERDAG 7 DECEMBER Excursie langs de Heikens, Nieuwdonk en Maaidonk Deze namiddag bezoeken we enkele minder bekende hoekjes van de Donkregio. 1 Jaar na de herinrichting bekijken we ook het resultaat aan de veenplas Heikens. Afspraak: om 14 uur aan de 'houten chalet' (tuinhuisje aan de ingang Nieuwdonk) Meer info: donk@vzwdurme.be

Bijeenkomst VVE WG Dagvlinders Meer info: www.phegea.org Afspraak: 13 uur in Bezoekerscentrum Molsbroek (Molsbergenstraat 1, Lokeren) Meer info: couckuyt.jurgen@telenet.be ZONDAG 5 JANUARI 2020 Maandwandeling Molsbroek Afspraak: om 14.30 uur in Bezoekerscentrum Molsbroek (Molsbergenstraat 1, Lokeren) Meer info: info@vzwdurme.be

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

De bever als buur – infoavond Robbert Schepers De bever, het grootste knaagdier van Europa, is sinds kort ook gespot in onze regio. Welke gewoonten heeft dit dier en wat kan je doen om eventuele schade te voorkomen of op te lossen? Je verneemt het tijdens een gratis infoavond op dinsdag 12 november 2019 in zaal ’t Sestich (boven de bibliotheek), Kerkstraat 111 in Dendermonde. In alle rust

Na een lange afwezigheid in Vlaanderen zit de beverpopulatie sinds 2000 terug in de lift. In onze regio leeft de bever vooral in de valleien van grotere rivieren zoals Schelde, Durme en Moervaart, al toont hij zich zo nu en dan ook in kleinere beekvalleitjes. De bever zit graag op z’n gemak en verkiest daarom vrij afgelegen en rustige (natuur)gebieden. Duikt hij toch op in de buurt van bewoonde zones of landbouwgebied, dan is het goed om te weten hoe je eventuele euvels rond afwatering, bomen en landbouwgewassen kan voorkomen of waar je ze kan melden. Praktisch

Tijdens de infoavond belichten experten van de Universiteit Antwerpen, het Agentschap voor Natuur en Bos en de stad Dendermonde elk aspect van (samenleven met) de bever. Je krijgt ook de kans om vragen te stellen. Regionaal Landschap Schelde-Durme organiseert deze infoavond samen met de steden Aalst en Dendermonde, Natuurpunt Aalst en polders Beneden Dender,Vlassenbroek en Schelde Durme Oost. De avond start om 20 uur in zaal ’t Sestich, Kerkstraat 111 in Dendermonde. Omstreeks 22 uur sluiten we af met een drankje. Deelnemen is gratis en inschrijven is niet nodig. Meer info: Robbert Schepers, robbert@rlsd.be of 09 210 90 57.

Vzw Durme

REGIONALE VERENIGING VOOR NATUUR- EN MILIEUBEHEER

Het secretariaat is open: maandag t.e.m. woensdag: van 8 tot 12 uur en van 13 tot 17 uur, donderdag t.e.m. vrijdag: van 8 tot 12 uur en van 13 tot 16 uur.

Bezoekerscentra

Bezoekerscentrum Molsbroek Molsbergenstraat 1, 9160 Lokeren

Bezoekerscentrum Donkmeer Donklaan 123, 9290 Berlare

Gratis toegankelijk

- 1 februari tot 31 mei: zon- en feestdag van 14 tot 18 uur, woensdag van 13 tot 17 uur, - 1 juni tot 15 sep: zaterdag en zondag van 14 tot 18 uur, dinsdag tot vrijdag van 13 tot 17 uur, - 16 september tot 31 oktober: zondag van 14 tot 18 uur, woensdag van 13 tot 17 uur, - 1 november tot 31 januari: zondag van 14 tot 17 uur, woensdag van 13 tot 17 uur.

- elke dag van 10 uur tot 12.30 uur en van 13.30 uur tot 17 uur. In juli en augustus tot 18 uur. - November t.e.m. februari van 13.30 uur tot 18 uur. - op aanvraag via donk@vzwdurme.be. - Gesloten van 24 december t.e.m. 2 januari.

Durme- en Scheldeland Driemaandelijks tijdschrift van vzw Durme

P003350

V.U. vzw Durme Molsbergenstraat 1, 9160 Lokeren

2019 I jaargang 22 I nr 4 Afgiftekantoor Lokeren 1