มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของกลุ่มชาติพันธุ์ชาวเลและกลุ่มชาติพันธ์ุมานิ จังหวัดสตูล

คำนำ ชาวเลหรื​ือชาวน้​้ำ ถื​ือเป็​็นชาติ​ิพั​ันธุ์​์�หนึ่​่�งของสั​ังคมไทยที่​่�ดำรงเผ่​่าพั​ันธุ์​์�ยาวนาน อาศั​ัยอยู่​่�ตามเกาะ ต่​่าง ๆ บริ​ิเวณชายฝั่​่ง� ทะเลกลุ่​่�มจั​ังหวั​ัดอั​ันดามั​ัน ได้​้แก่​่ จั​ังหวั​ัดระนอง พั​ังงา ภูเู ก็​็ต กระบี่​่� และสตู​ูล เฉพาะที่​่� จั​ังหวั​ัดสตู​ูล ชาวเลตั้​้�งถิ่​่�นฐานมากที่​่สุ​ุ� ดที่​่เ� กาะหลี​ีเป๊​๊ะ รองลงไปคื​ือที่​่เ� กาะบุ​ุโหลน ชาวเลในจั​ังหวั​ัดสตู​ูลมี​ีวิ​ิถี​ีชี​ีวิต ิ ความเชื่​่�อ ค่​่านิ​ิยม ภาษา วั​ัฒนธรรม ประเพณี​ีเป็​็นเอกลั​ักษณ์​์ของตนเอง จึ​ึงควรค่​่าแก่​่การอนุ​ุรั​ักษ์​์และสื​ืบสาน ต่​่อไป แต่​่ปั​ัจจุ​ุบันั ชาวเลเป็​็นชนกลุ่​่�มน้​้อยที่​่ด้� อ้ ยโอกาสในเรื่​่อ� งต่​่าง ๆ ประสบปั​ัญหาในการพั​ัฒนาคุ​ุณภาพชี​ีวิ​ิต โดยเฉพาะหลั​ังเหตุ​ุการณ์​์ สึ​ึนามิ​ิ เมื่​่�อปี​ี พ.ศ. 2547 รั​ัฐบาลจึ​ึงให้​้ความสนใจในการพั​ัฒนาคุ​ุณภาพชี​ีวิ​ิตของ ชาวเลมากขึ้​้�น คณะรั​ัฐมนตรี​ีได้​้มี​ีมติ​ิเมื่​่�อวั​ันที่​่� 2 มิ​ิถุ​ุนายน พ.ศ. 2553 เรื่​่อ� ง แนวนโยบายฟื้​้นฟู​ูวิ � ถี​ีชี​ีวิ ิ ติ ชาวเล โดยให้​้ หน่​่วยงานที่​่�เกี่​่�ยวข้​้องดำเนิ​ินการตามมติ​ิดั​ังกล่​่าวให้​้เป็​็นรู​ูปธรรม และเพื่​่�อให้​้การขั​ับเคลื่​่�อนแนวนโยบายฟื้​้�นฟู​ู วิ​ิถี​ีชี​ีวิติ กลุ่​่�มชาติ​ิพันั ธุ์​์ช� าวเลตามแนวนโยบายของคณะรั​ัฐมนตรี​ีไปสู่​่ก� ารปฏิ​ิบัติั ใิ นระดั​ับพื้​้�นที่​่จั� งั หวั​ัด จึ​ึงได้​้จัดั ทำ โครงการฟื้​้�นฟู​ูวิ​ิถี​ีชี​ีวิ​ิตกลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�ชาวเลจั​ังหวั​ัดสตู​ูล ประจำปี​ีงบประมาณ พ.ศ. 2564 ขึ้​้�น วั​ัตถุ​ุประสงค์​์ ในการจั​ัดทำเพื่​่�อจั​ัดเก็​็บรวบรวมข้​้อมู​ูลมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรมของกลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�ชาวเลและกลุ่​่�ม ชาติ​ิพั​ันธุ์​์�มานิ​ิจั​ังหวั​ัดสตู​ูล และเพื่​่�อจั​ัดทำฐานข้​้อมู​ูลมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรมของกลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�ชาวเล และกลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�มานิ​ิ จั​ังหวั​ัดสตู​ูล ให้​้ได้​้รั​ับการพั​ัฒนาเพื่​่�อขึ้​้�นทะเบี​ียนเป็​็นมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม ตามแบบฟอร์​์มการจั​ัดทำรายการเบื้​้�องต้​้นมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม คณะผู้​้�จั​ัดทำ

สารบั​ัญ เรื่​่�อง

หน้​้า

๑. ความสำคั​ัญและความเป็​็นมา ๑.๑ หลั​ักการและเหตุ​ุผล

๑.๒ วั​ัตถุ​ุประสงค์​์ ๑.๓ กลุ่​่�มเป้​้าหมาย ๑.๔ ระยะเวลาดำเนิ​ินงาน

๑.๕ ขอบเขตและรายละเอี​ียดการดำเนิ​ินงาน

๒. ข้​้อมู​ูลทั่​่�วไปของกลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�ชาวเลและกลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�มานิ​ิ จั​ังหวั​ัดสตู​ูล ๒.๑ ข้​้อมู​ูลทั่​่�วไปของกลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�ชาวเล จั​ังหวั​ัดสตู​ูล ๒.๒ ข้​้อมู​ูลทั่​่�วไปของกลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�มานิ​ิ จั​ังหวั​ัดสตู​ูล ๓. ความหมายและความสำคั​ัญมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรมของกลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�ชาวเล และกลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธ์​์มานิ​ิ จั​ังหวั​ัดสตู​ูล

๓.๑ นิ​ิยามและคำศั​ัพท์​์เฉพาะ

๓.๒ ลั​ักษณะมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม ๔. ข้​้อมู​ูลมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรมของกลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�ชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ย เกาะหลี​ีเป๊​๊ะ จั​ังหวั​ัดสตู​ูล ๔.๑ มรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรมด้​้านอาหาร

๔.๒ มรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรมด้​้านการแต่​่งกาย

๔.๓ วรรณกรรมพื้​้�นบ้​้านและภาษา

๔.๔ ศิ​ิลปะการแสดง ๔.๕ แนวปฏิ​ิบั​ัติ​ิทางสั​ังคม พิ​ิธี​ีกรรม ประเพณี​ีและงานเทศกาล

๔.๖ ความรู้​้�และเกี่​่�ยวกั​ับการปฏิ​ิบั​ัติ​ิเกี่​่�ยวกั​ับธรรมชาติ​ิและจั​ักรวาล

๔.๗ งานช่​่างฝี​ีมื​ือดั้​้�งเดิ​ิม ๔.๘ การเล่​่นพื้​้�นบ้​้าน กี​ีฬาพื้​้�นบ้​้านและศิ​ิลปะการต่​่อสู้​้�ป้​้องกั​ันตั​ัว

๑ ๒ ๓ ๓ ๓ ๓ ๔ ๕ ๑๗

๑๙ 2๐ ๒๐

๒๖ ๒๗ ๓๓ ๓๕ ๓๖ ๓๘ 4๒ ๔๙ 5๐

สารบั​ัญ เรื่​่�อง

หน้​้า

๕. ข้​้อมู​ูลมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรมของกลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�ชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ย เกาะบุ​ุโหลน จั​ังหวั​ัดสตู​ูล ๕.๑ มรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรมด้​้านอาหาร ๕.๒ มรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรมด้​้านการแต่​่งกาย

๕.๓ วรรณกรรมพื้​้�นบ้​้านและภาษา ๕.๔ ศิ​ิลปะการแสดง

๕.๕ แนวปฏิ​ิบั​ัติ​ิทางสั​ังคม พิ​ิธี​ีกรรม ประเพณี​ีและงานเทศกาล ๕.๖ ความรู้​้�และเกี่​่�ยวกั​ับการปฏิ​ิบั​ัติ​ิเกี่​่�ยวกั​ับธรรมชาติ​ิและจั​ักรวาล ๕.๗ งานช่​่างฝี​ีมื​ือดั้​้�งเดิ​ิม ๕.๘ การเล่​่นพื้​้�นบ้​้าน กี​ีฬาพื้​้�นบ้​้านและศิ​ิลปะการต่​่อสู้​้�ป้​้องกั​ันตั​ัว ๖. ข้​้อมู​ูลมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรมของกลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�มานิ​ิ จั​ังหวั​ัดสตู​ูล ๖.๑ มรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรมด้​้านภาษา ๖.๒ มรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรมด้​้านอาหาร ๖.๓ มรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรมด้​้านการแต่​่งกาย ๖.๔ มรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรมด้​้านการดำรงชี​ีวิ​ิต บรรณานุ​ุกรม คณะทำงาน

๕๓ ๕๔ 6๐ ๖๑ ๖๒ ๖๔ ๖๘ ๗๓ ๗๔ ๗๘ ๘๑ ๘๓ ๘๔ ๘๕ 9๑ 9๒

สารบั​ัญตาราง ตารางที่​่� 1 ครั​ัวเรื​ือนชาวเลจั​ังหวั​ัดสตู​ูล

หน้​้า ๘

๑. ความสำคั​ัญและความเป็​็นมา

1. ความสำคั​ัญและความเป็​็นมา 1.๑ หลั​ักการและเหตุ​ุผล ชาวเลในเขตอั​ันดามั​ันของไทยแบ่​่งได้​้เป็​็น 3 กลุ่​่�ม ตามชื่​่�อเรี​ียกตนเองว่​่า มอแกน มอแกลนและอู​ูรั​ักลาโว้​้ย (นฤมล, 2549) ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยมี​ีภาษาที่​่แ� ตกต่​่างจากกลุ่​่�มมอแกนและกลุ่​่�มมอแกลน นอกจากนี้​้�ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ย ยั​ังมี​ีพิ​ิธี​ีและวิ​ิถี​ีความเชื่​่�อที่​่�แตกต่​่างจาก 2 กลุ่​่�มแรก ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยตั้​้�งถิ่​่�นฐานอยู่​่�ตามเกาะต่​่าง ๆ ของไทย ดั​ังนี้​้� 1) เกาะสิ​ิเหร่​่และหาดราไวย์​์บ้​้านสะปำ จั​ังหวั​ัดภู​ูเก็​็ต 2) เกาะพี​ีพี​ี เกาะจำ เกาะปู​ู เกาะไหว และ เกาะลั​ันตาใหญ่​่ จั​ังหวั​ัดกระบี่​่� และ 3) เกาะอาดั​ัง เกาะหลี​ีเป๊​๊ะ เกาะบุ​ุโหลนและเกาะราวี​ี จั​ังหวั​ัดสตู​ูล ชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ย (Urak Lawoi) เป็​็นหนึ่​่�งในกลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�ชาวเลที่​่�อาศั​ัยในหมู่​่�เกาะต่​่าง ๆ ทางแถบทะเล อั​ันดามั​ันของไทย เดิ​ิมชาวเลมี​ีความเชื่​่�อเรื่​่�องผี​ีและมี​ีการบู​ูชาผี​ีบรรพบุ​ุรุ​ุษ ความเชื่​่�อเหล่​่านี้​้�ได้​้ผสมผสานกั​ับ วิ​ิถี​ีชี​ีวิติ ของชาวเลทำให้​้เกิ​ิดพิ​ิธี​ีกรรมต่​่าง ๆ ของชาวเล ส่​่งผลให้​้เกิ​ิดวั​ัฒนธรรมแบบชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ยดั​ังปรากฏ ในรู​ูปแบบต่​่าง ๆ (Supin, 2007: 9-45) ชาวเลกลุ่​่�มอู​ูรั​ักลาโว้​้ยมี​ีภาษาที่​่แ� ตกต่​่างกั​ับกลุ่​่�มมอแกนและมอแกลน แม้​้จั​ัดอยู่​่�ในตระกู​ูลออสโตรนี​ีเชี​ียน เช่​่นเดี​ียวกั​ัน พิ​ิธี​ีกรรมสำคั​ัญของอู​ูรั​ักลาโว้​้ยคื​ือ การลอยเรื​ือ “ปลาจั๊​๊�ก” เพื่​่�อกำจั​ัดเคราะห์​์ร้​้ายออกไปจากชุ​ุมชน ในปั​ัจจุ​ุบั​ัน ชาวเลกลุ่​่�มอู​ูรั​ักลาโว้​้ยตั้​้�งถิ่​่�นฐานอย่​่างถาวร หั​ันมา ประกอบอาชี​ีพประมงชายฝั่​่�ง รั​ับจ้​้างทำสวน และอาชี​ีพอื่​่�น ๆ ซึ​ึมซั​ับวั​ัฒนธรรมไทยมากขึ้​้�น ชาวเลหรื​ือ ชาวน้​้ำ ถื​ือเป็​็นชาติ​ิพั​ันธุ์​์�หนึ่​่�งของสั​ังคมไทย ที่​่�ดำรงเผ่​่าพั​ันธุ์​์�ยาวนาน อาศั​ัยอยู่​่�ตามเกาะต่​่าง ๆ บริ​ิเวณ ชายฝั่​่�งทะเลกลุ่​่�มจั​ังหวั​ัดอั​ันดามั​ัน ได้​้แก่​่ จั​ังหวั​ัดระนอง พั​ังงา ภู​ูเก็​็ต กระบี่​่� และสตู​ูล เฉพาะที่​่�จั​ังหวั​ัดสตู​ูล ชาวเลตั้​้�งถิ่​่�นฐานมากที่​่สุ​ุ� ด ที่​่เ� กาะหลี​ีเป๊​๊ะ รองลงไป คื​ือ ที่​่เ� กาะบุ​ุโหลน ชาวเลในจั​ังหวั​ัดสตู​ูลมี​ีวิ​ิถี​ีชี​ีวิต ิ ความเชื่​่�อ ค่​่านิ​ิยม ภาษา วั​ัฒนธรรม ประเพณี​ีเป็​็นเอกลั​ักษณ์​์ของตนเอง จึ​ึงควรค่​่าแก่​่การอนุ​ุรั​ักษ์​์และสื​ืบสานต่​่อไป แต่​่ปั​ัจจุ​ุบันั ชาวเลเป็​็นชนกลุ่​่�มน้​้อยที่​่ด้� อ้ ยโอกาสในเรื่​่อ� งต่​่าง ๆ ประสบปั​ัญหาในการพั​ัฒนาคุ​ุณภาพชี​ีวิ​ิต โดยเฉพาะ หลั​ังเหตุ​ุการณ์​์สึ​ึนามิ​ิ เมื่​่�อปี​ี พ.ศ. 2547 การเปลี่​่ย� นแปลงของสถานการณ์​์ตามช่​่วงเวลา ก่​่อเกิ​ิดทั้​้�งปั​ัญหาและโอกาสในการปรั​ับตั​ัวของกลุ่​่�มชนเผ่​่า พื้​้�นเมื​ืองตลอดเวลา ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยจึ​ึงไม่​่แตกต่​่างจากชนเผ่​่าพื้​้�นเมื​ืองอื่​่�น ๆ ที่​่ยั� งั คงต้​้องแสวงหาสิ​ิทธิ​ิขั้​้�นพื้​้�นฐาน ถึ​ึงแม้​้ปั​ัญหาเรื่​่อ� งสถานะบุ​ุคคลและการเข้​้าถึ​ึงบริ​ิการของรั​ัฐขั้​้�นพื้​้�นฐานจะมี​ีโอกาสมากขึ้​้�น แต่​่กิจิ กรรมการดำรง ชี​ีวิ​ิตและหาเลี้​้�ยงชี​ีพบางส่​่วนยั​ังเป็​็นกิ​ิจกรรมที่​่�ผิ​ิดกฎหมาย เนื่​่�องจากรั​ัฐบาลประกาศเขตอนุ​ุรั​ักษ์​์และพื้​้�นที่​่� คุ้​้�มครองทางทะเล การทำมาหากิ​ินจากทรั​ัพยากรทางทะเลจึ​ึงยากลำบากมากขึ้​้�น อี​ีกทั้​้�งยั​ังมี​ีประเด็​็นที่​่�เป็​็น ข้​้อกั​ังวลด้​้านความเปราะบางของอู​ูรั​ักลาโว้​้ย สื​ืบเนื่​่�องจากเหตุ​ุการณ์​์สึ​ึนามิ​ิที่ส่​่� ง่ ผลให้​้เกิ​ิดการเปลี่​่ย� นแปลงทาง สั​ังคมของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยเริ่​่�มผสมและกลื​ืนกลายไปกั​ับชุ​ุมชนใหญ่​่ ดั​ังจะเห็​็นได้​้ว่​่าบนเกาะอาดั​ัง-หลี​ีเป๊​๊ะ เกาะภู​ูเก็​็ตเกาะลั​ันตา และเกาะพี​ีพี​ี ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยเป็​็นประซากรกลุ่​่�มน้​้อย ทั้​้�ง ๆ ที่​่เ� คยเป็​็นชนพื้​้�นเมื​ืองดั้​้�งเดิ​ิม ในพื้​้�นที่​่�ดั​ังกล่​่าว ข้​้อมู​ูลร้​้อยละของประชากรชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยบนเกาะทั้​้�ง 4 เกาะ มี​ีดั​ังนี้​้� เกาะอาดั​ัง-หลี​ีเป๊​๊ะ 29.81 เกาะภู​ูเก็​็ต 11.39 เกาะลั​ันตา 6.12 และ เกาะพี​ีพี​ี 2.95 พื้​้�นที่​่�เกาะลั​ันตาที่​่�เป็​็นเมื​ืองหลวงของ ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยในอดี​ีต ปั​ัจจุ​ุบั​ันมี​ีสั​ัดส่​่วนของครั​ัวเรื​ือนชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยในพื้​้�นที่​่�เพี​ียงร้​้อยละ 6.12 ในขณะที่​่� พื้​้�นที่​่�อื่​่�น ๆ อี​ีก 3 แห่​่ง มี​ีสั​ัดส่​่วนครั​ัวเรื​ือนชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยไม่​่ถึ​ึงร้​้อยละ 50 ของครั​ัวเรื​ือนทั้​้�งหมดในหมู่​่�บ้​้าน ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยบนเกาะอาดั​ัง-หลี​ีเป๊​๊ะ มี​ีเพี​ียงร้​้อยละ 29.81 เกาะภู​ูเก็​็ตมี​ีเพี​ียงร้​้อยละ 11.39 และเกาะพี​ีพี​ี มี​ีเพี​ียงร้​้อยละ 2.95 การเป็​็นประชากรส่​่วนน้​้อยของหมู่​่�บ้า้ นในปั​ัจจุ​ุบั​ันได้​้ก่อ่ ให้​้เกิ​ิดผลกระทบในการตั​ัดสิ​ินใจ เพื่​่�อการดำรงชี​ีวิ​ิตต่​่าง ๆ เป็​็นอย่​่างมาก ที่​่�สำคั​ัญได้​้บั่​่�นทอนความเป็​็นชุ​ุมชนที่​่�จะสื​ืบทอดจารี​ีตประเพณี​ีและ จิ​ิตวิ​ิญญาณตามโบราณประเพณี​ีที่​่�ดี​ีงามลงไป v

2v

รั​ัฐบาลจึ​ึงให้​้ความสนใจในการพั​ัฒนาคุ​ุณภาพชี​ีวิ​ิตของชาวเลมากขึ้​้�นคณะรั​ัฐมนตรี​ี ได้​้มี​ีมติ​ิ เมื่​่�อวั​ันที่​่� 2 มิ​ิถุ​ุนายน พ.ศ. 2553 เรื่​่�อง แนวนโยบายฟื้​้�นฟู​ูวิ​ิถี​ีชี​ีวิ​ิตชาวเล โดยให้​้หน่​่วยงานที่​่�เกี่​่�ยวข้​้องดำเนิ​ินการตาม มติ​ิดั​ังกล่​่าวให้​้เป็​็นรู​ูปธรรม และเพื่​่�อให้​้การขั​ับเคลื่​่�อนแนวนโยบายฟื้​้�นฟู​ูวิ​ิถี​ีชี​ีวิ​ิตกลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�ชาวเลตามแนว นโยบายของคณะรั​ัฐมนตรี​ีไปสู่​่ก� ารปฏิ​ิบัติั ใิ นระดั​ับพื้​้�นที่​่จั� งั หวั​ัด สำนั​ักงานวั​ัฒนธรรมจั​ังหวั​ัดสตู​ูล จึ​ึงได้​้จัดั ทำ โครงการฟื้​้�นฟู​ูวิ​ิถี​ีชี​ีวิ​ิตกลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�ชาวเลจั​ังหวั​ัดสตู​ูล ประจำปี​ีงบประมาณ พ.ศ. 2564 ขึ้​้�น เพื่​่�อรวบรวม ข้​้อมู​ูลมรดกทางวั​ัฒนธรรมและใช้​้ในการถ่​่ายทอดหรื​ือสนั​ับสนุ​ุนให้​้วัฒ ั นธรรมประเพณี​ีคงอยู่​่ใ� นการดำรงชี​ีวิ​ิตสืบื ไป ๑.๒ วั​ัตถุ​ุประสงค์​์ ๑.๒.1 เพื่​่�อจั​ัดเก็​็บรวบรวมข้​้อมู​ูลมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรมของกลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�ชาวเลและกลุ่​่�ม ชาติ​ิพั​ันธุ์​์�มานิ​ิจั​ังหวั​ัดสตู​ูล ๑.2.2 เพื่​่�อจั​ัดทำฐานข้​้อมู​ูลมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรมของกลุ่​่�มชาติ​ิพันั ธุ์​์ช� าวเลและกลุ่​่�มชาติ​ิพันั ธุ์​์� มานิ​ิ จั​ังหวั​ัดสตู​ูล ให้​้ได้​้รั​ับการพั​ัฒนาเพื่​่�อขึ้​้�นทะเบี​ียนเป็​็นมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม ตามแบบฟอร์​์ม การจั​ัดทำรายการเบื้​้�องต้​้นมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม (แบบ มภ.2) ๑.๓ กลุ่​่�มเป้​้าหมาย ๑.3.1 กลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�ชาวเลเกาะหลี​ีเป๊​๊ะ ตำบลเกาะสาหร่​่าย อำเภอเมื​ืองสตู​ูล จั​ังหวั​ัดสตู​ูล และเกาะ บุ​ุโหลน ตำบลปากน้​้ำ อำเภอละงู​ู จั​ังหวั​ัดสตู​ูล ๑.3.2 กลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�มานิ​ิ พื้​้�นที่​่�อำเภอทุ่​่�งหว้​้า อำเภอละงู​ู และอำเภอมะนั​ัง จั​ังหวั​ัดสตู​ูล ๑.๔ ระยะเวลาดำเนิ​ินงาน ช่​่วงเดื​ือนพฤศจิ​ิกายนถึ​ึงเดื​ือนธั​ันวาคม พ.ศ. 2564 ๑.๕ ขอบเขตและรายละเอี​ียดการดำเนิ​ินงาน จั​ัดทำข้​้อมู​ูลมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรมของกลุ่​่�มชาติ​ิพันั ธุ์​์ช� าวเลและกลุ่​่�มชาติ​ิพันั ธุ์​์ม� านิ​ิจังั หวั​ัดสตู​ูล โดยการจั​ั ด เก็​็ บ ข้​้ อ มู​ูลมรดกภู​ูมิ​ิ ปั​ั ญญาทางวั​ั ฒ นธรรมของกลุ่​่�มชาติ​ิ พั​ั น ธุ์​์� ช าวเลและกลุ่​่�มชาติ​ิ พั​ั น ธุ์​์� ม านิ​ิ จั​ังหวั​ัดสตู​ูล ณ พื้​้�นที่​่�ต่​่าง ๆ ดั​ังนี้​้� 1) พื้​้�นที่​่�เกาะหลี​ีเป๊​๊ะ ตำบลเกาะสาหร่​่าย อำเภอเมื​ืองสตู​ูล จั​ังหวั​ัดสตู​ูล เก็​็บข้​้อมู​ูลด้​้านความรู้​้�และการปฏิ​ิบั​ัติ​ิเกี่​่�ยวกั​ับธรรมชาติ​ิและจั​ักรวาล (อาหาร) ด้​้านงานช่​่างฝี​ีมื​ือดั้​้�งเดิ​ิม (ผ้​้า เครื่​่อ� งแต่​่งกาย) และด้​้านอื่​่�น ๆ 2) พื้​้�นที่​่เ� กาะบุ​ุโหลน ตำบลปากน้​้ำ อำเภอละงู​ู จั​ังหวั​ัดสตู​ูล ด้​้านความรู้​้� และการปฏิ​ิบั​ัติ​ิเกี่​่�ยวกั​ับธรรมชาติ​ิและจั​ักรวาล (อาหาร) ด้​้านงานช่​่างฝี​ีมื​ือดั้​้�งเดิ​ิม (ผ้​้า เครื่​่�องแต่​่งกาย) และ ด้​้านอื่​่�นๆ และ 3) พื้​้�นที่​่�อำเภอทุ่​่�งหว้​้า อำเภอละงู​ู และอำเภอมะนั​ัง จั​ังหวั​ัดสตู​ูล เกี่​่�ยวกั​ับด้​้านความรู้​้�และ การปฏิ​ิบั​ัติ​ิเกี่​่�ยวกั​ับธรรมชาติ​ิและจั​ักรวาล และแนวปฏิ​ิบั​ัติ​ิทางสั​ังคม พิ​ิธี​ีกรรม ประเพณี​ี และเทศกาล

v

3v

๒. ข้​้อมู​ูลทั่​่�วไปของกลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�ชาวเล และกลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�มานิ​ิ จั​ังหวั​ัดสตู​ูล

๒. ข้​้อมู​ูลทั่​่�วไปของกลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�ชาวเลและกลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�มานิ​ิ จั​ังหวั​ัดสตู​ูล 2.๑ ข้​้อมู​ูลทั่​่�วไปของกลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�ชาวเล จั​ังหวั​ัดสตู​ูล 2.1.๑ ประวั​ัติ​ิความเป็​็นมา อู​ูรั​ักลาโว้​้ย เป็​็นชนเผ่​่าพื้​้�นเมื​ืองที่​่�ตั้​้�งถิ่​่�นฐานอยู่​่�ในราชอาณาจั​ักรไทยมายาวนาน ก่​่อนที่​่� ประเทศไทยจะรวบรวมแผ่​่นดินิ และประชากรเป็​็นรัฐั ชาติ​ิ เพื่​่�อคงความเป็​็นเอกราชจากการล่​่าอาณานิ​ิคมของ ชาติ​ิตะวั​ันตกพวกเขาเข้​้ามาตั้​้�งถิ่​่�นฐานตั้​้�งเดิ​ิมอยู่​่�บริ​ิเวณหมู่​่�เกาะลั​ันตา จั​ังหวั​ัดกระบี่​่� และกระจายตั​ัวออกไป ตามหมู่​่�เกาะต่​่าง ๆ ในแถบทะเลอั​ันดามั​ันที่​่�เป็​็นอาณาเขตของประเทศไทยตามประวั​ัติ​ิศาสตร์​์ที่​่�สื​ืบค้​้นได้​้ใน หลาย ๆ ภาคส่​่วนสรุ​ุปได้​้ว่​่า “ซาตั๊​๊�ก” หรื​ือเกาะลั​ันตา เป็​็นแผ่​่นดิ​ินแห่​่งแรกที่​่�ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยลงหลั​ักปั​ักฐาน ก่​่อนที่​่จ� ะแยกย้​้ายขยายถิ่​่�นฐานไปยั​ังพื้​้�นที่​่อื่​่� น � ๆ เกาะลั​ันตาจึ​ึงเปรี​ียบเสมื​ือนเมื​ืองศู​ูนย์​์กลางของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ย โดยการศึ​ึกษาถึ​ึงวิ​ิถี​ีชี​ีวิ​ิตและวั​ัฒนธรรมชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยในปั​ัจจุ​ุบั​ันสามารถค้​้นคว้​้าได้​้โดยทั่​่�วไป เพราะมี​ีการ จั​ั ด ทำเอกสารประวั​ั ติ​ิ ค วามเป็​็ น มาถึ​ึงวิ​ิ ถี​ีชี​ีวิ​ิ ต และวั​ั ฒ นธรรมชาวอู​ูรั​ั ก ลาโว้​้ ย ไว้​้ จ ำนวนหนึ่​่� ง ทั้​้�งในระบบ ออนไลน์​์และเอกสารวิ​ิชาการที่​่�อธิ​ิบายและวิ​ิเคราะห์​์ถึ​ึงประวั​ัติ​ิศาสตร์​์ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ย ถิ่​่�นกำเนิ​ิดชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยนั้​้�นพบว่​่าชาวพื้​้�นเมื​ืองอู​ูรั​ักลาโว้​้ยซึ่​่�งเป็​็นชนเผ่​่าที่​่�ดำรงชี​ีพด้​้วยการ ประมงชายฝั่​่�งแบบพื้​้�นบ้​้านในแถบทะเลอั​ันดามั​ัน มี​ีประวั​ัติ​ิศาสตร์​์บอกเล่​่าผ่​่านบั​ันทึ​ึกของนั​ักประวั​ัติ​ิศาสตร์​์ ตะวั​ันตก และนิ​ิทานประจำถิ่​่�นระบุ​ุว่​่า ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยมี​ีถิ่​่�นฐานอยู่​่�แถบเกาะมะละกา เกาะลั​ังกาวี​ี อู​ูรั​ักลาโว้​้ย มี​ีความผู​ูกพั​ันอยู่​่�กับั ทะเล มี​ีเรื​ือเป็​็นเสมื​ือนเพื่​่�อนรู้​้�ใจ เรื​ือจึ​ึงมี​ีความสำคั​ัญกั​ับชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยในอดี​ีต ซึ่​่ง� เปรี​ียบเสมื​ือน ได้​้กับั เป็​็นบ้า้ นหลั​ังแรกที่​่อ� ยู่​่อ� าศั​ัยตั้​้�งแต่​่ยุ​ุคตั้​้�งเดิ​ิมที่​่พ� วกเขานำเรื​ือท่​่องไปตามหมู่​่เ� กาะต่​่าง ๆ มี​ีการตั้​้�งข้​้อสั​ันนิษิ ฐาน หลายประการเกี่​่ย� วกั​ับถิ่​่�นกำเนิ​ิดของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ย ทั้​้�งที่​่สั� นนิ ั ษิ ฐานว่​่าเป็​็นชนพื้​้�นเมื​ืองที่​่อ� พยพมาจากลุ่​่�มน้​้ำ แยงซี​ีเกี​ียงในประเทศจี​ีน โดยอพยพลงมาทางตอนใต้​้ล่​่องตามแม่​่น้​้ำโขงเรื่​่�อยมาจนถึ​ึงแหลมอิ​ินโดจี​ีน และ มี​ีการสั​ันนิษิ ฐานอี​ีกว่​่าอู​ูรั​ักลาโว้​้ยอาจอพยพมาจากบริ​ิเวณประเทศมาเลเซี​ีย และจากการศึ​ึกษาประวั​ัติคิ วามเป็​็นมา ของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยโดยอาศั​ัยเปรี​ียบเที​ียบรู​ูปร่​่าง ลั​ักษณะทางกายภาพ เพื่​่�อตั้​้�งข้​้อสั​ันนิ​ิษฐาน อู​ูรั​ักลาโว้​้ย ได้​้ถู​ูกจั​ัดให้​้อยู่​่�ในกลุ่​่�มมาลาโย-โปลี​ีนี​ีเซี​ียน แต่​่ก็​็ยั​ังไม่​่มี​ีการสรุ​ุปได้​้อย่​่างแน่​่นอนว่​่าเป็​็นชนพื้​้�นเมื​ืองเดิ​ิมของ หมู่​่�เกาะต่​่าง ๆ ตามฝั่​่�งทะเลตะวั​ันตกที่​่�มี​ีเชื้​้�อชาติ​ิอะไร หรื​ือเคยอยู่​่�ในบริ​ิเวณใดอย่​่างแน่​่ชั​ัด แต่​่พวกเขาเป็​็น พวกที่​่�ส่​่องเรื​ือไปตามที่​่�ต่​่าง ๆ ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยบางกลุ่​่�มยั​ังมี​ีตำนานเทื​ือกเขา “นุ​ุงณี​ีรั​ัย” (อาภรณ์​์ อุ​ุกฤษณ์​์, 2532) ที่​่�เชื่​่�อกั​ันว่​่าเมื่​่�อประมาณ 500-600 ปี​ีก่​่อน เคยเป็​็นถิ่​่�นฐานของบรรพบุ​ุรุ​ุษอู​ูรั​ักลาโว้​้ย ก่​่อนอพยพ เข้​้าสู่​่�น่​่านน้​้ำไทยในปั​ัจจุ​ุบั​ัน และเป็​็นดิ​ินแดนศั​ักดิ์​์�สิ​ิทธิ์​์�ในตำนานที่​่�พวกเขาจะต้​้องทำพิ​ิธี​ีลอยเรื​ือไปเช่​่นสรวง ทุ​ุกครั้​้�งที่​่�ลมมรสุ​ุมพั​ัดเปลี่​่�ยนทิ​ิศทาง เส้​้นทางการเคลื่​่�อนย้​้ายของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยพบว่​่าจากร่​่องรอยหลั​ักฐานที่​่ปร � ากฏ อาจเรี​ียบเรี​ียง ได้​้ว่​่าชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยนั้​้�นได้​้ล่​่องเรื​ือมาพบเกาะที่​่�มี​ีหาดทรายขาวเป็​็นแนวยาวจากทิ​ิศเหนื​ือลงสู่​่�ทิ​ิศใต้​้เหมาะ เป็​็นที่​่�หลบมรสุ​ุม พวกเขาเรี​ียกเกาะแห่​่งนี้​้�ว่​่า “ปาตั​ัยชาตั๊​๊�ก” และบุ​ุกเบิ​ิกเกาะแห่​่งนี้​้�ตั้​้�งรกรากแปรรู​ูปผลผลิ​ิต จากทะเลตามแถบชายหาดของเกาะ และเคลื่​่�อนย้​้ายไปมาตามแหล่​่งประมงต่​่าง ๆ แล้​้วกลั​ับมา ณ เกาะ แห่​่งนี้​้�ในช่​่วงเวลาเดิ​ิม ๆ จนมี​ีพื้​้�นที่​่�พิ​ิธี​ีกรรมตามประเพณี​ีบนเกาะแห่​่งนี้​้�ที่​่�เรี​ียกว่​่า “ศาลโต๊​๊ะบาหลิ​ิว” ซึ่​่�งเป็​็น ศาลบรรพบุ​ุรุ​ุษของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ย ณ ปั​ัจจุ​ุบั​ันอยู่​่บ� ริ​ิเวณบ้​้านบ่​่อแหนบนเกาะลั​ันตาใหญ่​่ ที่ช่� าวรั​ักลาโว้​้ยจะใช้​้ พื้​้�นที่​่�ดั​ังกล่​่าวประกอบพิ​ิธี​ีลอยเรื​ือทุ​ุก ๆ ปี​ี หมู่​่�เกาะลั​ันตา หรื​ือ “ป่​่าตั​ัยซาตั๊​๊�ก” ตามภาษาอู​ูรั​ักลาโว้​้ย มี​ีเกาะ น้​้อยใหญ่​่ห้​้อมล้​้อมถึ​ึง 53 เกาะ มี​ีเกาะลั​ันตาใหญ่​่เป็​็นศู​ูนย์​์กลางการอยู่​่�อาศั​ัย เกาะหลี​ีเป๊​๊ะ เดิ​ิมเป็​็นที่​่�รกร้​้างว่​่างเปล่​่า ไม่​่มี​ีผู้​้�คนอาศั​ัยอยู่​่� มี​ีชาวอิ​ินโดนี​ีเซี​ีย ชื่​่�อ "โต๊​๊ะมี​ีรี​ี" หรื​ือ “โต๊​๊ะฮี​ีหลี​ี” เดิ​ินทางไปมาค้​้าขายระหว่​่างปี​ีนังั กั​ับไทย ได้​้แต่​่งงานกั​ับหญิ​ิงชาวเลเกาะลั​ันตา จั​ังหวั​ัดกระบี่​่� v

5v

มี​ีลู​ูกสามคน เป็​็นผู้​้�หญิ​ิง ๒ คน ผู้​้�ชาย ๑ คน โต๊​๊ะฆี​ีรี​ี หรื​ือโต๊​๊ะฮี​ีหลี​ี ต้​้องการหาที่​่�อยู่​่�ใหม่​่ เห็​็นว่​่าเกาะหลี​ีเป๊​๊ะ มี​ีความเหมาะสมในการตั้​้�งถิ่​่�นฐาน เพราะเป็​็นที่​่�ราบ มี​ีแหล่​่งน้​้ำจื​ืดอุ​ุดมสมบู​ูรณ์​์ จึ​ึงขออนุ​ุญาตต่​่อพระยา ภู​ูมิ​ินารถภั​ักดี​ี เจ้​้าเมื​ืองสตู​ูลสมั​ัยนั้​้�น ชั​ักชวนชาวเลจากที่​่�ต่​่าง ๆ เข้​้ามาตั้​้�งบ้​้านเรื​ือน คาดว่​่า ชาวเลได้​้อพยพ เข้​้าไปตั้​้�งถิ่​่�นฐานเกาะหลี​ีเป๊​๊ะ ระหว่​่างปี​ี พ.ศ. ๒๔๔๐ - ๒๔๕๐ ตรงกั​ับสมั​ัยรั​ัชกาลที่​่� ๕ แห่​่งกรุ​ุงรั​ัตนโกสิ​ินทร์​์ นั​ับเป็​็นเวลา มาณ ๑๐๐ กว่​่าปี​ีล่ว่ งมาแล้​้ว โต๊​๊ะฆี​ีรี​ี หรื​ือ โต๊​๊ะหลี​ี จึ​ึงถื​ือเป็​็นต้นตร ้ ะกู​ูลของชาวเล ได้​้รับั การยกย่​่อง จากลู​ูกหลานสื​ืบต่​่อมาตราบเท่​่าทุ​ุกวั​ันนี้​้� ชาวเลได้​้สร้​้างหลาทวด หรื​ือ ศาลไว้​้ที่​่�หน้​้าเกาะ ด้​้านทิ​ิศเหนื​ือของ เกาะหลี​ีเป๊​๊ะ ชาวเลนั​ับถื​ือโต๊​๊ะฆี​ีรี​ี หรื​ือ โต๊​๊ะฮีหี ลี​ี เสมื​ือนเทพเจ้​้า พวกเขามี​ีเรื่​่อ� งทุ​ุกข์​์ร้​้อนอั​ันใด ก็​็จะไปบนบาน ที่​่�ศาล เมื่​่�อเหตุ​ุการณ์​์เลวร้​้ายผ่​่านพ้​้นไปก็​็จะแก้​้บนที่​่�ศาลนั้​้�น เกาะหลี​ีเป๊​๊ะ เป็​็นเกาะขนาดกลาง มี​ีพื้​้�นที่​่�ประมาณ ๔ ตารางกิ​ิโลเมตร อยู่​่�ทางทิ​ิศใต้​้ของ เกาะอาดั​ัง ประมาณ ๑ กิ​ิโลเมตร เดิ​ิมชื่​่�อ เกาะนี​ีปี​ีส เป็​็นภาษาอู​ูรั​ักลาโว้​้ย แปลว่​่า บาง เนื่​่�องจากเป็​็นเกาะ ที่​่�มี​ีลั​ักษณะภู​ูมิ​ิประเทศเป็​็นที่​่�ราบเกื​ือบทั้​้�งเกาะ เหมาะต่​่อการตั้​้�งถิ่​่�นฐาน โดยทางทิ​ิศเหนื​ือและ ทิ​ิศใต้​้มี​ีที่​่�ราบ บริ​ิเวณกว้​้างติ​ิดกั​ับทะเลเป็​็นหาดทรายสี​ีขาวทั้​้�ง ๒ ด้​้าน ทางทิ​ิศตะวั​ันออกและทิ​ิศตะวั​ันตกเป็​็นเนิ​ินสู​ูงขึ้​้�น เล็​็กน้​้อย แล้​้วลาดลงเป็​็นแนวโขดหิ​ินติ​ิดกั​ับทะเล ชายหาดด้​้านตะวั​ันออกของเกาะหลี​ีเป๊​๊ะ เป็​็นที่ตั้​้�่� งของหมู่​่�บ้า้ น เกาะหลี​ีเป๊​๊ะเคยมี​ีหนองน้​้ำเล็​็ก ๆ ตรงกลางเกาะ โดยครอบครั​ัวของผู้​้�นำอู​ูรั​ักลาโว้​้ยในยุ​ุคแรกจะใช้​้เป็​็นบริ​ิเวณ สำหรั​ับปลู​ูกข้​้าว แต่​่ตอนนี้​้�เหลื​ือเพี​ียงน้​้ำบาดาลเท่​่านั้​้�น จุ​ุดเด่​่นของเกาะหลี​ีเป๊​๊ะคื​ือ ธรรมชาติ​ิที่​่�มี​ีป่​่าปะการั​ัง รอบ ๆ เกาะ โดยเฉพาะทางด้​้านหน้​้าของเกาะจะเห็​็นปะการั​ังสวยงามหลากสี​ี ซึ่​่�งจะมี​ีเอกลั​ักษณ์​์เฉพาะตั​ัว อยู่​่�ตรงที่​่�เวลาน้​้ำลดจะปรากฎลานกว้​้างใหญ่​่ของหมู่​่�ปะการั​ังโผล่​่มาให้​้เห็​็น เนื่​่�องจากเกาะหลี​ีเป๊​๊ะตั้​้�งอยู่​่�ในหมู่​่�เกาะอาดั​ัง-ราวี​ี และวิ​ิถี​ีชี​ีวิ​ิตของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยเกาะหลี​ีเป๊​๊ะ มี​ีความเกี่​่�ยวข้​้องสั​ัมพั​ันธ์​์อยู่​่�กั​ับพื้​้�นที่​่�นี้​้� เนื่​่�องจากเป็​็นแหล่​่งที่​่�อยู่​่�อาศั​ัยและแหล่​่งทำมาหากิ​ินมาดั้​้�งแต่​่ในยุ​ุค ดั้​้�งเดิ​ิมก่​่อนปี​ี ๒๔๙๓ เรื่​่�อยมากระทั่​่�งถึ​ึงปั​ัจจุ​ุบั​ัน ดั​ังนั้​้�นในส่​่วนนี้​้�จึ​ึงจะกล่​่าวถึ​ึงสภาพทั่​่�วไปในประเด็​็น สภาพ ทางภู​ูมิ​ิศาสตร์​์ ทรั​ัพยากร ประชากร และการคมนาคม เพื่​่�อเป็​็นพื้​้�นฐานในการทำความเข้​้าใจพั​ัฒนาการ ของชุ​ุมชนอู​ูรั​ักลาโว้​้ยเกาะหลี​ีเป๊​๊ะ หมู่​่�เกาะอาดั​ัง-ราวี​ี เป็​็นหมู่​่�เกาะที่​่�สำคั​ัญแห่​่งหนึ่​่�งของจั​ังหวั​ัดสตู​ูล ซึ่​่�งอยู่​่�ในทะเลฝั่​่�งตะวั​ันตก ทางภาคใต้​้ของประเทศไทย ปั​ัจจุ​ุบั​ันหมู่​่�เกาะอาดั​ัง-ราวี​ี ตั้​้�งอยู่​่�หมู่​่� ที่​่� ๗ บ้​้านเกาะหลี​ีเป๊​๊ะ ตำบลเกาะสาหร่​่าย อำเภอเมื​ืองสตู​ูล จั​ังหวั​ัดสตู​ูล ภายในหมู่​่เ� กาะอาดั​ัง-ราวี​ี มี​ีประชากรอาศั​ัยอยู่​่บ� ริ​ิเวณเกาะหลี​ีเป๊​๊ะ และบางส่​่วน ของเกาะอาดั​ัง ดั​ังนั้​้�นหน่​่วยงานรั​ัฐจึ​ึงตั้​้�งชื่​่�อ หมู่​่�บ้​้านที่​่� ๗ ของตำบลเกาะสาหร่​่าย ซึ่​่�งมี​ีอาณาเขตครอบคลุ​ุม ทั้​้�งหมู่​่�เกาะอาดั​ัง-ราวี​ีว่​่า “บ้​้านเกาะหลี​ีเป๊​๊ะ” เนื่​่�องจากมี​ีประชากรอาศั​ัยอยู่​่�มากบนเกาะหลี​ีเป๊​๊ะ หมู่​่�เกาะ อาดั​ัง-ราวี​ี ห่​่างจากท่​่าเรื​ือปากบารา อำเภอละงู​ู เป็​็นระยะทางประมาณ ๘๐ กิ​ิโลเมตร และหมู่​่เ� กาะอาดั​ัง-ราวี​ี จะอยู่​่ใ� นเขตอุ​ุทยานแห่​่งชาติ​ิตะรุ​ุเตา โดยห่​่างออกไปทางทิ​ิศตะวั​ันออกประมาณ ๔๐ กิ​ิโลเมตร กั​ับเกาะตะรุ​ุเตา และห่​่างออกไปทางใต้​้ของเกาะตะรุ​ุเตา ประมาณ ๔.๘ กิ​ิโลเมตร จะเป็​็นเกาะลั​ังกาวี​ี ของมาเลเซี​ีย เกาะบุ​ุโหลน หรื​ือ หมู่​่�เกาะบุ​ุโหลน ห่​่างจาก ท่​่าเรื​ือปากบารา อำเภอละงู​ู จั​ังหวั​ัดสตู​ูล ประมาณ ๒๒ กิ​ิโลเมตร อยู่​่�ในความรั​ับผิ​ิดชอบของ อุ​ุทยานแห่​่งชาติ​ิหมู่​่�เกาะเภตราประกอบด้​้วยเกาะต่​่าง ๆ ๘ เกาะ ได้​้แก่​่ เกาะบุ​ุโหลนเล เกาะบุ​ุโหลนดอน เกาะบุ​ุโหลนไม้​้ไผ่​่ เกาะตงกู​ู เกาะลามา เกาะอายำ เกาะรั​ังนก และเกาะลู​ูกหิ​ิน ส่ว่ นคำว่​่า บุ​ุโหลน เพี้​้�ยนมาจากภาษามลายู​ู “บู​ูโละ”แปลว่​่า “ไม้​้ไผ่​่” เนื่​่�องจากบนเกาะอุ​ุดมสมบู​ูรณ์​์ ด้​้วยไม้​้ไผ่​่ จึ​ึงเรี​ียกชื่​่�อเกาะตามพั​ันธุ์​์�ไม้​้ ชาวเลเกาะบุ​ุโหลนมี​ีการศึ​ึกษาน้​้อย ครั​ัวเรื​ือนส่​่วนใหญ่​่มี​ีขนาดกลาง รายได้​้ของครั​ัวเรื​ือนเกื​ือบทั้​้�งหมดเป็​็นรายได้​้จากการทำประมง รองลงมาคื​ือการรั​ับจ้​้างและบริ​ิการในแหล่​่ง ท่​่องเที่​่�ยวที่​่�เกาะหลี​ีเป๊​๊ะ

v

6v

2.๑.2 ข้​้อมู​ูลประชากร (แยกชาย-หญิ​ิง การนั​ับถื​ือศาสนา) ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยมี​ีการตั้​้�งถิ่​่�นฐานกระจายไปยั​ังพื้​้�นที่​่�ต่​่าง ๆ ทั้​้�งบนฝั่​่�งตามชายหาดและบนเกาะ กลางทะเล จากการสำรวจเมื่​่�อปี​ี พ.ศ. 2560 พบว่​่ามี​ีชุ​ุมชนชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยทั้​้�งสิ้​้�น 15 ชุ​ุมชน 1,047 ครั​ัวเรื​ือน และประชากร 4,986 คน (ข้​้อมู​ูลเมื่​่�อปี​ี พ.ศ.2560) ประกอบด้​้วย ชุ​ุมชนเกาะกลาโหม จั​ังหวั​ัดภู​ูเก็​็ต 9 ครั​ัวเรื​ือน จำนวนประชากร 34 คน, ชุ​ุมชนเกาะจำ จั​ังหวั​ัดกระบี่​่� 48 ครั​ัวเรื​ือน จำนวนประชากร 308 คน, ชุ​ุมชนชาวเลแหลมตง จั​ังหวั​ัดกระบี่​่� 47 ครั​ัวเรื​ือน จำนวนประชากร 182 คน, ชุ​ุมชนติ​ิงไหร จั​ังหวั​ัดกระบี่​่� 6 ครั​ัวเรื​ือน จำนวนประชากร 33 คน, ชุ​ุมชนมู​ูตู​ู 23 ครั​ัวเรื​ือน จำนวนประชากร 103 คน, ชุ​ุมชนศาลาด่​่าน (ซุ​ุมชนโต๊​๊ะบาหสิ​ิว และชุ​ุมชนในไร่​่) จั​ังหวั​ัดกระบี่​่� 32 ครั​ัวเรื​ือน จำนวนประชากร 179 คน, ชุ​ุมชนสั​ังกาอู้​้� จั​ังหวั​ัดกระบี่​่� 22 ครั​ัวเรื​ือน จำนวนประชากร 350 คน, ชุ​ุมชนหั​ัวแหลม เกาะลั​ันตา จั​ังหวั​ัดกระบี่​่� - ครั​ัวเรื​ือน ไม่​่ทราบจำนวนประชากรแน่​่ชั​ัด, ชุ​ุมชนไทยใหม่​่ จั​ังหวั​ัดภู​ูเก็​็ต 82 ครั​ัวเรื​ือน จำนวนประชากร 476 คน, ชุ​ุมชนสะปำ จั​ังหวั​ัดภู​ูเก็​็ต 53 ครั​ัวเรื​ือน จำนวนประชากร 296 คน, ชุ​ุมชนแหลมตุ๊​๊�กแก จั​ังหวั​ัดภู​ูเก็​็ต 295 ครั​ัวเรื​ือน จำนวนประชากร 1,257 คน, ชุ​ุมชนหลี​ีเป๊​๊ะ จั​ังหวั​ัดสตู​ูล 219 ครั​ัวเรื​ือน จำนวนประชากร 1,117 คน, ชุ​ุมชนเกาะอาดั​ัง จั​ังหวั​ัดสตู​ูล 33 ครั​ัวเรื​ือน จำนวนประชากร 143 คน, ชุ​ุมชนเกาะบุ​ุโหลน จั​ังหวั​ัดสตู​ูล 98 ครั​ัวเรื​ือน จำนวนประชากร 508 คน เกาะหลี​ีเป๊​๊ะ เกาะอาดั​ัง และเกาะบุ​ุโหลน จั​ังหวั​ัดสตู​ูล เป็​็นหมู่​่�เกาะที่​่�สำคั​ัญทางฝั่​่�งทะเล อั​ันดามั​ัน หรื​ือภาคใต้​้ฝั่ง�่ ตะวั​ันตกของไทย เป็​็นเกาะที่​่มี​ีลั � กั ษณะภู​ูมิ​ิประเทศเป็​็นที่ร่� าบเกื​ือบทั้​้�งเกาะ เหมาะแก่​่ การตั้​้�งถิ่​่�นฐาน ในอดี​ีตชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยใช้​้เป็​็นพื้​้�นที่เ่� พาะปลู​ูกข้​้าว ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ย กลุ่​่�มแรกจากเกาะลั​ันตาได้​้อพยพ เข้​้ามาอยู่​่อ� าศั​ัยที่​่เ� กาะหลี​ีเป๊​๊ะ ตั้​้�งแต่​่สมัยั รั​ัชกาลที่​่� 5 หรื​ือราว ๆ พ.ศ. 2440 เนื่​่�องจากสภาพภู​ูมิ​ิประเทศและ ความอุ​ุดมสมบู​ูรณ์​์ของทรั​ัพยากรที่​่เ� หมาะแก่​่การดำรงชี​ีพ ผู้​้�ที่​่เ� ข้​้ามาบุ​ุกเบิ​ิกและเป็​็นผู้​้�นำในยุ​ุคแรกคื​ือ โต๊​๊ะฆี​ีรี​ี ที่​่�ชั​ักชวนญาติ​ิให้​้ย้​้ายจากเกาะลั​ันตามาอยู่​่�ที่​่�เกาะหลี​ีเป๊​๊ะ ต่​่อมาในปี​ี พ.ศ. 2452 มี​ีชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยที่​่�มี​ีปั​ัญหา v

7v

ทางการเมื​ืองและการปั​ักปั​ันเขตแดนระหว่​่างไทย-มาเลเซี​ีย ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยจากเกาะสิ​ิเหร่​่ และเกาะลั​ันตา ได้​้เข้​้ามาตั้​้�งถิ่​่�นฐานในหมู่​่เ� กาะอาดั​ัง-ราวี​ี เพื่​่�อเป็​็นหลั​ักฐานบ่​่งชี้​้�ว่า่ แผ่​่นดินส่ ิ ว่ นนี้​้�เป็​็นของสยามหรื​ือประเทศไทย ปั​ัจจุ​ุบั​ันมี​ีชุ​ุมชนชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยตั้​้�งถิ่​่�นฐานเป็​็นชุ​ุมชนอยู่​่ใ� นเขตจั​ังหวั​ัดสตู​ูลตามเกาะต่​่าง ๆ 3 ชุ​ุมชน ประกอบไปด้​้วย ตาราง 1 ครั​ัวเรื​ือนชาวเลในจั​ังหวั​ัดสตู​ูลทั้​้�งหมด ชุ​ุมชนอู​ูรั​ักลาโว้​้ย

ที่​่�ตั้​้�ง

บ้​้านเกาะอาดั​ัง-หลี​ีเป๊​๊ะ ม.7 และ 8 ตำบลเกาะสาหร่​่าย อำเภอเมื​ืองสตู​ูล จั​ังหวั​ัดสตู​ูล เกาะบุ​ุโหลน ม.3 ตำบลปากน้​้ำ อำเภอละงู​ู จั​ังหวั​ัดสตู​ูล

ม.7 หลี​ีเป๊​๊ะ

ครั​ัวเรื​ือน ทั้​้�งหมด

อู​ูรั​ักลาโว้​้ย

ร้​้อยละ

223

43.39

33

6.42

163

99

60.74

1,191

355

29.81

514

ม.8 อาดั​ัง บุ​ุโหลนดอนและ บุ​ุโหลนเล

รวม

2.๑.3 อั​ัตลั​ักษณ์​์ทางวั​ัฒนธรรม 1. วิ​ิถี​ีชี​ีวิ​ิต การทำมาหากิ​ินแบบดั้​้�งเดิ​ิมของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ย คื​ือการตกเบ็​็ด ดำน้​้ำแทงปลา หาหอย และล่​่าสั​ัตว์​์ทะเลเป็​็นอาหาร ในช่​่วงมรสุ​ุมออกทะเลไม่​่ได้​้ต้​้องหลบลมหลบฝนตามชายฝั่​่�ง หรื​ือขึ้​้�นฝั่​่�ง มาหาน้​้ำจื​ืดก็​็จะหุ​ุงหาอาหารโดยเก็​็บมะพร้​้าว เก็​็บยอดผั​ัก ล่​่าสั​ัตว์​์เล็​็กตามชายฝั่​่ง� สำหรั​ับปรุ​ุงอาหาร หลั​ังจากที่​่� อู​ูรั​ักลาโว้​้ยบางกลุ่​่�มเริ่​่�มขึ้​้�นมาตั้​้�งหลั​ักแหล่​่งบนฝั่​่�ง เพราะแหล่​่งที่​่�เคยเร่​่ร่​่อนพั​ักอาศั​ัยถู​ูกยึ​ึดครองโดยกลุ่​่�มชน อื่​่�นแล้​้ว ก็​็เริ่​่�มเรี​ียนรู้​้�การทำไร่​่ปลู​ูกข้​้าว ปลู​ูกผั​ัก ผลไม้​้ ทำสวนยางพารา ฯลฯ แต่​่บางกลุ่​่�มที่​่�อาศั​ัยในเขต พื้​้�นที่​่�อุ​ุทยานแห่​่งชาติ​ิไม่​่สามารถปลู​ูกพื​ืชได้​้ก็​็ยั​ังยึ​ึดทะเลเป็​็นแหล่​่งเสบี​ียงอาหาร ต่​่อมามี​ีการติ​ิดต่​่อกั​ับผู้​้�คน ต่​่างวั​ัฒนธรรม นำของทะเลที่​่�เป็​็นส่​่วนเกิ​ินไปแลกเปลี่​่�ยนของใช้​้จำเป็​็น บางกลุ่​่�มรั​ับจ้​้างแรงงานกั​ับชาวจี​ีน ได้​้ค่า่ ตอบแทนเป็​็นเสื้​้�อผ้​้าเก่​่า ข้​้าวสาร ในช่​่วงหลั​ังอู​ูรั​ักลาโว้​้ยบางกลุ่​่�มตกอยู่​่�ภายใต้​้ระบบเศรษฐกิ​ิจแบบพึ่​่ง� พา ด้​้วยการเช่​่าซื้​้�ออวน เรื​ือหางยาวพร้​้อมเครื่​่�องเรื​ือจากนายทุ​ุน โดยมี​ีเงื่​่�อนไขว่​่าจะต้​้องจั​ับกุ้​้�ง หรื​ือปลาส่​่งขาย ให้​้กั​ับนายทุ​ุนเท่​่านั้​้�นเพื่​่�อหั​ักหนี้​้�สิ​ิน หลั​ังเหตุ​ุการณ์​์สึ​ึนามิ​ิ จึ​ึงได้​้รั​ับบริ​ิจาคเรื​ือและเครื่​่�องมื​ือหากิ​ินเป็​็นของ ตนเอง ประกอบกั​ับธุ​ุรกิ​ิจการท่​่องเที่​่�ยวเริ่​่�มเป็​็นที่​่�นิ​ิยมมากขึ้​้�น อู​ูรั​ักลาโว้​้ยที่​่�อยู่​่�ใกล้​้แหล่​่งท่​่องเที่​่�ยว สามารถ ปรั​ับตั​ัวให้​้สามารถอยู่​่�รอดในสั​ังคมได้​้ด้​้วยการออกทะเลหาปลาไปขายร้​้านอาหารบ้​้างรั​ับจ้​้างแรงงานบ้​้าง ครอบครั​ัวและระบบเครื​ือญาติ​ิ ชายชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ยพร้​้อมที่​่�จะมี​ีครอบครั​ัวได้​้ เมื่​่�อสามารถ ออกทะเลเพื่​่�อทำมาหากิ​ินเลี้​้�ยงครอบครั​ัวได้​้ โดยเฉลี่​่ย� อายุ​ุประมาณ 19-20 ปี​ี ส่ว่ นผู้​้�หญิ​ิงสามารถหุ​ุงหาอาหาร เลี้​้�ยงดู​ูทารกได้​้ โดยเฉลี่​่�ยอายุ​ุประมาณ 14-18 ปี​ี แต่​่ปั​ัจจุ​ุบั​ันเมื่​่�อหนุ่​่�มสาวตกลงปลงใจกั​ันฝ่​่ายชายจะรอ จนกว่​่าผู้​้�หญิ​ิงอายุ​ุครบ 15 ปี​ี และทำบั​ัตรประชาชนก่​่อนจึ​ึงได้​้รั​ับอนุ​ุญาตให้​้แต่​่งงานได้​้ ลั​ักษณะครอบครั​ัว เป็​็นแบบครอบครั​ัวเดี่​่�ยว โดยเริ่​่�มจากฝ่​่ายชายไปอยู่​่�บ้​้านฝ่​่ายหญิ​ิงก่​่อน จนกระทั่​่�งมี​ีลู​ูกคนแรกหรื​ือพร้​้อมจะ สร้​้างบ้​้านใหม่​่จึ​ึงแยกไปตั้​้�งครอบครั​ัวเดี่​่�ยว การนั​ับญาติ​ิ การเรี​ียกชื่​่�อ แม้​้ชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ยจะยึ​ึดระบบการตั้​้�งถิ่​่�นฐานโดยฝ่​่ายชายไปอาศั​ัย อยู่​่�กั​ับพ่​่อแม่​่ฝ่​่ายหญิ​ิง (matrilocal) และมี​ีการสื​ืบทอดอำนาจทางฝ่​่ายแม่​่ แต่​่จะมี​ีการนั​ับญาติ​ิทั้​้�งสองฝ่​่าย (bilateral kinship) คื​ือแต่​่ละคนจะมี​ีความสั​ัมพั​ันธ์​์ทางเครื​ือญาติ​ิ ทั้​้�งฝ่​่ายพ่​่อและฝ่​่ายแม่​่เท่​่าเที​ียมกั​ัน v

8v

ทั้​้�งนี้​้�สังั เกตได้​้จากคำเรี​ียกญาติ​ิทั้​้�งสองฝ่​่ายที่​่มี​ีสถ � านภาพเดี​ียวกั​ัน ด้ว้ ยคำเรี​ียกญาติ​ิคำเดี​ียวกั​ัน อาจจะเป็​็นเพราะ ชุ​ุมชนชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ย เป็​็นชุ​ุมชนเล็​็ก ๆ แม้​้จะแต่​่งงานแยกบ้​้านไปแล้​้วยั​ังไปมาหาสู่​่�กันั ได้​้สะดวก จึ​ึงมี​ีความสั​ัมพั​ันธ์​์ ใกล้​้ชิ​ิดกั​ันทั้​้�งสองฝ่​่าย สั​ังคมชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ยมี​ีศั​ัพท์​์ที่​่�ซั​ับซ้​้อน แสดงถึ​ึงความเป็​็นสั​ังคมเครื​ือญาติ​ิ คื​ือทุ​ุกคน ในชุ​ุมชนเดี​ียวกั​ันจะเป็​็นญาติ​ิกันั หมด มี​ีทั้​้�งญาติ​ิที่สื่� บื ทอดทางสายโลหิ​ิต ญาติ​ิทางการแต่​่งงาน และยั​ังมี​ีการสร้​้าง ความสั​ัมพั​ันธ์​์โดยการสมมุ​ุติ​ิ เช่​่น ศั​ัพท์​์คำว่​่า “อะนะพี​ีโด๊​๊ะ” แปลว่​่า ลู​ูกบุ​ุญธรรม และ “ซาบั๊​๊�ย” แปลว่​่า เกลอ เป็​็นการผู​ูกญาติ​ิผู​ูกมิ​ิตรเพื่​่�อขยายวงญาติ​ิให้​้กว้​้างขวางขึ้​้�น โดย “ลู​ูกบุ​ุญธรรม” และ “เกลอ” อาจจะเป็​็น กลุ่​่�มอู​ูรั​ักลาโว้​้ยด้​้วยกั​ันหรื​ือระหว่​่างอู​ูรั​ักลาโว้​้ยกั​ับชาวไทยมุ​ุสลิ​ิม ชาวไทยเชื้​้�อสายจี​ีน หรื​ือชาวไทยพุ​ุทธก็​็ได้​้ 2. การประกอบอาชี​ีพ วิ​ิถี​ีชี​ีวิ​ิ ต ของการล่​่ อ งเรื​ื อ ออกทะเลของบรรพบุ​ุรุ​ุษที่​่� ไ ม่​่ ยึ​ึ ดติ​ิ ด กั​ั บ ผื​ืนแผ่​่นดิ​ินอยู่​่�อาศั​ัย ประกอบกั​ับภู​ูมิ​ิปั​ัญญาการทำกิ​ินในผื​ืนทะเลกว้​้างได้​้ถ่​่ายทอดสู่​่�รุ่​่�นปั​ัจจุ​ุบั​ันที่​่�ปรั​ับเปลี่​่�ยน มาเป็​็นการทำประมงชายฝั่​่�งนั้​้�น ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยในอดี​ีตจึ​ึงไม่​่มี​ีอาชี​ีพเพราะการออกทะเลจั​ับสั​ัตว์​์น้​้ำเป็​็นการ หาเลี้​้�ยงชี​ีพ และทำเพื่​่�อรั​ับประทานเท่​่านั้​้�น เมื่​่�อสถานการณ์​์โลกเปลี่​่�ยนไปมี​ีการปรั​ับเปลี่​่�ยน นโยบายและ ระบบกฎหมาย รวมถึ​ึงการดำเนิ​ินการธุ​ุรกิ​ิจที่​่�เกี่​่�ยวเนื่​่�องกั​ับการท่​่องเที่​่�ยว เนื่​่�องจากสถานที่​่อ� ยู่​่อ� าศั​ัยของชาวเลส่​่วนใหญ่​่มี​ีศั​ักยภาพในการออกเรื​ือในหลากหลายรู​ูปแบบ ส่​่งผลให้​้ชาวเลหรื​ืออู​ูรั​ักลาโว้​้ยต้​้องเกิ​ิดการปรั​ับ สร้​้างอาชี​ีพจากความถนั​ัดของตนเองนั้​้�นคื​ือชาวประมงพื้​้�นบ้​้าน แต่​่ก็​็มี​ีบางส่​่วนที่​่�อยู่​่�ในภาคส่​่วนของอุ​ุตสาหกรรมการท่​่องเที่​่�ยว ส่​่วนใหญ่​่เป็​็นลู​ูกจ้​้าง แต่​่บางคนเป็​็นเจ้​้าของ ธุ​ุรกิ​ิจ และบางส่​่วนก็​็นำเที่​่�ยวในพื้​้�นที่​่�อยู่​่�อาศั​ัยของตนเอง 3. ภู​ูมิ​ิปั​ัญญา ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยมี​ีภู​ูมิ​ิปั​ัญญาในด้​้านต่​่าง ๆ เพื่​่�อดำรงชี​ีพ ซึ่​่ง� ภู​ูมิ​ิปั​ัญญาที่​่ส� ำคั​ัญนั้​้�น ก็​็คื​ือการทำเครื่​่�องมื​ือและวิ​ิธี​ีการจั​ับสั​ัตว์​์น้​้ำในทะเลของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ย คื​ือ การใช้​้หอกหรื​ือฉมวก ตกเบ็​็ด ลอบไม้​้ไผ่​่ ซึ่ง่� เป็​็นประดิ​ิษฐ์​์เครื่​่อ� งมื​ือให้​้สอดคล้​้องกั​ับวิ​ิธี​ีการจั​ับโดยใช้​้ทรั​ัพยากรในพื้​้�นที่​่บ� ริ​ิเวณเกาะหรื​ือชายฝั่​่ง� เช่​่น ไม้​้ไผ่​่ซึ่​่�งมี​ีความแข็​็งและคม ไม้​้ระกำมี​ีความเบาและทนทาน เป็​็นต้​้น ส่​่วนใหญ่​่การทำเครื่​่�องมื​ือและจั​ับ สั​ัตว์​์น้​้ำในทะเลของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยมั​ักเป็​็นหน้​้าที่​่ข� องผู้​้�ชายเนื่​่�องจากต้​้องออกไปกลางทะเล หรื​ือที่​่น้� ำ้ ลึ​ึก อาจจะ ต้​้องใช้​้ความเชี่​่�ยวชาญ ส่​่วนภู​ูมิ​ิปั​ัญญาของผู้​้�หญิ​ิงชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยคื​ือการจั​ับสั​ัตว์​์น้​้ำบริ​ิเวณชายฝั่​่�งที่​่�น้​้ำท่​่วมถึ​ึง ในช่​่วงน้​้ำลงซึ่​่�งส่​่วนใหญ่​่ จะเป็​็นจำพวกหอยต่​่าง ๆ ปลิ​ิงทะเล และสั​ัตว์​์น้​้ำอื่​่�น ๆ ที่​่�ถู​ูกคลื่​่�นพั​ัดเข้​้ามา การจั​ับ สั​ัตว์​์น้​้ำในทะเลของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ย เมื่​่�อได้​้สั​ัตว์​์ทะเลมาแล้​้วในสมั​ัยก่​่อนต้​้องใช้​้ภู​ูมิ​ิปั​ัญญาในการเก็​็บรั​ักษาและ ถนอมอาหาร ดั​ังนั้​้�นหญิ​ิงชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยนอกจากจะสามารถจั​ับสั​ัตว์​์น้​้ำบริ​ิเวณชายฝั่​่�งแล้​้ว มั​ักช่​่วยครอบครั​ัว แปรรู​ูปสั​ัตว์​์น้​้ำเพื่​่�อถนอมไว้​้โดยการการตากแห้​้งหรื​ือดองเค็​็ม อาหารทะเลที่​่ช� าวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยในสมั​ัยก่​่อนโปรดปราน ได้​้แก่​่ ปลาชนิ​ิดต่​่าง ๆ เช่​่น ปลาเก๋​๋าลายเสื​ือ ปลามงพร้​้าว ปลากะพงแดง ปลาตะมะหั​ัวเสี้​้�ยม และปลา กะพงปานข้​้างลาย เป็​็นต้​้น ปู​ู กุ้​้�งก้​้ามกราม หอยมื​ือเสื​ือ เต่​่าทะเล หอยลิ้​้�น ปลิ​ิงทะเล และปลิ​ิงทราย

v

9v

นอกจากนั้​้�นแล้​้วชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยมี​ีภู​ูมิ​ิปั​ัญญาในการต่​่อเรื​ือซึ่​่�งเป็​็นสิ่​่�งมี​ีค่​่าที่​่�สำคั​ัญในการดำรง ชี​ีวิ​ิตอยู่​่� สำหรั​ับวิ​ิถี​ีชี​ีวิ​ิตชาวเลในอดี​ีต เรื​ือเป็​็นทั้​้�งยานพาหนะสำหรั​ับเดิ​ินทาง เป็​็นเครื่​่�องมื​ือทำมาหากิ​ิน เป็​็น บ้​้านพั​ักเรื​ือนนอน และเป็​็นศู​ูนย์​์รวมเครื​ือญาติ​ิ เนื่​่�องจากขบวนเรื​ือของกลุ่​่�มเดี​ียวกั​ันจะเคลื่​่�อนย้​้ายไปพร้​้อมกั​ัน ไปไหนไปด้​้วยกั​ัน จะแวะขึ้​้�นฝั่​่ง� ในช่​่วงฤดู​ูฝน หรื​ือมี​ีพายุ​ุคลื่​่�นลมแรง หรื​ือต้​้องการน้​้ำจื​ืดเท่​่านั้​้�น เรื​ือจึ​ึงเปรี​ียบ เสมื​ือนเรื​ือนตายด้​้วย เรื​ือแบบดั้​้�งเดิ​ิมของชาวเลมี​ี 2 แบบ แบบแรก เป็​็นเรื​ือไม้​้ระกำ จากบั​ันทึ​ึกของ บรู​ูเนอร์​์ สแตนตั​ัน. (2550 : 314-316; อ้​้างถึ​ึงใน อาภรณ์​์ อุ​ุกฤษณ์​์. 2554: 203) เมื่​่�อประมาณปี​ี พ.ศ. 24902493 (72-69 ปี​ีที่​่�แล้​้ว) ได้​้เล่​่าถึ​ึงเรื​ือของชาวเลเกาะลั​ันตาว่​่า “เห็​็นเรื​ือหน้​้าตาแปลก ๆ ที่​่�ทำด้​้วยไม้​้คอร์​์ก (ไม้​้ระกำ) ลำยาว ๆ ลำหนึ่​่ง� มาจอดเกยตรงหน้​้าหาด เรื​ือลำนั้​้�นหนั​ักเพี​ียบเสี​ียจนกระทั่​่�งมองออกไปแล้​้วดู​ูเหมื​ือน พวกยิ​ิปซี​ีน้​้ำและหั​ัวหน้​้าของเขากำลั​ังนั่​่�งอยู่​่ใ� นทะเลอย่​่างไรอย่​่างนั้​้�น” ต่​่อมาเปลี่​่ย� นไปใช้​้เรื​ือปู​ูเลา (ปราฮู​ู ปู​ูเลา) หรื​ือเรื​ือเหลา ทำด้​้วยไม้​้กระดาน และแจวคู่​่� ปั​ัจจุ​ุบั​ันเปลี่​่�ยนมาใช้​้เรื​ือปู​ูเลา ซึ่​่�งเปลี่​่�ยนรู​ูปแบบเป็​็นเรื​ือหั​ัวโทง และใช้​้เครื่​่�องเรื​ือหางยาวแทนกรรเชี​ียงและแจวคู่​่� 4. เทศกาล ประเพณี​ี พิ​ิธี​ีกรรม พิ​ิธี​ีลอยเรื​ือประเพณี​ีลอยเรื​ือเป็​็นประเพณี​ีที่​่�สื​ืบทอดกั​ันมา ตั้​้�งแต่​่ครั้​้�งบรรพบุ​ุรุ​ุษอั​ันเกี่​่ย� วเนื่​่�องกั​ับตำนานความเชื่​่�อความเป็​็นมาและวิ​ิถี​ีชี​ีวิต ทุ​ุ ิ กอย่​่างของชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ย การจั​ัดพิ​ิธี​ีฉลองเรื​ือก็​็เพื่​่�อการสะเดาะเคราะห์​์ ส่​่งวิ​ิญญาณกลั​ับสู่​่�บ้​้านเมื​ืองเดิ​ิม และการส่​่งสั​ัตว์​์ไปไถ่​่บาป เรื​ือปลาจั๊​๊�กที่​่�ทำขึ้​้�นในพิ​ิธี​ีลอยเรื​ือ ทำจากไม้​้ตี​ีนเป็​็ดและไม้​้ระกำเป็​็นสั​ัญลั​ักษณ์​์ของ “ยาน” ที่​่�จะนำวิ​ิญญาณ ของคนและสั​ัตว์​์ไปสู่​่�อี​ีกภพหนึ่​่�ง มี​ีชิ้​้�นไม้​้ระกำที่​่�สลั​ักเสลาอย่​่างสวยงามเป็​็นรู​ูปลั​ักษณ์​์ต่​่าง ๆ ประดั​ับประดา อยู่​่�ในเรื​ือ รู​ูปนกเกาะหั​ัวเรื​ือ หมายถึ​ึง “โต๊​๊ะบุ​ุหรง” บรรพบุ​ุรุ​ุษผู้​้�ซึ่​่�งสามารถห้​้ามลมห้​้ามฝน ลายฟั​ันปลา หมายถึ​ึง “โต๊​๊ะบิ​ิกง” บรรพบุ​ุรุ​ุษที่​่�เป็​็นฉลาม ลายงู​ูหมายถึ​ึง “โต๊​๊ะอาโฆะเบอราไตย” บรรพบุ​ุรุ​ุษที่​่�เป็​็นงู​ู ฯลฯ ในเรื​ือยั​ังมี​ีตุ๊​๊�กตา ไม้​้ระกำทำหน้​้าที่​่น� ำเคราะห์​์โศกโรคภั​ัยของสมาชิ​ิกในแต่​่ละครอบครั​ัวเดิ​ินทางไปกั​ับเรื​ือและ เครื่​่�องเซ่​่นต่​่าง ๆ ที่​่�จะให้​้วิ​ิญญาณบรรพบุ​ุรุ​ุษนำติ​ิดตั​ัวไปยั​ังถิ่​่�นฐานเดิ​ิมที่​่�เรี​ียกว่​่า “ฆู​ูนุ​ุงฌึ​ึไร” การร่​่ายรำ แบบดั้​้�งเดิ​ิมผสมผสานกั​ับบทเพลงเก่​่าแก่​่และดนตรี​ีรำมะนา เป็​็นส่ว่ นประกอบที่​่เ� ร้​้าใจและเป็​็นการรำถวายต่​่อ บรรพบุ​ุรุ​ุษ ทุ​ุกคนที่​่�รำเชื่​่�อว่​่าจะได้​้บุ​ุญ โต๊​๊ะหมอผู้​้�นำทั้​้�งทางโลกและทางธรรม เชื่​่�อว่​่าเป็​็นผู้​้�ที่​่�สามารถสื่​่�อสาร กั​ับพระผู้​้�เป็​็นเจ้​้าและวิ​ิญญาณบรรพบุ​ุรุ​ุษได้​้ ผู้​้�ที่ผ่​่� า่ นพิ​ิธี​ีลอยเรื​ือถื​ือว่​่าจะเป็​็นผู้​้�ที่ผ่​่� า่ นทุ​ุกข์​์โศกโรคภั​ัยไปหมดแล้​้ว ชี​ีวิ​ิตต่​่อไปข้​้างหน้​้าจะประสบแต่​่ความสุ​ุขและโชคดี​ีในการทำมาหากิ​ิน v

10 v

การลอยเรื​ือเป็​็นประเพณี​ีของชาวเล (ชาวน้​้ำ) ซึ่​่ง� เป็​็นกลุ่​่�มชาติ​ิพันั ธุ์​์ที่� อ่� าศั​ัยอยู่​่บ� ริ​ิเวณหมู่​่เ� กาะ อาดั​ังและเกาะหลี​ีเป๊​๊ะ ในเขตอำเภอเมื​ืองสตู​ูล ชาวเลเป็​็นชนพื้​้�นเมื​ืองดั้​้�งเดิ​ิมของมลายู​ู ชาวเลได้​้อยู่​่�อาศั​ัย บริ​ิเวณหมู่​่�เกาะแถบนี้​้�เป็​็นเวลาหลายร้​้อยปี​ีมาแล้​้ว ชาวเลมี​ีนิ​ิสั​ัยชอบอยู่​่�เป็​็นอิ​ิสระไม่​่ชอบคบค้​้าสมาคมกั​ับ ชนกลุ่​่�มอื่​่�น ชอบรวมอยู่​่�เป็​็นพวกเดี​ียวกั​ัน มี​ีการอพยพเคลื่​่�อนย้​้ายไปหากิ​ินไม่​่อยู่​่�เป็​็นหลั​ักแหล่​่งมี​ีแบบแผน ประเพณี​ีและภาษาของตนเอง เดิ​ิมเป็​็นชนที่​่ไ� ม่​่มี​ีศาสนา เชื่​่�อในเรื่​่อ� งผี​ีสางวิ​ิญญาณประเพณี​ีลอยเรื​ือของชาวเล ในจั​ังหวั​ัดสตู​ูล ทำที่​่ห� มู่​่เ� กาะหลี​ีเป๊​๊ะได้​้ทำกั​ันมานานแล้​้ว จุ​ุดมุ่​่�งหมายในการทำพิ​ิธี​ีลอยเรื​ือก็​็คือื เพื่​่�อการลอยบาป และเป็​็นการเสี่​่ย� งทายในการประกอบอาชี​ีพ การลอยเรื​ือจะทำปี​ีละสองครั้​้�ง โดยทำในเดื​ือน 6 และในเดื​ือน 12 ในวั​ันขึ้​้�น 13 ค่​่ำ ของเดื​ือน 6 และเดื​ือน 12 ชาวเลจะหยุ​ุดงานทุ​ุกชนิ​ิด เพื่​่�อเตรี​ียมขนมและข้​้าวตอก ดอกไม้​้ไหว้​้ทวด และเตรี​ียมปั​ัดกวาดบริ​ิเวณหลาทวด เมื่​่�อเสร็​็จประมาณบ่​่ายสามโมงชาวเลทั้​้�งหมดจะไป พร้​้อมกั​ัน ณ บริ​ิเวณพิ​ิธี​ีโดยไปยื​ืนล้อ้ มรอบหลาทวด มี​ีพิ​ิธี​ีกรประจำหมู่​่�บ้า้ นที่​่เ� รี​ียกว่​่าโต๊​๊ะหมอเป็​็นผู้​้�ประกอบพิ​ิธี​ี 5. การแสดง การละเล่​่นรำมะนาเป็​็นการละเล่​่นดนตรี​ีพื้​้�นบ้​้าน ถื​ือเป็​็นมรดกสื​ืบทอดกั​ันมา จากรุ่​่�นสู่​่�รุ่​่�นของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ย การละเล่​่นรำมะนา ใช้​้ใน ๒ ลั​ักษณะ ได้​้แก่​่ ๑) ดนตรี​ีรำมะนาสำหรั​ับพิ​ิธี​ีกรรม คื​ือ บทเพลงที่​่ใ� ช้​้ขับั ร้​้องประกอบพิ​ิธี​ีกรรมที่​่จั� ดั ทำ ในรอบปี​ี เช่​่น พิธี​ีิ ลอยเรื​ือ เพื่​่�อเป็​็นการบวงสรวงแสดงความเคารพ และขอขมาลาโทษต่​่อผี​ีบรรพบุ​ุรุ​ุษ โดยเฉพาะ ในสมั​ัยอดี​ีตนั้​้�นจะมี​ีการปล่​่อยเคราะห์​์ที่​่แ� ตกต่​่างกั​ัน โดยเดื​ือน ๖ จะส่​่งเคราะห์​์ไปทางทิ​ิศตะวั​ันตก พอถึ​ึงเดื​ือน ๑๑ จะส่​่งเคราะห์​์ไปทางทิ​ิศตะวั​ันวั​ันออก ซึ่​่�งจะมี​ีโต๊​๊ะหมอเป็​็นผู้​้�สื่​่�อสารกั​ับผี​ีบรรพบุ​ุรุ​ุษ ๒) ดนตรี​ีรำมะนา แสดงเพื่​่�อความบั​ันเทิ​ิงจะบรรเลงหลั​ังจากบทเพลงแห่​่งพิ​ิธี​ีกรรม เสร็​็จสิ้​้�น เช่​่น งานแก้​้บน งานแต่​่งเปลว งานดาโต๊​๊ะ เป็​็นต้​้น เครื่​่�องดนตรี​ีที่​่�ใช้​้ในวงรำมะนา ได้​้แก่​่ กลอง รำมะนา (บานา) ประกอบด้​้วยกลองรำมะนาตั​ัวแม่​่ และตั​ัวลู​ูก, กลองทน ประกอบด้​้วย กลองทนตั​ัวแม่​่ และ ตั​ัวลู​ูก, ฆ้​้อง และฉาบ การแต่​่งกาย ผู้​้�ชายจะใส่​่กางเกงขายาว (กางเกงเล) ใส่​่เสื้​้�อกล้​้าม และคาดผ้​้าขาวม้​้า ส่​่วนผู้​้�หญิ​ิงจะนุ่​่�งผ้​้าบาเตะ และเสื้​้�อที่​่�มี​ีสี​ีสั​ันสดใสสวยงาม การร่​่ายรำ ผู้​้�หญิ​ิงจะร่​่ายรำด้​้วยความนุ่​่�มนวล อ่​่อนช้​้อย และมี​ีความพร้​้อมเพรี​ียงกั​ันตามจั​ังหวะของเพลง เพลง ลงปง ความเป็​็นมาของเพลงลงปง เพลงนี้​้� จะเล่​่นเป็​็นเพลงแรกเสมอ สาเหตุ​ุที่​่เ� ล่​่นเป็​็นเพลงแรกเพราะว่​่าเพลงลงปงเป็​็นเพลงที่​่เ� ขาเล่​่นกันั มาตั้​้�งแต่​่อดี​ีตแล้​้ว v

11 v

ซึ่​่ง� เป็​็นเพลงที่​่ส� ำคั​ัญ เพลงนี้​้�จะเป็​็นเพลงพิ​ิธี​ีเปิ​ิดทุ​ุกครั้​้�งเมื่​่�อเล่​่นรำมะนา เชื่​่�อกั​ันว่า่ เพลงนี้​้�เป็​็นเพลงในพิ​ิธี​ีกรรม ของรำมะนาที่​่�จะรำให้​้ปู่​่� ย่​่า ตา ยาย ที่​่�ได้​้จากไป เนื้​้�อเพลงจะมี​ีความหมายเกี่​่�ยวกั​ับเรื่​่�องสมั​ัยอดี​ีตก่​่อนที่​่�ชาว อู​ูรั​ักลาโว้​้ยจะมาอยู่​่�ที่​่�สั​ังกาอู้​้� โดยบอกเล่​่าการเดิ​ินทางผ่​่านทะเลอั​ันดามั​ันทั้​้�งหมด และจุ​ุดที่​่�หยุ​ุดพั​ักอาศั​ัยใน ที่​่�ต่​่าง ๆ และรวมถึ​ึงการอธิ​ิบายถึ​ึงความสำคั​ัญของสถานที่​่�แห่​่งนั้​้�นซึ่​่�งเคยอาศั​ัยเป็​็นที่​่�พั​ักของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ย ในอดี​ีต ๓) รองเง็​็ง เป็​็นอี​ีกการแสดงของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยที่​่�เป็​็นควบคู่​่�กั​ับรำมะนา ต่​่างกั​ันที่​่� รองเง็​็งจะมี​ีไวโอลิ​ินเป็​็นเครื่​่�องดนตรี​ีเพิ่​่�มเข้​้ามาในวง รองเง็​็งเป็​็นการละเล่​่น หรื​ือ นาฎศิ​ิลป์​์ของชาวเล ที่​่�มี​ี การร่​่ายรำ และเต้​้นรำด้​้วยการเคลื่​่�อนไหวของมื​ือ เท้​้า ลำตั​ัว ที่​่�สั​ัมพั​ันธ์​์และสอดคล้​้องกั​ัน ด้​้วยทำนองและ เนื้​้�อร้​้องของเพลงต้​้นโยง ที่​่�มี​ีเครื่​่�องดนตรี​ี ไวโอลิ​ิน ฆ้​้อง ฉิ่​่�ง และกรั​ับไม้​้ เป็​็นส่​่วนประกอบสำคั​ัญ สำหรั​ับการแต่​่งกายในการละเล่​่นรองเง็​็งนั้​้�น ชาวเลผู้​้�หญิ​ิงจะนุ่​่�งผ้​้าปาเต๊​๊ะ สวมเสื้​้�อลู​ูกไม้​้แขนยาวสี​ีสั​ันฉู​ูดฉาด ซึ่​่ง� ชุ​ุดที่​่ใ� ช้​้สวมใส่​่จะมี​ีลั​ักษณะคล้​้ายชุ​ุดยอหยา โดยทั่​่�วไปดนตรี​ีที่​่ใ� ช้​้ประกอบการแสดงรองเง็​็งของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ย ประกอบด้​้วย ไวโอลิ​ิน หรื​ือคนพื้​้�นถิ่​่�นมั​ักเรี​ียกว่​่า “ซอ” หรื​ือ “โอลิ​ิน” กลองรำมะนา หรื​ือ “รำนา” ภาษา อู​ูรั​ักลาโว้​้ยเรี​ียก “บารู​ูรามา” ฆ้​้องหรื​ือโหม่​่ง ภาษาอู​ูรั​ักลาโว้​้ยเรี​ียก “บารุ​ุตาวะ” กรั​ับ ภาษาอู​ูรั​ักลาโว้​้ย เรี​ียก “กระแซ” หรื​ือ “ปารู​ูกระแซะ” คนขั​ับเพลง ภาษาอู​ูรั​ักลาโว้​้ยเรี​ียก “แบ๊​๊ะอุ​ุรายี่​่�” ฉิ่​่�ง ภาษาอู​ูรั​ักลาโว้​้ย เรี​ียก ฉิ่​่�งเหมื​ือนคนไทยเนื่​่�องจากเป็​็นเครื่​่อ� งดนตรี​ีของไทยที่​่ช� าวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยนำมาใส่​่ในวงภายหลั​ัง เครื่​่อ� งดนตรี​ี ที่​่ใ� ช้​้ในวงดนตรี​ีนั้​้�นมี​ีเครื่​่อ� งดนตรี​ีที่​่ส� ามารถทำเองได้​้ ๒ ชิ้​้�น คือื รำมะนาและกรั​ับ ซึ่​่ง� เป็​็นเครื่​่อ� งดนตรี​ีที่​่ถื� อื เป็​็น งานช่​่างที่​่�สามารถประดิ​ิษฐ์​์เองได้​้ หาวั​ัสดุ​ุภายในท้​้องถิ่​่�นได้​้ แต่​่เครื่​่�องดนตรี​ีอื่​่�น เช่​่น ฆ้​้องโหม่​่ง ฉิ่​่�ง หรื​ือ ไวโอลิ​ินนั้​้�นอาศั​ัยการสนั​ับสนุ​ุนจากคนภายนอก ในวิ​ิถี​ีปฏิ​ิบั​ัติ​ิในการแสดงรองเง็​็งนั​ักดนตรี​ีจะเล่​่นเพลงครู​ู ๓ เพลงแรกเพื่​่�อเป็​็นการบู​ูชาครู​ูทุ​ุกครั้​้�งก่​่อน เล่​่นเพลงอื่​่�น เพลงรองเง็​็ง ๓ เพลงแรกของชาวเล คื​ือ ลาฆู​ูดู​ูวอ ลาฆู​ูมะอิ​ินังั และลาฆู​ูมานะอิ​ิกัน ั เพลงรองเง็​็ง ๓ เพลงแรกนี้​้�สามารถเล่​่นโดยไม่​่มี​ีการเต้​้นรองเง็​็งประกอบก็​็ได้​้ โดยธรรมเนี​ียมต้​้องมี​ีการเล่​่นเพราะถื​ือเป็​็นสิ่​่ง� อั​ันเป็​็นประโยชน์​์ต่​่อการแสดง คื​ือ เพื่​่�อเป็​็นการทดสอบเครื่​่อ� งดนตรี​ี และให้​้นั​ักดนตรี​ีได้​้เตรี​ียมความพร้​้อมก่​่อนเข้​้าสู่​่�การแสดงอื่​่�นเพื่​่�อเป็​็นการเตรี​ียมเข้​้าสู่​่�บรรยากาศของงาน และเพื่​่�อให้​้ชาวบ้​้านในเกาะได้​้รั​ับทราบว่​่าจะมี​ีการแสดงรองเง็​็ง

v

12 v

6. การแต่​่งกาย ผู้​้�ชายนุ่​่�งผ้​้าขาวม้​้าแบบชาวไทยพุ​ุทธ หรื​ือนุ่​่�งกางเกงแบบชาวจี​ีน (กางเกงเล) ผ้​้าขาวม้​้าคาดเอว เปลื​ือยท่​่อนบน ผู้​้�หญิ​ิงนุ่​่�งผ้​้าปาเต๊​๊ะกระโจมอก ต่​่อมาเมื่​่�อติ​ิดต่​่อสั​ัมพั​ันธ์​์และทำงานกั​ับ ชาวจี​ีน จะได้​้รั​ับเสื้​้�อผ้​้าตอบแทนเป็​็นสิ​ินน้​้ำใจบ้​้าง ซื้​้�อจากร้​้านค้​้าในตลาดบ้​้าง หากต้​้องเข้​้ามาในตลาดหรื​ือ ออกนอกชุ​ุมชน ผู้​้�หญิ​ิงนิ​ิยมสวมเสื้​้�อและนุ่​่�งผ้​้าปาเต๊​๊ะแบบชาวจี​ีนและชาวไทย ชอบสี​ีสด ๆ แต่​่ไม่​่ให้​้ความสำคั​ัญ กั​ับคุ​ุณภาพของเนื้​้�อผ้​้าและความกลมกลื​ืนของสี​ี ผู้​้�ชายยั​ังคงนิ​ิยมนุ่​่�งกางเกงจี​ีนหรื​ือกางเกงเลผ้​้าขาวม้​้าคาดเอว สวมเสื้​้�อบ้​้างบางโอกาสแต่​่ไม่​่นิ​ิยมติ​ิดกระดุ​ุมเสื้​้�อ (อาภรณ์​์ อุ​ุกฤษณ์​์. 2554) ปั​ัจจุ​ุบั​ันการแต่​่งกายในชี​ีวิ​ิต ประจำวั​ันของชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ยกลุ่​่�มผู้​้�ใหญ่​่ในชุ​ุมชนจะไม่​่เปลี่​่�ยนไปมากนั​ัก แต่​่เมื่​่�อออกไปติ​ิดต่​่อสั​ัมพั​ันธ์​์กั​ับ ภายนอกจะพิ​ิถี​ีพิ​ิถั​ันขึ้​้�น ส่​่วนเด็​็กรุ่​่�นใหม่​่โดยเฉพาะสมาชิ​ิกกลุ่​่�มวั​ัยรุ่​่�นจะรั​ับวั​ัฒนธรรมการแต่​่งกายที่​่�ทั​ันสมั​ัย จากสั​ังคมภายนอกได้​้อย่​่างรวดเร็​็ว

v

13 v

7. ที่​่�อยู่​่�อาศั​ัย ชาวเลสร้​้างเพิ​ิงพั​ักชั่​่�วคราวริ​ิมทะเล จะสร้​้างเป็​็นกลุ่​่�มใกล้​้ ๆ กั​ัน ด้​้วยเหตุ​ุ ปั​ัจจั​ัยหลายประการ เช่​่น วั​ัฒนธรรมดั้​้�งเดิ​ิมที่​่�ผู​ูกพั​ันเป็​็นญาติ​ิพี่​่�น้​้องกั​ันหมด ต่​่อมาเมื่​่�อเปลี่​่�ยนไปสร้​้างบ้​้าน ค่​่อนข้​้างถาวรเลี​ียนแบบบ้​้านของชาวมุ​ุสลิ​ิม เป็​็นบ้า้ นชั้​้�นเดี​ียวยกพื้​้�นเตี้​้�ย ๆ หลั​ังเล็​็ก ๆ ใช้​้วัสดุ​ุที่ ั ห่� าได้​้ในท้​้องถิ่​่�น ต่​่อมาเมื่​่�อไฟฟ้​้าและถนนเข้​้าถึ​ึงชุ​ุมชน รวมไปถึ​ึงเครื่​่อ� งใช้​้ไฟฟ้​้ามาเป็​็นส่ว่ นหนึ่​่ง� ในชี​ีวิ​ิตประจำวั​ัน บ้า้ นที่​่อ� ยู่​่บ� น เนิ​ินเปลี่​่�ยนไปก่​่ออิ​ิฐถื​ือปู​ูน หลั​ังคามุ​ุงสั​ังกะสี​ี หรื​ือกระเบื้​้�อง แต่​่ยั​ังคงเป็​็นบ้​้านชั้​้�นเดี​ียว ส่​่วนบ้​้านที่​่�ตั้​้�งอยู่​่�บน พื้​้�นที่​่�ริ​ิมฝั่​่�งทะเล ยั​ังคงใช้​้ไม้​้หรื​ือแผ่​่นกระเบื้​้�องเรี​ียบทำฝาบ้​้าน เสาบ้​้านยื่​่�นลงไปในทะเลหลั​ังภั​ัยพิ​ิบั​ัติ​ิสึ​ึนามิ​ิ เมื่​่�อองค์​์กรเอกชนเข้​้ามา สร้​้างบ้​้านให้​้ใหม่​่บนเนิ​ินสู​ูง ลึ​ึกขึ้​้�นไปจากชายฝั่​่ง� ทะเล และใช้​้รู​ูปแบบบ้​้านที่​่ถู​ู� กกำหนด มาจากภายนอก ทำให้​้อั​ัตลั​ักษณ์​์ของรู​ูปแบบบ้​้านและพื้​้�นที่​่�ตั้​้�งบ้​้านเรื​ือนเปลี่​่�ยนไป ไม่​่สั​ัมพั​ันธ์​์กั​ับประโยชน์​์ ใช้​้สอย (อาภรณ์​์ อุ​ุกฤษณ์​์. 2554:204)

v

14 v

8. อาหาร อาหารหลั​ัก ของชาวเล คื​ื อ อาหารทะเล กิ​ิ น และปรุ​ุงอาหารด้​้ ว ยวิ​ิ ธี​ีง่ ่ า ย ๆ นอกจากอาหารทะเลแล้​้ว ข้​้าวได้​้กลายเป็​็นอาหารหลั​ักของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยมาช้​้านาน เคยเรี​ียนรู้​้�วิ​ิธี​ีการปลู​ูกข้​้าวไร่​่ และทำนา มาหลายชั่​่�วอายุ​ุคน แต่​่ปั​ัจจุ​ุบั​ันเลิ​ิกไปแล้​้วมี​ีเพี​ียงหลั​ักฐานยุ้​้�งข้​้าวและที่​่�นา มะพร้​้าว เป็​็นพื​ืชหลั​ัก ที่​่�สำคั​ัญในชี​ีวิ​ิตประจำวั​ันอี​ีกอย่​่างหนึ่​่�ง ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยจะใช้​้มะพร้​้าวเป็​็นส่​่วนประกอบหลั​ักในการปรุ​ุงอาหาร คาวหวาน ตลอดจนใช้​้ประโยชน์​์สารพั​ัดจากส่​่วนต่​่าง ๆ ในอดี​ีตไม่​่มี​ีการแบ่​่งมื้​้�ออาหารจะหุ​ุงข้​้าวทิ้​้�งไว้​้หิวิ เมื่​่�อไหร่​่ ก็​็กินิ เมื่​่�อนั้​้�น พวกเขาสามารถอดอาหารได้​้ทั้​้�งวั​ัน หรื​ือกิ​ินอาหารได้​้ตลอดทั้​้�งวั​ัน เพราะออกทะเลเวลาไม่​่แน่​่นอน

9. สถานการณ์​์และการเปลี่​่�ยนแปลง การเปลี่​่ย� นแปลงของสถานการณ์​์ตามช่​่วงเวลา ก่​่อเกิ​ิด ทั้​้�งปั​ัญหาและโอกาสในการปรั​ับตั​ัวของกลุ่​่�มชนเผ่​่าพื้​้�นเมื​ืองตลอดเวลา ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยจึ​ึงไม่​่แตกต่​่างจากชนเผ่​่า พื้​้�นเมื​ืองอื่​่�น ๆ ที่​่ยั� งั คงต้​้องแสวงหาสิ​ิทธิ​ิขั้​้�นพื้​้�นฐาน ถึ​ึงแม้​้ปั​ัญหาเรื่​่อ� งสถานะบุ​ุคคลและการเข้​้าถึ​ึงบริ​ิการของ รั​ัฐขั้​้�นพื้​้�นฐานจะมี​ีโอกาสมากขึ้​้�น แต่​่ยังั ผู​ูกพั​ันอยู่​่�กับั สถานการณ์​์อยู่​่อ� าศั​ัย เพราะความไม่​่มั่​่น� คงด้​้านที่​่อ� ยู่​่อ� าศั​ัย ได้​้กระทบต่​่อการเข้​้าถึ​ึงบริ​ิการของรั​ัฐขั้​้�นพื้​้�นฐานด้​้วย ส่​่วนกิ​ิจกรรมการดำรงชี​ีวิ​ิตและหาเลี้​้�ยงชี​ีพได้​้ถู​ูกผลั​ัก ให้​้เป็​็นกิ​ิจกรรมที่​่�ผิ​ิดกฎหมายเนื่​่�องจากการประกาศเขตอนุ​ุรั​ักษ์​์และพื้​้�นที่​่�คุ้​้�มครองทางทะเล การทำมาหากิ​ิน จากทรั​ัพยากรทางทะเลจึ​ึงยากลำบากมากขึ้​้�น ประเด็​็นที่​่�เป็​็นข้​้อกั​ังวลด้​้านความเปราะบางของอู​ูรั​ักลาโว้​้ย ข้​้อกั​ังวลด้​้านความเปราะบางของชนเผ่​่าพื้​้�นเมื​ืองอู​ูรั​ักลาโว้​้ย ที่​่�เผชิ​ิญกั​ับการเปลี่​่�ยนแปลงต่​่าง ๆ จำแนกได้​้ เป็​็นดั​ังนี้​้� ประเด็​็นความเปราะบางทางเศรษฐกิ​ิจ วิ​ิถี​ีชี​ีวิ​ิตของการล่​่องเรื​ือออกทะเลของบรรพบุ​ุรุ​ุษ ที่​่�ไม่​่ยึ​ึดติ​ิดกั​ับผื​ืนแผ่​่นดิ​ินอยู่​่�อาศั​ัย ประกอบกั​ับภู​ูมิ​ิปั​ัญญาการทำกิ​ินในผื​ืนทะเลกว้​้างได้​้ถ่​่ายทอดสู่​่�รุ่​่�นปั​ัจจุ​ุบั​ัน ที่​่�ปรั​ับเปลี่​่�ยนมาเป็​็นการทำประมงชายฝั่​่�งนั้​้�น ได้​้รั​ับผลกระทบจากการเปลี่​่�ยนแปลงของนโยบายของรั​ัฐและ ระบบกฎหมายกรรมสิ​ิทธิ์​์ที่� ดิ่� นิ ทำกิ​ินที่ยึ​ึ่� ดติ​ิดกั​ับการลงหลั​ักปั​ักฐานและระบบกรรมสิ​ิทธิ์​์ที่� ดิ่� น ร ิ วมถึ​ึงการรุ​ุกคื​ืบ และหนั​ักหน่​่วงของธุ​ุรกิ​ิจที่​่�เกี่​่�ยวเนื่​่�องกั​ับการท่​่องเที่​่�ยวในหลากหลายรู​ูปแบบและไร้​้ทิ​ิศทางได้​้ก่​่อให้​้เกิ​ิด ผลกระทบด้​้านสิ​ิทธิ​ิในที่​่�ดิ​ินของชุ​ุมชนชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยที่​่�มี​ีสื​ืบเนื่​่�องมาจนถึ​ึงปั​ัจจุ​ุบั​ัน จึ​ึงมี​ีประเด็​็นว่​่า v

15 v

1) การสู​ูญเสี​ียกรรมสิ​ิทธิ์​์ค� วามเป็​็นเจ้​้าของที่​่อ� ยู่​่อ� าศั​ัยและหากิ​ิน เป็​็นปั​ัญหาหลั​ักของ ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ย ทั้​้�งที่​่�เป็​็นการสู​ูญเสี​ียกรรมสิ​ิทธิ์​์�ที่​่�ดิ​ินให้​้กั​ับนายทุ​ุน และการถู​ูกลิ​ิดรอนสิ​ิทธิ์​์�จากภาครั​ัฐ ตามกฎหมายพื้​้�นที่​่�คุ้​้�มครองและอนุ​ุรั​ักษ์​์ ได้​้ส่​่งผลกระทบต่​่อความมั่​่�นคงของการอยู่​่�อาศั​ัยและทำกิ​ินของ ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยหรื​ือไม่​่ 2) การพั​ัฒนาพื้​้�นที่​่�ชายฝั่​่�งทะเลตามเกาะต่​่าง ๆ ให้​้เป็​็นแหล่​่งท่​่องเที่​่�ยวระดั​ับโลก มี​ีโรงแรม รี​ีสอร์​์ทต่​่าง ๆ เกิ​ิดขึ้​้�นในพื้​้�นที่​่�ตั้​้�งถิ่​่�นฐานของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ย การจ้​้างงานเป็​็นลู​ูกจ้​้างเลี้​้�ยงชี​ีพแทน การออกเรื​ือประมงหาปลาดั​ังบรรพบุ​ุรุ​ุษได้​้ถ่า่ ยทอดองค์​์ความรู้​้�ไว้​้ให้​้นั้​้�น เป็​็นวิถี​ีิ การหาเลี้​้�ยงชี​ีพที่​่ช� าวอู​ูรั​ักลาโว้​้ย รุ่​่�นหลั​ัง (ปั​ัจจุ​ุบั​ันและอนาคต) มั่​่�นใจว่​่าจะทำให้​้เกิ​ิดความมั่​่�นคงยั่​่�งยื​ืนจริ​ิงหรื​ือไม่​่ ประเด็​็ นดั​ั ง กล่​่ า วจึ​ึงมี​ีข้​้ อ กั​ั ง วลว่​่ า การเปลี่​่� ย นแปลงที่​่� เ กิ​ิ ด ขึ้​้�นจะเป็​็ น ความเปราะบางทาง วั​ัฒนธรรมการทำกิ​ินหาเลี้​้�ยงชี​ีพ และการสู​ูญเสี​ียองค์​์ความรู้​้�ที่​่�เป็​็นภู​ูมิ​ิปั​ัญญาการเอาตั​ัวรอดในผื​ืนท้​้องทะเล ซึ่​่�งจะสามารถนำกลั​ับมาสร้​้างเป็​็นสั​ัมมาอาชี​ีพหารายได้​้ในกระแสการเปลี่​่�ยนแปลงที่​่�มี​ีการท่​่องเที่​่�ยวเป็​็นฐาน สำคั​ัญได้​้หรื​ือไม่​่และจะทำได้​้อย่​่างไร ประเด็​็นความเปราะบางทางสั​ังคม เหตุ​ุการณ์​์สึ​ึนามิ​ิได้​้ก่​่อให้​้เกิ​ิดการเปลี่​่�ยนแปลงทางสั​ังคม ของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ย ชุ​ุมชนชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยเริ่​่ม� ผสมและกลื​ืนกลายไปกั​ับชุ​ุมชนใหญ่​่ ดังั จะเห็​็นได้​้ว่า่ บนเกาะอาดั​ัง-หลี​ีเป๊​๊ะ เกาะภู​ูเก็​็ตเกาะลั​ันตา และเกาะพี​ีพี​ี ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยเป็​็นประชากรกลุ่​่�มน้​้อย ทั้​้�ง ๆ ที่​่เ� คยเป็​็นชนพื้​้�นเมื​ืองดั้​้�งเดิ​ิม ในพื้​้�นที่​่�ดั​ังกล่​่าว ข้​้อมู​ูลร้​้อยละของประชากรชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยบนเกาะทั้​้�ง 4 เกาะ มี​ีดั​ังนี้​้� เกาะอาดั​ัง-หลี​ีเป๊​๊ะ ร้​้อยละ 29.81 เกาะภู​ูเก็​็ต ร้​้อยละ 11.39 เกาะลั​ันตา ร้​้อยละ 6.12 เกาะพี​ีพี​ี ร้​้อยละ 2.95 พื้​้�นที่​่�เกาะลั​ันตาที่​่�เป็​็นเมื​ืองหลวงของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยในอดี​ีต ปั​ัจจุ​ุบั​ันมี​ีสั​ัดส่​่วนของครั​ัวเรื​ือน ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยในพื้​้�นที่​่เ� พี​ียงร้​้อยละ ๖.๑๒ ในขณะที่​่พื้​้�นที่ � อื่​่​่� น � ๆ อี​ีก ๓ แห่​่ง มี​ีสั​ัดส่​่วนครั​ัวเรื​ือนชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ย ไม่​่ถึ​ึงร้​้อยละ ๕๐ ของครั​ัวเรื​ือนทั้​้�งหมดในหมู่​่�บ้​้านอู​ูรั​ักลาโว้​้ยบนเกาะ อาดั​ัง-หลี​ีเป๊​๊ะ มี​ีเพี​ียงร้​้อยละ ๒๙.๘๑ เกาะภู​ูเก็​็ตมี​ีเพี​ียงร้​้อยละ ๑๑.๓๙ และเกาะพี​ีพี​ีมี​ีเพี​ียงร้​้อยละ ๒.๙๕ การเป็​็นประชากรส่​่วนน้​้อยของหมู่​่�บ้​้าน ในปั​ัจจุ​ุบั​ันได้​้ก่​่อเกิ​ิดผลกระทบในการตั​ัดสิ​ินใจเพื่​่�อการดำรงชี​ีวิ​ิตต่​่าง ๆ เป็​็นอย่​่างมาก ที่​่�สำคั​ัญได้​้บั่​่�นทอน ความเป็​็นชุ​ุมชนที่​่จ� ะสื​ืบทอดจารี​ีตประเพณี​ีและจิ​ิตวิญ ิ ญาณตามโบราณประเพณี​ีที่​่ดี​ี� งามลงไป จึ​ึงมี​ีประเด็​็นว่า่ ๑) การเป็​็นประชากรส่​่วนน้​้อยในพื้​้�นที่​่�จะถู​ูกผสมกลมกลื​ืนให้​้กลายเป็​็นคนอื่​่�นที่​่�ไม่​่ใช่​่ อู​ูรั​ักลาโว้​้ยหรื​ือไม่​่ ๒) การเปลี่​่�ยนแปลงทางสั​ังคมของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยที่​่�เกิ​ิดขึ้​้�น การสื​ืบทอดวั​ัฒนธรรม และภู​ูมิ​ิปั​ัญญาที่​่�เป็​็นองค์​์ความรู้​้�ทางสั​ังคมของอู​ูรั​ักลาโว้​้ยจะถู​ูกลื​ืมหายไปจากชุ​ุมชนอู​ูรั​ักลาโว้​้ยหรื​ือไม่​่ ๓) วั​ัฒนธรรมด้​้านภาษาอู​ูรั​ักลาโว้​้ยเลื​ือนรางลงไปหรื​ือไม่​่ คำศั​ัพท์​์เฉพาะในภาษา สู​ูญหายไปกั​ับการเปลี่​่�ยนแปลงหรื​ือไม่​่ ทั้​้�งสามประเด็​็ นจึ​ึ งเป็​็ นข้​้ อ กั​ั ง วลทางสั​ั ง คมและนำไปสู่​่� ค วามเปราะบางด้​้ า นสั​ั ง คมของ ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยที่​่�จะต้​้องหาวิ​ิธี​ีการธำรงและสร้​้างเสริ​ิมความเป็​็นปึ​ึกแผ่​่นให้​้กลั​ับคื​ืนมาได้​้เพื่​่�ออนาคตของ สั​ังคมที่​่�ให้​้ความสำคั​ัญกั​ับความหลากหลายทางวั​ัฒนธรรม ประเด็​็นความเปราะบางทางการเมื​ือง การเมื​ืองในที่​่�นี้​้� หมายถึ​ึง มุ​ุมมองที่​่�เกี่​่�ยวข้​้องกั​ับการ จั​ัดสรรทรั​ัพยากรชุ​ุมชน หรื​ือการเข้​้าถึ​ึงการยอมรั​ับและปฏิ​ิบั​ัติ​ิตามของสมาชิ​ิกในชุ​ุมชนนั้​้�น ๆ ปั​ัจจุ​ุบั​ันชุ​ุมชน ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยกำลั​ังเป็​็นชุ​ุมชนส่​่วนน้​้อยในพื้​้�นที่​่ป� กครองระดั​ับหมู่​่�บ้า้ น ทำให้​้ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยบางส่​่วนไม่​่สามารถ เข้​้าถึ​ึงสิ​ิทธิ​ิขั้​้�นพื้​้�นฐานและการแบ่​่งปั​ันผลประโยชน์​์จากชุ​ุมชนหลั​ักได้​้ จึ​ึงเป็​็นประเด็​็นว่​่า

v

16 v

๑) การปกป้​้องคุ้​้�มครองผู้​้�คนชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยซึ่​่ง� รวมถึ​ึงวั​ัฒนธรรมที่​่เ� ปราะบางอยู่​่แ� ล้​้ว ให้​้ดำรงอยู่​่�ต่​่อไปชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยทั้​้�งหลายได้​้แสดงถึ​ึงความเข้​้มแข็​็งในการสร้​้างการยอมรั​ับหรื​ือพลั​ังเพื่​่�อการ ต่​่อรองอย่​่างไร ๒) ผู้​้�นำของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยที่​่�สามารถเข้​้าถึ​ึงอำนาจการต่​่อรองมี​ีมากพอหรื​ือไม่​่ และ หากไม่​่มากพอจะสร้​้างให้​้มี​ีขึ้​้�นได้​้อย่​่างไรในสถานการณ์​์ปั​ัจจุ​ุบั​ัน ๓) หากชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยร่​่วมมื​ือกั​ับชาวมอแกนหรื​ือมอแกลน ที่​่เ� รี​ียกร่​่วมกั​ันว่า่ “ชาวเล” สามารถเรี​ียกร้​้องให้​้ภาครั​ัฐส่​่งเสริ​ิมและสนั​ับสนุ​ุนการสร้​้างเอกลั​ักษณ์​์ชาวเลขึ้​้�นมาได้​้ ชาวเลสามารถประกอบ อาชี​ีพประมงทำกิ​ินในพื้​้�นที่​่�อนุ​ุรั​ักษ์​์ตามภู​ูมิ​ิปั​ัญญาดั้​้�งเดิ​ิมได้​้หรื​ือไม่​่ ชาวเลจะสามารถรื้​้�อฟื้​้�นวิ​ิถี​ีชี​ีวิ​ิตดั้​้�งเดิ​ิม เหล่​่านั้​้�นได้​้หรื​ือไม่​่อย่​่างไร เมื่​่�อคนรุ่​่�นหลั​ังชาวเลได้​้ถู​ูกผสมกลื​ืนกลายให้​้เป็​็นคนอื่​่�นไปมากแล้​้ว และมี​ีวิ​ิถี​ีชี​ีวิ​ิต การทำกิ​ินอื่​่�นที่​่�พวกเขาคิ​ิดว่​่ามั่​่�นคงสำหรั​ับตั​ัวเขาแล้​้ว ประเด็​็นเหล่​่านี้​้�คื​ือความเปราะบางทางการเมื​ืองของชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ย ที่​่จ� ะต้​้องมี​ีการวางแผน เพื่​่�อการจั​ัดการอย่​่างเป็​็นระบบและเป็​็นรู​ูปธรรม 2.2 ข้​้อมู​ูลทั่​่�วไปของกลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�กลุ่​่�มมานิ​ิ ประวั​ัติ​ิความเป็​็นมาของชาติ​ิพั​ันธุ์​์�มานิ​ิเป็​็นมนุ​ุษย์​์โบราณอาจมี​ีตั้​้�งแต่​่สมั​ัยยุ​ุคก่​่อนประวั​ัติ​ิศาสตร์​์ อาศั​ัยตามแนวเขาของภาคใต้​้กลุ่​่�มชนมานิ​ิมี​ีลั​ักษณะรู​ูปร่​่างเตี้​้�ย ผิ​ิวดำ ริ​ิมฝี​ีปากหนา ท้​้องป่​่อง น่​่องสั้​้�นเรี​ียว ผมหยิ​ิกคล้​้ายก้​้นหอยติ​ิดหนั​ังศี​ีรษะ อาศั​ัยรวมเป็​็นกลุ่​่�มขนาดเล็​็ก ปั​ัจจุ​ุบั​ันอาศั​ัยในจั​ังหวั​ัดกระบี่​่� ตรั​ัง นครศรี​ีธรรมราช สตู​ูล สงขลา ยะลา ปั​ัตตานี​ี นราธิ​ิวาส พั​ัทลุ​ุง ๑. ภาษา ชาติ​ิพันั ธุ์​์ม� านิ​ิมี​ีเฉพาะภาษาพู​ูด ไม่​่มี​ีภาษาเขี​ียนโดยคำศั​ัพท์​์ ส่ว่ นใหญ่​่จะเกี่​่ย� วข้​้องกั​ับสิ่​่�งแวดล้​้อม ตามธรรมชาติ​ิ ปั​ัจจุ​ุบั​ันเริ่​่�มสื่​่�อสารคำศั​ัพท์​์จาก ภาษาไทยภาคกลาง ภาษาไทยภาคใต้​้และภาษามลายู​ู ๒. ที่​่�อยู่​่อ� าศั​ัย นิ​ิยมตั้​้�งถิ่​่�นฐานบริ​ิเวณเนิ​ินสู​ูง ตามป่​่าลึ​ึก มี​ีน้​้ำตกหรื​ือลำธารใกล้​้ ๆ เพราะจะมี​ีสั​ัตว์​์ป่า่ พั​ันธุ์​์�พื​ืชสมบู​ูรณ์​์และต้​้องเป็​็นบริ​ิเวณที่​่�มี​ีไม้​้ซางขึ้​้�นอยู่​่� เพราะมานิ​ิใช้​้ไม้​้ซางสร้​้างอาวุ​ุธสำหรั​ับการล่​่าสั​ัตว์​์ บ้​้านมานิ​ิ เรี​ียกว่​่า ทั​ับ คล้​้ายเพิ​ิงหมาแหงน หลั​ังคามมุ​ุงด้​้วยใบหวาย ใบแฝกหรื​ือใบคา นิ​ิยมแขวน รวงผึ้​้�ง หรื​ือรวงหอยมะพร้​้าวไว้​้นอกค่​่าย เพราะมี​ีความเชื่​่�อว่​่าภู​ูตผี​ีปี​ีศาจจะให้​้ความสนใจแก่​่รู​ูต่า่ ง ๆ ของรวงผึ้​้�งหรื​ือ รวงหอย ๓. พิ​ิธีกี รรม การเกิ​ิดเด็​็กชาวมานิ​ิต้อ้ งใช้​้หมอตำแย เรี​ียกว่​่า โต๊​๊ะดั​ันหรื​ือโต๊​๊ะบิ​ิดัน ั โดยช่​่วงเวลาใกล้​้คลอด สามี​ีจะออกป่​่าเพื่​่�อหาสมุ​ุนไพรเชื่​่�อว่​่า “ตำโตก” มาให้​้ภรรยากิ​ินเพื่​่�อช่​่วยให้​้ทารกคลอดง่​่าย หลั​ังจากการคลอด ทารกหมอตำแยจะตั​ัดสายสะดื​ือด้​้วยไม้​้ไผ่​่บาง ๆ และล้​้างตั​ัวทารก พร้​้อมเช็​็ดตั​ัวให้​้แห้​้ง ส่​่วนสามี​ีจะไปขุ​ุดหลุ​ุม บริ​ิเวณใกล้​้กั​ับแคร่​่ที่​่�ภรรยาคลอดให้​้ ลึ​ึกประมาณ ๑ ศอก สำหรั​ับฝั​ังรกของทารก ส่​่วนฝ่​่ายหญิ​ิงต้​้องอยู่​่�ไฟ ประคบก้​้อนเส้​้าและกิ​ิน ยาสมุ​ุนไพรที่​่ใ� ห้​้ความร้​้อนสู​ูง เมื่​่�ออยู่​่ไ� ฟครบ ๗ วั​ัน แม่​่มี​ีความแข็​็งแรงสามารถเดิ​ินทางได้​้ พวกเขาจะอพยพไปหาที่​่�อยู่​่�ใหม่​่ เพราะเชื่​่�อว่​่าเลื​ือดที่​่�ออกมาตอนคลอดนั้​้�น หากทิ้​้�งไว้​้หลายวั​ันเลื​ือดจะตาย และเป็​็นสาเหตุ​ุให้​้เจ็​็บป่​่วยได้​้ พิ​ิธี​ีการแต่​่งงานชาติ​ิพั​ันธุ์​์�มานิ​ิจะแต่​่งงานเมื่​่�ออายุ​ุประมาณ ๑๔–๑๕ ปี​ี ซึ่​่�งทั้​้�งคู่​่� ต้​้องมี​ีสายเลื​ือดแตกต่​่างกั​ัน โดยฝ่​่ายชายต้​้องไปสู่​่�ขอต่​่อผู้​้�ใหญ่​่ฝ่​่ายหญิ​ิง ถ้​้าฝ่​่ายหญิ​ิงไม่​่ตกลงก็​็ไม่​่สามารถ แต่​่งงานได้​้ แต่​่ถ้า้ ตกลง ฝ่​่ายหญิ​ิงอาจไม่​่เรี​ียกสิ​ินสอดหรื​ืออาจเรี​ียกเป็​็นสั​ัตว์​์ เช่​่น ลิงิ ค่​่าง เพื่​่�อใช้​้ประกอบอาหาร สำหรั​ับงานเลี้​้�ยง

v

17 v

๔. การรั​ักษาโรค เมื่​่�อเกิ​ิดโรคภั​ัยไข้​้เจ็​็บจะนำสมุ​ุนไพรที่​่เ� กิ​ิดจากธรรมชาติ​ิมารั​ักษาโรคและมี​ีความเชื่​่�อว่​่า สาเหตุ​ุที่​่ส่� ง่ ผลให้​้เกิ​ิดโรคคื​ือ ผี​ีสางนางไม้​้ ฉะนั้​้�นต้​้องมี​ีการป้​้องกั​ันมิใิ ห้​้เกิ​ิดโรคภั​ัยต่​่าง ๆ เช่​่น ด้า้ นการอพยพ ต้​้องแขวนหั​ัวไพล เกล็​็ดลิ่​่�น หรื​ือ ใช้​้ขี้​้�เถ้​้าทาตามตั​ัวและหน้​้า เพื่​่�อป้​้องกั​ันภู​ูตผี​ีปี​ีศาจทำอั​ันตราย กลุ่​่�มชนมานิ​ิ นิ​ิยมใช้​้ใบไม้​้ เปลื​ือกไม้​้ หรื​ือตะใคร่​่น้​้ำแผ่​่นขนาดใหญ่​่มาผึ่​่�งแดดให้​้แห้​้งสนิ​ิท แล้​้วนำมาถั​ักเป็​็นเครื่​่�องนุ่​่�งห่​่ม ปั​ัจจุ​ุบั​ันสภาพสั​ังคมเปลี่​่�ยนแปลงอย่​่างรวดเร็​็วในทุ​ุกมิ​ิติ​ิ โดยเฉพาะทรั​ัพยากรธรรมชาติ​ิถู​ูกทำลาย ส่​่งผลให้​้ชาติ​ิพั​ันธุ์​์�มานิ​ิต้​้องปรั​ับตั​ัวเพื่​่�อให้​้มี​ีชี​ีวิ​ิตดำรงอยู่​่�ท่​่ามกลางความเปลี่​่�ยนแปลง และเมื่​่�อชาติ​ิพั​ันธุ์​์�มานิ​ิ ไม่​่สามารถหาอาหารในป่​่าได้​้ ชาติ​ิพั​ันธุ์​์�มานิ​ิบางส่​่วนต้​้องเข้​้าเมื​ืองเพื่​่�อหางานทำและรั​ับสิ่​่�งของบริ​ิจาคจาก รี​ีสอร์​์ทและบ้​้านเรื​ือนบริ​ิเวณใกล้​้เคี​ียง

v

18 v

๓. ความหมายและความสำคั​ัญมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญา ทางวั​ัฒนธรรมของกลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�ชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ย และกลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�มานิ​ิ จั​ังหวั​ัดสตู​ูล

๓. ความหมายและความสำคั​ัญมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม ของกลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�ชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ยและกลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�มานิ​ิ จั​ังหวั​ัดสตู​ูล 3.1 นิ​ิยามและคำศั​ัพท์​์เฉพาะ “มรดกภู​ูมิ​ิปัญ ั ญาทางวั​ัฒนธรรม” หมายความว่​่า ความรู้​้� การแสดงออก การประพฤติ​ิปฏิ​ิบัติั ิ หรื​ือ ทั​ักษะทางวั​ัฒนธรรมที่​่�แสดงออกผ่​่านบุ​ุคคล เครื่​่�องมื​ือ หรื​ือวั​ัตถุ​ุ ซึ่​่�งบุ​ุคคล กลุ่​่�มบุ​ุคคล หรื​ือชุ​ุมชน ยอมรั​ับ และรู้​้�สึ​ึกเป็​็นเจ้​้าของร่​่วมกั​ัน และมี​ีการสื​ืบทอดกั​ันมาจากคนรุ่​่�นหนึ่​่ง� ไปยั​ังคนอี​ีกรุ่​่�นหนึ่​่ง� โดยอาจมี​ีการปรั​ับเปลี่​่ย� น เพื่​่�อตอบสนองต่​่อสภาพแวดล้​้อมของตน “ชุ​ุมชน” หมายความว่​่า กลุ่​่�มคนกลุ่​่�มเดี​ียวหรื​ือหลายกลุ่​่�ม ที่​่�มี​ีความรู้​้� มี​ีการประพฤติ​ิปฏิ​ิบั​ัติ​ิ สื​ืบทอด หรื​ือมี​ีส่​่วนร่​่วมในมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรมนั้​้�น “ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ย” หมายความว่​่า ชนเผ่​่าพื้​้�นเมื​ืองที่​่�ตั้​้�งถิ่​่�นฐานอยู่​่�ในราชอาณาจั​ักรไทยมายาวนาน ก่​่อนที่​่ปร � ะเทศไทยจะรวบรวมแผ่​่นดินิ และประชากรเป็​็นรัฐั ชาติ​ิ เพื่​่�อคงความเป็​็นเอกราชจากการล่​่าอาณานิ​ิคม ของชาติ​ิตะวั​ันตกพวกเขาเข้​้ามาตั้​้�งถิ่​่�นฐานตั้​้�งเดิ​ิมอยู่​่�บริ​ิเวณหมู่​่�เกาะลั​ันตา จั​ังหวั​ัดกระบี่​่� และเกาะบุ​ุโหลน เกาะหลี​ีเป๊​๊ะ จั​ังหวั​ัดสตู​ูล ในแถบทะเลอั​ันดามั​ัน “ชาวมานิ​ิ” หมายความว่​่า คนที่​่อ� าศั​ัยอยู่​่ใ� นป่​่าบริ​ิเวณเทื​ือกเขาบรรทั​ัด ในเขตจั​ังหวั​ัดตรั​ัง สตู​ูล และ พั​ัทลุ​ุง เป็​็นกลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�ใช้​้เรี​ียกตนเอง แต่​่กลุ่​่�มบุ​ุคคลภายนอกกลั​ับเรี​ียกชื่​่�อกลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�กลุ่​่�มนี้​้�แตกต่​่างกั​ัน ออกไป เช่​่น เงาะป่​่า หรื​ือ ซาไก ๓.๒ ลั​ักษณะมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม ลั​ักษณะของมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม ไว้​้ดั​ังนี้​้� (๑) วรรณกรรมพื้​้�นบ้​้านและภาษา (๒) ศิ​ิลปะการแสดง (๓) แนวปฏิ​ิบั​ัติ​ิทางสั​ังคม พิ​ิธี​ีกรรม ประเพณี​ีและเทศกาล (๔) ความรู้​้�และการปฏิ​ิบั​ัติ​ิเกี่​่�ยวกั​ับธรรมชาติ​ิและจั​ักรวาล (๕) งานช่​่างฝี​ีมื​ือดั้​้�งเดิ​ิม (๖) การเล่​่นพื้​้�นบ้​้าน กี​ีฬาพื้​้�นบ้​้าน และศิ​ิลปะการต่​่อสู้​้�ป้​้องกั​ันตั​ัว (๗) ลั​ักษณะอื่​่�นๆ ตามที่​่�กำหนดในกฎกระทรวง อย่​่างไรก็​็ตาม การจำแนกลั​ักษณะมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาฯ ดั​ังกล่​่าว มาจาก ๗ สาขาตามที่​่�กรมส่​่งเสริ​ิม วั​ัฒนธรรม กระทรวงวั​ัฒนธรรมได้​้จำแนกไว้​้ในปี​ี พ.ศ. ๒๕๕๕ กล่​่าวคื​ือ (๑) สาขาวรรณกรรมพื้​้�นบ้​้าน ซึ่​่�งถ่​่ายทอดอยู่​่�ในวิ​ิถี​ีชี​ีวิ​ิตชาวบ้​้าน เช่​่น นิ​ิทาน ตำนาน สุ​ุภาษิ​ิต ปริ​ิศนาคำทาย เป็​็นต้​้น (๒) สาขาภาษา ซึ่​่�งเป็​็นเครื่​่�องมื​ือที่​่�ใช้​้สื่​่�อสารในวิ​ิถี​ีการดำรงชี​ีวิ​ิตของชนกลุ่​่�มต่​่าง ๆ เช่​่น ภาษาไทย ภาษาท้​้องถิ่​่�น ภาษากลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์� เป็​็นต้​้น (๓) สาขาศิ​ิลปะการแสดง เช่​่น ดนตรี​ี นาฏศิ​ิลป์​์ ละคร เป็​็นต้​้น (๔) สาขาแนวปฏิ​ิบัติั ทิ างสั​ังคม พิ​ิธี​ีกรรม ประเพณี​ีและเทศกาล เช่​่น มารยาท ขนบธรรมเนี​ียม ประเพณี​ี งานเทศกาล ฯลฯ (๕) สาขาความรู้​้แ� ละการปฏิ​ิบัติั เิ กี่​่�ยวกั​ับธรรมชาติ​ิและจั​ักรวาล เช่​่น อาหารและโภชนาการ การแพทย์​์แผนไทยและการแพทย์​์พื้​้�นบ้​้าน โหราศาสตร์​์และดาราศาสตร์​์ ฯลฯ v

20 v

(๖) สาขางานช่​่างฝี​ีมื​ือดั้​้�งเดิ​ิม เช่​่น ผ้า้ และผลิ​ิตภัณ ั ฑ์​์จากผ้​้า เครื่​่อ� งจั​ักรสาน เครื่​่อ� งปั้​้�นดินิ เผา เครื่​่�องโลหะ เครื่​่�องไม้​้ เครื่​่�องหนั​ัง เครื่​่�องประดั​ับ ฯลฯ (๗) สาขาการเล่​่นพื้​้�นบ้​้าน กี​ีฬาพื้​้�นบ้​้าน และศิ​ิลปะการต่​่อสู้​้�ป้​้องกั​ันตั​ัว ซึ่​่�งจั​ัดอยู่​่�ในสาขา กี​ีฬาภู​ูมิ​ิปั​ัญญาไทย เช่​่น มวยไทย หมากเก็​็บ เสื​ือกิ​ินวั​ัว ฯลฯ 3.2.๑ วรรณกรรมพื้​้�นบ้​้านและภาษา วรรณกรรมพื้​้�นบ้​้าน หมายความว่​่า เรื่​่�องราวที่​่�ถ่​่ายทอดอยู่​่�ในวิ​ิถี​ีชี​ีวิ​ิตชาวบ้​้าน ด้​้วยวิ​ิธี​ีการ บอกเล่​่าเขี​ียนเป็​็นลายลั​ักษณ์​์อั​ักษร หรื​ือเป็​็นภาพวรรณกรรมพื้​้�นบ้​้านแบ่​่งออกเป็​็น 7 ประเภท ดั​ังต่​่อไปนี้​้� (1) นิ​ิทานพื้​้�นบ้​้าน หมายความว่​่า เรื่​่�องเล่​่าพื้​้�นบ้​้านที่​่�สื​ืบทอดกั​ันมา เช่​่น นิ​ิทานจั​ักร ๆ วงศ์​์ ๆ นิ​ิทานประจำถิ่​่�น นิ​ิทานคติ​ิ นิ​ิทานอธิ​ิบายเหตุ​ุ นิ​ิทานเรื่​่�องสั​ัตว์​์ นิ​ิทานเรื่​่�องผี​ี นิ​ิทานมุ​ุขตลก นิ​ิทาน เรื่​่�องโม้​้ นิ​ิทานลู​ูกโซ่​่หรื​ือเรื่​่�องเล่​่าอื่​่�นที่​่�มี​ีลั​ักษณะเป็​็นนิ​ิทานพื้​้�นบ้​้าน (๒) ตำนานพื้​้�นบ้​้าน หมายความว่​่า เรื่​่�องเล่​่าที่​่�มี​ีความสั​ัมพั​ันธ์​์กั​ับความเชื่​่�อ สิ่​่�งศั​ักดิ์​์�สิ​ิทธิ์​์� พิ​ิธี​ีกรรม ศาสนา และประวั​ัติ​ิศาสตร์​์ในท้​้องถิ่​่�น (๓) บทร้​้องพื้​้�นบ้​้าน หมายความว่​่า คำร้​้องที่​่สื� บื ทอดกั​ันมาในแต่​่ละโอกาส เช่​่น บทกล่​่อมเด็​็ก บทร้​้องเล่​่น บทเกี้​้�ยวพาราสี​ี บทร้​้องเพลงพื้​้�นบ้​้าน บทจ๊​๊อย คำเซิ้​้�ง หรื​ือคำร้​้องอื่​่�นที่มี​ีลั ่� กั ษณะเป็​็นบทร้​้องพื้​้�นบ้​้าน (๔) บทสวดหรื​ือบทกล่​่าวในพิ​ิธี​ีกรรม หมายความว่​่า คำสวดที่​่�ใช้​้ประกอบในพิ​ิธี​ีคำบู​ูชา คำสมา คำเวนทาน คำให้​้พร คำอธิ​ิษฐาน คาถา บททำขวั​ัญ บทอานิ​ิสงส์​์ บทประกอบการรั​ักษาโรคพื้​้�นบ้​้าน หรื​ือคำสวดอื่​่�นที่​่�มี​ีลั​ักษณะเป็​็นบทสวดหรื​ือบทกล่​่าวในพิ​ิธี​ีกรรม (๕) สำนวน ภาษิ​ิต หมายความว่​่า คำพู​ูดหรื​ือคำกล่​่าวที่​่มี​ี� สั​ัมผั​ัสคล้​้องจองกั​ัน เพื่​่�อความสนุ​ุก หรื​ือใช้​้ในการสั่​่�งสอน เช่​่น โวหาร คำคม คำพั​ังเพย คำอุ​ุปมาอุ​ุปไมย คำผวน หรื​ือคำพู​ูดหรื​ือคำกล่​่าวอื่​่�นที่มี​ี่� ลั​ักษณะเป็​็นสำนวน ภาษิ​ิต (๖) ปริ​ิศนาคำทาย หมายความว่​่า ข้​้อความที่​่ตั้​้�� งเป็​็นคำถาม เพื่​่�อให้​้ผู้​้�ตอบได้​้ทายหรื​ือตอบปั​ัญหา เช่​่น คำทาย ปั​ัญหาเชาวน์​์ ผะหมี​ี หรื​ือข้​้อความอื่​่�นที่​่�มี​ีลั​ักษณะเป็​็นปริ​ิศนาคำทาย (๗) ตำรา หมายความว่​่า องค์​์ความรู้​้�ที่​่�มี​ีการเขี​ียนบั​ันทึ​ึกในเอกสารโบราณ เช่​่น ตำรา โหราศาสตร์​์ ตำราดู​ูลั​ักษณะคนและสั​ัตว์​์ ตำรายา หรื​ือองค์​์ความรู้​้�อื่​่�นที่​่�มี​ีลั​ักษณะเป็​็นตำรา ภาษา หมายความว่​่า เครื่​่�องมื​ือที่​่�ใช้​้สื่​่�อสารในวิ​ิถี​ีชี​ีวิ​ิตของแต่​่ละกลุ่​่�มชน ซึ่​่�งสะท้​้อนโลกทั​ัศน์​์ ภู​ูมิ​ิปั​ัญญาและวั​ัฒนธรรมของแต่​่ละกลุ่​่�มชน ทั้​้�งเสี​ียงพู​ูด ตั​ัวอั​ักษร หรื​ือสั​ัญลั​ักษณ์​์ ภาษาแบ่​่งออกเป็​็น 4 ประเภท ดั​ังต่​่อไปนี้​้� (1) ภาษาไทย หมายความว่​่า ภาษาประจำชาติ​ิ หรื​ือภาษาราชการที่​่�ใช้​้ในประเทศไทย (๒) ภาษาถิ่​่�น หมายความว่​่า ภาษาไทยที่​่ใ� ช้​้สื่​่อ� สารในแต่​่ละภู​ูมิ​ิภาค ได้​้แก่​่ ภาษาไทยถิ่​่�นกลาง ภาษาไทยถิ่​่�นอี​ีสาน ภาษาไทยถิ่​่�นเหนื​ือ และภาษาไทยถิ่​่�นใต้​้ (๓) ภาษาชาติ​ิพันั ธุ์​์� หมายความว่​่า ภาษาที่​่ใ� ช้​้สื่​่อ� สารในชุ​ุมชนท้​้องถิ่​่�น ของประเทศไทย เช่​่น ภาษาเขมรถิ่​่�นไทย ภาษาม้​้ง ภาษาชอง ภาษามอแกน ภาษาลื้​้�อ ภาษาญ้​้อ ภาษาพวน หรื​ือภาษาอื่​่�นที่​่�มี​ี ลั​ักษณะเป็​็นภาษาชาติ​ิพั​ันธุ์​์� (๔) ภาษาสั​ัญลั​ักษณ์​์ หมายความว่​่า ภาษาที่​่ใ� ช้​้ติดิ ต่​่อสื่​่�อสารด้​้วยภาษามื​ือ ภาษาท่​่าทาง อั​ักษร หรื​ือสั​ัญลั​ักษณ์​์อื่​่�นที่​่�ใช้​้ในการติ​ิดต่​่อสื่​่�อสาร

v

21 v

3.๒.๒ ศิ​ิลปะการแสดง ศิ​ิลปะการแสดง หมายความว่​่า การแสดงดนตรี​ี การขั​ับร้​้อง การรำ การเต้​้น และละครที่​่� แสดง ทั้​้�งที่​่�เป็​็นการแสดงตามขนบแบบแผน หรื​ือมี​ีการประยุ​ุกต์​์เปลี่​่�ยนแปลง การแสดงเป็​็นการแสดงสด ต่​่อหน้​้าผู้​้�ชม และมี​ีจุ​ุดมุ่​่�งหมายเพื่​่�อความงามความบั​ันเทิ​ิงหรื​ือเป็​็นงานแสดงที่​่�ก่​่อให้​้เกิ​ิดการคิ​ิดวิ​ิพากษ์​์ นำสู่​่� การพั​ัฒนาและเปลี่​่�ยนแปลงสั​ังคม ศิ​ิลปะการแสดงแบ่​่งออกเป็​็น 2 ประเภท ดั​ังต่​่อไปนี้​้� (๑) ดนตรี​ีและเพลงร้​้อง หมายความว่​่า เสี​ียงที่​่เ� กิ​ิดจากเครื่​่อ� งดนตรี​ีและการขั​ับร้​้องที่​่ปร � ะกอบกั​ัน เป็​็นทำนองเพลง ทำให้​้เกิ​ิดอารมณ์​์ ความรู้​้�สึ​ึก และจิ​ินตนาการ เพื่​่�อบรรเลง ขั​ับกล่​่อม ประกอบพิ​ิธี​ีกรรม และประกอบการแสดง ดนตรี​ีและเพลงร้​้องแบ่​่งออกเป็​็นดนตรี​ีและเพลงร้​้องในพิ​ิธี​ีกรรม ดนตรี​ีและเพลงร้​้อง ในการแสดง ดนตรี​ีและเพลงร้​้องเพื่​่�อการประกวดประชั​ัน ดนตรี​ีและเพลงร้​้องเพื่​่�อความรื่​่�นเริ​ิง (๒) นาฎศิ​ิลป์​์และการละคร หมายความว่​่า การแสดงที่​่�ใช้​้ร่​่างกาย ท่​่วงท่​่าการเคลื่​่�อนไหว ท่​่าเต้​้น ท่า่ รำ การเชิ​ิด อาจสอดคล้​้องหรื​ือสั​ัมพั​ันธ์​์กับั การพากย์​์ เจรจา การใช้​้เสี​ียงดนตรี​ี บทร้​้อง บทละคร และอุ​ุปกรณ์​์ประกอบการแสดง ซึ่​่�งสื่​่�อถึ​ึงอารมณ์​์ ความรู้​้�สึ​ึก และเรื่​่�องราว อาจแสดงร่​่วมกั​ับดนตรี​ีและการ ขั​ับร้​้องหรื​ือไม่​่ก็​็ได้​้ นาฏศิ​ิลป์​์และการละคร แบ่​่งออกเป็​็นนาฎศิ​ิลป์​์และการละครในพิ​ิธี​ีกรรม นาฎศิ​ิลป์​์และ การละครที่​่�เป็​็นเรื่​่�องราวและแสดงเป็​็นชุ​ุดแต่​่ไม่​่เป็​็นเรื่​่�องราว 3.๒.๓ แนวปฏิ​ิบั​ัติ​ิทางสั​ังคม พิ​ิธี​ีกรรม ประเพณี​ี และเทศกาล แนวปฏิ​ิบั​ัติ​ิทางสั​ังคม พิ​ิธี​ีกรรม ประเพณี​ี และเทศกาล หมายความว่​่า การประพฤติ​ิปฏิ​ิบั​ัติ​ิ และการกระทำกิ​ิจกรรมในแนวทางเดี​ียวกั​ันของคนในชุ​ุมชนที่​่�สื​ืบทอดกั​ันมาบนหนทางของมงคลวิ​ิถี​ี นำไปสู่​่� สั​ังคมแห่​่งสั​ันติ​ิสุ​ุข แสดงให้​้เห็​็นอัตลั ั กั ษณ์​์ของชุ​ุมชนหรื​ือกลุ่​่�มชาติ​ิพันั ธุ์​์� แนวปฏิ​ิบัติั ทิ างสั​ังคม พิ​ิธี​ีกรรม ประเพณี​ี และเทศกาล แบ่​่งออกเป็​็น 2 ประเภท ดั​ังต่​่อไปนี้​้� (๑) มารยาท หมายความว่​่า การประพฤติ​ิปฏิ​ิบั​ัติ​ิที่​่�ดี​ีงามต่​่อผู้​้�อื่​่�นเช่​่น การแสดงความเคารพ การส่​่งและการรั​ับสิ่​่�งของ การกิ​ิน การพู​ูด การยื​ืน การเดิ​ิน การนั่​่�ง การนอน การแต่​่งกาย (๒) ประเพณี​ี หมายความว่​่า สิ่​่�งที่​่�นิ​ิยมถื​ือประพฤติ​ิปฏิ​ิบั​ัติ​ิสื​ืบทอดกั​ันมาจนเป็​็นแบบแผน ขนบธรรมเนี​ียม หรื​ือจารี​ีตประเพณี​ี ซึ่​่�งเกี่​่�ยวกั​ับศาสนา เทศกาล วงจรชี​ีวิ​ิต และการทำมาหากิ​ิน - ประเพณี​ีเกี่​่ย� วกั​ับศาสนา เช่​่น การสวดมนต์​์ การเทศน์​์ การทอดกฐิ​ิน การทอดผ้​้าป่​่า ประเพณี​ีแห่​่เที​ียนพรรษา ประเพณี​ีลากพระ ประเพณี​ีแห่​่ผ้​้าขึ้​้�นธาตุ​ุ - ประเพณี​ีเกี่​่�ยวกั​ับเทศกาล เช่​่น งานสงกรานต์​์ งานลอยกระทง งานบุ​ุญเดื​ือนสิ​ิบ งานตานก๋​๋วยสลาก งานผี​ีตาโขน งานแข่​่งเรื​ือ งานบุ​ุญบั้​้�งไฟ - ประเพณี​ีเกี่​่ย� วกั​ับวงจรชี​ีวิ​ิต เช่​่น การเกิ​ิด การตั้​้�งชื่​่�อ การบวชการแต่​่งงาน พิ​ิธี​ีบายศรี​ี สู่​่�ขวั​ัญ พิ​ิธี​ีกรรมเหยา ประเพณี​ีผู​ูกเสี่​่�ยว การขึ้​้�นบ้​้านใหม่​่ การตาย - ประเพณี​ีเกี่​่ย� วกั​ับการทำมาหากิ​ิน เช่​่น พิธี​ีบู​ู ิ ชาแม่​่โพสพ พิ​ิธี​ีทำขวั​ัญข้​้าว พิ​ิธี​ีไหว้​้ครู​ู พิ​ิธี​ีกรรมขอฝน พิ​ิธี​ีวางศิ​ิลาฤกษ์​์ ประเพณี​ีลงเล 3.๒.๔ ความรู้​้�และการปฏิ​ิบั​ัติ​ิเกี่​่�ยวกั​ับธรรมชาติ​ิและจั​ักรวาล ความรู้​้�และการปฏิ​ิบั​ัติ​ิเกี่​่�ยวกั​ับธรรมชาติ​ิและจั​ักรวาล หมายความว่​่า องค์​์ความรู้​้� วิ​ิธี​ีการ ทั​ักษะความเชื่​่�อ แนวปฏิ​ิบั​ัติ​ิและการแสดงออกที่​่�เกิ​ิดจากการมี​ีปฏิ​ิสั​ัมพั​ันธ์​์ระหว่​่างคนกั​ับสภาพแวดล้​้อมตาม ธรรมชาติ​ิเพื่​่�อการดำรงชี​ีวิ​ิต ความรู้​้�และการปฏิ​ิบั​ัติ​ิเกี่​่�ยวกั​ับธรรมชาติ​ิและจั​ักรวาลแบ่​่งออกเป็​็น 5 ประเภท ดั​ังต่​่อไปนี้​้� v

22 v

(๑) อาหารและโภชนาการ หมายความว่​่า สิ่​่�งที่​่ม� นุ​ุษย์​์บริ​ิโภค รวมถึ​ึงวิ​ิธี​ีการปรุ​ุงและประกอบ อาหาร รู​ูปแบบการบริ​ิโภค และคุ​ุณค่​่าทางโภชนาการ (๒) การแพทย์​์แผนไทยและการแพทย์​์พื้​้�นบ้​้านไทย - การแพทย์​์แผนไทย หมายความว่​่า กระบวนการทางการแพทย์​์เกี่​่�ยวกั​ับการตรวจ วิ​ินิ​ิจฉั​ัย บำบั​ัด รั​ักษา หรื​ือป้​้องกั​ันโรค หรื​ือการส่​่งเสริ​ิมและฟื้​้�นฟู​ูสุ​ุขภาพของมนุ​ุษย์​์หรื​ือสั​ัตว์​์ การผดุ​ุงครรภ์​์ การนวดไทย และรวมถึ​ึงการเตรี​ียมการผลิ​ิตยาแผนไทย และการประดิ​ิษฐ์​์อุ​ุปกรณ์​์และเครื่​่อ� งมื​ือทางการแพทย์​์ ทั้​้�งนี้​้� โดยอาศั​ัยความรู้​้�หรื​ือตำราที่​่�ได้​้ถ่​่ายทอดและพั​ัฒนาสื​ืบต่​่อกั​ันมา - การแพทย์​์พื้​้�นบ้​้านไทย หมายความว่​่า การตรวจ การวิ​ินิจฉั ิ ยั การบำบั​ัด การรั​ักษา การป้​้องกั​ันโรค การส่​่งเสริ​ิมและการฟื้​้�นฟู​ูสุ​ุขภาพ โดยใช้​้องค์​์ความรู้​้�ซึ่​่�งสื​ืบทอดกั​ันมาในชุ​ุมชนท้​้องถิ่​่�นหรื​ือ กลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์� ทั้​้�งนี้​้� ด้​้วยกรรมวิ​ิธี​ีการแพทย์​์แผนไทย หรื​ือการแพทย์​์พื้​้�นบ้​้านไทย (๓) โหราศาสตร์​์และดาราศาสตร์​์ - โหราศาสตร์​์ หมายความว่​่า ความรู้​้� ความเชื่​่�อ ในการทำนายโชคชะตา ทำนาย อนาคต ของบุ​ุคคล และบ้​้านเมื​ือง โดยอาศั​ัยตำแหน่​่งของดวงดาวในเวลาที่​่�เกิ​ิดเหตุ​ุการณ์​์นั้​้�น - ดาราศาสตร์​์ หมายความว่​่า ความรู้​้�จากการสั​ังเกตและอธิ​ิบายธรรมชาติ​ิของดวงดาว และเทหวั​ัตถุ​ุในท้​้องฟ้​้าที่​่�นำมาใช้​้ในการดำรงชี​ีวิ​ิต (๔) การจั​ัดการทรั​ัพยากรธรรมชาติ​ิและสิ่​่�งแวดล้​้อม หมายความว่​่า ความรู้​้�ในการจั​ัดการ ระบบนิ​ิเวศ เพื่​่�อการอนุ​ุรั​ักษ์​์และการใช้​้ประโยชน์​์อย่​่างยั่​่�งยื​ืน (๕) ชั​ัยภู​ูมิ​ิและการตั้​้�งถิ่​่�นฐาน หมายความว่​่า ความรู้​้�และความเชื่​่�อในการเลื​ือกที่​่ตั้​้�� งเพื่​่�อการ อยู่​่�อาศั​ัยหรื​ือวั​ัตถุ​ุประสงค์​์อื่​่�นตามสภาพแวดล้​้อมและวั​ัฒนธรรมของชุ​ุมชน 3.๒.๕ งานช่​่างฝี​ีมื​ือดั้​้�งเดิ​ิม งานช่​่างฝี​ีมื​ือดั้​้�งเดิ​ิม หมายความว่​่า งานที่​่�สร้​้างสรรค์​์ขึ้​้�นจากภู​ูมิ​ิปั​ัญญา ทั​ักษะฝี​ีมื​ือช่​่างการ เลื​ือกใช้​้วั​ัสดุ​ุ เครื่​่�องมื​ือ อุ​ุปกรณ์​์ และกลวิ​ิธี​ีการสร้​้างสรรค์​์ที่​่�แสดงถึ​ึงลั​ักษณะเฉพาะ สะท้​้อนพั​ัฒนาการทาง สั​ังคมและวั​ัฒนธรรมที่​่�สื​ืบทอดกั​ันมางานช่​่างฝี​ีมื​ือดั้​้�งเดิ​ิมแบ่​่งออกเป็​็น 9 ประเภท ดั​ังต่​่อไปนี้​้� (๑) ผ้​้าและผลิ​ิตภั​ัณฑ์​์จากผ้​้า หมายความว่​่า งานที่​่�สร้​้างสรรค์​์ขึ้​้�นจากเส้​้นใย ด้​้วยกรรมวิ​ิธี​ี ในการผลิ​ิต เช่​่น ทอ ถั​ัก ปั​ัก ตี​ีเกลี​ียว มั​ัดหมี่​่� ขิ​ิด ยก จก เกาะล้​้วง พิ​ิมพ์​์ลาย ย้​้อม หรื​ือกรรมวิ​ิธี​ีอื่​่�นที่​่� เกี่​่�ยวข้​้องกั​ับการผลิ​ิตผ้​้าและผลิ​ิตภั​ัณฑ์​์จากผ้​้า (๒) เครื่​่�องจั​ักสาน หมายความว่​่า งานที่​่�สร้​้างสรรค์​์จากวั​ัตถุ​ุดิ​ิบ ด้​้วยกรรมวิ​ิธี​ีในการผลิ​ิต เช่​่น จั​ักตอก สาน ถั​ัก ผู​ูกรั​ัด มั​ัด ร้​้อย หรื​ือกรรมวิ​ิธี​ีอื่​่�นที่​่�เกี่​่�ยวข้​้องกั​ับการผลิ​ิตเครื่​่�องจั​ักสาน (๓) เครื่​่�องรั​ัก หมายความว่​่า งานที่​่�ใช้​้ยางรั​ักเป็​็นวั​ัสดุ​ุสำคั​ัญ ด้​้วยกรรมวิ​ิธี​ีในการผลิ​ิต เช่​่น ถม ทั​ับ ปิ​ิดทองรดน้​้ำ กำมะลอ ประดั​ับมุ​ุก ประดั​ับกระจกสี​ี ประดั​ับกระดู​ูก ปั้​้�นกระแหนะ หรื​ือกรรมวิ​ิธี​ี อื่​่�นที่​่�เกี่​่�ยวข้​้องกั​ับการผลิ​ิตเครื่​่�องรั​ัก (๔) เครื่​่�องปั้​้�นดิ​ินเผา หมายความว่​่า งานที่​่�สร้​้างจากดิ​ินเป็​็นวั​ัสดุ​ุหลั​ัก ด้​้วยวิ​ิธี​ีการปั่​่�น ผึ้​้�ง แห้​้ง เผาเคลื​ือบ หรื​ือวิ​ิธี​ีการอื่​่�นที่​่�เกี่​่�ยวข้​้องกั​ับการผลิ​ิตเครื่​่�องปั้​้�นดิ​ินเผา (๕) เครื่​่อ� งโลหะ หมายความว่​่า งานที่​่สร้ � า้ งสรรค์​์จากโลหะเป็​็นวัสดุ​ุ ั หลั​ัก ด้​้วยกรรมวิ​ิธี​ีในการผลิ​ิต เช่​่น หลอม เผา ตี​ี หล่​่อ ตั​ัด ติ​ิด ขั​ัด เจี​ียร เชื่​่�อม หรื​ือกรรมวิ​ิธี​ีอื่​่�นที่​่�เกี่​่�ยวข้​้องกั​ับการผลิ​ิตเครื่​่�องโลหะ

v

23 v

(๖) เครื่​่อ� งไม้​้ หมายความว่​่า งานที่​่สร้ � า้ งสรรค์​์จากไม้​้เป็​็นวัสดุ​ุ ั หลั​ัก ด้​้วยกรรมวิ​ิธี​ีในการผลิ​ิต เช่​่น แปรรู​ูป ตั​ัด เลื่​่�อย แกะ สลั​ัก สั​ับ ขุ​ุด เจาะ ถาก กลึ​ึง ขู​ูด ขั​ัด ตกแต่​่งผิ​ิว หรื​ือกรรมวิ​ิธี​ีอื่​่�นที่​่�เกี่​่�ยวข้​้อง กั​ับการผลิ​ิต เครื่​่�องไม้​้ (๗) เครื่​่อ� งหนั​ัง หมายถึ​ึง งานที่​่สร้ � า้ งสรรค์​์จากหนั​ังสั​ัตว์​์เป็​็นวัสดุ​ุ ั หลั​ัก ด้​้วยกรรมวิ​ิธี​ีในการผลิ​ิต เช่​่น หมั​ัก ฟอก ตากแห้​้ง ตั​ัด เจาะ ฉลุ​ุ ลงสี​ี หรื​ือกรรมวิ​ิธี​ีอื่​่�นที่​่�เกี่​่�ยวข้​้องกั​ับการผลิ​ิตเครื่​่�องหนั​ัง (๘) เครื่​่อ� งประดั​ับ หมายความว่​่า งานที่​่ปร � ะดิ​ิษฐ์​์จากวั​ัสดุ​ุ เช่​่น หิน ิ เปลื​ือกหอย โลหะมี​ีค่​่า และอั​ัญมณี​ี ด้​้วยกรรมวิ​ิธี​ีในการผลิ​ิต เช่​่น หลอม หล่​่อ ดึ​ึง ตี​ี ทุ​ุบ บุ​ุ คุ​ุน เลี่​่�ยม แกะ สลั​ัก ร้​้อย เชื่​่�อม ติ​ิด หรื​ือกรรมวิ​ิธี​ีอื่​่�นที่​่�เกี่​่�ยวข้​้องกั​ับการผลิ​ิตเครื่​่�องประดั​ับ (๙) งานช่​่างฝี​ีมื​ือดั้​้�งเดิ​ิมที่​่ไ� ม่​่สามารถจั​ัดอยู่​่ใ� น 8 ประเภทที่​่ก� ล่​่าวมาข้​้างต้​้น เช่​่น ปราสาทศพ งานช่​่างแทงหยวก หรื​ืองานอื่​่�นที่​่�เกี่​่�ยวข้​้องกั​ับงานช่​่างฝี​ีมื​ือดั้​้�งเดิ​ิม 3.๒.๖ การละเล่​่นพื้​้�นบ้​้าน กี​ีฬาพื้​้�นบ้​้าน ศิ​ิลปะการต่​่อสู้​้�ป้​้องกั​ันตั​ัว การเล่​่นพื้​้�นบ้า้ น กี​ีฬาพื้​้�นบ้​้าน และศิ​ิลปะการต่​่อสู้​้�ป้​้องกั​ันตัวั หมายความว่​่า กิ​ิจกรรมทางกาย และการออกแรง เพื่​่�อความสนุ​ุกสนานเพลิ​ิดเพลิ​ิน เพื่​่�อชั​ัยชนะ เพื่​่�อการป้​้องกั​ันตัวั หรื​ือเพื่​่�อเชื่​่�อมความสามั​ัคคี​ี มี​ีรู​ูปแบบและวิ​ิธี​ีการเล่​่นตามลั​ักษณะเฉพาะของท้​้องถิ่​่�น ที่ป่� ฏิ​ิบัติั กัิ นั อยู่​่ใ� นประเทศไทยและมี​ีเอกลั​ักษณ์​์สะท้​้อน การเล่​่นพื้​้�นบ้​้าน กี​ีฬาพื้​้�นบ้​้าน และศิ​ิลปะการต่​่อสู้​้�ป้​้องกั​ันตั​ัวแบ่​่งออกเป็​็น 4 ประเภท ดั​ังต่​่อไปนี้​้� (๑) การเล่​่นพื้​้�นบ้​้าน หมายความว่​่า กิ​ิจกรรมการเคลื่​่�อนไหวที่​่�ทำด้​้วยความสมั​ัครใจเพื่​่�อ ความสนุ​ุกสนานเพลิ​ิดเพลิ​ิน ไม่​่มุ่​่�งเน้​้นการแข่​่งขั​ันและไม่​่หวั​ังผลแพ้​้ชนะ เช่​่น จ้​้ำจี้​้� รี​ีรี​ีข้​้าวสาร งู​ูกิ​ินหาง มอญซ่​่อนผ้​้า (๒) เกมพื้​้�นบ้​้าน หมายความว่​่า กิ​ิจกรรมการเคลื่​่�อนไหวที่​่�มี​ีลั​ักษณะของการแข่​่งขั​ันเพื่​่�อ ความสนุ​ุกสนาน มี​ีกฎกติ​ิกาที่​่�ยอมรั​ับกั​ันในหมู่​่�ผู้​้�เล่​่น เช่​่น หมากเก็​็บ อี​ีตั​ัก มวยตั​ับจาก ปิ​ิดตาตี​ีหม้​้อ (๓) กี​ีฬาพื้​้�นบ้​้าน หมายความว่​่า การแข่​่งขั​ันทั​ักษะทางกายที่​่�ต้​้องใช้​้ความสามารถทาง การเคลื่​่�อนไหว ตามกฎกติ​ิกา โดยมุ่​่�งหวั​ังผลแพ้​้ชนะ เช่​่น แย้​้ลงรู​ู แข่​่งเรื​ือ วิ่​่�งควาย ตะกร้​้อลอดห่​่วง (๔) ศิ​ิลปะการต่​่อสู้​้ป้� อ้ งกั​ันตั​ัว หมายความว่​่า วิ​ิธี​ีการหรื​ือรู​ูปแบบการต่​่อสู้​้�หรื​ือการป้​้องกั​ันตัวั ร่​่างกายหรื​ืออุ​ุปกรณ์​์ โดยได้​้รับั การฝึ​ึกฝนตามวั​ัฒนธรรมที่​่ไ� ด้​้รับั การถ่​่ายทอดกั​ันมา เช่​่น มวยไทย กระบี่​่ ซี​ี � ละ

v

24 v

v

25 v

๔. ข้​้อมู​ูลมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม ของกลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�ชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ย เกาะหลี​ีเป๊​๊ะ จั​ังหวั​ัดสตู​ูล

๔. ข้​้อมู​ูลมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรมของกลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�ชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ย เกาะหลี​ีเป๊​๊ะ จั​ังหวั​ัดสตู​ูล 4.1 มรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรมด้​้านอาหาร อาหารหลั​ักของชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ยเกาะหลี​ีเป๊​๊ะ คื​ือ อาหารทะเล นอกจากอาหารทะเลแล้​้วข้​้าวได้​้ กลายเป็​็นอาหารหลั​ัก การตกเบ็​็ด ดำน้​้ำแทงปลา หาหอย และล่​่าสั​ัตว์​์ทะเลเป็​็นอาหาร ในช่​่วงมรสุ​ุมออกทะเล ไม่​่ได้​้ต้​้องหลบลมหลบฝนตามชายฝั่​่�ง หรื​ือขึ้​้�นฝั่​่�งมาหาน้​้ำจื​ืดก็​็จะหุ​ุงหาอาหารโดยเก็​็บมะพร้​้าว เก็​็บยอดผั​ัก ล่​่าสั​ัตว์​์เล็​็กตามชายฝั่​่�งสำหรั​ับปรุ​ุงอาหาร อู​ูรั​ักลาโว้​้ยจะใช้​้มะพร้​้าวเป็​็นส่​่วนประกอบหลั​ักในการปรุ​ุงอาหาร คาวหวาน ตลอดจนใช้​้ประโยชน์​์สารพั​ัดจากส่​่วนต่​่าง ๆ ในอดี​ีตไม่​่มี​ีการแบ่​่งมื้​้�ออาหารจะหุ​ุงข้​้าวทิ้​้�งไว้​้หิวิ เมื่​่�อไหร่​่ ก็​็กินิ เมื่​่�อนั้​้�น พวกเขาสามารถอดอาหารได้​้ทั้​้�งวั​ัน หรื​ือกิ​ินอาหารได้​้ตลอดทั้​้�งวั​ัน เพราะออกทะเลเวลาไม่​่แน่​่นอน ๔.๑.๑ ปลาต้​้มกะปิ​ิ ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยส่​่วนใหญ่​่ตั้​้�งถิ่​่�นฐานในพื้​้�นที่​่เ� กาะ ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยในพื้​้�นที่​่จั� งั หวั​ัดสตู​ูลก็​็เช่​่นเดี​ียวกั​ัน ดั​ังนั้​้�นอาหารการกิ​ินจึ​ึงได้​้จากการนำวั​ัตถุ​ุดิ​ิบที่​่�เป็​็นสั​ัตว์​์และพื​ืชบนเกาะมาปรุ​ุงเป็​็นอาหาร เนื่​่�องจากวั​ัตถุ​ุดิ​ิบ หาง่​่ายในเกาะ โดยมี​ีส่​่วนประกอบดั​ังต่​่อไปนี้​้� ปลา น้​้ำ น้​้ำปลา น้​้ำตาล น้​้ำมะขามเปี​ียก เกลื​ือ หอมแดง พริ​ิกไทยดำป่​่น กะปิ​ิ ต้​้นหอม ในส่​่วนของกระบวนการหรื​ือวิ​ิธี​ีการทำปลาต้​้มกะปิ​ิมี​ีขั้​้�นตอนดั​ังต่​่อไปนี้​้� - โขลกหอมแดง และกะปิ​ิ เข้​้าด้​้วยกั​ันให้​้ละเอี​ียด - ใส่​่น้​้ำและส่​่วนผสมที่​่�โขลกไว้​้ คนให้​้เข้​้ากั​ัน ปิ​ิดฝาตั้​้�งไฟให้​้น้​้ำแกงเดื​ือด - ปรุ​ุงรสด้​้วยน้​้ำปลา น้​้ำตาล น้​้ำมะขามเปี​ียก และเกลื​ือ พอเดื​ือดอี​ีกครั้​้�ง ใส่​่ปลาลงในน้​้ำ - อย่​่าคนปลาจะทำให้​้ปลาเละและเหม็​็นคาว ตั้​้�งให้​้เดื​ือด เคี่​่�ยวไฟอ่​่อนประมาณ 30 นาที​ี ใส่​่ต้​้นหอม คนพอเข้​้ากั​ันชิ​ิมรส เปรี้​้�ยว หวาน เค็​็ม - ตั​ักต้​้มกะปิ​ิปลาใส่​่ถ้​้วย

v

27 v

4.1.2 น้​้ำพริ​ิกปลาหางแข็​็ง ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยส่​่วนใหญ่​่ตั้​้�งถิ่​่�นฐานในพื้​้�นที่​่เ� กาะ ดั​ังนั้​้�นอาหารการกิ​ินจึ​ึงได้​้จากการ นำวั​ัตถุ​ุดิบิ ที่​่เ� ป็​็นสั​ัตว์​์และพื​ืชบนเกาะมาปรุ​ุงเป็​็นอาหาร ดั​ังนั้​้�นอาหารการกิ​ินจึ​ึงได้​้จากการนำวั​ัตถุ​ุดิบิ ที่​่ม� าจากทะเลมาปรุ​ุง เป็​็นอาหาร เช่​่น ผักั สวนครั​ัว ปลา โดยการย่​่างปลาใช้​้ฟื​ืนจากธรรมชาติ​ิ มี​ีส่ว่ นประกอบดั​ังต่​่อไปนี้​้� ปลา พริ​ิก กระเที​ียม กะปิ​ิ น้​้ำปลา น้​้ำตาล น้​้ำสะอาด น้​้ำมะขามเปี​ียก ในส่​่วนของกระบวนการหรื​ือวิ​ิธี​ีการทำน้​้ำพริ​ิก ปลาหางแข็​็ง มี​ีขั้​้�นตอนดั​ังต่​่อไปนี้​้� - ตั้​้�งไฟสำหรั​ับย่​่างปลาให้​้มี​ีความร้​้อนพอสมควร - นำปลาหางแข็​็งที่​่�ได้​้คลุ​ุกเกลื​ือเล็​็กน้​้อยและนำไปย่​่างโดยใช้​้เตาฟื​ืนย่​่างด้​้านละ 20 นาที​ี - ตำพริ​ิกขี้​้�หนู​ูกั​ับกระเที​ียมพอแหลก ใส่​่กะปิ​ิ น้​้ำตาล ตำให้​้เข้​้ากั​ัน - นำปลาที่​่ย่� า่ งจนสุ​ุกใส่​่ภาชนะ แกะเนื้​้�อย่​่างออกมาเป็​็นชิ้​้�นเล็​็ก ๆ ใส่​่ในครก และตำให้​้เข้​้ากั​ัน - ใส่​่น้​้ำปลาและน้​้ำมะขามเปี​ียก ตำเบา ๆ เติ​ิมน้​้ำเปล่​่า คนให้​้เข้​้ากั​ัน ตั​ักใส่​่ถ้​้วยน้​้ำพริ​ิก - นำถ้​้วยน้​้ำพริ​ิกปลาหางแข็​็ง พร้​้อมรั​ับประทาน

v

28 v

4.1.3 ยำหอย ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยตั้​้�งส่​่วนใหญ่​่ตั้​้�งถิ่​่�นฐานในพื้​้�นที่​่เ� กาะ บริ​ิเวณพื้​้�นที่​่เ� กาะมี​ีต้​้นมะพร้​้าวเป็​็นจำนวนมาก จึ​ึงนำมะพร้​้าวมาเป็​็นส่ว่ นประกอบในการยำ ดั​ังนั้​้�นอาหารการกิ​ินจึ​ึงได้​้จากการ นำวั​ัตถุ​ุดิบิ ที่​่เ� ป็​็นสั​ัตว์​์จากทะเล มาปรุ​ุงเป็​็นอาหาร เนื่​่�องจากวั​ัตถุ​ุดิ​ิบหาง่​่ายในเกาะ โดยมี​ีส่​่วนประกอบดั​ังต่​่อไปนี้​้� หอย มะพร้​้าวคั่​่�ว กะปิ​ิ เกลื​ือ มะขามเปี​ียก น้​้ำตาล ต้​้นหอมผั​ักชี​ี พริ​ิกสดหรื​ือพริ​ิกขี้​้�หนู​ู มะนาว ในส่​่วนของกระบวนการหรื​ือวิ​ิธี​ีการทำ ยำหอยมี​ีขั้​้�นตอนดั​ังต่​่อไปนี้​้� - ลวกหอยให้​้สุ​ุก - โขลกพริ​ิกให้​้แหลก แล้​้วเริ่​่�มทำน้​้ำยำ โดยการผสมน้​้ำปลา น้​้ำมะนาว น้​้ำตาล หั​ัวหอมแดง เข้​้าด้​้วยกั​ัน แล้​้วพั​ักไว้​้ - ใส่​่เครื่​่�องปรุ​ุง มะพร้​้าวคั่​่�ว กะปิ​ิ เกลื​ือ มะขามเปี​ียก - คลุ​ุกเคล้​้าให้​้ส่​่วนผสมทุ​ุกอย่​่างเข้​้ากั​ัน

v

29 v

4.1.4 น้​้ำพริ​ิกหยำ ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยส่​่วนใหญ่​่ในจั​ังหวั​ัดสตู​ูล ตั้​้�งถิ่​่�นฐานในพื้​้�นที่​่เ� กาะ ดั​ังนั้​้�นอาหารการกิ​ินจึ​ึงได้​้จาก การนำวั​ัตถุ​ุดิบิ ที่​่ม� าจากทะเล เช่​่น กุ้​้�ง มาปรุ​ุงเป็​็นอาหาร เนื่​่�องจากวั​ัตถุ​ุดิบิ หาง่​่ายจากทะเล โดยมี​ีส่​่วนประกอบ ดั​ังต่​่อไปนี้​้� เนื้​้�อกุ้​้�ง กะปิ​ิ พริ​ิก ต้​้นหอม น้​้ำมะนาว น้​้ำตาลปี๊​๊�บ เกลื​ือ หอมแดง ในส่​่วนของกระบวนการหรื​ือ วิ​ิธี​ีการทำน้​้ำพริ​ิกหยำมี​ีขั้​้�นตอนดั​ังต่​่อไปนี้​้� - ขั้​้�นตอนแรก การเตรี​ียมเนื้​้�อกุ้​้�ง ให้​้นำกุ้​้�งสดที่​่�ได้​้เลื​ือกไว้​้แล้​้วนำมาลวกให้​้สุ​ุก - จากนั้​้�นนำมาสั​ับเป็​็นชิ้​้�น ๆ หรื​ือ จะซอยก็​็ได้​้ - ขั้​้�นตอนต่​่อมา ให้​้ทำน้​้ำสำหรั​ับยำน้​้ำพริ​ิก โดย ผสม กะปิ​ิ พริ​ิกขี้​้�หนู​ู น้​้ำมะนาว เกลื​ือ หอมแดง และ น้​้ำตาลปี๊​๊�บ ผสมให้​้ส่​่วนผสมละลายเป็​็นเนื้​้�อเดี​ียวกั​ัน นำไปเคี่​่�ยวในกระทะให้​้เกิ​ิดความหอม - จากนั้​้�นนำมาหยำรวมกั​ัน โดยใส่​่ เนื้​้�อกุ้​้�งลวก น้​้ำยำ และ ต้​้นหอม ผสมให้​้ส่ว่ นผสมเข้​้ากั​ัน

v

30 v

4.1.5 ยำปลิ​ิงทราย ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยในพื้​้�นที่​่จั� งั หวั​ัดสตู​ูลนิ​ิยมนำวั​ัตถุ​ุดิบิ ที่​่ม� าจากทะเล เช่​่น ปลิงิ ทราย มาปรุ​ุงเป็​็นอาหาร เนื่​่�องจากวั​ัตถุ​ุดิ​ิบหาง่​่ายจากทะเล ปลิ​ิงทรายมี​ีสารพิ​ิษโฮโลทู​ูลิ​ินแต่​่ไม่​่เป็​็นอั​ันตรายกั​ับคน สามารถบริ​ิโภคได้​้ ปลิ​ิงทะเลมี​ีโปรตี​ีนประมาณ ๑๐-๑๒% โดยมี​ีส่​่วนประกอบดั​ังต่​่อไปนี้​้� ปลิ​ิงทราย น้​้ำตาล พริ​ิก มะนาว เกลื​ือ ตะไคร้​้ หอมแดง ในส่​่วนของกระบวนการหรื​ือวิ​ิธี​ีการทำยำปลิ​ิงทรายมี​ีขั้​้�นตอนดั​ังต่​่อไปนี้​้� - นำปลิ​ิงทะเลทราย มาขู​ูดเมื​ือก พร้​้อมหั่​่�นเป็​็นชิ้​้�น ๆ - นำหม้​้อใส่​่น้​้ำขึ้​้�นตั้​้�งไฟ ให้​้น้​้ำเดื​ือด - ลวกปลิ​ิงทะเลทรายที่​่�เตรี​ียมไว้​้ - ซอยตะไคร้​้ พริ​ิก และหอมแดง และพั​ักไว้​้เตรี​ียมนำไปใส่​่ในน้​้ำยำ - ใส่​่ปลิ​ิงทะเลทราย ที่​่�ลงในน้​้ำยำ คลุ​ุกเคล้​้าให้​้เข้​้ากั​ัน

v

31 v

4.1.6 ขนมปอมปอม ขนมปอมปอม เป็​็นขนมพื้​้�นบ้​้านของชาวเลเกาะหลี​ีเป๊​๊ะ ลั​ักษณะคล้​้าย ๆ โรตี​ีหรื​ือเรี​ียกอี​ีกอย่​่างว่​่า โรตี​ีชาวเล โดยการทำแป้​้งจากตู​ูยอหรื​ือต้​้นท้​้าวยายม่​่อม ต้​้นท้​้าวยายม่​่อม เป็​็นพื​ืชที่​่�ขึ้​้�นตามธรรมชาติ​ิในป่​่า บริ​ิเวณเกาะหลี​ีเป๊​๊ะ สามารถทำขนมหวานแทนแป้​้งมั​ันสำปะหลั​ัง แป้​้งที่​่�ได้​้มี​ีเนื้​้�อละเอี​ียด เมื่​่�อถู​ูกความร้​้อน จะมี​ีความใส แวววาว และหนื​ืดเหนี​ียวพอเหมาะ แป้​้งที่​่�ได้​้นิ​ิยมทำขนมหวาน เช่​่น อาจใช้​้เป็​็นแป้​้งเดี่​่�ยวหรื​ือ ผสมกั​ับแป้​้งอื่​่�น ปั​ัจจุ​ุบั​ัน เป็​็นแป้​้งที่​่�หายากมาก ชาวเลเกาะหลี​ีเป๊​๊ะจึ​ึงนำมาประกอบเป็​็นขนมพื้​้�นบ้​้าน โดยมี​ี ส่​่วนประกอบดั​ังต่​่อไปนี้​้� แป้​้งท้​้าวยายม่​่อม มะพร้​้าว น้​้ำตาลทราย เกลื​ือ น้​้ำ เนย นมสด น้​้ำอุ่​่�น ไข่​่ไก่​่ ในส่​่วนของ กระบวนการ มี​ีขั้​้�นตอนดั​ังต่​่อไปนี้​้� - เริ่​่�มจากวิ​ิธี​ีการทำแป้​้ง นำหั​ัวเท้​้ายายม่​่อมมาล้​้างน้​้ำให้​้สะอาด 1-2 น้​้ำ ก่​่อนปอกเปลื​ือก บาง ๆ ทิ้​้�ง ทั้​้�งนี้​้�ควรปอกเปลื​ือกออกให้​้หมด เพราะเปลื​ือกมี​ีสารพิ​ิษมากกว่​่าส่​่วนอื่​่�น - นำหั​ัวเท้​้ายายม่​่อมมาฝนบนแผ่​่นสั​ังกะสี​ีที่​่มี​ีรู​ู � โผล่​่จากการเจาะด้​้วยตะปู​ู หรื​ือเครื่​่อ� งขู​ูดสำเร็​็จรู​ูป หรื​ือใช้​้เครื่​่อ� งปั่​่นนํ้ � า้� ผลไม้​้ก็ไ็ ด้​้เช่​่นกัน ทั้​้� ั งนี้​้�หลั​ังจากการขู​ูดหรื​ือปั่​่นก็ � จ็ ะได้​้เนื้​้�อหั​ัวเท้​้ายายม่​่อมที่​่มี​ีลั � กั ษณะละเอี​ียด เป็​็นน้​้ำแป้​้ง - หากเนื้​้�อแป้​้งมี​ีน้​้ำน้​้อย ให้​้ผสมน้​้ำเพิ่​่�ม และบี​ีบนวดให้​้แป้​้งละลายตั​ัว - นำนํ้​้�าแป้​้งที่​่�ได้​้กรองด้​้วยผ้​้าขาวบาง ส่​่วนกากนำไปใช้​้ประโยชน์​์อื่​่�นต่​่อ เช่​่น นำไปตากแดด ให้​้แห้​้ง ก่​่อนใช้​้เลี้​้�ยงสั​ัตว์​์ - นำน้​้ำแป้​้งที่​่ก� รองได้​้ตั้​้�งทิ้​้�งไว้​้นาน 3-5 ชั่​่�วโมง จนเนื้​้�อแป้​้งตกตะกอน ก่​่อนเทน้​้ำส่​่วนบนทิ้​้�ง - เทนํ้​้า� ใหม่​่เพิ่​่�มในระดั​ับเดี​ียวกั​ับครั้​้�งก่​่อน คนให้​้เข้​้ากั​ันก่อ่ นกรองด้​้วยผ้​้าขาวอี​ีกครั้​้�ง จากนั้​้�น ตั้​้�งทิ้​้�งไว้​้ตามเดิ​ิมแล้​้วเทแยกน้​้ำส่​่วนบนทิ้​้�งให้​้ทำซํ้​้�าตามวิ​ิธี​ีเดิ​ิมอี​ีก 1 ครั้​้�ง - นำเนื้​้�อแป้​้งกรองได้​้ในการกรองครั้​้�งที่​่� 3 มาตากแดดให้​้แห้​้ง ก็​็จะได้​้ผงแป้​้งเท้​้ายายม่​่อม ไปใช้​้ประโยชน์​์หรื​ืออาจร่​่อนด้​้วยตะแกรงอี​ีกครั้​้�งก่​่อน เพื่​่�อให้​้เนื้​้�อแป้​้งละเอี​ียด - เริ่​่ม� ทำขนมปอมปอมโดยการนำน้​้ำตาลทรายกั​ับเกลื​ือ ลงไปละลายกั​ับน้​้ำอุ่​่�น แล้​้วก็​็พักั ทิ้​้�งไว้​้ ก่​่อนจะไปส่​่งในแป้​้ง - นำแป้​้งมาใส่​่กะละมั​ังแล้​้วก็​็ทำตรงกลางของแแป้​้งให้​้เป็​็นหลุ​ุม ๆ เพื่​่�อเตรี​ียมใส่​่วั​ัตถุ​ุดิ​ิบอื่​่�น ๆ

v

32 v

- ตี​ีไข่​่แล้​้วใส่​่ลงไปตรงกลางที่​่�เราทำเป็​็นหลุ​ุม ๆ ไว้​้ใส่​่นมสดลงไปและใส่​่น้​้ำอุ่​่�นที่​่�ผสมน้​้ำตาล กั​ับเกลื​ือ ที่​่�เราพั​ักทิ้​้�งไว้​้ - คลุ​ุกแป้​้งผสม ๆ ให้​้เข้​้ากั​ัน นวดแป้​้ง ประมาณ 20-30 นาที​ี จนแป้​้งไม่​่ติ​ิดภาชนะและ ไม่​่ติ​ิดมื​ือ ส่​่วนตอนนวดแป้​้ง หากดู​ูแล้​้วว่​่าแห้​้งไป ค่​่อย ๆ ใส่​่น้​้ำลงไป - จากนั้​้�นก็​็ปั้​้�นแป้​้งเป็​็นลู​ูกกลม ๆ เก็​็บไว้​้ใส่​่ภาชนะที่​่�ต้​้องการ จากนั้​้�นก็​็ไปพั​ักทิ้​้�งไว้​้ 2-3 ชม.

- นำเขี​ียงหรื​ือจานแบน ๆ มารอง แล้​้วก็​็ค่​่อย ๆ คลึ​ึงแป้​้งออกมาให้​้แบน นำไปทอด สามารถ รั​ับประทานได้​้ 4.2 มรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรมด้​้านการแต่​่งกาย การแต่​่งกาย ผู้​้�ชายนุ่​่�งผ้​้าขาวม้​้าแบบชาวไทยพุ​ุทธ หรื​ือนุ่​่�งกางเกงแบบชาวจี​ีน (กางเกงเล) กางเกง ชนิ​ิดหนึ่​่�งมี​ีลั​ักษณะทรงหลวมขายาวระหวางนองถึ​ึงขอเทา ขอบเอวใหญ เปาต่​่ำ ปลายขากวาง ไมมี​ีตะเข็​็บ ดานขางลํ​ําตั​ัว ดานหน้​้าและด้​้านหลั​ังเหมื​ือนกั​ันผ้​้าขาวม้​้าคาดเอว เปลื​ือยท่​่อนบน สวมเสื้​้�อบ้​้างบางโอกาส แต่​่ไม่​่นิ​ิยมติ​ิดกระดุ​ุมเสื้​้�อ และผู้​้�หญิ​ิงนิ​ิยมสวมเสื้​้�อและนุ่​่�งผ้​้าปาเต๊​๊ะแบบชาวจี​ีนและชาวไทย ชอบสี​ีสด ๆ แต่​่ ไม่​่ให้​้ความสำคั​ัญกั​ับคุ​ุณภาพของเนื้​้�อผ้​้าและความกลมกลื​ืนของสี​ี เมื่​่�อติ​ิดต่​่อสั​ัมพั​ันธ์​์และทำงานกั​ับชาวจี​ีน จะได้​้รับั เสื้​้�อผ้​้าตอบแทนเป็​็นสินิ น้​้ำใจบ้​้าง ซื้​้�อจากร้​้านค้​้าในตลาดบ้​้าง หากต้​้องเข้​้ามาในตลาด หรื​ือออกนอก ชุ​ุมชน การทำผ้​้าบาติ​ิกดั้​้�งเดิ​ิมในสมั​ัยก่​่อนนั้​้�น ใช้​้วิ​ิธี​ีการเขี​ียนด้​้วยเที​ียนเป็​็นหลั​ัก ดั​ังนั้​้�นผ้​้าบาติ​ิกจึ​ึงเป็​็น ลั​ักษณะผ้​้าที่​่มี​ีวิ � ธี​ีิ การผลิ​ิตโดยใช้​้เที​ียนปิ​ิดในส่​่วนที่​่ไ� ม่​่ต้อ้ งการให้​้ติดิ สี​ี แม้​้ว่า่ วิ​ิธี​ีการทำผ้​้าบาติ​ิกในปั​ัจจุ​ุบั​ันจะก้​้าวหน้​้า ไปไกลมากด้​้วยเทคโนโลยี​ี และองค์​์ความรู้​้�แล้​้วก็​็ตาม ทว่​่าลั​ักษณะเฉพาะประการหนึ่​่ง� ของผ้​้าบาติ​ิกที่​่ยั� งั คงอยู่​่� ก็​็คื​ือ จะต้​้องมี​ีวิ​ิธี​ีการผลิ​ิตโดยใช้​้เที​ียนปิ​ิดส่​่วนที่​่�ไม่​่ต้​้องการให้​้ติ​ิดสี​ีหรื​ือปิ​ิดส่​่วนที่​่�ไม่​่ต้​้องการให้​้ติ​ิดสี​ีซ้​้ำอี​ีกเป็​็น มาตรฐาน นั​ับเป็​็นกรรมวิ​ิธี​ีที่​่�แสดงให้​้เห็​็นถึ​ึงภู​ูมิ​ิปั​ัญญาของชาวบ้​้านอย่​่างแท้​้จริ​ิง อี​ีกทั้​้�งลายของผ้​้าบาติ​ิก โดยส่​่วนมากแล้​้วจะเป็​็นลวดลายและสี​ีสั​ันที่อิ่� งิ จากธรรมชาติ​ิ และอั​ัตลักั ษณ์​์วั​ัฒนธรรมรอบตั​ัวของแต่​่ละชุ​ุมชน ที่​่น� ำเสนอความเป็​็นภาคใต้​้ได้​้อย่​่างดี​ี ความโดดเด่​่นของผ้​้าบาติ​ิกจึ​ึงอยู่​่�ที่ก่� ารใช้​้สี​ี และลวดลายที่​่ค� มชั​ัดของภาพ ที่​่�สามารถบอกอะไรได้​้หลายอย่​่างทั้​้�งถิ่​่�นที่​่�มา วั​ัฒนธรรม ความเป็​็นอยู่​่� ธรรมชาติ​ิ ไปจนถึ​ึงเอกลั​ักษณ์​์ของ แหล่​่งผลิ​ิต หรื​ือกระทั่​่�งความรู้​้�สึ​ึกนึ​ึกคิ​ิดของคนในท้​้องถิ่​่�นนั้​้�น ๆ นั่​่�นจึ​ึงนั​ับได้​้ว่​่าผ้​้าบาติ​ิกได้​้รวมอารยธรรม ของความเป็​็นภาคใต้​้เอาไว้​้ได้​้อย่​่างสมบู​ูรณ์​์แบบ v

33 v

v

34 v

ปั​ัจจุ​ุบั​ันการแต่​่งกายในชี​ีวิ​ิตประจำวั​ันของชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ยกลุ่​่�มผู้​้�ใหญ่​่ในชุ​ุมชนจะไม่​่เปลี่​่ย� นไปมากนั​ัก แต่​่เมื่​่�อออกไปติ​ิดต่​่อสั​ัมพั​ันธ์​์กั​ับภายนอกจะพิ​ิถี​ีพิ​ิถั​ันขึ้​้�น ส่​่วนเด็​็กรุ่​่�นใหม่​่โดยเฉพาะสมาชิ​ิกกลุ่​่�มวั​ัยรุ่​่�นจะรั​ับ วั​ัฒนธรรมการแต่​่งกายที่​่�ทั​ันสมั​ัยจากสั​ังคมภายนอกได้​้อย่​่างรวดเร็​็ว 4.3. วรรณกรรมพื้​้�นบ้​้านและภาษา 4.3.1 ภาษาอู​ูรั​ักลาโว้​้ย ลั​ักษณะของมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม ภาษาอู​ูรั​ักลาโว้​้ย (Urak Lawoi'') หรื​ือ ภาษา ชาวเล ภาษาชาวน้​้ำ ภาษาลาโว้​้ย มี​ีผู้​้�พู​ูดในประเทศไทยราว ๓,๐๐๐ คน (พ.ศ. ๒๕๔๓) โดยเฉพาะในเกาะภู​ูเก็​็ต และเกาะลั​ันตา จั​ังหวั​ัดกระบี่​่ น � อกจากนี้​้�ยั​ังมี​ีจั​ังหวั​ัดซึ่​่ง� อยู่​่�ภายในบริ​ิเวณชายฝั่​่ง� ทะเลตะวั​ันตกของภาคใต้​้ของ ประเทศไทย อย่​่างเกาะอาดั​ัง จั​ังหวั​ัดสตู​ูล ไม่​่พบในประเทศมาเลเซี​ีย จั​ัดอยู่​่�ในตระกู​ูลภาษาออสโตรนี​ีเซี​ียน ภาษากลุ่​่�มมาลาโย-โพลี​ีเนเซี​ีย สาขามาเลย์​์อิ​ิก สาขาย่​่อยมาลายั​ัน โดยชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยเป็​็นชนกลุ่​่�มน้​้อยใน ประเทศไทย นั​ับถื​ือความเชื่​่�อดั้​้�งเดิ​ิม ศาสนาพุ​ุทธ และศาสนาคริ​ิสต์​์ ประวั​ัติ​ิความเป็​็นมาภาษาอู​ูรั​ักลาโว้​้ย เป็​็นภาษาที่​่ไ� ด้​้จากการผสมระหว่​่างภาษามลายู​ูกั​ับภาษาอิ​ินโดและภาษามลายู​ูพื้​้�นถิ่​่�น เนื่​่�องจากชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ย ในอดี​ีตอาศั​ัยอยู่​่�บริ​ิเวณเทื​ือกเขาฆู​ูนุ​ุงฌึ​ึไร ในแถบชายฝั่​่�งทะเลในรั​ัฐเกอดะฮ์​์ (ไทรบุ​ุรี​ี) จากนั้​้�นก็​็เร่​่ร่​่อนเข้​้ามา สู่​่�ในน่​่านน้​้ำไทย แถบทะเลอั​ันดามั​ัน ในช่​่วงแรกยั​ังมี​ีวิ​ิถี​ีชี​ีวิ​ิตแบบเร่​่ร่​่อน โดยอาศั​ัยเรื​ือไม้​้ระกำเป็​็นที่​่�อยู่​่�และ พาหนะ พวกเขาใช้​้กายั​ัก หรื​ือแฝกสำหรั​ับมุ​ุงหลั​ังคาเป็​็นเพิ​ิงอาศั​ัยบนเรื​ือ หรื​ือเพิ​ิงพั​ักชั่​่�วคราวตามชายหาด ในฤดู​ูมรสุ​ุม ตามตำนานเล่​่าว่​่าชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยเคยมี​ีบรรพบุ​ุรุ​ุษเดี​ียวกั​ับชาวมอแกนและเป็​็นกลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�ที่​่� เร่​่ร่อ่ นในทะเลมานาน พวกเขาใช้​้ภาษาอู​ูรั​ักลาโว้​้ยเป็​็นภาษาพู​ูด และมี​ีการอพยพเร่​่ร่อ่ นอยู่​่เ� รื่​่อ� ย ๆ โดยโยกย้​้าย ไปตามหมู่​่เ� กาะต่​่าง ๆ และตั้​้�งถิ่​่�นฐานที่​่เ� กาะนั้​้�น ๆ และกลั​ับมาที่​่เ� ดิ​ิม แต่​่ทุ​ุกกลุ่​่�มยั​ังคงมี​ีความสั​ัมพั​ันธ์​์ไปมาหาสู่​่� กั​ันอยู่​่�เสมอ ถื​ือว่​่าเป็​็นสั​ังคมเครื​ือญาติ​ิใหญ่​่ ดั​ังนั้​้�นภาษาจึ​ึงมี​ีความคล้​้ายกั​ับมลายู​ูผสมกั​ับภาษาถิ่​่�นในพื้​้�นที่​่� จั​ังหวั​ัดสตู​ูล คุ​ุณค่​่าและบทบาทของวิ​ิถี​ีชุ​ุมชนที่​่มี​ีต่ � อ่ มรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ย ใช้​้ภาษา ชาวเลในการสื่​่�อสารกั​ันในกลุ่​่�มเครื​ือญาติ​ิและในหมู่​่�บ้​้านของตนเอง และยั​ังมี​ีการสื​ืบทอดให้​้กั​ับกลุ่​่�มเยาวชน เปรี​ียบเสมื​ือนภาษาถิ่​่�นที่​่�ทุ​ุกคนในหมู่​่�บ้​้านสามารถพู​ูดได้​้ แม้​้ว่​่าเยาวชนบางคนอาจจะเกิ​ิดจากการแต่​่งงาน ของชาวเลและคนเชื้​้�อชาติ​ิไทยหรื​ือต่​่างชาติ​ิก็​็ตาม มาตรการในการส่​่งเสริ​ิมและรั​ักษามรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม หน่​่วยงานและองค์​์การ เอกชนร่​่วมศึ​ึกษา วิ​ิจั​ัย และบั​ันทึ​ึก ภาษาชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้อยู่​่�ในรู​ูปแบบของสื่​่�อต่​่าง ๆ เพื่​่�อการเรี​ียนรู้​้�และ การอนุ​ุรั​ักษ์​์สื​ืบไป สถานภาพปั​ัจจุ​ุบั​ัน ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยมี​ีการสอนทารกแรกพู​ูดให้​้ใช้​้ภาษาอู​ูรั​ักลาโว้​้ย และใช้​้ภาษา ในการดำรงชี​ีวิ​ิตในปั​ัจจุ​ุบั​ัน การยิ​ิ น ยอมของชุ​ุมชนในการจั​ั ด ทำรายการเบื้​้�องต้​้ น มรดกภู​ูมิ​ิ ปั​ั ญญาทางวั​ั ฒ นธรรม ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้ความยิ​ินดี​ีและให้​้ความร่​่วมมื​ือในการศึ​ึกษา วิ​ิจัยั ด้​้านภาษา เพื่​่�ออนุ​ุรั​ักษ์​์ภาษาพื้​้�นถิ่​่�นเป็​็นอย่​่างดี​ี 4.3.2 ภาษาใต้​้ชาวเล ลั​ักษณะของมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม ภาษาใต้​้ชาวเล เป็​็นวัฒ ั นธรรมทางภาษาอั​ันเป็​็น เอกลั​ักษณ์​์ของจั​ังหวั​ัดสตู​ูลที่​่�ในอดี​ีตชาวสตู​ูลได้​้ใช้​้คํ​ําถิ่​่�นมลายู​ูเพื่​่�อการพู​ูดสื่​่�อสารกั​ันในชี​ีวิ​ิตประจำวั​ันปะปน ไปกั​ับภาษาไทยถิ่​่�นใต้​้จั​ังหวั​ัดสตู​ูล แต่​่ปั​ัจจุ​ุบั​ันมี​ีการเปลี่​่�ยนแปลงไป โดยหั​ันมาใช้​้ภาษาถิ่​่�นใต้​้และภาษาไทย

v

35 v

มลายู​ูมากขึ้​้�น ทำให้​้มี​ีการใช้​้คํ​ําภาษามลายู​ูน้​้อยลง ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยก็​็เช่​่นเดี​ียวกั​ัน ปั​ัจจุ​ุบั​ันได้​้รั​ับอิ​ิทธิ​ิพลจาก สั​ังคมภายนอกมากยิ่​่�งขึ้​้�นส่​่งผลให้​้เกิ​ิดการใช้​้ภาษาใต้​้ผสมกั​ับภาษาชาวเลมากขึ้​้�นในการสื่​่�อสารในชี​ีวิ​ิตประจำวั​ัน คุ​ุณค่​่าและบทบาทของวิ​ิถี​ีชุ​ุมชนที่​่มี​ีต่ � อ่ มรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ย ใช้​้ภาษาใต้​้ ชาวเลในการสื่​่�อสารกั​ันกั​ับกลุ่​่�มคนภายนอกในพื้​้�นที่​่�จั​ังหวั​ัดสตู​ูล และบางครั้​้�งยั​ังใช้​้ในกลุ่​่�มเครื​ือญาติ​ิอี​ีกด้​้วย โดยเฉพาะกลุ่​่�มเยาวชน มาตรการในการส่​่งเสริ​ิมและรั​ักษามรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม หน่​่วยงานและองค์​์การ เอกชนร่​่วมศึ​ึกษา วิ​ิจั​ัย และบั​ันทึ​ึก ภาษาชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้อยู่​่�ในรู​ูปแบบของสื่​่�อต่​่าง ๆ เพื่​่�อการเรี​ียนรู้​้�และ การอนุ​ุรั​ักษ์​์สื​ืบไป สถานภาพปั​ัจจุ​ุบั​ัน ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยมี​ีการสอนทารกแรกพู​ูดให้​้ใช้​้ภาษาอู​ูรั​ักลาโว้​้ย และใช้​้ภาษา ในการดำรงชี​ีวิ​ิตในปั​ัจจุ​ุบั​ัน อี​ีกทั้​้�งเป็​็นภาษาที่​่�สามารถสื่​่�อสารกั​ับคนภายนอกทั่​่�วไปได้​้ด้​้วย การยิ​ิ น ยอมของชุ​ุมชนในการจั​ั ด ทำรายการเบื้​้�องต้​้ น มรดกภู​ูมิ​ิ ปั​ั ญญาทางวั​ั ฒ นธรรม ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้ความยิ​ินดี​ีและให้​้ความร่​่วมมื​ือในการศึ​ึกษา วิ​ิจัยั ด้​้านภาษา เพื่​่�ออนุ​ุรั​ักษ์​์ภาษาพื้​้�นถิ่​่�นเป็​็นอย่​่างดี​ี 4.4 ศิ​ิลปะการแสดง 4.4.1 ดาระ ลั​ักษณะของมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม ดาระนิ​ิยมรำกั​ันในหมู่​่�บ้​้านแถบสตู​ูล แต่​่ไม่​่ใช่​่ ศิ​ิลปะการแสดงของชาวเลหรื​ือชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยโดยตรง แต่​่เป็​็นศิ​ิลปะการแสดงที่​่�ได้​้รั​ับอิ​ิทธิ​ิพลจากคนในพื้​้�นที่​่� ดาระมั​ักนิ​ิยมทำการแสดงและละเล่​่นหลั​ังจากที่​่�ผ่​่านการทำงานหนั​ักมาตลอด ไม่​่มี​ีกฎเกณฑ์​์ว่​่าจะต้​้องเล่​่นใน เทศกาลใดเป็​็นการเฉพาะ ต่​่อมานิ​ิยมรำในงานพิ​ิธี​ีมงคล ในปั​ัจจุ​ุบั​ันนี้​้�จะมี​ีให้​้ชมเฉพาะในงานเทศกาลสำคั​ัญ ของทางจั​ังหวั​ัดสตู​ูลเท่​่านั้​้�น คุ​ุณค่​่าและบทบาทของวิ​ิถี​ีชุ​ุมชนที่​่�มี​ีต่​่อมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยได้​้รั​ับ อิ​ิทธิ​ิพลจากชาวบ้​้านในพื้​้�นที่​่�จั​ังหวั​ัดสตู​ูลที่​่�มี​ีการติ​ิดต่​่อสื่​่�อสารกั​ัน เลยนำมาเล่​่นในพื้​้�นที่​่�แต่​่ไม่​่ได้​้รั​ับความนิ​ิยม เหมื​ือนรำมะนาและรองเง็​็ง v

36 v

มาตรการในการส่​่งเสริ​ิมและรั​ักษามรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม เกิ​ิดการเรี​ียนรู้​้�จากการ ร่​่วมดำเนิ​ินในการแสดง แต่​่ไม่​่ได้​้มี​ีมาตรการในการส่​่งเสริ​ิมและรั​ักษามรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางอย่​่างเป็​็นรู​ูปธรรม เนื่​่�องจากไม่​่ได้​้เป็​็นศิ​ิลปะการแสดงของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยโดยตรงเหมื​ือนรำมะนาและรองเง็​็ง สถานภาพปั​ัจจุ​ุบั​ัน มี​ีการแสดงกั​ันในงานรื่​่�นเริ​ิง ส่​่วนใหญ่​่ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยจะเป็​็นผู้​้�เข้​้าร่​่วม เพื่​่�อความสนุ​ุกสนานและบั​ันเทิ​ิงเท่​่านั้​้�น ไม่​่ได้​้เป็​็นการแสดงในงานสำคั​ัญของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ย โดยการยิ​ินยอม ของชุ​ุมชนในการจั​ัดทำรายการเบื้​้�องต้​้นมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้การสนั​ับสนุ​ุนและ ยิ​ินยอมของชุ​ุมชนในการจั​ัดทำรายการเบื้​้�องต้​้นมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม 4.4.2 รองเง็​็ง มรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรมของกลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�ชาวเลจั​ังหวั​ัดสตู​ูล ลั​ักษณะของมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม รองเง็​็งเป็​็นศิลิ ปะเต้​้นรำพื้​้�นเมื​ืองของไทยมุ​ุสลิ​ิม ในแถบสี่​่�จั​ังหวั​ัดชายแดนภาคใต้​้ ตลอดจนเมื​ืองต่​่างๆของมาเลเซี​ียตอนเหนื​ือ ล้​้วนเป็​็นที่​่�นิ​ิยมทั่​่�วไปและแพร่​่ ไปถึ​ึงอิ​ินโดนี​ีเซี​ีย ซึ่​่ง� เป็​็นการเต้​้นรำที่​่มี​ี� ความสวยงามทั้​้�งลี​ีลาการเคลื่​่�อนไหวของเท้​้า มื​ือ ลำตั​ัว และการแต่​่งกาย คู่​่ช� ายหญิ​ิง กล่​่าวกั​ันว่า่ การเต้​้นรองเง็​็งสมั​ัยโบราณเป็​็นที่นิ่� ยิ มในบ้​้านขุ​ุนนางหรื​ือหรื​ือเจ้​้าเมื​ืองในแถบสี่​่จั� งั หวั​ัด ชายแดนภาคใต้​้ เช่​่น ที่​่�บ้​้านพระยาพิ​ิพิ​ิธเสนามาตย์​์ เจ้​้าเมื​ืองยะหริ่​่�ง สมั​ัยก่​่อนเปลี่​่�ยนแปลงการปกครอง (พ.ศ. 2439-2448) มี​ีการฝึ​ึกรองเง็​็งโดยหญิ​ิงสาวซึ่​่ง� เป็​็นข้า้ ทาสบริ​ิวารฝึ​ึกรองเง็​็ง เพื่​่�อไว้​้ต้อ้ นรั​ับแขกในงาน รื่​่�นเริ​ิงหรื​ืองานพิ​ิธี​ีต่​่าง ๆ เป็​็นประจำ คุ​ุณค่​่าและบทบาทของวิ​ิถี​ีชุ​ุมชนที่​่มี​ีต่ � อ่ มรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม การแสดงรองเง็​็งถื​ือเป็​็น การแสดงที่​่ช� าวอู​ูรั​ักลาโว้​้ย และชาวไทยชื่​่�นชอบ รองเง็​็งถื​ือได้​้ว่า่ เป็​็นส่ว่ นหนึ่​่ง� ในงานพิ​ิธี​ีและงานรื่​่�นเริ​ิง ดั​ังนั้​้�น จะเห็​็นการแสดงรองเง็​็งของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยใน พิ​ิธี​ีกรรมโดยเฉพาะพิ​ิธี​ีลอยเรื​ือ พิ​ิธี​ีแก้​้เหมยงานรื่​่�นเริ​ิงต่​่าง ๆ ที่​่จั� ดั ขึ้​้�นในหมู่​่เ� กาะ หรื​ือแม้​้แต่​่แสดงเพื่​่�อให้​้นักั ท่​่องเที่​่ย� วหรื​ือผู้​้�ว่า่ จ้​้างจากคนนอกเกาะ อย่​่างไรก็​็ตามการแสดง รองเง็​็งในพิ​ิธี​ีลอยเรื​ือที่​่�จั​ัดขึ้​้�นที่​่�เกาะหลี​ีเป๊​๊ะไม่​่ใช้​้นั​ักแสดงรองเง็​็งจากเกาะบุ​ุโหลน ใช้​้เพี​ียงนั​ักดนตรี​ีดำเนิ​ิน ทำนองเพี​ียงคนเดี​ียวซึ่​่�งถื​ือเป็​็นองค์​์ประกอบของวงดนตรี​ีและการแสดงที่​่�สำคั​ัญที่​่�สุ​ุด ส่​่วนนั​ักดนตรี​ีรำมะนา และคนรำรองเง็​็งเป็​็นนั​ักแสดงของเกาะหลี​ีเป๊​๊ะเอง

v

37 v

มาตรการในการส่​่งเสริ​ิมและรั​ักษามรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม หน่​่วยงานและองค์​์การ เอกชนร่​่วมศึ​ึกษา วิ​ิจั​ัย และบั​ันทึ​ึก ศิ​ิลปะการแสดงของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้อยู่​่�ในรู​ูปแบบของสื่​่�อต่​่าง ๆ เพื่​่�อ การเรี​ียนรู้​้�และการอนุ​ุรั​ักษ์​์สื​ืบไป ที่​่�สำคั​ัญครู​ูโรงเรี​ียนบ้​้านเกาะหลี​ีเป๊​๊ะยั​ังบรรจุ​ุเข้​้าไปยั​ังการเรี​ียนการสอน ให้​้มี​ีการเรี​ียนการสอนในโรงเรี​ียนอี​ีกด้​้วย สถานภาพปั​ัจจุ​ุบั​ัน เป็​็นการละเล่​่น หรื​ือ นาฎศิ​ิลป์​์ของชาวเล ที่​่�มี​ีการร่​่ายรำ และเต้​้นรำ ด้​้วยการเคลื่​่�อนไหวของมื​ือ เท้​้า ลำตั​ัว ที่​่�สั​ัมพั​ันธ์​์และสอดคล้​้องกั​ัน ด้​้วยทำนองและเนื้​้�อร้​้องของเพลงต้​้นโยง ที่​่�มี​ีเครื่​่�องดนตรี​ี ไวโอลิ​ิน ฆ้​้อง ฉิ่​่�ง และกรั​ับไม้​้ เป็​็นส่​่วนประกอบสำคั​ัญสำหรั​ับการแต่​่งกายในการละเล่​่น รองเง็​็งนั้​้�น ชาวเลผู้​้�หญิ​ิงจะนุ่​่�งผ้​้าปาเต๊​๊ะ สวมเสื้​้�อลู​ูกไม้​้แขนยาวสี​ีสั​ันฉู​ูดฉาด ซึ่​่�งชุ​ุดที่​่�ใช้​้สวมใส่​่จะมี​ีลั​ักษณะ คล้​้ายชุ​ุดยอหยา การยิ​ิ น ยอมของชุ​ุมชนในการจั​ั ด ทำรายการเบื้​้�องต้​้ น มรดกภู​ูมิ​ิ ปั​ั ญญาทางวั​ั ฒ นธรรม ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้ความยิ​ินดี​ีและให้​้ความร่​่วมมื​ือในการศึ​ึกษา วิ​ิจัยั เพื่​่�ออนุ​ุรั​ักษ์​์ศิ​ิลปะการแสดงพื้​้�นถิ่​่�นเป็​็นอย่​่างดี​ี 4.5 แนวปฏิ​ิบั​ัติ​ิทางสั​ังคม พิ​ิธี​ีกรรม ประเพณี​ี และงานเทศกาล 4.5.1 ประเพณี​ีลอยเรื​ือของชาวเลเกาะหลี​ีเป๊​๊ะ ลั​ักษณะของมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม การลอยเรื​ือเป็​็นประเพณี​ีของชาวเล (ชาวน้​้ำ) ซึ่​่ง� เป็​็นกลุ่​่�มชาติ​ิพันั ธุ์​์ที่� อ่� าศั​ัยอยู่​่บ� ริ​ิเวณหมู่​่เ� กาะอาดั​ังและเกาะหลี​ีเป๊​๊ะ ในเขตอำเภอเมื​ืองสตู​ูล ชาวเลเป็​็นชนพื้​้�นเมื​ือง ดั้​้�งเดิ​ิมของมลายู​ู ชาวเลได้​้อยู่​่�อาศั​ัยบริ​ิเวณหมู่​่�เกาะแถบนี้​้�เป็​็นเวลาหลายร้​้อยปี​ีมาแล้​้ว ชาวเลมี​ีนิ​ิสั​ัยชอบอยู่​่� เป็​็นอิ​ิสระไม่​่ชอบคบค้​้าสมาคมกั​ับชนกลุ่​่�มอื่​่�น ชอบรวมอยู่​่�เป็​็นพวกเดี​ียวกั​ัน มี​ีการอพยพเคลื่​่�อนย้​้ายไปหากิ​ิน ไม่​่อยู่​่�เป็​็นหลั​ักแหล่​่งมี​ีแบบแผนประเพณี​ีและภาษาของตนเอง เดิ​ิมเป็​็นชนที่​่�ไม่​่มี​ีศาสนา เชื่​่�อในเรื่​่�องผี​ีสาง วิ​ิญญาณ ประเพณี​ีลอยเรื​ือของชาวเลในจั​ังหวั​ัดสตู​ูล ทำที่​่ห� มู่​่เ� กาะหลี​ีเป๊​๊ะได้​้ทำกั​ันมานานแล้​้วจุ​ุดมุ่​่�งหมายในการ ทำพิ​ิธี​ีลอยเรื​ือก็​็คือื เพื่​่�อการลอยบาปและเป็​็นการเสี่​่ย� งทายในการประกอบอาชี​ีพ การลอยเรื​ือจะทำปี​ีละสองครั้​้�ง โดยทำในเดื​ือน 6 และในเดื​ือน 12 ในวั​ันขึ้​้�น 13 ค่​่ำ ของเดื​ือน 6 และเดื​ือน 12 ชาวเลจะหยุ​ุดงานทุ​ุกชนิ​ิด เพื่​่�อเตรี​ียมขนมและข้​้าวตอกดอกไม้​้ไหว้​้ทวด และเตรี​ียมปั​ัดกวาดบริ​ิเวณหลาทวด เมื่​่�อเสร็​็จประมาณบ่​่ายสามโมง ชาวเลทั้​้�งหมดจะไปพร้​้อมกั​ัน ณ บริ​ิเวณพิ​ิธี​ีโดยไปยื​ืนล้อ้ มรอบหลาทวด มี​ีพิ​ิธี​ีกรประจำหมู่​่�บ้า้ นที่​่เ� รี​ียกว่​่าโต๊​๊ะหมอ เป็​็นผู้​้�ประกอบพิ​ิธี​ี คุ​ุณค่​่าและบทบาทของวิ​ิถี​ีชุ​ุมชนที่​่มี​ีต่ � อ่ มรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม ชุ​ุมชนชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ย ที่​่�ปู​ูเลานิ​ิปิ​ิฮ หรื​ือเกาะหลี​ีเป๊​๊ะ หลายครอบครั​ัวร่​่วม 1,000 กว่​่าชี​ีวิ​ิต ที่​่�อาศั​ัยอยู่​่�บนเกาะแห่​่งนี้​้� มานาน

v

38 v

นั​ับร้​้อยปี​ี ประเพณี​ีลอยเรื​ือของชาวเลที่​่เ� ก่​่าแก่​่หลายช่​่วงอายุ​ุคน ซึ่​่ง� จะจั​ัดขึ้​้�นในวั​ันเพ็​็ญเดื​ือน 6 ทางจั​ันทรคติ​ิ หรื​ือราวเดื​ือนพฤษภาคมทางสุ​ุริ​ิยคติ​ิ และช่​่วงเดื​ือน 11 ราวเดื​ือนพฤศจิ​ิกายน มี​ีจั​ัดขึ้​้�นทุ​ุกปี​ี เปรี​ียบเสมื​ือน เป็​็นวั​ันรวมญาติ​ิของพี่​่�น้​้องชาวเลที่​่�เดิ​ินทางไปอยู่​่� ณ แดนไกล ไม่​่ว่​่าจะอยู่​่�แห่​่งหนตำบลใด ก็​็จะหลั่​่�งไหลย้​้อน กลั​ับมาเพื่​่�อจะได้​้พบหน้​้ากั​ัน จุ​ุดมุ่​่�งหมายนั้​้�นก็​็เพื่​่�อเข้​้าร่​่วมทำพิ​ิธี​ีลอยเรื​ือแสดงความกตั​ัญญู​ูต่​่อบรรพบุ​ุรุ​ุษ ส่​่งดวงวิ​ิญญาณสู่​่�แดนสถิ​ิต “ฆู​ูณุ​ุงญี​ีรั​ัย” ลอยบาปสะเดาะเคราะห์​์ทุ​ุกข์​์โศกโรคภั​ัยให้​้หมดสิ้​้�น และเพื่​่​่�อเป็​็น การเสี่​่�ยงทายในการทำมาหากิ​ินว่​่าปี​ีนี้​้�จะมี​ีโชคลาภ หรื​ืออั​ัปโชค โดยดู​ูจากเรื​ือที่​่�ลอยออกไปในทะเล ถ้​้าเรื​ือ ลอยออกไปไม่​่มี​ีคลื่​่�นซัดั เข้​้าหาฝั่​่ง� แสดงว่​่าชาวเกาะยั​ังจะโชดดี​ี การทำมาหากิ​ินไม่​่ฝื​ืดเคื​ือง แต่​่ถ้า้ เรื​ือล่​่มจมหาย และถู​ูกคลื่​่�นซั​ัดเข้​้าหาฝั่​่�ง ก็​็เป็​็นเรื่​่�องลางบอกเหตุ​ุว่​่าปี​ีนั้​้�นจะมี​ีเพศภั​ัยประสบโชคร้​้ายจากภั​ัยธรรมชาติ​ิ มาตรการในการส่​่งเสริ​ิมและรั​ักษามรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม หน่​่วยงานและองค์​์การ เอกชนร่​่วมศึ​ึกษา วิ​ิจัยั และบั​ันทึ​ึก ประเพณี​ีของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้อยู่​่ใ� นรู​ูปแบบของสื่​่�อต่​่าง ๆ เพื่​่�อการเรี​ียนรู้​้� และการอนุ​ุรั​ักษ์​์สื​ืบไป สถานภาพปั​ัจจุ​ุบั​ัน หน่​่วยงานภาครั​ัฐให้​้การสนั​ับสนุ​ุนในการจั​ัดประเพณี​ีลอยเรื​ือและบรรจุ​ุ เข้​้าไปสู่​่�ปฏิ​ิทิ​ินการท่​่องเที่​่�ยวของจั​ังหวั​ัด ซึ่​่�งชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยก็​็ได้​้ดำเนิ​ินการจั​ัดประเพณี​ีเพื่​่�อสื​ืบสานต่​่อไป การยิ​ิ น ยอมของชุ​ุมชนในการจั​ั ด ทำรายการเบื้​้�องต้​้ น มรดกภู​ูมิ​ิ ปั​ั ญญาทางวั​ั ฒ นธรรม ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้ความยิ​ินดี​ีและให้​้ความร่​่วมมื​ือในการศึ​ึกษา วิ​ิจั​ัย เพื่​่�ออนุ​ุรั​ักษ์​์ประเพณี​ีเป็​็นอย่​่างดี​ี 4.5.2 พิ​ิธี​ีอาบน้​้ำมนต์​์ของชาวเลเกาะหลี​ีเป๊​๊ะ ลั​ักษณะของมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม พิ​ิธี​ีอาบน้​้ำมนต์​์ ชาวเลแต่​่ละครอบครั​ัวจะนำตุ่​่�ม ใส่​่น้​้ำมาตั้​้�งรวมกั​ันบริ​ิเวณจั​ัดพิ​ิธี​ีกรรม จากนั้​้�นโต๊​๊ะหมอจะประกอบพิ​ิธี​ี พร้​้อมทั้​้�งเสกน้​้ำมนต์​์ ในช่​่วงหั​ัวรุ่​่�ง ชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ยแต่​่ละครอบครั​ัวจะทยอยมายั​ังลานพิ​ิธี​ีและอาบน้​้ำมนต์​์ ซึ่​่ง� ถื​ือกั​ันว่า่ จะสามารถช่​่วยชำระสิ่​่�งที่​่� ไม่​่ดี​ีให้​้หลุ​ุดออกไปจากร่​่างกาย ครอบครั​ัว และชุ​ุมชน มี​ีความเชื่​่อ� ว่​่าหากไม่​่ได้​้ทำพิ​ิธี​ีลอยเรื​ือจะทำประมงและ ทำมาหากิ​ินอื่​่�น ๆ ได้​้ไม่​่ดี​ี

v

39 v

คุ​ุณค่​่าและบทบาทของวิ​ิถี​ีชุ​ุมชนที่​่�มี​ีต่​่อมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม พิ​ิธี​ีอาบน้​้ำมนต์​์ของ ชาวเลเกาะหลี​ีเป๊​๊ะ เนื่​่�องจากในอดี​ีตชาวเลไม่​่ค่อ่ ยได้​้มี​ีโอกาสในการอาบน้​้ำจื​ืดเลยจั​ัดพิ​ิธี​ีขึ้​้�น เพื่​่�อให้​้เกิ​ิดการชำระ สิ่​่�งไม่​่ดี​ีออกจากร่​่างกายด้​้วยน้​้ำสะอาด มาตรการในการส่​่งเสริ​ิมและรั​ักษามรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม หน่​่วยงานและองค์​์การ เอกชนร่​่วมศึ​ึกษา วิ​ิจัยั และบั​ันทึ​ึก วั​ัฒนธรรมของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้อยู่​่ใ� นรู​ูปแบบของสื่​่�อต่​่าง ๆ เพื่​่�อการเรี​ียนรู้​้� และการอนุ​ุรั​ักษ์​์สื​ืบไป สถานภาพปั​ัจจุ​ุบั​ัน พิ​ิธี​ีอาบน้​้ำมนต์​์ของชาวเลเกาะหลี​ีเป๊​๊ะ ยั​ังถื​ือปฏิ​ิบั​ัติ​ิกั​ันอยู่​่�เป็​็นประจำ การยิ​ิ น ยอมของชุ​ุมชนในการจั​ั ด ทำรายการเบื้​้�องต้​้ น มรดกภู​ูมิ​ิ ปั​ั ญญาทางวั​ั ฒ นธรรม ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้ความยิ​ินดี​ีและให้​้ความร่​่วมมื​ือในการศึ​ึกษา วิ​ิจั​ัย เพื่​่�ออนุ​ุรั​ักษ์​์ประเพณี​ีเป็​็นอย่​่างดี​ี 4.5.3 พิ​ิธี​ีการต่​่อเรื​ือ ของชาวเลเกาะหลี​ีเป๊​๊ะ ลั​ักษณะของมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม พิ​ิธี​ีการต่​่อเรื​ือ ก่​่อนพิ​ิธี​ีจะเริ่​่�มขึ้​้�น ชาวเลที่​่�เป็​็น ผู้​้�ชายในหมู่​่�บ้า้ นจะเดิ​ินทางไปหาตั​ัดไม้​้ระกำ เพื่​่�อนำมาใช้​้สำหรั​ับต่​่อเป็​็นเรื​ือลอยเคราะห์​์ หรื​ือที่​่เ� รี​ียกในภาษา อู​ูรั​ักลาโว้​้ยว่​่า “ปื​ือลาจั้​้�ก” ชาวเลจะนำไม้​้ระกำมาแกะสลั​ักเป็​็นตุ๊​๊�กตารู​ูปคน ซึ่​่�งจะเป็​็นตั​ัวแทนของสมาชิ​ิกใน ครอบครั​ัว รวมทั้​้�งแกะสลั​ักเป็​็นเครื่​่อ� งมื​ือเครื่​่อ� งใช้​้ในชี​ีวิ​ิตประจำวั​ัน เช่​่น มี​ีดพร้​้า เบ็​็ดตกปลา จากนั้​้�นนำไม้​้แกะสลั​ัก เหล่​่านี้​้�ไปใส่​่ไว้​้ในเรื​ือลอยเคราะห์​์ที่​่จ� ะถู​ูกนำออกไปลอยในทะเลนอกในช่​่วงเช้​้ามื​ืดของวั​ันรุ่​่�งขึ้​้�น เพื่​่�อขจั​ัดปั​ัดเป่​่า สิ่​่�งชั่​่�วร้​้ายในครอบครั​ัวและชุ​ุมชน หลั​ังจากที่​่ก� ลุ่​่�มผู้​้�ชายร่​่วมมื​ือร่​่วมใจกั​ันต่อ่ เรื​ือ ไม้​้ระกำที่​่จ� ะใช้​้สำหรั​ับพิ​ิธี​ีลอยเรื​ือ รวมทั้​้�งแกะส่​่วนประกอบและข้​้าวของเครื่​่อ� งใช้​้เสร็​็จเรี​ียบร้​้อยแล้​้ว ก็​็จะนำมี​ีดมาแกะสลั​ักไม้​้ระกำเพื่​่�อตกแต่​่งเรื​ือ โดยตั​ัดไม้​้ให้​้เป็​็นร่​่องคล้​้ายคลื่​่�นตลอดทั้​้�งก้​้าน เพื่​่�อนำมาใช้​้ประดั​ับบริ​ิเวณขอบของเรื​ือไม้​้ระทำ ต่​่อจากนั้​้�น เป็​็นหน้​้าที่​่ข� องกลุ่​่�มผู้​้�หญิ​ิงที่​่จ� ะตกแต่​่งเรื​ือให้​้สวยงามด้​้วยดอกกล้​้วยไม้​้ ดอกดาวเรื​ือง และดอกรั​ัก พิ​ิธี​ีการต่​่อเรื​ือ เป็​็นการแสดงถึ​ึงความรั​ักและความสามั​ัคคี​ีของชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ย คุ​ุณค่​่าและบทบาทของวิ​ิถี​ีชุ​ุมชนที่​่�มี​ีต่​่อมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม พิ​ิธี​ีการต่​่อเรื​ือของ ชาวเลเกาะหลี​ีเป๊​๊ะ เสมื​ือนเป็​็นการรวมญาติ​ิให้​้มี​ีกิ​ิจกรรมร่​่วมกั​ัน

v

40 v

มาตรการในการส่​่งเสริ​ิมและรั​ักษามรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม หน่​่วยงานและองค์​์การ เอกชนร่​่วมศึ​ึกษา วิ​ิจัยั และบั​ันทึ​ึก วั​ัฒนธรรมของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้อยู่​่ใ� นรู​ูปแบบของสื่​่�อต่​่าง ๆ เพื่​่�อการเรี​ียนรู้​้� และการอนุ​ุรั​ักษ์​์สื​ืบไป สถานภาพปั​ัจจุ​ุบั​ัน พิ​ิธี​ีอาบน้​้ำมนต์​์ของชาวเลเกาะหลี​ีเป๊​๊ะ ยั​ังถื​ือปฏิ​ิบั​ัติ​ิกั​ันอยู่​่�เป็​็นประจำ การยิ​ิ น ยอมของชุ​ุมชนในการจั​ั ด ทำรายการเบื้​้�องต้​้ น มรดกภู​ูมิ​ิ ปั​ั ญญาทางวั​ั ฒ นธรรม ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้ความยิ​ินดี​ีและให้​้ความร่​่วมมื​ือในการศึ​ึกษา วิ​ิจั​ัย เพื่​่�ออนุ​ุรั​ักษ์​์ประเพณี​ีเป็​็นอย่​่างดี​ี 4.5.4 พิ​ิธี​ีเซ่​่นสรวงบรรพบุ​ุรุ​ุษของชาวเลเกาะหลี​ีเป๊​๊ะ ลั​ักษณะของมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม พิ​ิธี​ีเซ่​่นสรวงบรรพบุ​ุรุ​ุษ ในช่​่วงงานพิ​ิธี​ีลอยเรื​ือ ผู้​้�หญิ​ิงจะทำของเช่​่นไหว้​้ในพิ​ิธี​ีลอยเรื​ือ ประกอบไปด้​้วยไก่​่ย่า่ งขมิ้​้�น ข้​้าวเหนี​ียวขาว ข้​้าวเหนี​ียวเหลื​ือง ขนมหั​ัวล้​้าน ขนมแป้​้งทอด พร้​้อมทั้​้�งเที​ียนไขที่​่ใ� ส่​่มาในจาน ซึ่​่ง� จะนำไปถวายบริ​ิเวณศาลเจ้​้าโต๊​๊ะมี​ีรี​ี ที่​่ตั้​้�� งอยู่​่บ� ริ​ิเวณเนิ​ินเขา ข้​้างหมู่​่�บ้า้ น เมื่​่�อใกล้​้จะถึ​ึงช่​่วงเวลาของการประกอบพิ​ิธี​ีที่ศ่� าลประจำหมู่​่�บ้า้ น ชาวเลจะนำเครื่​่อ� งเช่​่นไหว้​้ที่ท่� ำขึ้​้�นมา ตั้​้�งบริ​ิเวณรอบศาล เพื่​่�อเช่​่นไหว้​้บรรพบุ​ุรุ​ุษและโต๊​๊ะฆี​ีรี​ีที่​่�เป็​็นผู้​้�บุ​ุกเบิ​ิกเกาะแห่​่งนี้​้� คุ​ุณค่​่าและบทบาทของวิ​ิถี​ีชุ​ุมชนที่​่มี​ีต่ � อ่ มรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม พิ​ิธี​ีเซ่​่นสรวงบรรพบุ​ุรุ​ุษ ของชาวเลเกาะหลี​ีเป๊​๊ะ เสมื​ือนเป็​็นการรวมญาติ​ิระลึ​ึกถึ​ึงคุ​ุณงามความดี​ีของบรรพบุ​ุรุ​ุษ มาตรการในการส่​่งเสริ​ิมและรั​ักษามรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม หน่​่วยงานและองค์​์การ เอกชนร่​่วมศึ​ึกษา วิ​ิจัยั และบั​ันทึ​ึก วั​ัฒนธรรมของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้อยู่​่ใ� นรู​ูปแบบของสื่​่�อต่​่าง ๆ เพื่​่�อการเรี​ียนรู้​้� และการอนุ​ุรั​ักษ์​์สื​ืบไป สถานภาพปั​ัจจุ​ุบั​ัน พิธี​ีิ เซ่​่นสรวงบรรพบุ​ุรุ​ุษ ของชาวเลเกาะหลี​ีเป๊​๊ะ ยั​ังถื​ือปฏิ​ิบัติั กัิ นั อยู่​่เ� ป็​็นประจำ การยิ​ิ น ยอมของชุ​ุมชนในการจั​ั ด ทำรายการเบื้​้�องต้​้ น มรดกภู​ูมิ​ิ ปั​ั ญญาทางวั​ั ฒ นธรรม ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้ความยิ​ินดี​ีและให้​้ความร่​่วมมื​ือในการศึ​ึกษา วิ​ิจั​ัย เพื่​่�ออนุ​ุรั​ักษ์​์ประเพณี​ีเป็​็นอย่​่างดี​ี

v

41 v

4.6 ความรู้​้�และการปฏิ​ิบั​ัติ​ิเกี่​่�ยวกั​ับธรรมชาติ​ิและจั​ักรวาล 4.6.1 ลอบเล็​็กหรื​ือไซ เครื่​่�องมื​ือจั​ับสั​ัตว์​์ทะเล ลั​ักษณะของมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม ลอบเล็​็กหรื​ือไซ เครื่​่อ� งมื​ือชนิ​ิดนี้​้�ชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ย มี​ีการใช้​้มานานมากกว่​่าร้​้อยปี​ี ในสมั​ัยก่​่อนชาวเลใช้​้ไม้​้ไผ่​่ทำตั​ัวลอบและมี​ีขนาดเล็​็กกว่​่าในปั​ัจจุ​ุบั​ันนี้​้�มาก ลอบไม้​้ไผ่​่มี​ีอายุ​ุการใช้​้งานประมาณสองเดื​ือน ขึ้​้�นอยู่​่�กับั ความอ่​่อน-แก่​่ของไม่​่ไผ่​่ที่น่� ำมาสาน ถ้​้าเป็​็นไม่​่ไผ่​่อ่อ่ น อายุ​ุของการใช้​้งานก็​็จะน้​้อยลง แนวปฏิ​ิบั​ัติ​ิในการวางลอบ คื​ือ วางลอบในทะเลบริ​ิเวณกองหิ​ิน หรื​ือใกล้​้ ๆ แนวปะการั​ัง วางบนพื้​้�นทราย ทั้​้�งนี้​้�เนื่​่�องจากหากวางบนหิ​ินหรื​ือปะการั​ังจะไม่​่สะดวกในการกู้​้�ลอบ หิ​ินหรื​ือ ปะการั​ังอาจทำให้​้ลอบพั​ังได้​้ ส่​่วนปลายอี​ีกข้​้างยึ​ึดกั​ับลำไม้​้ไผ่​่เจาะรู​ูสำหรั​ับผู​ูกเป็​็นทุ่​่�น ระยะเวลาการกู้​้�ลอบ ใช้​้เวลาประมาณ 5-7 วั​ัน สำหรั​ับบริ​ิเวณน้​้ำตื้​้�นชายฝั่​่ง� และทุ​ุก ๆ 2 วั​ัน สำหรั​ับบริ​ิเวณน้​้ำลึ​ึก ชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ย สั​ังเกตทุ่​่�นก่​่อนการกู้​้�ลอบ หากทุ่​่�นปั​ักชี้​้�ขึ้​้�นแสดงว่​่ากระแสน้​้ำค่​่อนข้​้างแรง น้​้ำไหลเชี่​่ย� ว ยั​ังไม่​่เหมาะกั​ับการดำน้​้ำ ลงไปกู้​้�ลอบ หากทุ่​่�นทำมุ​ุมเอี​ียง 45 องศา จนกระทั่​่�งค่​่อย ๆ เอนนอนลง แสดงว่​่ากระแสน้​้ำเบาแรงลง สามารถคำน้​้ำลงไปกู้​้�ลอบได้​้ คุ​ุณค่​่าและบทบาทของวิ​ิถี​ีชุ​ุมชนที่​่�มี​ีต่​่อมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม ลอบเล็​็กหรื​ือไซ เป็​็น เครื่​่อ� งมื​ือชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ยมี​ีการใช้​้มานานมากกว่​่าร้​้อยปี​ี เนื่​่�องจากสมั​ัยอดี​ีตในพื้​้�นที่​่เ� กาะกลางทะเลจะมี​ีไม้​้ไผ่​่ จำนวนมาก และอาจจะเป็​็นพืชื ที่​่ส� ามารถขึ้​้�นได้​้ในสภาวะในที่​่ติ� ดิ บนเกาะกลางทะเล จึ​ึงส่​่งผลให้​้ชาวเลใช้​้ไม้​้ไผ่​่ ทำตั​ัวลอบซึ่​่ง� มี​ีขนาคเล็​็กกว่​่าในปั​ัจจุ​ุบั​ันนี้​้�มาก อี​ีกทั้​้�งในอดี​ีตยั​ังมี​ีสั​ัตว์​์ทะเลในพื้​้�นที่​่ช� ายหาดเยอะ ไม่​่ต้อ้ งนั่​่�งเรื​ือ ออกไปไกล รวมถึ​ึงในช่​่วงอดี​ีตเรื​ือของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยยั​ังไม่​่มี​ีความเข้​้าแข็​็งมากเลยอาศั​ัยดั​ักจั​ับสั​ัตว์​์น้​้ำบริ​ิเวณ กองหิ​ิน หรื​ือใกล้​้ ๆ แนวปะการั​ัง วางบนพื้​้�นทราย มาตรการในการส่​่งเสริ​ิมและรั​ักษามรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม หน่​่วยงานและองค์​์การ เอกชนร่​่วมศึ​ึกษา วิ​ิจั​ัย และบั​ันทึ​ึก เครื่​่�องมื​ือจั​ับสั​ัตว์​์ทะเลของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้อยู่​่�ในรู​ูปแบบของสื่​่�อต่​่าง ๆ เพื่​่�อการเรี​ียนรู้​้�และการอนุ​ุรั​ักษ์​์สื​ืบไป สถานภาพปั​ัจจุ​ุบั​ัน ลอบเล็​็กหรื​ือไซยั​ังเป็​็นเครื่​่อ� งมื​ือในการดั​ักจั​ับสั​ัตว์​์น้​้ำของชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ย เช่​่นเดิ​ิม แต่​่มี​ีการพั​ัฒนาจากไม้​้ไผ่​่เป็​็นวั​ัสดุ​ุอย่​่างอื่​่�นบ้​้าง เพื่​่�ออายุ​ุของการใช้​้งานจะยาวนานขึ้​้�น และสามารถ ทำได้​้ง่​่ายขึ้​้�น และแนวปฏิ​ิบั​ัติ​ิในการวางลอบในปั​ัจจุ​ุบั​ันต้​้องวางลอบบริ​ิเวณกลางทะเลเนื่​่�องจากชายฝั่​่�งหรื​ือ กองหิ​ิน ถู​ูกทำลายไปจากการท่​่องเที่​่ย� วและเครื่​่อ� งมื​ือในการดั​ักจั​ับสั​ัตว์​์อื่​่น � ๆ รวมถึ​ึงจำนวนสั​ัตว์​์น้​้ำก็​็มี​ีจำนวน

v

42 v

น้​้อยลง ระยะเวลาการกู้​้�ลอบ ใช้​้เวลาประมาณ 2-4 วั​ัน สำหรั​ับบริ​ิเวณน้​้ำตื้​้�นชายฝั่​่ง� และทุ​ุก ๆ 2 วั​ัน สำหรั​ับ บริ​ิเวณน้​้ำลึ​ึก การยิ​ิ น ยอมของชุ​ุมชนในการจั​ั ด ทำรายการเบื้​้�องต้​้ น มรดกภู​ูมิ​ิ ปั​ั ญญาทางวั​ั ฒ นธรรม ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้ความยิ​ินดี​ีและให้​้ความร่​่วมมื​ือในการศึ​ึกษา วิ​ิจั​ัย เพื่​่�ออนุ​ุรั​ักษ์​์เป็​็นอย่​่างดี​ี 4.6.2 ลอบใหญ่​่ เครื่​่�องมื​ือจั​ับสั​ัตว์​์ทะเล ลั​ักษณะของมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม ลอบใหญ่​่เครื่​่อ� งมื​ือชนิ​ิดนี้​้�ชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ยมี​ีการใช้​้ มานานมากกว่​่าร้​้อยปี​ี ลอบใหญ่​่ ใช้​้วางในบริ​ิเวณห่​่างจากฝั่​่�งออกไปประมาณ 4-5 กิ​ิโลเมตร ลึ​ึกลงไป ประมาณ 20 เมตร วางบริ​ิเวณกองหิ​ินในทะเล ส่​่วนใหญ่​่อยู่​่�ระหว่​่างเกาะอาดั​ัง และเกาะเล็​็ก วางประมาณ 3-4 ลู​ูกต่​่อจุ​ุดหรื​ือต่​่อกองหิ​ิน ใช้​้เวลาวางประมาณ 15 วั​ันจึ​ึงจะกู้​้�ลอบ อย่​่างไรก็​็ตาม จะมี​ีการดำน้​้ำเพื่​่�อ ตรวจดู​ูปริ​ิมาณสั​ัตว์​์น้​้ำว่​่าเพี​ียงพอต่​่อการกู้​้�ลอบหรื​ือไม่​่ เนื่​่�องจากลอบมี​ีขนาคใหญ่​่และน้​้ำหนั​ักมาก ส่​่วนใหญ่​่ ชาวเลจึ​ึงใช้​้วิ​ิธี​ีการดำน้​้ำลงไปจั​ับปลาออกมาจากลอบโดยไม่​่กู้​้�ลอบขึ้​้�นมา สั​ัตว์​์น้​้ำที่​่�ได้​้จากเครื่​่�องมื​ือประมง ชนิ​ิดนี้​้� ได้​้แก่​่ ปลาเก๋​๋าจุ​ุดแดง ปลาเก๋​๋าลายเสื​ือ ปลามง กุ้​้�งมั​ังกร เป็​็นต้​้น คุ​ุณค่​่าและบทบาทของวิ​ิถี​ีชุ​ุมชนที่​่มี​ีต่ � อ่ มรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม ลอบใหญ่​่เป็​็นเครื่​่อ� งมื​ือ ชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ยมี​ีการใช้​้มานานมากกว่​่าร้​้อยปี​ี เนื่​่�องจากสมั​ัยอดี​ีตในพื้​้�นที่​่เ� กาะหลี​ีเป๊​๊ะยั​ังมี​ีสั​ัตว์​์ทะเลจำนวนเยอะ โดยเฉพาะในส่​่วนของสั​ัตว์​์ทะเลหายากในปั​ัจจุ​ุบั​ัน เช่​่น ปลาเก๋​๋าจุ​ุดแดง ปลาเก๋​๋าลายเสื​ือ ปลามง กุ้​้�งมั​ังกร เป็​็นต้น ดั ้ งั นั้​้�นชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยจึ​ึงพั​ัฒนาเครื่​่อ� งมื​ือในการดั​ักจั​ับในพื้​้�นที่​่ก� ลางทะเล ซึ่​่ง� มี​ีน้​้ำหนั​ักมากกว่​่าไซ หรื​ือ ลอบเล็​็กเนื่​่�องจากต้​้องสามารถต้​้านแรงน้​้ำทะเลได้​้ด้​้วย มาตรการในการส่​่งเสริ​ิมและรั​ักษามรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม หน่​่วยงานและองค์​์การ เอกชนร่​่วมศึ​ึกษา วิ​ิจั​ัย และบั​ันทึ​ึก เครื่​่�องมื​ือจั​ับสั​ัตว์​์ทะเลของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้อยู่​่�ในรู​ูปแบบของสื่​่�อต่​่าง ๆ เพื่​่�อการเรี​ียนรู้​้�และการอนุ​ุรั​ักษ์​์สื​ืบไป สถานภาพปั​ัจจุ​ุบั​ัน ลอบใหญ่​่ยังั เป็​็นเครื่​่อ� งมื​ือในการดั​ักจั​ับสั​ัตว์​์น้​้ำของชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ยเช่​่นเดิ​ิม แต่​่มี​ีการพั​ัฒนาจากไม้​้ไผ่​่เป็​็นวัสดุ​ุ ั อย่​่างอื่​่�นบ้า้ ง เพื่​่�ออายุ​ุของการใช้​้งานจะยาวนานขึ้​้�น และสามารถทำได้​้ง่า่ ยขึ้​้�น การยิ​ิ น ยอมของชุ​ุมชนในการจั​ั ด ทำรายการเบื้​้�องต้​้ น มรดกภู​ูมิ​ิ ปั​ั ญญาทางวั​ั ฒ นธรรม ชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้ความยิ​ินดี​ีและให้​้ความร่​่วมมื​ือในการศึ​ึกษา วิ​ิจั​ัย เพื่​่�ออนุ​ุรั​ักษ์​์เป็​็นอย่​่างดี​ี

v

43 v

4.6.3 เบ็​็ดอิ​ินโด เครื่​่�องมื​ือจั​ับสั​ัตว์​์ทะเล ลั​ั ก ษณะของมรดกภู​ูมิ​ิ ปั​ั ญญาทางวั​ั ฒ นธรรม เบ็​็ดอิ​ินโด มี​ีการนำมาใช้​้เมื่​่�อประมาณ พ.ศ. 2540 หรื​ือราว ๆ 10 กว่​่าปี​ีที่แ่� ล้​้ว สามารถใช้​้ได้​้ในช่​่วงเช้​้าถึ​ึงเย็​็น ชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ย นิ​ิยมนำเบ็​็ดอิ​ินโดมาใช้​้ระหว่​่างที่​่ร� อเก็​็บกู้​้�ลอบ เบ็​็ดอิ​ินโคมี​ีหลายตา ส่​่วนใหญ่​่นิ​ิยม 7 ตา และ 9 ตา โดยมี​ีความเชื่​่�อว่​่าหากใช้​้จำนวน ตาเบ็​็ดเป็​็นเลขคี่​่�นั้​้�นจะทำให้​้ปลาติ​ิดเบ็​็ดมากกว่​่าการใส่​่ตาเบ็​็ด เป็​็นคู่​่� เบ็​็ดอิ​ินโดนิ​ิยมใช้​้ทำประมงตลอดทั้​้�งปี​ี สั​ัตว์​์น้​้ำที่​่�จั​ับได้​้จาก เครื่​่อ� งมื​ือชนิ​ิดนี้​้�ส่​่วนใหญ่​่เป็​็นปลาผิ​ิวน้​้ำ ได้​้แก่​่ ปลาหางแข็​็ง อิ​ินทรี​ีย์​์ ดอก (ขนาดตั​ัวประมาณ 1 กก.) ด้​้วยลั​ักษณะของการใช้​้เครื่​่อ� งมื​ือ จะเป็​็นการใช้​้เอ็​็นสี​ีเพื่​่�อล่​่อปลาและปล่​่อยขนเบ็​็ดไปในขณะที่​่�เรื​ือ กำลั​ังแล่​่นเมื่​่�อได้​้ปลามากจึ​ึงจะเก็​็บขึ้​้�นมาและแกะปลาออกใส่​่ลั​ัง ที่​่�เตรี​ียมไว้​้ ทำแบบนี้​้�ไปเรื่​่�อย ๆ จนกว่​่าจะได้​้ปริ​ิมาณสั​ัตว์​์น้​้ำตาม ต้​้องการ คุ​ุณค่​่ า และบทบาทของวิ​ิ ถี​ีชุ​ุ มชนที่​่� มี​ีต่​่ อ มรดก ภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม คาดว่​่าเบ็​็ดอิ​ินโดดั​ัดแปลงมาจาก “เบ็​็ด ลากปลา” ที่​่�ชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ยเคยใช้​้ในอดี​ีต โดยนำเอาเหง้​้าของ ต้​้นพลับั พลึ​ึงมาเป็​็นเหยื่​่�อปลอม เนื่​่�องจากต้​้นพลับั พลึ​ึงมี​ีมากบริ​ิเวณ ชายหาดตามเกาะต่​่าง ๆ ชาวเล จะนำมาเด็​็ดเอาใบและปอกเปลื​ือก ออก ขนาดของเหยื่​่�อปลอมที่​่ใ� หญ่​่จะทำให้​้จับั สั​ัตว์​์น้​้ำได้​้ขนาดใหญ่​่ ด้​้วย ปั​ัจจุ​ุบั​ันชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ยนิ​ิยมใช้​้ขนเป็​็ดมาเป็​็นเหยื่​่�อปลอม ทำให้​้แต่​่ละครั​ัวเรื​ือนนิ​ิยมเลี้​้�ยงเป็​็ดไว้​้บริ​ิเวณบ้​้านที่​่�อยู่​่�อาศั​ัย มาตรการในการส่​่ ง เสริ​ิ ม และรั​ั ก ษามรดก ภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม หน่​่วยงานและองค์​์การเอกชนร่​่วมศึ​ึกษา วิ​ิจั​ัย และบั​ันทึ​ึก เครื่​่�องมื​ือจั​ับสั​ัตว์​์ทะเลของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้อยู่​่�ในรู​ูปแบบของสื่​่�อต่​่างๆ เพื่​่�อการเรี​ียนรู้​้�และ การอนุ​ุรั​ักษ์​์สื​ืบไป สถานภาพปั​ัจจุ​ุบั​ัน เบ็​็ดอิ​ินโดยั​ังมี​ีการนำมาใช้​้ในการตกปลาในปั​ัจจุ​ุบั​ัน เนื่​่�องจากสามารถ ใช้​้ได้​้ในช่​่วงเวลาไหนก็​็ได้​้ แต่​่ในปั​ัจจุ​ุบั​ันจะพบเห็​็นได้​้น้อ้ ยลงเนื่​่�องจากชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ยส่​่วนหนึ่​่ง� เข้​้ามาทำงาน ภาคการท่​่องเที่​่�ยว การยิ​ิ น ยอมของชุ​ุมชนในการจั​ั ด ทำรายการเบื้​้�องต้​้ น มรดกภู​ูมิ​ิ ปั​ั ญญาทางวั​ั ฒ นธรรม ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้ความยิ​ินดี​ีและให้​้ความร่​่วมมื​ือในการศึ​ึกษา วิ​ิจั​ัย เพื่​่�ออนุ​ุรั​ักษ์​์เป็​็นอย่​่างดี​ี

v

44 v

4.6.4 เบ็​็ดสึ่​่�งหรื​ือเบ็​็ดโสก เครื่​่�องมื​ือจั​ับสั​ัตว์​์ทะเล ลั​ักษณะของมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม เบ็​็ดสึ่​่ง� หรื​ือเบ็​็ดโสก เป็​็นเครื่​่อ� งมื​ือประมงที่​่ช� าวเล อู​ูรั​ักลาโว้​้ยใช้​้ตกปลามาเป็​็นเวลานาน เบ็​็ดโสกเป็​็นเบ็​็ดตาเดี​ียว ใช้​้ตกปลาน้​้ำลึ​ึกโดยชั​ักเบ็​็ดขึ้​้�น ๆ ลงเพื่​่�อล่​่อปลา สั​ัตว์​์น้​้ำส่​่วนใหญ่​่ที่​่�ติ​ิดเบ็​็ดจะมี​ีขนาดใหญ่​่ ได้​้แก่​่ อิ​ินทรี​ีย์​์บั่​่�ง เป็​็นต้​้น คุ​ุณค่​่าและบทบาทของวิ​ิถี​ีชุ​ุมชนที่​่�มี​ีต่​่อมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม เบ็​็ดสึ่​่�งหรื​ือเบ็​็ดโสก เป็​็นเครื่​่อ� งมื​ือการจั​ับปลามาตั้​้�งแต่​่อดี​ีต จนมาถึ​ึงปั​ัจจุ​ุบั​ัน และเป็​็นเครื่​่อ� งมื​ือที่​่นิ� ยิ มกั​ันในชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ย เนื่​่�องจาก เป็​็นเครื่​่�องมี​ีที่​่�มี​ีวิ​ิธี​ีการที่​่�ง่​่ายที่​่�สุ​ุดในการจั​ับปลา มาตรการในการส่​่งเสริ​ิมและรั​ักษามรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม หน่​่วยงานและองค์​์การ เอกชนร่​่วมศึ​ึกษา วิ​ิจั​ัย และบั​ันทึ​ึก เครื่​่�องมื​ือจั​ับสั​ัตว์​์ทะเลของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้อยู่​่�ในรู​ูปแบบของสื่​่�อต่​่างๆ เพื่​่�อการเรี​ียนรู้​้�และการอนุ​ุรั​ักษ์​์สื​ืบไป สถานภาพปั​ัจจุ​ุบั​ัน เบ็​็ดสึ่​่�งหรื​ือเบ็​็ดโสก ยั​ังมี​ีการนำมาใช้​้ในการตกปลาในปั​ัจจุ​ุบั​ัน เนื่​่�องจาก สามารถใช้​้ได้​้ในช่​่วงเวลาไหนก็​็ได้​้ แต่​่ในปั​ัจจุ​ุบั​ันจะพบเห็​็นได้​้น้อ้ ยลงเนื่​่�องจากชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ยส่​่วนหนึ่​่ง� เข้​้ามา ทำงานภาคการท่​่องเที่​่ย� ว แต่​่นักั ท่​่องเที่​่ย� วส่​่วนหนึ่​่ง� ที่​่ชื่​่� น� ชอบการตกเบ็​็ดก็​็มักั จะได้​้รับั การถ่​่ายทอดเทคนิ​ิคจาก ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยจากกการใช้​้เบ็​็ดสึ่​่�งหรื​ือเบ็​็ดโสก โดยการยิ​ินยอมของชุ​ุมชนในการจั​ัดทำรายการเบื้​้�องต้​้น มรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม การยิ​ิ น ยอมของชุ​ุมชนในการจั​ั ด ทำรายการเบื้​้�องต้​้ น มรดกภู​ูมิ​ิ ปั​ั ญญาทางวั​ั ฒ นธรรม ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้ความยิ​ินดี​ีและให้​้ความร่​่วมมื​ือในการศึ​ึกษา วิ​ิจั​ัย เพื่​่�ออนุ​ุรั​ักษ์​์เป็​็นอย่​่างดี​ี

4.6.5 ปื​ืนฉมวก เครื่​่�องมื​ือจั​ับสั​ัตว์​์ทะเล ลั​ักษณะของมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม ปื​ืนฉมวก ชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ยมี​ีความสามารถพิ​ิเศษ ในการดำน้​้ำและใช้​้ฉมวกแทงปลามาตั้​้�งแต่​่สมัยั อดี​ีต แต่​่ในปั​ัจจุ​ุบั​ันไม่​่นิยิ มและไม่​่มี​ีการใช้​้อุ​ุปกรณ์​์ดั​ังกล่​่าวอี​ีกแล้​้ว เนื่​่�องจากฉมวกมี​ีรู​ูปร่​่างที่​่�ค่​่อนข้​้างยาว เกะกะ และจั​ับสั​ัตว์​์น้​้ำได้​้ดี​ีเฉพาะในบริ​ิเวณซอกหิ​ินเท่​่านั้​้�น และด้​้วย วิ​ิวัฒ ั นาการของเครื่​่อ� งมื​ือประมงที่​่อ� ำนวยความสะดวกให้​้ทำประมงง่​่ายขึ้​้�น ได้​้มี​ีการพั​ัฒนาเป็​็นการใช้​้ปื​ืนฉมวก ในการจั​ับสั​ัตว์​์น้​้ำแทนการใช้​้ฉมวก โดยชาวเลดำน้​้ำลึ​ึกลงไปยิ​ิงสั​ัตว์​์น้​้ำ ดั​ังนั้​้�น ช่​่วงที่​่ท� ำประมงโดยใช้​้เครื่​่อ� งมื​ือ ชนิ​ิดนี้​้� น้​้ำทะเลจะต้​้องมี​ีความใสมากพอที่​่�จะมองเห็​็นปลา และในบางครั้​้�งที่​่�น้​้ำใสมากก็​็สามารถเล็​็งการยิ​ิง จากเหนื​ือน้​้ำได้​้เช่​่นกัน ั การใช้​้ปื​ืนฉมวกนิ​ิยมใช้​้ในช่​่วงที่​่ข� าดแคลนสั​ัตว์​์น้​้ำ โดยจะจั​ับมาเพื่​่�อการประกอบอาหาร บริ​ิโภคในครั​ัวเรื​ือนเท่​่านั้​้�น และมี​ีการจั​ับปลาที่​่�อยู่​่�บริ​ิเวณใกล้​้ ๆ กั​ับเกาะหลี​ีเป๊​๊ะ คุ​ุณค่​่าและบทบาทของวิ​ิถี​ีชุ​ุมชนที่​่มี​ีต่ � อ่ มรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม ในอดี​ีตเครื่​่อ� งมื​ือในการ จั​ับปลาหรื​ือสั​ัตว์​์ทะเลมี​ีน้​้อย อี​ีกทั้​้�งในอดี​ีตมี​ีไม่​่ไฝ่​่จำนวนมาก ส่​่งผลให้​้ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยคิ​ิดค้​้นเครื่​่�องมื​ือจาก ไม้​้ไผ่​่สำหรั​ับจั​ับสั​ัตว์​์ทะเล แต่​่ในปั​ัจจุ​ุบั​ันได้​้มี​ีเหล็​็กเข้​้ามาแทนที่​่� v

45 v

มาตรการในการส่​่งเสริ​ิมและรั​ักษามรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม หน่​่วยงานและองค์​์การ เอกชนร่​่วมศึ​ึกษา วิ​ิจั​ัย และบั​ันทึ​ึก เครื่​่�องมื​ือจั​ับสั​ัตว์​์ทะเลของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้อยู่​่�ในรู​ูปแบบของสื่​่�อต่​่าง ๆ เพื่​่�อการเรี​ียนรู้​้�และการอนุ​ุรั​ักษ์​์สื​ืบไป สถานภาพปั​ัจจุ​ุบั​ัน เนื่​่�องจากในปั​ัจจุ​ุบั​ันเครื่​่อ� งมื​ือการจั​ับสั​ัตว์​์ทะเลมี​ีพั​ัฒนาการให้​้ใช้​้งานและ ผลิ​ิตได้​้ง่​่าย ดั​ังนั้​้�นปื​ืนฉมวก จึ​ึงไม่​่ได้​้รั​ับความนิ​ิยมอี​ีกต่​่อไป แต่​่การดำน้​้ำลึ​ึกและนานของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยยั​ังมี​ี เหมื​ือนเดิ​ิม การยิ​ิ น ยอมของชุ​ุมชนในการจั​ั ด ทำรายการเบื้​้�องต้​้ น มรดกภู​ูมิ​ิ ปั​ั ญญาทางวั​ั ฒ นธรรม ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้ความยิ​ินดี​ีและให้​้ความร่​่วมมื​ือในการศึ​ึกษา วิ​ิจั​ัย เพื่​่�ออนุ​ุรั​ักษ์​์เป็​็นอย่​่างดี​ี

4.6.6 อวน เครื่​่�องมื​ือจั​ับสั​ัตว์​์ทะเล ลั​ักษณะของมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม อวนที่​่ช� าวเลนิ​ิยมใช้​้มี​ีขนาดลึ​ึก 5 วา ยาว 200 วา ตาอวนมี​ีขนาด 3 x 3 นิ้​้�ว วิ​ิธี​ีการทำประมงโดยปล่​่อยอวนไปกั​ับเรื​ือประมง มี​ีการใส่​่ทุ่​่�นลอยและไฟบริ​ิเวณ หางอวนเพื่​่�อเป็​็นสั​ัญลั​ักษณ์​์ให้​้แก่​่เรื​ือประมงลำอื่​่�นในการป้​้องกั​ันการวางอวนซ้​้อนทั​ับกั​ัน แนวปฏิ​ิบั​ัติ​ิพื้​้�นบ้​้าน ได้​้แก่​่ การวางอวนในเวลากลางคื​ืนที่​่�เป็​็นเดื​ือนมื​ืดหรื​ือข้​้างแรม (แรม 7-8 ค่​่ำ ใช้​้เวลาในการวางอวน ประมาณ 10 นาที​ี หลั​ังจากนั้​้�นรอประมาณ 1 ชั่​่�วโมง เพื่​่�อดึ​ึงอวนขึ้​้�นมา ใช้​้เวลาในการดึ​ึงอวนและแกะปลา ที่​่�จั​ับได้​้ใส่​่ภาชนะที่​่�เตรี​ียมไว้​้ประมาณ 1 ชั่​่�วโมงเช่​่นกั​ัน หลั​ังจากนั้​้�นจึ​ึงย้​้ายไปวางอวนบริ​ิเวณอื่​่�นต่​่อไป โดย สามารถวางอวนได้​้ประมาณ 3 รอบต่​่อวั​ัน จั​ับสั​ัตว์​์น้​้ำได้​้ประมาณ 10-80 กิ​ิโลกรั​ัมต่​่อครั้​้�งของการออกเรื​ือ สั​ัตว์​์น้​้ำที่​่ไ� ด้​้ส่ว่ นใหญ่​่ ได้​้แก่​่ ปลาโอ ปลาอิ​ินทรี​ีย์​์บั้​้�ง อย่​่างไรก็​็ตามการทำประมงโดยใช้​้อวนเป็​็นการทำประมง ที่​่�ต้​้องลงทุ​ุนมาก ชาวเลส่​่วนใหญ่​่จึ​ึงนิ​ิยมทำประมงโดยใช้​้ลอบมากกว่​่า คุ​ุณค่​่าและบทบาทของวิ​ิถี​ีชุ​ุมชนที่​่�มี​ีต่​่อมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม อวนเป็​็นเครื่​่�องมื​ือ สมั​ัยใหม่​่สำหรั​ับชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยที่​่�ได้​้รั​ับอิ​ิทธิ​ิพลไปจากชาวประมงในบริ​ิเวณใกล้​้เคี​ียง ซึ่​่�งต้​้องมี​ีการลงทุ​ุน ดั​ังนั้​้�นปั​ัจจุ​ุบั​ันก็​็ยั​ังไม่​่เป็​็นที่​่�นิ​ิยมมากเท่​่าไหร่​่ มาตรการในการส่​่งเสริ​ิมและรั​ักษามรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม หน่​่วยงานและองค์​์การ เอกชนร่​่วมศึ​ึกษา วิ​ิจั​ัย และบั​ันทึ​ึก เครื่​่�องมื​ือจั​ับสั​ัตว์​์ทะเลของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้อยู่​่�ในรู​ูปแบบของสื่​่�อต่​่าง ๆ เพื่​่�อการเรี​ียนรู้​้�และการอนุ​ุรั​ักษ์​์สื​ืบไป สถานภาพปั​ัจจุ​ุบั​ัน เป็​็นเครื่​่อ� งมื​ือจั​ับสั​ัตว์​์ทะเลของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยที่​่มี​ี� เงิ​ินทุ​ุนในการซื้​้�อวั​ัสดุ​ุ และ ส่​่วนใหญ่​่ก็​็ใช้​้คู่​่�กั​ับลอบ การยิ​ิ น ยอมของชุ​ุมชนในการจั​ั ด ทำรายการเบื้​้�องต้​้ น มรดกภู​ูมิ​ิ ปั​ั ญญาทางวั​ั ฒ นธรรม ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้ความยิ​ินดี​ีและให้​้ความร่​่วมมื​ือในการศึ​ึกษา วิ​ิจั​ัย เพื่​่�ออนุ​ุรั​ักษ์​์เป็​็นอย่​่างดี​ี

v

46 v

4.6.7 การสั​ังเกตแหล่​่งที่​่�อยู่​่�อาศั​ัยของสั​ัตว์​์น้​้ำในการทำประมง ลั​ักษณะของมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม การสั​ังเกตแหล่​่งที่​่อ� ยู่​่อ� าศั​ัยของสั​ัตว์​์น้​้ำในการทำ ประมงสามารถสั​ังเกตได้​้ 3 ประการคื​ือ (๑) น้​้ำเดิ​ิน เป็​็นการสั​ังเกตการ ไหลของกระแสน้​้ำ ซึ่​่�งสามารถคาดคะเนปริ​ิมาณสั​ัตว์​์น้​้ำ เมื่​่�ออยู่​่ก� ลางทะเลได้​้ จากการสั​ังเกตพฤติ​ิกรรมของปลานั้​้�นพบว่​่า บริ​ิเวณหั​ัวแหลมของเกาะซึ่​่ง� เป็​็นพื้​้�นที่ที่​่� น้่� ำ้ ไหล มาบรรจบกั​ันจะมี​ีสั​ัตว์​์น้​้ำในปริ​ิมาณมาก (๒) นก ชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ยใช้​้การสั​ังเกตนกที่​่�บิ​ินอยู่​่�กลางทะเล บริ​ิเวณที่​่�มี​ีนกจะมี​ีสั​ัตว์​์น้​้ำ จำพวกปลาอาศั​ัยอยู่​่ม� าก โดยแนวปฏิ​ิบัติั พื้​้�นบ้ ิ น้ ในการสั​ังเกตนก คื​ือ การขั​ับเรื​ือติ​ิดตามนกประมาณ 3-4 ตั​ัว ที่​่�บิ​ินรอบ ๆ เกาะ เพื่​่�อไปหาฝู​ูงใหญ่​่ นกที่​่�ชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ยบนเกาะหลี​ีเป๊​๊ะ ใช้​้สั​ังเกตได้​้แก่​่ นกนางนวลสี​ีดำ (๓) กองหิ​ิน/แนวปะการั​ัง กองหิ​ินใด้​้น้ำ้ เป็​็นแหล่​่งที่​่อ� ยู่​่อ� าศั​ัยของสั​ัตว์​์น้​้ำ ดั​ังนั้​้�น ชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ย จึ​ึงนิ​ิยมใช้​้ลอบวางดั​ักสั​ัตว์​์น้​้ำบริ​ิเวณนี้​้� เมื่​่�อน้​้ำใสจะสามารถมองเห็​็นทั้​้�งกองหิ​ินและแนวปะการั​ังได้​้จากเหนื​ือน้​้ำ หากน้​้ำใสไม่​่มาก ชาวเลจะดำน้​้ำเพื่​่�อดู​ูกองหิ​ิน สำหรั​ับในบริ​ิเวณน้​้ำลึ​ึก ชาวเลจะทอดสมอเรื​ือเพื่​่�อดำน้​้ำ สำรวจเบื้​้�องต้​้น หากพบกองหิ​ินหรื​ือแนวปะการั​ังที่​่�เป็​็นแหล่​่งที่​่�อยู่​่�ของสั​ัตว์​์น้​้ำ จะจดจำตำแหน่​่งโดยอาศั​ัย การเล็​็งต้​้นไม้​้จากเกาะใกล้​้เคี​ียง วั​ัดระยะรั​ัศมี​ีและระยะห่​่างของสิ่​่�งสำคั​ัญของพื้​้�นที่​่�บริ​ิเวณนั้​้�นด้​้วยสายตา เพื่​่�อมาทำการประมงในครั้​้�งต่​่อ ๆ ไป คุ​ุณค่​่าและบทบาทของวิ​ิถี​ีชุ​ุมชนที่​่�มี​ีต่​่อมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม แนวปฏิ​ิบั​ัติ​ิพื้​้�นบ้​้าน เมื่​่�อชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ยสั​ังเกตสิ่​่�งต่​่าง ๆ ซึ่​่�งเริ่​่�มหาตำแหน่​่งในการวางเครื่​่�องมื​ือประมง อย่​่างไรก็​็ตาม ชาวเล จะไม่​่ทิ้​้�งสมอเรื​ือกลางทะเล แต่​่จะปล่​่อยให้​้เรื​ือลอยไปเรื่​่�อย ๆ เมื่​่�อจั​ับสั​ัตว์​์น้​้ำขึ้​้�นมาได้​้ พวกเขาจะจดจำ ตำแหน่​่งที่​่จั� บั สั​ัตว์​์น้​้ำได้​้ ความรู้​้�พื้​้�นบ้​้านเกี่​่ย� วกั​ับแหล่​่งจั​ับสั​ัตว์​์น้​้ำจะถู​ูกถ่​่ายทอดจากรุ่​่�นพ่​่อแม่​่สู่�รุ่​่�นลู​ู ่ กหลานของ ชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ยวั​ัยกลางคนสามารถจดจำตำแหน่​่ง “แหล่​่งปลาชุ​ุม” เหล่​่านี้​้� ได้​้เกื​ือบร้​้อยจุ​ุดในท้​้องทะเลแห่​่งนี้​้� มาตรการในการส่​่งเสริ​ิมและรั​ักษามรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม หน่​่วยงานและองค์​์การ เอกชนร่​่วมศึ​ึกษา วิ​ิจัยั และบั​ันทึ​ึก ภู​ูมิ​ิปั​ัญญาของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้อยู่​่ใ� นรู​ูปแบบของสื่​่�อต่​่าง ๆ เพื่​่�อการเรี​ียนรู้​้� และการอนุ​ุรั​ักษ์​์สื​ืบไป สถานภาพปั​ัจจุ​ุบั​ัน การสั​ังเกตแหล่​่งที่​่�อยู่​่�อาศั​ัยของสั​ัตว์​์น้​้ำในการทำประมงยั​ังคงใช้​้กั​ันอย่​่าง แพร่​่หลายในกลุ่​่�มชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ย แต่​่ด้​้วยสภาพความชุ​ุกชุ​ุมของสั​ัตว์​์น้​้ำในทะเลที่​่�เปลี่​่�ยนไปอาจจะทำให้​้การ คาดคะเนอาจจะไม่​่แม่​่นยำเหมื​ือนในอดี​ีต v

47 v

การยิ​ิ น ยอมของชุ​ุมชนในการจั​ั ด ทำรายการเบื้​้�องต้​้ น มรดกภู​ูมิ​ิ ปั​ั ญญาทางวั​ั ฒ นธรรม ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้ความยิ​ินดี​ีและให้​้ความร่​่วมมื​ือในการศึ​ึกษา วิ​ิจั​ัย เพื่​่�ออนุ​ุรั​ักษ์​์ประเพณี​ีเป็​็นอย่​่างดี​ี 4.6.8 การสั​ังเกตธรรมชาติ​ิในการทำประมง ลั​ักษณะของมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม การสั​ังเกตธรรมชาติ​ิในการทำประมงสามารถ จำแนกเป็​็นหั​ัวข้​้อย่​่อยต่​่าง ๆ ได้​้ดั​ังนี้​้� (๑) การสั​ังเกตสี​ีน้​้ำ สี​ีน้​้ำทะเลมี​ีผลต่​่อการมองเห็​็นเมื่​่�อดำลงใต้​้น้​้ำ ซึ่​่�งเครื่​่�องมื​ือจั​ับสั​ัตว์​์น้​้ำ บางชนิ​ิดต้​้องอาศั​ัยการดำน้​้ำลงใต้​้น้ำ้ เพื่​่�อจั​ับสั​ัตว์​์น้​้ำ ได้​้แก่​่ การกู้​้�ลอบ การใช้​้ปื​ืนฉมวก ดั​ังนั้​้�นในช่​่วงที่​่น้� ำ้ ขุ่​่�น ชาวเลจะไม่​่ใช้​้เครื่​่�องมื​ือประมงดั​ังกล่​่าว (2) น้​้ำใหญ่​่ เป็​็นช่ว่ งที่​่ร� ะดั​ับน้​้ำทะเลขึ้​้�นสู​ูง สั​ัตว์​์น้​้ำจำพวกปลาจะออกมาจากแหล่​่งที่​่อ� ยู่​่อ� าศั​ัย จำนวนมาก ชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ยจะสั​ังเกตช่​่วงน้​้ำใหญ่​่จากพระจั​ันทร์​์เต็​็มดวงหรื​ืออยู่​่�ในช่​่วงข้​้างขึ้​้�น แนวปฏิ​ิบั​ัติ​ิ พื้​้�นบ้​้านของชาวเลนิ​ิยมใช้​้เบ็​็ดอิ​ินโดและปื​ืนฉมวกในช่​่วงนี้​้� เนื่​่�องจากมี​ีแสงสว่​่างทำให้​้ปลาเห็​็นและขึ้​้�นมากิ​ิน แพลงค์​์ตอนที่​่ล� อยอยู่​่บ� นผิ​ิวน้​้ำด้​้านบน เป็​็นโอกาสให้​้ชาวเลสามารถมองเห็​็นตัวั ปลาได้​้ชัดั เจน การใช้​้เบ็​็ดอิ​ินโด และปื​ืนฉมวกจึ​ึงมี​ีความแม่​่นยำ ไม่​่นิ​ิยมใช้​้อวนในช่​่วงนี้​้�เนื่​่�องจากแสงสว่​่างทำให้​้ปลามองเห็​็นอวน (3) ฝนฟ้​้าอากาศ ในช่​่วงฤดู​ูฝนจะไม่​่ออกทำประมงในทะเลลึ​ึก มี​ีบ้​้างบริ​ิเวณใกล้​้ฝั่ง�่ ซึ่​่ง� เป็​็นเพี​ียง การจั​ับเพื่​่�อเป็​็นอาหารเท่​่านั้​้�น เพราะเป็​็นช่ว่ งที่​่ค� ลื่​่�นลมแรง ในอดี​ีตช่​่วงเดื​ือนตุ​ุลาคมถึ​ึงเดื​ือนพฤศจิ​ิกายนจะเป็​็น ช่​่วงมรสุ​ุม ชาวเลจะไม่​่ออกเรื​ือทำประมงบริ​ิเวณน้​้ำลึ​ึก จะทำประมงน้​้ำตื้​้�นใกล้​้ฝั่​่�งโดยใช้​้เบ็​็ดและปื​ืนฉมวก เป็​็นอุ​ุปกรณ์​์หลั​ักในการจั​ับสั​ัตว์​์น้​้ำ คุ​ุณค่​่าและบทบาทของวิ​ิถี​ีชุ​ุมชนที่​่�มี​ีต่​่อมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม แนวปฏิ​ิบั​ัติ​ิพื้​้�นบ้​้าน เมื่​่�อชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ยสั​ังเกตสิ่​่�งต่​่าง ๆ ความรู้​้�พื้​้�นบ้​้านเกี่​่ย� วกั​ับแหล่​่งจั​ับสั​ัตว์​์น้​้ำจะถู​ูกถ่​่ายทอดจากรุ่​่�นพ่​่อแม่​่สู่�รุ่​่�น ่ ลู​ูกหลานของชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ยวั​ัยกลางคนสามารถจดจำตำแหน่​่ง “แหล่​่งปลาชุ​ุม” เหล่​่านี้​้� ได้​้เกื​ือบร้​้อยจุ​ุด ในท้​้องทะเลแห่​่งนี้​้� มาตรการในการส่​่งเสริ​ิมและรั​ักษามรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม หน่​่วยงานและองค์​์การ เอกชนร่​่วมศึ​ึกษา วิ​ิจัยั และบั​ันทึ​ึก ภู​ูมิ​ิปั​ัญญาของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้อยู่​่ใ� นรู​ูปแบบของสื่​่�อต่​่าง ๆ เพื่​่�อการเรี​ียนรู้​้� และการอนุ​ุรั​ักษ์​์สื​ืบไป สถานภาพปั​ัจจุ​ุบั​ัน การสั​ังเกตแหล่​่งที่​่�อยู่​่�อาศั​ัยของสั​ัตว์​์น้​้ำในการทำประมงยั​ังคงใช้​้กั​ันอย่​่าง แพร่​่หลายในกลุ่​่�มชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ย แต่​่ด้​้วยสภาพความชุ​ุกชุ​ุมของสั​ัตว์​์น้​้ำในทะเลที่​่�เปลี่​่�ยนไปอาจจะทำให้​้การ คาดคะเนอาจจะไม่​่แม่​่นยำเหมื​ือนในอดี​ีต การยิ​ิ น ยอมของชุ​ุมชนในการจั​ั ด ทำรายการเบื้​้�องต้​้ น มรดกภู​ูมิ​ิ ปั​ั ญญาทางวั​ั ฒ นธรรม ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้ความยิ​ินดี​ีและให้​้ความร่​่วมมื​ือในการศึ​ึกษา วิ​ิจั​ัย เพื่​่�ออนุ​ุรั​ักษ์​์ประเพณี​ีเป็​็นอย่​่างดี​ี

v

48 v

4.7 งานช่​่างฝี​ีมื​ือดั้​้�งเดิ​ิม 4.7.1 ว่​่าวควาย ลั​ักษณะของมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม ว่​่าวควาย เป็​็นว่​่าวไทยที่​่�ถื​ือได้​้ว่​่าเป็​็นเอกลั​ักษณ์​์ ของจั​ังหวั​ัดสตู​ูล เกิ​ิดจากการผสมผสานระหว่​่าง ว่​่าวจุ​ุฬากั​ับว่​่าววงเดื​ือน นำมาปรั​ับเปลี่​่�ยนรู​ูปแบบให้​้มี​ี ลั​ักษณะที่​่�มี​ีความโดดเด่​่นคล้​้ายควาย กลายเป็​็นสี​ีที่​่�สะดุ​ุดตาของผู้​้�พบเห็​็นที่​่�มาของ “ว่​่าวควาย” เกิ​ิดจากช่​่าง ทำว่​่าว มี​ีแนวคิ​ิดที่​่�จะตอบแทนบุ​ุญคุ​ุณของควาย ที่​่�ช่​่วยทำไร่​่ไถนา จึ​ึงได้​้สร้​้างสรรค์​์ว่​่าวให้​้มี​ีรู​ูปร่​่างลั​ักษณะ คล้​้ายควาย ถื​ือเป็​็นว่​่าวที่​่�มี​ีความสมบู​ูรณ์​์แบบ ตามโครงสร้​้างการทำว่​่าวที่​่�ดี​ี เพราะมี​ีองค์​์ประกอบครบถ้​้วน คื​ือ มี​ีหั​ัว มี​ีหู​ู มี​ีจมู​ูก มี​ีเขาและมี​ีการสร้​้างสรรค์​์ ลวดลายที่​่�วิ​ิจิ​ิตรสวยงาม ซึ่​่�งชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยก็​็นิ​ิยมเล่​่นกั​ัน อย่​่างแพร่​่หลาย คุ​ุณค่​่าและบทบาทของวิ​ิถี​ีชุ​ุมชนที่​่�มี​ีต่​่อมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยได้​้รั​ับ อิ​ิทธิ​ิพลจากชาวบ้​้านในพื้​้�นที่​่�จั​ังหวั​ัดสตู​ูลที่​่�มี​ีการติ​ิดต่​่อสื่​่�อสารกั​ัน เลยนำมาเล่​่นในพื้​้�นที่​่� มาตรการในการส่​่งเสริ​ิมและรั​ักษามรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม เกิ​ิดการเรี​ียนรู้​้�จากการร่​่วม ดำเนิ​ินในการแสดง แต่​่ไม่​่ได้​้มี​ีมาตรการในการส่​่งเสริ​ิมและรั​ักษามรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางอย่​่างเป็​็นรู​ูปธรรม เนื่​่�องจากไม่​่ได้​้เป็​็นศิ​ิลปะการแสดงของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยโดยตรง สถานภาพปั​ัจจุ​ุบั​ัน มี​ีการแสดงกั​ันในงานรื่​่�นเริ​ิง ส่​่วนใหญ่​่ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยจะเป็​็นผู้​้�เข้​้าร่​่วม เพื่​่�อความสนุ​ุกสนานและบั​ันเทิ​ิงเท่​่านั้​้�น การยิ​ิ น ยอมของชุ​ุมชนในการจั​ั ด ทำรายการเบื้​้�องต้​้ น มรดกภู​ูมิ​ิ ปั​ั ญญาทางวั​ั ฒ นธรรม ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้การสนั​ับสนุ​ุนและยิ​ินยอมของชุ​ุมชนในการจั​ัดทำรายการเบื้​้�องต้​้นมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม

v

49 v

4.8 การเล่​่นพื้​้�นบ้​้าน กี​ีฬาพื้​้�นบ้​้านและศิ​ิลปะการต่​่อสู้​้�ป้​้องกั​ันตั​ัว 4.8.1 ปั​ันจั​ักสี​ีลั​ัต ลั​ักษณะของมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม ปั​ันจั​ักสี​ีลั​ัตหรื​ือสิ​ิละ เป็​็นศิ​ิลปะป้​้องกั​ันตั​ัวของ ท้​้องถิ่​่�นโดยเฉพาะชาวไทยมุ​ุสลิ​ิมภาคใต้​้ของไทย ส่​่วนชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยพื้​้�นที่​่เ� กาะหลี​ีเป๊​๊ะได้​้รับั อิ​ิทธิ​ิพลจากชาวไทย มุ​ุสลิ​ิมในพื้​้�นที่​่จึ​ึ� งได้​้รับั ความนิ​ิยมในช่​่วงหลั​ัง สิ​ิละเป็​็นการละเล่​่นของผู้​้�ชาย เมื่​่�อจะฝึ​ึกสิ​ิละ ผู้​้�สมั​ัครเรี​ียนจะต้​้อง เข้​้าครู​ู(ไหว้​้ครู​ู) โดยนำผ้​้าขาว ข้​้าวสมางั​ัด ด้​้ายขาวและแหวน ๑ วง มามอบให้​้กับั ครู​ูฝึ​ึก ผู้​้�เป็​็นศิษิ ย์​์ใหม่​่จะต้​้อง มี​ีอายุ​ุไม่​่น้อ้ ยกว่​่า ๑๕ ปี​ี ระยะเวลาที่​่เ� รี​ียน ๓ เดื​ือน ๑๐ วั​ัน (หรื​ือ ๑๐ วั​ัน) จึ​ึงจบหลั​ักสู​ูตร การสอนนั้​้�นมี​ี ครู​ูสิ​ิละหนึ่​่�งคน ต่​่อศิ​ิษย์​์ ๑๔ คน ในรุ่​่�นหนึ่​่�ง ๆ ผู้​้�ที่​่�เก่​่งที่​่�สุ​ุด จะได้​้รั​ับแหวนจากครู​ู และได้​้รั​ับเกี​ียรติ​ิเป็​็น หั​ัวหน้​้าที​ีม และสอนแทนครู​ูได้​้ การไหว้​้ครู​ูแบบสิ​ิละนั้​้�น ไหว้​้ที่​่�ละคน วิ​ิธี​ีไหว้​้ครู​ูแต่​่ละสำนั​ักแตกต่​่างกั​ันไป สั​ังเกตว่​่าขณะรำไหว้​้ครู​ูนั้​้�น นั​ักสิ​ิละจะทำปากขมุ​ุบขมิ​ิบ เป็​็นการว่​่าคาถาภาษาอาหรั​ับและที่​่�สำคั​ัญ ขอพร ๔ ประการ สรุ​ุปเป็​็น ๑. ขออโหสิ​ิกรรมแก่​่คู่�ชิ่ งิ ชั​ัย ๒. ขอให้​้ปลอดภั​ัยจากปรปั​ักษ์​์ ๓. ขอให้​้เป็​็นที่รั่� กั แก่​่เพื่​่�อนบ้​้าน และ ๔. ขอให้​้ผู้​้�ชมนิ​ิยมศรั​ัทธา คุ​ุณค่​่าและบทบาทของวิ​ิถี​ีชุ​ุมชนที่​่�มี​ีต่​่อมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม สิ​ิละ หรื​ือ ซี​ีละ เป็​็น ศิ​ิลปะการต่​่อสู้​้�ป้​้องกั​ันตั​ัวอย่​่างหนึ่​่�ง ของไทยมุ​ุสลิ​ิม ทำนองเดี​ียวกั​ับ คาราเต้​้ยู​ูโด กั​ังฟู​ู หรื​ือมวยไทย มุ​ุสลิ​ิม ภาคใต้​้เรี​ียกการต่​่อสู้​้�แบบสิ​ิละอย่​่างหนึ่​่ง� ว่​่า “ดี​ีกา” หรื​ือ “เบื่​่�อดี​ีกา” ในพื้​้�นที่​่จั� งั หวั​ัดสตู​ูล เรี​ียกศิ​ิลปะการต่​่อสู้​้� แบบนี้​้� ตามคำเดิ​ิมว่​่า สิ​ิละ และบางพื้​้�นที่​่�เรี​ียกว่​่า “กายอ” หรื​ือ “กาหยง” ซึ่​่�งคำว่​่า “กายอ” หรื​ือ “กาหยง” ซึ่​่�งเป็​็นประเภทของสิ​ิละที่​่�ใช้​้ “กริ​ิช” ประกอบการร่​่ายรำ สิ​ิละ เป็​็นการต่​่อสู้​้�ด้​้วยมื​ือเปล่​่าเน้​้นให้​้เห็​็นลี​ีลา การเคลื่​่�อนไหวที่​่สง่ � า่ งาม คำว่​่า “สิ​ิละ” บางครั้​้�งเขี​ียนหรื​ือพู​ูดเป็​็น “ซี​ีละ” หรื​ือ “ซิ​ิละ” บางท่​่านบอกว่​่ารากคำ มาจาก “ศิ​ิละ” ภาษาสั​ันสกฤต เพราะพื้​้�นที่​่�ที่​่�ศิ​ิลปะสิ​ิละ อยู่​่�บนดิ​ินแดนชวา มลายู​ู และทางตอนใต้​้ของ ประเทศไทย อดี​ีตเคยเป็​็นดินิ แดนของอาณาจั​ักรศรี​ีวิ​ิชัยั ซึ่​่ง� มี​ีวั​ัฒนธรรมอิ​ินเดี​ียเป็​็นแม่​่บทสำคั​ัญ จึ​ึงมี​ีคำสั​ันสกฤต ปรากฎอยู่​่ม� าก ความหมายเดิ​ิมของสิ​ิละ หมายถึ​ึง การต่​่อสู้​้�ด้ว้ ยน้​้ำใจนั​ักกี​ีฬา ผู้​้�เรี​ียนวิ​ิชานี้​้�จึ​ึงต้​้องมี​ีศิ​ิลปะ มี​ีวิ​ินัยั ที่​่�จะนำกลยุ​ุทธ์​์ไปใช้​้ป้​้องกั​ันตั​ัว มาตรการในการส่​่งเสริ​ิมและรั​ักษามรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม หน่​่วยงานและองค์​์การ เอกชนร่​่วมศึ​ึกษา วิ​ิจั​ัย และบั​ันทึ​ึก ศิ​ิลปะป้​้องกั​ันตั​ัวของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้อยู่​่�ในรู​ูปแบบของสื่​่�อต่​่าง ๆ เพื่​่�อ การเรี​ียนรู้​้�และการอนุ​ุรั​ักษ์​์สื​ืบไป ที่​่ส� ำคั​ัญครู​ูโรงเรี​ียนบ้​้านเกาะหลี​ีเป๊​๊ะยั​ังบรรจุ​ุเข้​้าไปยั​ังการเรี​ียนการสอนให้​้มี​ี การเรี​ียนการสอนในโรงเรี​ียนอี​ีกด้​้วย สถานภาพปั​ัจจุ​ุบั​ัน โอกาสที่​่�ใช้​้แสดงแต่​่เดิ​ิม สิ​ิละ มี​ีแสดงทั่​่�วไปในโอกาส มี​ีงานแต่​่งงานของ คนในท้​้องถิ่​่�น (มุ​ุสลิ​ิม) แสดงในพิ​ิธี​ีรับั ขบวนเจ้​้าบ่​่าว ที่​่บ้� า้ นของเจ้​้าสาว หรื​ือขบวนรั​ับสะใภ้​้ ที่บ้่� า้ นของเจ้​้าบ่​่าว หรื​ืออาจมี​ีทั้​้�ง 2 ที่​่� ในพิ​ิธี​ีแต่​่งงานบางคู่​่� แสดงต่​่อหน้​้าเจ้​้าบ่​่าว หรื​ือทั้​้�งเจ้​้าบ่​่าว เจ้​้าสาว ขณะเดิ​ินทางถึ​ึงที่​่ห� มาย ก่​่อนเข้​้าบ้​้านหรื​ือขึ้​้�นเรื​ือน ต่​่อหน้​้าญาติ​ิพี่​่� น้​้อง แขกเหรื่​่�อที่​่�มาร่​่วมงาน และที่​่�มากั​ับขบวนเดิ​ินเท้​้าในการแห่​่ เจ้​้าบ่​่าวหรื​ือสะใภ้​้ และมี​ีแสดงในงานพิ​ิธี​ีอื่​่�นบ้​้างก็​็มี​ีเฉพาะบางคนเท่​่านั้​้�น ต่​่อจากนั้​้�นจะมี​ีบ้​้างก็​็เพื่​่�อเผยแพร่​่ วั​ัฒนธรรมเก่​่าแก่​่ในงานของราชการเป็​็นครั้​้�งคราวอี​ีกด้​้วย วิ​ิธี​ีแสดงก่​่อนนั​ักสิ​ิละลงมื​ือสู้​้� เริ่​่�มด้​้วยการทั้​้�งคู่​่�จะ ทำความเคารพกั​ันและกั​ัน เรี​ียกว่​่า ยาบั​ัดตางั​ัน (จั​ับมื​ือ) คื​ือ ต่​่างสั​ัมผั​ัสมื​ือ แล้​้วมาแตะที่​่�หน้​้าผากของ ตนเอง จากนั้​้�นจึ​ึงเริ่​่�มวาดลวดลายตามศิ​ิลปะสิ​ิละ จะมี​ีท่​่ากระทื​ืบเท้​้าให้​้เกิ​ิดเสี​ียง หรื​ือเอาฝ่​่ามื​ือตบขาของ ตนเอง เพื่​่�อให้​้เกิ​ิดเสี​ียงเป็​็นการข่​่มขวั​ัญปรปั​ักษ์​์ รำร่​่อนไปรอบสั​ังเวี​ียน ก้​้าวเดิ​ินหน้​้าถอยหลั​ัง ตามจั​ังหวะ ดนตรี​ี ประหนึ่​่�งเป็​็นการลองเชิ​ิงคู่​่�ต่​่อสู้​้�ก่​่อน แล้​้วต่​่างหาทางพิ​ิชิ​ิตคู่​่�ต่​่อสู้​้� โดยการหาจั​ังหวะ ใช้​้ฝ่​่ามื​ือฟาดหรื​ือ ใช้​้เท้​้าดั​ันร่​่างกายฝ่​่ายตรงข้​้าม จั​ังหวะการประชิ​ิดตั​ัวนั้​้�น เสมื​ือนว่​่าจะห้​้ำหั่​่�นกั​ันชั่​่�วฟ้​้าดิ​ินสลาย พร้​้อมกั​ับ จั​ังหวะดนตรี​ีโหมจั​ังหวะกระชั้​้�น พลอยให้​้คนดู​ูระทึ​ึกใจ ฝ่​่ายใดทำให้​้คู่�ต่​่ อ่ สู้​้�ล้​้มลง หรื​ือผู้​้�ดู​ูรอบสั​ังเวี​ียนปรบมื​ือ v

50 v

ให้​้ฝ่​่ายใดดั​ังกว่​่า ถื​ือว่​่า ฝ่​่ายนั้​้�นชนะ กระบวนชั้​้�นเชิ​ิงสิ​ิละ ตามที่​่� Mobin Sheppard เขี​ียนไว้​้ในหนั​ังสื​ือ Teran Indera มี​ีมากมายหลายท่​่า เช่​่น ท่​่าซั​ังคะ ตั้​้�งท่​่าป้​้องกั​ัน สั​ังคะดู​ูวา ท่​่ายื​ืนตรงพร้​้อมต่​่อสู้​้� สั​ังคะตี​ีมา ท่​่ายกมื​ือขึ้​้�นป้​้องกั​ัน คือื มื​ือขวาปี​ีดท้​้องน้​้อย แขนซ้​้ายยกเสมอบ่​่า และ สั​ังคะอำปั​ัด ท่​่าก้​้าวไปตั้​้�งหลั​ัก เบื้​้�องหน้​้า ปรปั​ักษ์​์ โดยก้​้าวเท้​้าทั้​้�งสองอย่​่างรวดเร็​็ว ส่​่วนกติ​ิกาข้​้อห้​้ามที่​่นั� กั สิ​ิละต้​้องละเว้​้น คือื ห้​้ามเอามื​ือแทงตาคู่​่�ต่อ่ สู้​้� เพราะต่​่างไม่​่สวมนวมและไม่​่กำมื​ือแน่​่นอย่​่างมวยไทย หรื​ือมวยสากล และมี​ีข้​้อห้​้าม บี​ีบคอ ห้​้ามต่​่อยแบบ มวยไทย เช่​่น ใช้​้ศอกและเข่​่า 4.8.2 รำมะนา ลั​ักษณะของมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม เป็​็นการละเล่​่นและการแสดงที่​่�ใช้​้กลองที่​่�ชื่​่�อ รำมะนา ซึ่​่ง� เป็​็นเครื่​่อ� งดนตรี​ีหลั​ัก ซึ่​่ง� ในอดี​ีตหนั​ังกลองจะทำกั​ับหนั​ังตะกวด แต่​่ในปั​ัจจุ​ุบั​ันใช้​้หนั​ังเที​ียมในการทำ แทน เนื่​่�องจากหาได้​้ง่​่ายกว่​่า เพลงที่​่�จะเล่​่นเป็​็นเพลงแรกเสมอคื​ือเพลงลงปง สาเหตุ​ุที่​่�เล่​่นเป็​็นเพลงแรก เพราะว่​่าเพลงลงปงเป็​็นเพลงที่​่�เขาเล่​่นกั​ันมาตั้​้�งแต่​่อดี​ีตแล้​้ว ซึ่​่�งเป็​็นเพลงที่​่�สำคั​ัญ เพลงนี้​้�จะเป็​็นเพลงพิ​ิธี​ีเปิ​ิด ทุ​ุกครั้​้�งเมื่​่�อเล่​่นรำมะนา เชื่​่�อกั​ันว่​่าเพลงนี้​้�เป็​็นเพลงในพิ​ิธี​ีกรรมของรำมะนาที่​่�จะรำให้​้ปู่​่� ย่​่า ตา ยาย ที่​่�ได้​้ จากไป เนื้​้�อเพลงจะมี​ีความหมายเกี่​่�ยวกั​ับเรื่​่�องสมั​ัยอดี​ีตก่​่อนที่​่�ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยจะมาอยู่​่�ที่​่�สั​ังกาอู้​้� โดยบอกเล่​่า การเดิ​ินทางผ่​่านทะเลอั​ันดามั​ันทั้​้�งหมด และจุ​ุดที่​่ห� ยุ​ุดพั​ักอาศั​ัยในที่​่ต่� า่ ง ๆ และรวมถึ​ึงการอธิ​ิบายถึ​ึงความสำคั​ัญ ของสถานที่​่�แห่​่งนั้​้�นซึ่​่�งเคยอาศั​ัยเป็​็นที่​่�พั​ักของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยในอดี​ีต คุ​ุณค่​่าและบทบาทของวิ​ิถี​ีชุ​ุมชนที่​่�มี​ีต่​่อมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม การละเล่​่นรำมะนา ใช้​้ใน 2 ลั​ักษณะ ได้​้แก่​่ 1) ดนตรี​ีรำมะนาสำหรั​ับพิ​ิธี​ีกรรม คื​ือ บทเพลงที่​่ใ� ช้​้ขับั ร้​้องประกอบพิ​ิธี​ีกรรมที่​่จั� ดั ทำ ในรอบปี​ี เช่​่น พิธี​ีิ ลอยเรื​ือ เพื่​่�อเป็​็นการบวงสรวง แสดงความเคารพ และขอขมาลาโทษต่​่อผี​ีบรรพบุ​ุรุ​ุษ โดยเฉพาะ ในสมั​ัยอดี​ีตนั้​้�นจะมี​ีการปล่​่อยเคราะห์​์ที่​่แ� ตกต่​่างกั​ันโดยเดื​ือน 6 จะส่​่งเคราะห์​์ไปทางทิ​ิศตะวั​ันตก พอถึ​ึงเดื​ือน 11 จะส่​่งเคราะห์​์ไปทางทิ​ิศตะวั​ันวั​ันออก ซึ่​่�งจะมี​ีโต๊​๊ะหมอเป็​็นผู้​้�สื่​่�อสารกั​ับผี​ีบรรพบุ​ุรุ​ุษ และ 2) ดนตรี​ีรำมะนา แสดงเพื่​่�อความบั​ันเทิ​ิง จะบรรเลงหลั​ังจากบทเพลงแห่​่งพิ​ิธี​ีกรรมเสร็​็จสิ้​้�น เช่​่น งานแก้​้บน งานแต่​่งเปลว v

51 v

งานดาโต๊​๊ะ เป็​็นต้น ้ เครื่​่อ� งดนตรี​ีที่​่ใ� ช้​้ในวงรำมะนา ได้​้แก่​่ กลองรำมะนา (บานา) ประกอบด้​้วยกลองรำมะนา ตั​ัวแม่​่และตั​ัวลู​ูก, กลองทน ประกอบด้​้วย กลองทนตั​ัวแม่​่ และตั​ัวลู​ูก, ฆ้​้อง และฉาบ การแต่​่งกาย ผู้​้�ชายจะใส่​่ กางเกงขายาว (กางเกงเล) ใส่​่เสื้​้�อกล้​้าม และคาดผ้​้าขาวม้​้า ส่​่วนผู้​้�หญิ​ิง จะนุ่​่�งผ้​้าบาเตะ และเสื้​้�อที่​่มี​ีสี​ี � สั​ันสดใส สวยงาม การร่​่ายรำ ผู้​้�หญิ​ิงจะร่​่ายรำด้​้วยความนุ่​่�มนวล อ่​่อนช้​้อย และมี​ีความพร้​้อมเพรี​ียงกั​ันตามจั​ังหวะของเพลง มาตรการในการส่​่งเสริ​ิมและรั​ักษามรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม หน่​่วยงานและองค์​์การ เอกชนร่​่วมศึ​ึกษา วิ​ิจั​ัย และบั​ันทึ​ึก การละเล่​่นและการแสดงของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้อยู่​่�ในรู​ูปแบบของสื่​่�อต่​่างๆ เพื่​่�อการเรี​ียนรู้​้�และการอนุ​ุรั​ักษ์​์สื​ืบไป สถานภาพปั​ัจจุ​ุบั​ัน เป็​็นการละเล่​่น หรื​ือ นาฎศิ​ิลป์​์ของชาวเล ที่​่�มี​ีการร่​่ายรำ และเต้​้นรำ ด้​้วยการเคลื่​่�อนไหวของมื​ือ เท้​้า ลำตั​ัว ที่​่�สั​ัมพั​ันธ์​์และสอดคล้​้องกั​ัน ด้​้วยทำนองและเนื้​้�อร้​้องของเพลง ที่​่�มี​ี เครื่​่�องดนตรี​ี กลองรำมะนา (บานา) ประกอบด้​้วยกลองรำมะนาตั​ัวแม่​่ และตั​ัวลู​ูก, กลองทน ประกอบด้​้วย กลองทนตั​ัวแม่​่ และตั​ัวลู​ูก, ฆ้​้อง และฉาบ การแต่​่งกาย ผู้​้�ชายจะใส่​่กางเกงขายาว (กางเกงเล) ใส่​่เสื้​้�อกล้​้าม และคาดผ้​้าขาวม้​้า ส่​่วนผู้​้�หญิ​ิง จะนุ่​่�งผ้​้าบาเตะ และเสื้​้�อที่​่�มี​ีสี​ีสั​ันสดใสสวยงาม การร่​่ายรำ ผู้​้�หญิ​ิงจะร่​่ายรำ ด้​้วยความนุ่​่�มนวล อ่​่อนช้​้อย และมี​ีความพร้​้อมเพรี​ียงกั​ันตามจั​ังหวะของเพลง การยิ​ิ น ยอมของชุ​ุมชนในการจั​ั ด ทำรายการเบื้​้�องต้​้ น มรดกภู​ูมิ​ิ ปั​ั ญญาทางวั​ั ฒ นธรรม ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้ความยิ​ินดี​ีและให้​้ความร่​่วมมื​ือในการศึ​ึกษา วิ​ิจัยั เพื่​่�ออนุ​ุรั​ักษ์​์ศิ​ิลปะการแสดงพื้​้�นถิ่​่�นเป็​็นอย่​่างดี​ี

รำมะนา

v

52 v

๕. ข้​้อมู​ูลมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรมของกลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์� ชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ย เกาะบุ​ุโหลน จั​ังหวั​ัดสตู​ูล

๕. ข้​้อมู​ูลมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรมของกลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์� ชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ย เกาะบุ​ุโหลน จั​ังหวั​ัดสตู​ูล 5.1 มรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรมด้​้านอาหาร อาหารหลั​ักของชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ยเกาะบุ​ุโหลน คื​ือ อาหารทะเล นอกจากอาหารทะเลแล้​้วข้​้าวได้​้กลายเป็​็น อาหารหลั​ัก การตกเบ็​็ด ดำน้​้ำแทงปลา หาหอย และล่​่าสั​ัตว์​์ทะเลเป็​็นอาหาร ในช่​่วงมรสุ​ุมออกทะเลไม่​่ได้​้ ต้​้องหลบลมหลบฝนตามชายฝั่​่ง� หรื​ือขึ้​้�นฝั่​่ง� มาหาน้​้ำจื​ืดก็​็จะหุ​ุงหาอาหารโดยเก็​็บมะพร้​้าว เก็​็บยอดผั​ัก ล่​่าสั​ัตว์​์ เล็​็กตามชายฝั่​่�งสำหรั​ับปรุ​ุงอาหาร อู​ูรั​ักลาโว้​้ยเกาะบุ​ุโหลน จะใช้​้มะพร้​้าวเป็​็นส่​่วนประกอบหลั​ักในการปรุ​ุง อาหารคาวหวาน ตลอดจนใช้​้ประโยชน์​์สารพั​ัดจากส่​่วนต่​่าง ๆ ในอดี​ีตไม่​่มี​ีการแบ่​่งมื้​้�ออาหารจะหุ​ุงข้​้าวทิ้​้�งไว้​้ หิ​ิวเมื่​่�อไหร่​่ก็​็กิ​ินเมื่​่�อนั้​้�น พวกเขาสามารถอดอาหารได้​้ทั้​้�งวั​ัน หรื​ือกิ​ินอาหารได้​้ตลอดทั้​้�งวั​ัน เพราะออกทะเล เวลาไม่​่แน่​่นอน 5.1.1 ปลาทอดขมิ้​้�น ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยเกาะบุ​ุโหลนส่​่วนใหญ่​่ตั้​้�งถิ่​่�นฐานในพื้​้�นที่​่�เกาะ ดั​ังนั้​้�นอาหารการกิ​ินจึ​ึงได้​้จาก การนำวั​ัตถุ​ุดิบิ ที่​่ม� าจากทะเล เช่​่น ปลา มาปรุ​ุงเป็​็นอาหาร เนื่​่�องจากวั​ัตถุ​ุดิบิ หาง่​่ายจากทะเล โดยมี​ีส่​่วนประกอบ ดั​ังต่​่อไปนี้​้� ปลา ขมิ้​้�น มะพร้​้าว เกลื​ือ น้​้ำมั​ัน ในส่​่วนของกระบวนการหรื​ือวิ​ิธี​ีการทำปลาทอดขมิ้​้�นมี​ีขั้​้�นตอน ดั​ังต่​่อไปนี้​้� วิ​ิธี​ีการทำ - กลั่​่�นน้​้ำมั​ันจากมะพร้​้าว เพื่​่�อที่​่�จะนำมาใช้​้ในการทอด - หมั​ักปลาด้​้วยเกลื​ือและขมิ้​้�น - ตั้​้�งไฟใส่​่น้​้ำมั​ันมะพร้​้าวในภาชนะทอด - ใส่​่ปลาลงทอดในกระทะจนเหลื​ืองกรอบ

v

54 v

5.1.2 ปลาต้​้มส้​้ม ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยส่​่วนใหญ่​่ตั้​้�งถิ่​่�นฐานในพื้​้�นที่​่เ� กาะ ดั​ังนั้​้�นอาหารการกิ​ินจึ​ึงได้​้จากการนำวั​ัตถุ​ุดิ​ิบ ที่​่�มาจากทะเลเช่​่น ปลา มาปรุ​ุงเป็​็นอาหาร เนื่​่�องจากวั​ัตถุ​ุดิ​ิบหาง่​่ายจากทะเล โดยมี​ีส่​่วนประกอบดั​ังต่​่อไปนี้​้� ปลา เกลื​ือหรื​ือน้​้ำปลา กระเจี้​้�ยบ หอมแดงบุ​ุบ กระเที​ียมบุ​ุบ ตะไคร้​้หั่​่�นท่​่อน ขมิ้​้�นสด ปอกเปลื​ือกหั่​่�นท่​่อน และพริ​ิกสด ในส่​่วนของกระบวนการหรื​ือวิ​ิธี​ีการทำปลาต้​้มส้​้มมี​ีขั้​้�นตอนดั​ังต่​่อไปนี้​้� วิ​ิธี​ีทำ - ต้​้มน้​้ำให้​้เดื​ือด จากนั้​้�นใส่​่เกลื​ือและกระเจี้​้�ยบลงในภาชนะต้​้ม - ปล่​่อยให้​้เดื​ือด 2-3 นาที​ี - ใส่​่ปลาลงไปในภาชนะต้​้ม - ใส่​่ตะไคร้​้ หอมแดง กระเที​ียม พริ​ิกสดและขมิ้​้�นจนสี​ีขมิ้​้�นออกจาง ๆ แล้​้วจึ​ึงใส่​่ปลา ปรุ​ุงรส ด้​้วยน้​้ำปลา ก่​่อนบุ​ุบพริ​ิกสดลงตามความชอบ

v

55 v

5.1.3 ยำปลาหมึ​ึก ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยเกาะบุ​ุโหลนส่​่วนใหญ่​่ตั้​้�งถิ่​่�นฐานในพื้​้�นที่​่�เกาะ ดั​ังนั้​้�นอาหารการกิ​ินจึ​ึงได้​้จาก การนำวั​ัตถุ​ุดิ​ิบที่​่�มาจากทะเล เช่​่น ปลาหมึ​ึก มาปรุ​ุงเป็​็นอาหาร เนื่​่�องจากวั​ัตถุ​ุดิ​ิบหาง่​่ายจากทะเล โดยมี​ี ส่​่วนประกอบดั​ังต่​่อไปนี้​้� ปลาหมึ​ึก เกลื​ือ มะขามเปี​ียก น้​้ำตาล ต้​้นหอมผั​ักชี​ี พริ​ิกสดหรื​ือพริ​ิกขี้​้�หนู​ู และ มะนาว ในส่​่วนของกระบวนการหรื​ือวิ​ิธี​ีการทำยำปลาหมึ​ึกมี​ีขั้​้�นตอนดั​ังต่​่อไปนี้​้� วิ​ิธี​ีทำ - ลวกปลาหมึ​ึกและหอยให้​้สุ​ุก โขลกพริ​ิกให้​้แหลก แล้​้วเริ่​่�มทำน้​้ำยำ - โดยการผสมน้​้ำปลา น้​้ำมะนาว น้​้ำตาล หั​ัวหอมแดง เข้​้าด้​้วยกั​ัน แล้​้วพั​ักไว้​้ - ใส่​่เครื่​่�องปรุ​ุง เกลื​ือ มะขามเปี​ียกคลุ​ุกเคล้​้าให้​้ส่​่วนผสมทุ​ุกอย่​่างเข้​้ากั​ัน

v

56 v

5.1.4 ห่​่อหมกปลา ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยเกาะบุ​ุโหลนส่​่วนใหญ่​่ตั้​้�งถิ่​่�นฐานในพื้​้�นที่​่�เกาะ ดั​ังนั้​้�นอาหารการกิ​ินจึ​ึงได้​้จาก การนำวั​ัตถุ​ุดิ​ิบที่​่�มาจากทะเล เช่​่น ปลาอิ​ินทรี​ี ผั​ักสวนครั​ัวมาปรุ​ุงเป็​็นอาหาร เนื่​่�องจากวั​ัตถุ​ุดิ​ิบหาง่​่ายจาก ทะเล โดยมี​ีส่​่วนประกอบดั​ังต่​่อไปนี้​้� เนื้​้�อปลา พริ​ิกแกง ไข่​่เป็​็ด เกลื​ือหรื​ือน้​้ำปลา น้​้ำตาลทราย ใบมะกรู​ูด หั่​่�นฝอย และใบยอ ในส่​่วนของกระบวนการหรื​ือวิ​ิธี​ีการทำห่​่อหมกปลามี​ีขั้​้�นตอนดั​ังต่​่อไปนี้​้� วิ​ิธี​ีการทำ - เตรี​ียมกระทง เช็​็ดใบตองให้​้สะอาดเช็​็ดให้​้แห้​้งใช้​้ไม้​้กั​ัดไว้​้ทำให้​้ครบ ๔ มุ​ุมก็​็จะได้​้กระทง - นวดเนื้​้�อปลาอิ​ินทรี​ีให้​้เหนี​ียวพั​ักไว้​้ - นำกะทิ​ิ ๒ ถ้​้วย พริ​ิกแกง ไข่​่ น้​้ำปลา น้​้ำตาล ใส่​่ลงในชามผสมใบใหญ่​่ คนให้​้ส่​่วนผสม เข้​้ากั​ันดี​ีนำเนื้​้�อปลาอิ​ินทรี​ี ลงไปคนให้​้เข้​้ากั​ัน(คนไปทางเดี​ียวกั​ัน) คนจนส่​่วนผสมเหนี​ียวข้​้น แล้​้วพั​ักไว้​้ - หั่​่�นใบยอ เป็​็นชิ้​้�นเล็​็ก นำไปนึ่​่ง� ๓ นาที​ี แล้​้วใส่​่รองก้​้นกระทง ๑/๓ ของกระทง ใส่​่ใบโหระพา - เตรี​ียมกะทิ​ิราดหน้​้า โดยผสมหั​ัวกะทิ​ิ ๑/๒ ถ้​้วย แป้​้งข้​้าวจ้​้าว - นำใบมะกรู​ูดหั่​่�นฝอย ใส่​่ลงในเนื้​้�อปลาอิ​ินทรี​ีที่​่�พั​ักไว้​้ คนให้​้เข้​้ากั​ัน ตั​ักใส่​่กระทง นำขึ้​้�นนึ่​่�ง ในน้​้ำเดื​ือดประมาณ ๑๕ นาที​ี แล้​้วนำกะทิ​ิราดด้​้านบน ใส่​่พริ​ิก และใบมะกรู​ูด นึ่​่�งต่​่ออี​ีก ๕ นาที​ี

v

57 v

5.1.5 ขนมเจาะหู​ู ขนมเจาะหู​ู เป็​็นขนมชนิ​ิดหนึ่​่�งที่​่�ทำขึ้​้�นเพื่​่�อใช้​้ในการทำบุ​ุญสารทเดื​ือนสิ​ิบหรื​ือทำบุ​ุญชิ​ิงเปรต มี​ีลั​ักษณะคล้​้ายสตางค์​์แดงสมั​ัยก่​่อน เปรตจะนำไปใช้​้ในเมื​ืองนรกแทนเงิ​ินหรื​ือเป็​็นเครื่​่อ� งประดั​ับ เป็​็นขนมสำคั​ัญ ในเทศกาลทางภาคใต้​้ของประเทศไทย มั​ักทำขึ้​้�นในช่​่วงเทศกาลฮารี​ีรายอของชาวมุ​ุสลิ​ิม เป็​็นขนมรายอ งานบุ​ุญของศาสนาพุ​ุทธ เช่​่น งานบุ​ุญสารทเดื​ือนสิ​ิบ หรื​ือทำบุ​ุญชิ​ิงเปรต เพราะทรงคล้​้ายเบี้​้�ยหอยสมั​ัย โบราณ เป็​็นสั​ัญลั​ักษณ์​์แทนเงิ​ินเหมื​ือนการส่​่งเงิ​ินให้​้บรรพบุ​ุรุ​ุษ ขนมแนหรำแต่​่ละจั​ังหวั​ัดไม่​่เหมื​ือนกั​ัน แต่​่ ไม่​่แตกต่​่างกั​ันไปมาก เปลี่​่ย� นแค่​่สี​ีของขนม แต่​่รสชาติ​ิยังั คงเดิ​ิมอยู่​่� โดยมี​ีส่​่วนประกอบดั​ังต่​่อไปนี้​้� แป้​้งข้​้าวเจ้​้า น้​้ำตาลทราย น้​้ำ และน้​้ำมั​ันมะพร้​้าว ในส่​่วนของกระบวนการหรื​ือวิ​ิธี​ีการทำขนมเจาะหู​ูมี​ีขั้​้�นตอนดั​ังต่​่อไปนี้​้� - นำแป้​้งข้​้าวจ้​้าว น้​้ำตาล และน้​้ำมะพร้​้าว ผสมเข้​้าด้​้วยกั​ัน - นวดแล้​้วหมั​ักไว้​้อย่​่างน้​้อย ๓ ชั่​่�วโมง เพื่​่�อให้​้แป้​้งอิ่​่�มน้​้ำ - เติ​ิมน้​้ำมั​ันพื​ืชเล็​็กน้​้อย ก่​่อนปั้​้�นลงทอด เพื่​่�อไม่​่ให้​้ติ​ิดมื​ือ - พอน้​้ำตาลอุ่​่�น ๆ นำมานวดกั​ับแป้​้ง นวดพอปั้​้�นได้​้อย่​่าให้​้เหลวนั​ัก - หยิ​ิบแป้​้งมาก้​้อนเล็​็กๆ วางบนมื​ือ หรื​ือถ้​้าไม่​่ชำนาญ ก็​็ใช้​้ใบตองทาน้​้ำมั​ันช่​่วยไม่​่ให้​้ติ​ิดมื​ือ - ใส่​่ลงในกระทะที่​่�มี​ีน้​้ำมั​ันร้​้อนมาก แล้​้วขนมจะฟู​ู ไม่​่แห้​้งแข็​็งถ้​้าน้​้ำมั​ันไม่​่ร้​้อนขนมจะด้​้าน ๆ ไม่​่ฟู​ูร่​่วน

v

58 v

5.1.6 ขนมชาก่​่อนหรื​ือขี้​้�มอด ขนมขี้​้�มอด เป็​็นขนมหวานจากภาคใต้​้ที่​่�นั​ับวั​ันยิ่​่�งหากิ​ินได้​้ยากขึ้​้�น ขนมขี้​้�มอดมี​ีลั​ักษณะคล้​้าย ทรายละเอี​ียดนิ​ิยมรั​ับประทานเป็​็นขนมกิ​ินเล่​่น เป็​็นขนมพื้​้�นบ้​้านโบราณที่​่ภ� าคใต้​้หลายจั​ังหวั​ัดนิ​ิยมทำกั​ันเพราะ ทำได้​้ง่า่ ย เป็​็นการอนุ​ุรั​ักษ์​์ขนมพื้​้�นบ้​้านโบราณไว้​้ ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยเกาะบุ​ุโหลนส่​่วนใหญ่​่ตั้​้�งถิ่​่�นฐานในพื้​้�นที่​่เ� กาะ บริ​ิเวณพื้​้�นที่​่�เกาะมี​ีต้​้นมะพร้​้าวเป็​็นจำนวนมาก จึ​ึงนำมะพร้​้าวมาใช้​้ในการขนม มี​ีส่​่วนประกอบดั​ังนี้​้� ข้​้าวสาร มะพร้​้าวขู​ูดขาว น้​้ำตาล เกลื​ือ วิ​ิธี​ีการทำ - นำข้​้าวและมะพร้​้าวขู​ูดที่​่�คั่​่�วแล้​้วมาโขลกจนพอละเอี​ียด แล้​้วนำมาผสมกั​ันในกระทะ คั่​่�วจน พอร้​้อนอี​ีกรอบจึ​ึงใส่​่น้​้ำตาลทรายลงไป - คนจนเข้​้ากั​ันดี​ีแล้​้วนำขึ้​้�นพั​ักไว้​้ - นำขนมที่​่�ได้​้มาอบควั​ันเที​ียนเป็​็นเวลาหนึ่​่�งคื​ืน - ตั​ักใส่​่กระดาษที่​่�พั​ับเป็​็นกรวย

v

59 v

5.2 มรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรมด้​้านการแต่​่งกาย ผู้​้�ชาย นิ​ิยมนุ่​่�งผ้​้าขาวม้​้าแบบชาวไทยพุ​ุทธ หรื​ือนุ่​่�งกางเกงแบบชาวจี​ีน (กางเกงเล) กางเกงชนิ​ิดหนึ่​่ง� มี​ีลั​ักษณะทรงหลวมขายาวระหวา งนองถึ​ึงขอ เทา ขอบเอวใหญ เปาต่​่ำ ปลายขากวา ง ไมมี​ีตะเข็​็บดา นขา งลํ​ําตั​ัว ดานหน้​้าและด้​้านหลั​ังเหมื​ือนกั​ันผ้​้าขาวม้​้าคาดเอว เปลื​ือยท่​่อนบน และบางคนนิ​ิยมนุ่​่�งโสร่​่ง เป็​็นผ้​้าที่​่�ใช้​้นุ่​่�ง โดยการพั​ันรอบตั​ัว หน้​้ากว้​้าง ๔๒ นิ้​้�ว ยาว ๒ หลาครึ่​่ง� ถึ​ึง ๓ หลาครึ่​่ง� ผ้​้าโสร่​่งมี​ีลั​ักษณะพิ​ิเศษ ส่​่วนที่​่เ� รี​ียกว่​่า “ปาเต๊​๊ะ” หมายถึ​ึง ส่​่วนที่​่ต้� อ้ งนุ่​่�งให้​้ตรงกั​ับสะโพก โดยมี​ีลวดลายสี​ีสั​ันแปลกต่​่างไปจากส่​่วนอื่​่�น ๆ ในผ้​้าผื​ืนเดี​ียวกั​ัน ผู้​้�หญิ​ิง นิ​ิยมนุ่​่�งผ้​้าปาเต๊​๊ะกระโจมอก ต่​่อมาเมื่​่�อติ​ิดต่​่อสั​ัมพั​ันธ์​์และทำงานกั​ับชาวจี​ีน จะได้​้รั​ับเสื้​้�อผ้​้า ตอบแทนเป็​็นสิ​ินน้​้ำใจ หรื​ือซื้​้�อจากร้​้านค้​้าในตลาดบ้​้าง หากต้​้องออกนอกชุ​ุมชนมั​ักสวมเสื้​้�อและนุ่​่�งผ้​้าปาเต๊​๊ะ แบบชาวจี​ีนและชาวไทย เน้​้นสี​ีสด ๆ แต่​่ไม่​่ให้​้ความสำคั​ัญกั​ับคุ​ุณภาพ ของเนื้​้�อผ้​้าและความกลมกลื​ืนของสี​ี ผ้​้าบาติ​ิก หรื​ือเรี​ียกอี​ีกอย่​่างว่​่า ผ้​้าปาเต๊​๊ะ การทำผ้​้าบาติ​ิกดั้​้�งเดิ​ิมในสมั​ัยก่​่อนนั้​้�น ใช้​้วิธี​ีิ การเขี​ียนด้​้วย เที​ียนเป็​็นหลั​ัก ดั​ังนั้​้�นผ้​้าบาติ​ิกจึ​ึงเป็​็นลั​ักษณะผ้​้าที่​่�มี​ีวิ​ิธี​ีการผลิ​ิตโดยใช้​้เที​ียนปิ​ิดในส่​่วนที่​่�ไม่​่ต้​้องการให้​้ติ​ิดสี​ี แม้​้ว่า่ วิ​ิธี​ีการทำผ้​้าบาติ​ิกในปั​ัจจุ​ุบั​ันจะก้​้าวหน้​้าไปไกลมากด้​้วยเทคโนโลยี​ี และองค์​์ความรู้​้�แล้​้วก็​็ตาม ทว่​่าลั​ักษณะ เฉพาะประการหนึ่​่�งของผ้​้าบาติ​ิกที่​่�ยั​ังคงอยู่​่�ก็​็คื​ือจะต้​้องมี​ีวิ​ิธี​ีการผลิ​ิตโดยใช้​้เที​ียนปิ​ิดส่​่วนที่​่�ไม่​่ต้​้องการให้​้ติ​ิดสี​ี หรื​ือปิ​ิดส่​่วนที่​่ไ� ม่​่ต้อ้ งการให้​้ติดิ สี​ีซ้​้ำอี​ีกเป็​็นมาตรฐาน นั​ับเป็​็นกรรมวิ​ิธี​ีที่แ่� สดงให้​้เห็​็นถึ​ึงภู​ูมิ​ิปั​ัญญาของชาวบ้​้าน อย่​่างแท้​้จริงิ อี​ีกทั้​้�งลายของผ้​้าบาติ​ิกโดยส่​่วนมากแล้​้วจะเป็​็นลวดลายและสี​ีสั​ันที่อิ่� งิ จากธรรมชาติ​ิ และอั​ัตลักั ษณ์​์ วั​ัฒนธรรมรอบตั​ัวของแต่​่ละชุ​ุมชนที่​่น� ำเสนอความเป็​็นภาคใต้​้ได้​้อย่​่างดี​ี ความโดดเด่​่นของผ้​้าบาติ​ิกจึ​ึงอยู่​่�ที่ก่� าร ใช้​้สี​ี และลวดลายที่​่�คมชั​ัดของภาพที่​่�สามารถบอกอะไรได้​้หลายอย่​่างทั้​้�งถิ่​่�นที่​่�มา วั​ัฒนธรรม ความเป็​็นอยู่​่� ธรรมชาติ​ิ ไปจนถึ​ึงเอกลั​ักษณ์​์ของแหล่​่งผลิ​ิต หรื​ือกระทั่​่�งความรู้​้�สึ​ึกนึ​ึกคิ​ิดของคนในท้​้องถิ่​่�นนั้​้�น ๆ นั่​่�นจึ​ึงนั​ับ ได้​้ว่​่าผ้​้าบาติ​ิกได้​้รวมอารยธรรมของความเป็​็นภาคใต้​้เอาไว้​้ได้​้อย่​่างสมบู​ูรณ์​์แบบ ปั​ัจจุ​ุบั​ันการแต่​่งกายในชี​ีวิ​ิตประจำวั​ันของชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ยเกาะบุ​ุโหลน กลุ่​่�มผู้​้�ใหญ่​่ในชุ​ุมชนจะไม่​่เปลี่​่ย� น ไปมากนั​ัก แต่​่เมื่​่�อออกไปติ​ิดต่​่อสั​ัมพั​ันธ์​์กับั ภายนอกจะพิ​ิถี​ีพิถัิ นขึ้​้�น ส่ ั ว่ นเด็​็กรุ่​่�นใหม่​่โดยเฉพาะสมาชิ​ิกกลุ่​่�มวั​ัยรุ่​่�น จะรั​ับวั​ัฒนธรรมการแต่​่งกายที่​่�ทั​ันสมั​ัยจากสั​ังคมภายนอกได้​้อย่​่างรวดเร็​็ว

v

60 v

5.3 วรรณกรรมพื้​้�นบ้​้านและภาษา 5.3.1 ภาษาอู​ูรั​ักลาโว้​้ย ลั​ักษณะของมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม ภาษาอู​ูรั​ักลาโว้​้ย (Urak Lawoi) หรื​ือภาษาอู​ูรั​ักลาโว้​้ย ภาษาชาวเล ภาษาชาวน้​้ำ ภาษาลาโว้​้ย มี​ีผู้​้�พู​ูดในประเทศไทยราว ๓,๐๐๐ คน (พ.ศ. ๒๕๔๓) โดยเฉพาะใน เกาะภู​ูเก็​็ตและเกาะลั​ันตา จั​ังหวั​ัดกระบี่​่� นอกจากนี้​้�ยั​ังมี​ีจั​ังหวั​ัดซึ่​่�งอยู่​่�ภายในบริ​ิเวณชายฝั่​่�งทะเลตะวั​ันตกของ ภาคใต้​้ของประเทศไทย อย่​่างเกาะอาดั​ัง จั​ังหวั​ัดสตู​ูล ไม่​่พบในประเทศมาเลเซี​ีย จั​ัดอยู่​่ใ� นตระกู​ูลภาษาออสโตรนี​ีเซี​ียน ภาษากลุ่​่�มมาลาโย-โพลี​ีเนเซี​ีย สาขามาเลย์​์อิ​ิก สาขาย่​่อยมาลายั​ัน โดยชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยเป็​็นชนกลุ่​่�มน้​้อยใน ประเทศไทย นั​ับถื​ือความเชื่​่�อดั้​้�งเดิ​ิม ศาสนาพุ​ุทธ และศาสนาคริ​ิสต์​์ ประวั​ัติ​ิความเป็​็นมาภาษาอู​ูรั​ักลาโว้​้ย เป็​็นภาษาที่​่ไ� ด้​้จากการผสมระหว่​่างภาษามลายู​ูกั​ับภาษายิ​ินโดและภาษามลายู​ูพื้​้�นถิ่​่�น เนื่​่�องจากชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ย ในอดี​ีตอาศั​ัยอยู่​่�บริ​ิเวณเทื​ือกเขาฆู​ูนุ​ุงฌึ​ึไร ในแถบชายฝั่​่�งทะเลในรั​ัฐเกอดะฮ์​์ (ไทรบุ​ุรี​ี) จากนั้​้�นก็​็เร่​่ร่​่อนเข้​้ามา สู่​่�ในน่​่านน้​้ำไทย แถบทะเลอั​ันดามั​ัน ในช่​่วงแรกยั​ังมี​ีวิ​ิถี​ีชี​ีวิ​ิตแบบเร่​่ร่​่อน โดยอาศั​ัยเรื​ือไม้​้ระกำเป็​็นที่​่�อยู่​่�และ พาหนะ พวกเขาใช้​้กายั​ักหรื​ือแฝกสำหรั​ับมุ​ุงหลั​ังคาเป็​็นเพิ​ิงอาศั​ัยบนเรื​ือ หรื​ือเพิ​ิงพั​ักชั่​่�วคราวตามชายหาด ในฤดู​ูมรสุ​ุม ตามตำนานเล่​่าว่​่าชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยเคยมี​ีบรรพบุ​ุรุ​ุษเดี​ียวกั​ับชาวมอแกนและเป็​็นกลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�ที่​่� เร่​่ร่อ่ นในทะเลมานาน พวกเขาใช้​้ภาษาอู​ูรั​ักลาโว้​้ยเป็​็นภาษาพู​ูด และมี​ีการอพยพเร่​่ร่อ่ นอยู่​่เ� รื่​่อ� ย ๆ โดยโยกย้​้าย ไปตามหมู่​่�เกาะต่​่าง ๆ และตั้​้�งถิ่​่�นฐานที่​่�เกาะนั้​้�น ๆ และกลั​ับมาที่​่�เดิ​ิม แต่​่ทุ​ุกกลุ่​่�มยั​ังคงมี​ีความสั​ัมพั​ันธ์​์ไปมา หาสู่​่�กันั อยู่​่เ� สมอถื​ือว่​่าเป็​็นสั​ังคมเครื​ือญาติ​ิใหญ่​่ ดังั นั้​้�นภาษาจึ​ึงมี​ีความคล้​้ายกั​ับมลายู​ูผสมกั​ับภาษาถิ่​่�นในพื้​้�นที่​่� จั​ังหวั​ัดสตู​ูล คุ​ุณค่​่าและบทบาทของวิ​ิถี​ีชุ​ุมชนที่​่มี​ีต่ � อ่ มรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยใช้​้ภาษา ชาวเลในการสื่​่�อสารกั​ันในกลุ่​่�มเครื​ือญาติ​ิและในหมู่​่�บ้​้านของตนเอง และยั​ังมี​ีการสื​ืบทอดให้​้กั​ับกลุ่​่�มเยาวชน เปรี​ียบเสมื​ือนภาษาถิ่​่�นที่ทุ​ุ่� กคนในหมู่​่�บ้า้ นสามารถพู​ูดได้​้ แม้​้ว่า่ เยาวชนบางคนอาจจะเกิ​ิดจากการแต่​่งงานของ ชาวเลและคนเชื้​้�อชาติ​ิไทยหรื​ือต่​่างชาติ​ิก็​็ตาม มาตรการในการส่​่งเสริ​ิมและรั​ักษามรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม หน่​่วยงานและองค์​์การ เอกชนร่​่วมศึ​ึกษา วิ​ิจั​ัย และบั​ันทึ​ึก ภาษาชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้อยู่​่�ในรู​ูปแบบของสื่​่�อต่​่าง ๆ เพื่​่�อการเรี​ียนรู้​้�และ การอนุ​ุรั​ักษ์​์สื​ืบไป สถานภาพปั​ัจจุ​ุบั​ัน ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยมี​ีการสอนทารกแรกพู​ูดให้​้ใช้​้ภาษาอู​ูรั​ักลาโว้​้ย และใช้​้ภาษา ในการดำรงชี​ีวิ​ิตในปั​ัจจุ​ุบั​ัน การยิ​ิ น ยอมของชุ​ุมชนในการจั​ั ด ทำรายการเบื้​้�องต้​้ น มรดกภู​ูมิ​ิ ปั​ั ญญาทางวั​ั ฒ นธรรม ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้ความยิ​ินดี​ีและให้​้ความร่​่วมมื​ือในการศึ​ึกษา วิ​ิจั​ัย เพื่​่�ออนุ​ุรั​ักษ์​์ภาษาพื้​้�นถิ่​่�นเป็​็นอย่​่างดี​ี 5.3.2 ภาษาใต้​้ชาวเล ลั​ักษณะของมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม ภาษาใต้​้ชาวเล เป็​็นวัฒ ั นธรรมทางภาษาอั​ันเป็​็น เอกลั​ักษณ์​์ของจั​ังหวั​ัดสตู​ูล ที่​่�ในอดี​ีตชาวสตู​ูลได้​้ใช้​้คํ​ําถิ่​่�นมลายู​ูเพื่​่�อการพู​ูดสื่​่�อสารกั​ันในชี​ีวิ​ิตประจำวั​ันปะปน ไปกั​ับภาษาไทยถิ่​่�นใต้​้จั​ังหวั​ัดสตู​ูล แต่​่ปั​ัจจุ​ุบั​ันมี​ีการเปลี่​่�ยนแปลงไป โดยหั​ันมาใช้​้ภาษาถิ่​่�นใต้​้และภาษาไทย มลายู​ูมากขึ้​้�น ทำให้​้มี​ีการใช้​้คํ​ําภาษามลายู​ูน้​้อยลง ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยก็​็เช่​่นเดี​ียวกั​ัน ปั​ัจจุ​ุบั​ันได้​้รั​ับอิ​ิทธิ​ิพลจาก สั​ังคมภายนอกมากยิ่​่�งขึ้​้�น ส่​่งผลให้​้เกิ​ิดการใช้​้ภาษาใต้​้ผสมกั​ับภาษาชาวเลมากขึ้​้�นในการสื่​่�อสารในชี​ีวิ​ิตประจำวั​ัน คุ​ุณค่​่าและบทบาทของวิ​ิถี​ีชุ​ุมชนที่​่มี​ีต่ � อ่ มรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ย ใช้​้ภาษาใต้​้ ชาวเลในการสื่​่�อสารกั​ันกั​ับกลุ่​่�มคนภายนอกในพื้​้�นที่​่�จั​ังหวั​ัดสตู​ูล และบางครั้​้�งยั​ังใช้​้ในกลุ่​่�มเครื​ือญาติ​ิอี​ีกด้​้วย โดยเฉพาะกลุ่​่�มเยาวชน v

61 v

มาตรการในการส่​่งเสริ​ิมและรั​ักษามรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม หน่​่วยงานและองค์​์การ เอกชนร่​่วมศึ​ึกษา วิ​ิจั​ัย และบั​ันทึ​ึก ภาษาชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้อยู่​่�ในรู​ูปแบบของสื่​่�อต่​่าง ๆ เพื่​่�อการเรี​ียนรู้​้�และ การอนุ​ุรั​ักษ์​์สื​ืบไปสถานภาพปั​ัจจุ​ุบั​ัน ชาวอู​ูรั​ักราโว้​้ยมี​ีการสอนทารกแรกพู​ูดให้​้ใช้​้ภาษาอู​ูรั​ักลาโว้​้ย และใช้​้ภาษา ในการดำรงชี​ีวิ​ิตในปั​ัจจุ​ุบั​ัน อี​ีกทั้​้�งเป็​็นภาษาที่​่�สามารถสื่​่�อสารกั​ับคนภายนอกทั่​่�วไปได้​้ด้​้วย การยิ​ิ น ยอมของชุ​ุมชนในการจั​ั ด ทำรายการเบื้​้�องต้​้ น มรดกภู​ูมิ​ิ ปั​ั ญญาทางวั​ั ฒ นธรรม ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้ความยิ​ินดี​ีและให้​้ความร่​่วมมื​ือในการศึ​ึกษา วิ​ิจัยั ด้​้านภาษา เพื่​่�ออนุ​ุรั​ักษ์​์ภาษาพื้​้�นถิ่​่�นเป็​็นอย่​่างดี​ี 5.4 ศิ​ิลปะการแสดง 5.4.1 ดาระ ลั​ักษณะของมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม ดาระนิ​ิยมรำกั​ันในหมู่​่�บ้​้านแถบสตู​ูล แต่​่ไม่​่ใช่​่ ศิ​ิลปะการแสดงของชาวเลหรื​ือชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยโดยตรง แต่​่เป็​็นศิ​ิลปะการแสดงที่​่�ได้​้รั​ับอิ​ิทธิ​ิพลจากคนในพื้​้�นที่​่� ดาระมั​ักนิ​ิยมทำการแสดงและละเล่​่นหลั​ังจากที่​่�ผ่​่านการทำงานหนั​ักมาตลอด ไม่​่มี​ีกฎเกณฑ์​์ว่​่าจะต้​้องเล่​่นใน เทศกาลใดเป็​็นการเฉพาะ ต่​่อมานิ​ิยมรำในงานพิ​ิธี​ีมงคล ในปั​ัจจุ​ุบั​ันนี้​้�จะมี​ีให้​้ชมเฉพาะในงานเทศกาลสำคั​ัญ ของทางจั​ังหวั​ัดสตู​ูลเท่​่านั้​้�น คุ​ุณค่​่าและบทบาทของวิ​ิถี​ีชุ​ุมชนที่​่�มี​ีต่​่อมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยได้​้รั​ับ อิ​ิทธิ​ิพลจากชาวบ้​้านในพื้​้�นที่​่�จั​ังหวั​ัดสตู​ูลที่​่�มี​ีการติ​ิดต่​่อสื่​่�อสารกั​ัน เลยนำมาเล่​่นในพื้​้�นที่​่�แต่​่ไม่​่ได้​้รั​ับความนิ​ิยม เหมื​ือนรำมะนาและรองเง็​็ง มาตรการในการส่​่งเสริ​ิมและรั​ักษามรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม เกิ​ิดการเรี​ียนรู้​้�จากการร่​่วม ดำเนิ​ินในการแสดง แต่​่ไม่​่ได้​้มี​ีมาตรการในการส่​่งเสริ​ิมและรั​ักษามรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางอย่​่างเป็​็นรู​ูปธรรม เนื่​่�องจากไม่​่ได้​้เป็​็นศิ​ิลปะการแสดงของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยโดยตรงเหมื​ือนรำมะนาและรองเง็​็ง สถานภาพปั​ัจจุ​ุบั​ัน มี​ีการแสดงกั​ันในงานรื่​่�นเริ​ิง ส่​่วนใหญ่​่ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยจะเป็​็น ผู้​้�เข้​้าร่​่วม เพื่​่�อความสนุ​ุกสนานและบั​ันเทิ​ิงเท่​่านั้​้�น ไม่​่ได้​้เป็​็นการแสดงในงานสำคั​ัญของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยเอง การยิ​ิ น ยอมของชุ​ุมชนในการจั​ั ด ทำรายการเบื้​้�องต้​้ น มรดกภู​ูมิ​ิ ปั​ั ญญาทางวั​ั ฒ นธรรม ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้การสนั​ับสนุ​ุนและยิ​ินยอมของชุ​ุมชนในการจั​ัดทำรายการเบื้​้�องต้​้นมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม 5.4.2 รองเง็​็ง รองเง็​็งที่​่แ� สดงในเกาะบุ​ุโหลนเป็​็นการแสดงรองเง็​็งที่​่เ� น้​้นความสวยงาม รั​ักษาขนบธรรมเนี​ียม บางประการของรองเง็​็ง เช่​่น เครื่​่�องแต่​่งกาย เครื่​่�องดนตรี​ีเพลง ขนบการจั​ัดลำดั​ับเพลง การนั​ับถื​ือครู​ูและ ไม่​่มี​ีการแสดงหยาบโลน เน้​้นความสวยงามของท่​่วงท่​่า แต่​่มิ​ิได้​้เน้​้นเรื่​่�องของระเบี​ียบท่​่าทาง เน้​้นความ สนุ​ุกสนาน เน้​้นการได้​้ร่​่วมแสดง ได้​้ร่​่วมสั​ังสรรค์​์ดั​ังนั้​้�นหากมี​ีการจั​ัดประเภทของรองเง็​็งที่​่�ชาวบุ​ุโหลนแสดง อาจจั​ัดได้​้เป็​็นการแสดงรองเง็​็งแบบชนชั้​้�นกลางของรองเง็​็งที่​่แ� สดงในที่​่อื่​่� น� ๆ แต่​่อย่​่างไรก็​็ตาม ชาวบุ​ุโหลนเอง มิ​ิได้​้จั​ัดประเภทของรองเง็​็งแต่​่อย่​่างไร และไม่​่ได้​้จั​ัดประเภทรองเง็​็งให้​้กั​ับรองเง็​็งเกาะอื่​่�น ถึ​ึงแม้​้ว่​่ารองเง็​็ง เกาะอื่​่�นจะไม่​่เหมื​ือนตนก็​็ตาม รองเง็​็งเป็​็นศิ​ิลปะเต้​้นรำพื้​้�นเมื​ืองของไทยมุ​ุสลิ​ิมในแถบสี่​่�จั​ังหวั​ัดชายแดนภาคใต้​้ ตลอดจน เมื​ืองต่​่าง ๆ ของมาเลเซี​ียตอนเหนื​ือ ล้​้วนเป็​็นที่​่�นิ​ิยมทั่​่�วไปและแพร่​่ไปถึ​ึงยิ​ินโดนี​ีเซี​ีย ซึ่​่�งเป็​็นการเต้​้นรำที่​่�มี​ี ความสวยงามทั้​้�งลี​ีลาการเคลื่​่�อนไหวของเท้​้า มื​ือ ลำตั​ัว และการแต่​่งกายคู่​่�ชายหญิ​ิง กล่​่าวกั​ันว่​่า การเต้​้น รองเง็​็งสมั​ัยโบราณเป็​็นที่​่�นิ​ิยมในบ้​้านขุ​ุนนางหรื​ือหรื​ือเจ้​้าเมื​ืองในแถบสี่​่�จั​ังหวั​ัดชายแดนภาคใต้​้ เช่​่น ที่​่�บ้​้าน พระยาพิ​ิพิ​ิธเสนามาตย์​์ เจ้​้าเมื​ืองยะหริ่​่�ง สมั​ัยก่​่อนเปลี่​่�ยนแปลงการปกครอง (พ.ศ. ๒๔๓๙-๒๔๔๘) มี​ีการฝึ​ึก v

62 v

v

63 v

รองเง็​็งโดยหญิ​ิงสาวซึ่​่�งเป็​็นข้​้าทาสบริ​ิวารฝึ​ึกรองเง็​็ง เพื่​่�อไว้​้ต้​้อนรั​ับแขกเหรื่​่�อในงานรื่​่�นเริ​ิงหรื​ืองานพิ​ิธี​ีต่​่างๆ เป็​็นประจำ คุ​ุณค่​่าและบทบาทของวิ​ิถี​ีชุ​ุมชนที่​่มี​ีต่ � อ่ มรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม การแสดงรองเง็​็งถื​ือเป็​็น การแสดงที่​่ช� าวอู​ูรั​ักลาโว้​้ย และชาวไทยชื่​่�นชอบรองเง็​็งถื​ือได้​้ว่า่ เป็​็นส่ว่ นหนึ่​่ง� ในงานพิ​ิธี​ีและงานรื่​่�นเริ​ิง ดั​ังนั้​้�น จะเห็​็นการแสดงรองเง็​็งของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยใน พิ​ิธี​ีกรรมโดยเฉพาะพิ​ิธี​ีลอยเรื​ือ พิ​ิธี​ีแก้​้เหมยงานรื่​่�นเริ​ิงต่​่าง ๆ ที่​่�จั​ัดขึ้​้�นในหมู่​่�เกาะ หรื​ือแม้​้แต่​่แสดงเพื่​่�อให้​้นั​ักท่​่องเที่​่�ยวหรื​ือผู้​้�ว่​่าจ้​้างจากคนนอกเกาะ มาตรการในการส่​่งเสริ​ิมและรั​ักษามรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม หน่​่วยงานและองค์​์การ เอกชนร่​่วมศึ​ึกษา วิ​ิจั​ัย และบั​ันทึ​ึก ศิ​ิลปะการแสดงเต้​้นรำของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้อยู่​่�ในรู​ูปแบบของสื่​่�อต่​่าง ๆ เพื่​่�อการเรี​ียนรู้​้�และการอนุ​ุรั​ักษ์​์สื​ืบไป ที่​่ส� ำคั​ัญครู​ูโรงเรี​ียนบ้​้านเกาะบุ​ุโหลน ยั​ังบรรจุ​ุเข้​้าไปยั​ังการเรี​ียนการสอน ให้​้มี​ีการเรี​ียนการสอนในโรงเรี​ียนอี​ีกด้​้วย สถานภาพปั​ัจจุ​ุบั​ัน เป็​็นการละเล่​่น หรื​ือ นาฎศิ​ิลป์​์ของชาวเล ที่​่�มี​ีการร่​่ายรำ และเต้​้นรำ ด้​้วยการเคลื่​่�อนไหวของมื​ือ เท้​้า ลำตั​ัว ที่​่�สั​ัมพั​ันธ์​์และสอดคล้​้องกั​ัน ด้​้วยทำนองและเนื้​้�อร้​้องของเพลงต้​้นโยง ที่​่�มี​ีเครื่​่�องดนตรี​ี ไวโอลิ​ิน ฆ้​้อง ฉิ่​่�ง และกรั​ับไม้​้ เป็​็นส่​่วนประกอบสำคั​ัญสำหรั​ับการแต่​่งกายในการละเล่​่น รองเง็​็งนั้​้�น ชาวเลผู้​้�หญิ​ิงจะนุ่​่�งผ้​้าปาเต๊​๊ะ สวมเสื้​้�อลู​ูกไม้​้แขนยาวสี​ีสั​ันฉู​ูดฉาด ซึ่​่ง� ชุ​ุดที่​่ใ� ช้​้สวมใส่​่จะมี​ีลั​ักษณะคล้​้าย ชุ​ุดยอหยา 5.5 แนวปฏิ​ิบั​ัติ​ิทางสั​ังคม พิ​ิธี​ีกรรม ประเพณี​ี และงานเทศกาล ลั​ักษณะของพิ​ิธี​ีกรรมของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยแต่​่ละพิ​ิธี​ี ทั้​้�งเกาะหลี​ีเป๊​๊ะและเกาะบุ​ุโหลนส่​่วนใหญ่​่จะมี​ีความ คล้​้ายคลึ​ึงกั​ัน และยั​ังคงถื​ือปฏิ​ิบัติั อิ ยู่​่ใ� นปั​ัจจุ​ุบั​ันคือื พิ​ิธี​ีลอยเรื​ือ พิ​ิธี​ีอาบน้​้ำมนต์​์ พิ​ิธี​ีการต่​่อเรื​ือ และพิ​ิธี​ีเซ่​่นสรวง บรรพบุ​ุรุ​ุษ แต่​่มี​ีเพี​ียงพิ​ิธี​ีลอยเรื​ือที่​่�ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยประกอบพิ​ิธี​ีกรรมกั​ันที่​่�เกาะหลี​ีเป๊​๊ะ และไม่​่สามารถพบได้​้ที่​่� เกาะบุ​ุโหลน ถื​ือเป็​็นพิธี​ีิ ใหญ่​่ที่ช่� าวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยทั้​้�งในพื้​้�นที่​่เ� กาะบุ​ุโหลนและชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยเกาะหลี​ีเป๊​๊ะมี​ีส่​่วนร่​่วมกั​ัน ชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ยทุ​ุกที่​่ยั� งั คงมี​ีความเชื่​่�อและรู้​้�จักั พิ​ิธี​ีกรรมนี้​้�เป็​็นอย่​่างดี​ี แต่​่พิธี​ีส ิ ำคั​ัญนี้​้� ถึ​ึงแม้​้ในหมู่​่เ� กาะบุ​ุโหลน ไม่​่มี​ีการประกอบพิ​ิธี​ีลอยเรื​ือ ซึ่​่�งถื​ือเป็​็นพิ​ิธี​ีที่​่�เป็​็นเอกลั​ักษณ์​์ของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยด้​้วยเหตุ​ุผลทางศาสนา แต่​่ ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยยั​ังคงไม่​่ละทิ้​้�งการร่​่วมปฏิ​ิบั​ัติ​ิเพื่​่�อขอขมาธรรมชาติ​ิและบรรพบุ​ุรุ​ุษโดยการเดิ​ินทางไปร่​่วม พิ​ิธี​ีลอยเรื​ือที่​่เ� กาะอื่​่�นที่จั่� ดั พิ​ิธี​ี ในการนี้​้�ถื​ือเป็​็นการเยี่​่ย� มเยื​ือนญาติ​ิพี่น้่� อ้ งชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยที่​่ไ� ปอยู่​่ใ� นเกาะอื่​่�นด้ว้ ย 5.5.1 ประเพณี​ีลอยเรื​ือของชาวเลเกาะบุ​ุโหลน ลั​ักษณะของมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม การลอยเรื​ือเป็​็นประเพณี​ีของชาวเล (ชาวน้​้ำ) ซึ่​่�งเป็​็นกลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�ที่​่�อาศั​ัยอยู่​่�บริ​ิเวณหมู่​่�เกาะอาดั​ังและเกาะบุ​ุโหลน ในเขตอำเภอเมื​ืองละงู​ู ชาวเลเป็​็น ชนพื้​้�นเมื​ืองดั้​้�งเดิ​ิมของมลายู​ู ชาวเลได้​้อยู่​่อ� าศั​ัยบริ​ิเวณหมู่​่เ� กาะแถบนี้​้�เป็​็นเวลาหลายร้​้อยปี​ีมาแล้​้ว ชาวเลมี​ีนิ​ิสัยั ชอบอยู่​่�เป็​็นอิ​ิสระไม่​่ชอบคบค้​้าสมาคมกั​ับชนกลุ่​่�มอื่​่�น ชอบรวมอยู่​่�เป็​็นพวกเดี​ียวกั​ัน มี​ีการอพยพเคลื่​่�อนย้​้าย ไปหากิ​ินไม่​่อยู่​่�เป็​็นหลั​ักแหล่​่งมี​ีแบบแผนประเพณี​ีและภาษาของตนเอง เดิ​ิมเป็​็นชนที่​่�ไม่​่มี​ีศาสนา เชื่​่�อในเรื่​่�อง ผี​ีสางวิ​ิญญาณ ประเพณี​ีลอยเรื​ือของชาวเลในจั​ังหวั​ัดสตู​ูล ทำที่​่ห� มู่​่เ� กาะบุ​ุโหลน ได้​้ทำกั​ันมานานแล้​้วจุ​ุดมุ่​่�งหมาย ในการทำพิ​ิธี​ีลอยเรื​ือก็​็คือื เพื่​่�อการลอยบาปและเป็​็นการเสี่​่ย� งทายในการประกอบอาชี​ีพ การลอยเรื​ือจะทำปี​ีละ สองครั้​้�ง โดยทำในเดื​ือน ๖ และในเดื​ือน ๑๒ ในวั​ันขึ้​้�น ๑๓ ค่​่ำ ของเดื​ือน ๖ และเดื​ือน ๑๒ ชาวเลจะหยุ​ุดงาน ทุ​ุกชนิ​ิด เพื่​่�อเตรี​ียมขนมและข้​้าวตอกดอกไม้​้ไหว้​้ทวด และเตรี​ียมปั​ัดกวาดบริ​ิเวณหลาทวด เมื่​่�อเสร็​็จประมาณ บ่​่ายสามโมงชาวเลทั้​้�งหมดจะไปพร้​้อมกั​ัน ณ บริ​ิเวณพิ​ิธี​ีโดยไปยื​ืนล้​้อมรอบหลาทวด มี​ีพิ​ิธี​ีกรประจำหมู่​่�บ้​้าน ที่​่�เรี​ียกว่​่าโต๊​๊ะหมอเป็​็นผู้​้�ประกอบพิ​ิธี​ี v

64 v

คุ​ุณค่​่าและบทบาทของวิ​ิถี​ีชุ​ุมชนที่​่มี​ีต่ � อ่ มรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม ชุ​ุมชนชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ย อาศั​ัยอยู่​่�บนเกาะแห่​่งนี้​้� มานานนั​ับร้​้อยปี​ี ประเพณี​ีลอยเรื​ือของชาวเลที่​่�เก่​่าแก่​่หลายช่​่วงอายุ​ุคน ซึ่​่�งจะจั​ัดขึ้​้�น ในวั​ันเพ็​็ญเดื​ือน ๖ ทางจั​ันทรคติ​ิ หรื​ือราวเดื​ือนพฤษภาคมทางสุ​ุริ​ิยคติ​ิ และช่​่วงเดื​ือน ๑๑ ราวเดื​ือนพฤศจิ​ิกายน มี​ีจั​ัดขึ้​้�นทุ​ุกปี​ี เปรี​ียบเสมื​ือนเป็​็นวันร ั วมญาติ​ิของพี่​่น้� อ้ งชาวเล ที่​่เ� ดิ​ินทางไปอยู่​่� ณ แดนไกล ไม่​่ว่า่ จะอยู่​่แ� ห่​่งหน ตำบลใด ก็​็จะหลั่​่�งไหลย้​้อนกลั​ับมา เพื่​่�อจะได้​้พบหน้​้ากั​ัน จุ​ุดมุ่​่�งหมายนั้​้�นก็​็เพื่​่�อเข้​้าร่​่วมทำพิ​ิธี​ีลอยเรื​ือแสดงความ กตั​ัญญู​ูต่​่อบรรพบุ​ุรุ​ุษส่​่งดวงวิ​ิญญาณสู่​่แ� ดนสถิ​ิต“ฆู​ูณุ​ุงญี​ีรั​ัย” ลอยบาปสะเดาะเคราะห์​์ทุ​ุกข์​์โศกโรคภั​ัยให้​้หมดสิ้​้�น และเพื่​่​่อ� เป็​็นการเสี่​่ย� งทายในการทำมาหากิ​ิน ว่า่ ปี​ีนี้​้�จะมี​ีโชคลาภหรื​ืออั​ัปโชค โดยดู​ูจากเรื​ือที่​่ล� อยออกไปในทะเล ถ้​้าเรื​ือลอยออกไปไม่​่มี​ีคลื่​่�นซัดั เข้​้าหาฝั่​่ง� แสดงว่​่าชาวเกาะยั​ังจะโชคดี​ี การทำมาหากิ​ินไม่​่ฝื​ืดเคื​ือง แต่​่ถ้า้ เรื​ือล่​่มจม หาย และถู​ูกคลื่​่�นซั​ัดเข้​้าหาฝั่​่�ง ก็​็เป็​็นเรื่​่�องรางบอกเหตุ​ุ ว่​่าปี​ีนั้​้�นจะมี​ีเพศภั​ัยประสบโชคร้​้ายจากภั​ัยธรรมชาติ​ิ มาตรการในการส่​่งเสริ​ิมและรั​ักษามรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม หน่​่วยงานและองค์​์การ เอกชนร่​่วมศึ​ึกษา วิ​ิจัยั และบั​ันทึ​ึก ประเพณี​ีของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้อยู่​่ใ� นรู​ูปแบบของสื่​่�อต่​่าง ๆ เพื่​่�อการเรี​ียนรู้​้� และการอนุ​ุรั​ักษ์​์สื​ืบไป ที่​่ส� ำคั​ัญครู​ูโรงเรี​ียนบ้​้านเกาะหลี​ีเป๊​๊ะยั​ังบรรจุ​ุเข้​้าไปยั​ังการเรี​ียนการสอนให้​้มี​ีการเรี​ียน การสอนในโรงเรี​ียนอี​ีกด้​้วย สถานภาพปั​ัจจุ​ุบั​ัน หน่​่วยงานภาครั​ัฐให้​้การสนั​ับสนุ​ุนในการจั​ัดประเพณี​ีลอยเรื​ือและบรรจุ​ุ เข้​้าไปสู้​้�ปฏิ​ิทิ​ินการท่​่องเที่​่�ยวของจั​ังหวั​ัด ซึ่​่�งชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยก็​็ได้​้ดำเนิ​ินการจั​ัดประเพณี​ีเพื่​่�อสื​ืบสานต่​่อไป 5.5.2 พิ​ิธี​ีอาบน้​้ำมนต์​์ของชาวเลเกาะบุ​ุโหลน ลั​ักษณะของมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม พิ​ิธี​ีอาบน้​้ำมนต์​์ ชาวเลแต่​่ละครอบครั​ัวจะนำตุ่​่�ม ใส่​่น้​้ำมาตั้​้�งรวมกั​ันบริ​ิเวณจั​ัดพิ​ิธี​ีกรรม จากนั้​้�นโต๊​๊ะหมอจะประกอบพิ​ิธี​ี พร้​้อมทั้​้�งเสกน้​้ำมนต์​์ในช่​่วงหั​ัวรุ่​่�ง ชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ยแต่​่ละครอบครั​ัวจะทยอยมายั​ังลานพิ​ิธี​ีและอาบน้​้ำมนต์​์ซึ่​่�งถื​ือกั​ันว่​่าจะสามารถช่​่วยชำระสิ่​่�งที่​่� ไม่​่ดี​ีให้​้หลุ​ุดออกไปจากร่​่างกาย ครอบครั​ัว และชุ​ุมชน มี​ีความเชื่​่�อว่​่าหากไม่​่ได้​้ทำพิ​ิธี​ีลอยเรื​ือจะทำประมง และทำมาหากิ​ินอื่​่�น ๆ ได้​้ไม่​่ดี​ี v

65 v

คุ​ุณค่​่าและบทบาทของวิ​ิถี​ีชุ​ุมชนที่​่�มี​ีต่​่อมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม พิ​ิธี​ีอาบน้​้ำมนต์​์ของ ชาวเลเกาะบุ​ุโหลน มรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรมของกลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�ชาวเลจั​ังหวั​ัดสตู​ูลนั้​้�นเนื่​่�องจากในอดี​ีต ชาวเลไม่​่ค่อ่ ยได้​้มี​ีโอกาสในการอาบน้​้ำจื​ืดเลยจั​ัดพิ​ิธี​ีขึ้​้�น เพื่​่�อให้​้เกิ​ิดการชำระสิ่​่�งไม่​่ดี​ีออกจากร่​่างกายด้​้วยน้​้ำสะอาด มาตรการในการส่​่งเสริ​ิมและรั​ักษามรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม หน่​่วยงานและองค์​์การ เอกชนร่​่วมศึ​ึกษา วิ​ิจัยั และบั​ันทึ​ึก ประเพณี​ีของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้อยู่​่ใ� นรู​ูปแบบของสื่​่�อต่​่าง ๆ เพื่​่�อการเรี​ียนรู้​้� และการอนุ​ุรั​ักษ์​์สื​ืบไป สถานภาพปั​ัจจุ​ุบั​ัน พิ​ิธี​ีอาบน้​้ำมนต์​์ของชาวเลเกาะบุ​ุโหลน มรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม ของกลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�ชาวเลจั​ังหวั​ัดสตู​ูล ยั​ังถื​ือปฏิ​ิบั​ัติ​ิกั​ันอยู่​่�เป็​็นประจำ การยิ​ิ น ยอมของชุ​ุมชนในการจั​ั ด ทำรายการเบื้​้�องต้​้ น มรดกภู​ูมิ​ิ ปั​ั ญญาทางวั​ั ฒ นธรรม ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้ความยิ​ินดี​ีและให้​้ความร่​่วมมื​ือในการศึ​ึกษา วิ​ิจั​ัย เพื่​่�ออนุ​ุรั​ักษ์​์ประเพณี​ีเป็​็นอย่​่างดี​ี 5.5.3 พิ​ิธี​ีการต่​่อเรื​ือของชาวเลเกาะบุ​ุโหลน ลั​ักษณะของมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม พิ​ิธี​ีการต่​่อเรื​ือ ก่​่อนพิ​ิธี​ีจะเริ่​่ม� ขึ้​้�น ชาวเลที่​่เ� ป็​็นผู้​้�ชาย ในหมู่​่�บ้​้านจะเดิ​ินทางไปหาตั​ัดไม้​้ระกำ เพื่​่�อนำมาใช้​้สำหรั​ับต่​่อเป็​็นเรื​ือลอยเคราะห์​์ หรื​ือที่​่�เรี​ียกในภาษา อู​ูรั​ักลาโว้​้ยว่​่า “ปื​ือลาจั้​้�ก” ชาวเลจะนำไม้​้ระกำมาแกะสลั​ักเป็​็นตุ๊​๊�กตารู​ูปคน ซึ่​่�งจะเป็​็นตั​ัวแทนของสมาชิ​ิกใน ครอบครั​ัว รวมทั้​้�งแกะสลั​ักเปี​ีนเครื่​่�องมื​ือเครื่​่�องใช้​้ในชี​ีวิ​ิตประจำวั​ัน เช่​่น มี​ีด พร้​้า เบ็​็ดตกปลา จากนั้​้�นนำ ไม้​้แกะสลั​ักเหล่​่านี้​้�ไปใส่​่ไว้​้ในเรื​ือลอยเคราะห์​์ ที่​่�จะถู​ูกนำออกไปลอยในทะเลนอกในช่​่วงเช้​้ามื​ืดของวั​ันรุ่​่�งขึ้​้�น เพื่​่�อขจั​ัดปั​ัดเป้​้าสิ่​่�งชั่​่�วร้​้ายในครอบครั​ัวและชุ​ุมชน หลั​ังจากที่​่ก� ลุ่​่�มผู้​้�ชายร่​่วมมื​ือร่​่วมใจกั​ันต่อ่ เรื​ือ ไม้​้ระกำที่​่จ� ะใช้​้ สำหรั​ับพิ​ิธี​ีลอยเรื​ือ รวมทั้​้�งแกะส่​่วนประกอบและข้​้าวของเครื่​่�องใช้​้เสร็​็จเรี​ียบร้​้อยแล้​้ว ก็​็จะนำมี​ีดมาแกะสลั​ัก ไม้​้ระกำเพื่​่�อตกแต่​่งเรื​ือ โดยตั​ัดไม้​้ให้​้เป็​็นร่​่องคล้​้ายคลื่​่�นตลอดทั้​้�งก้​้าน เพื่​่�อนำมาใช้​้ประดั​ับบริ​ิเวณขอบของ เรื​ือไม้​้ระทำ ต่​่อจากนั้​้�น เป็​็นหน้​้าที่​่ข� องกลุ่​่�มผู้​้�หญิ​ิงที่​่จ� ะตกแต่​่งเรื​ือให้​้สวยงามด้​้วยดอกกล้​้วยไม้​้ ดอกดาวเรื​ือง และดอกรั​ัก พิ​ิธี​ีการต่​่อเรื​ือเป็​็นการแสดงถึ​ึงความรั​ักและความสามั​ัคคี​ีของชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ย v

66 v

คุ​ุณค่​่าและบทบาทของวิ​ิถี​ีชุ​ุมชนที่​่�มี​ีต่​่อมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม พิ​ิธี​ีการต่​่อเรื​ือของ ชาวเลเกาะบุ​ุโหลน เสมื​ือนเป็​็นการรวมญาติ​ิให้​้มี​ีกิจิ กรรมร่​่วมกั​ันและมาตรการในการส่​่งเสริ​ิมและรั​ักษามรดก ภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม หน่​่วยงานและองค์​์การเอกชนร่​่วมศึ​ึกษา วิ​ิจัยั และบั​ันทึ​ึก ประเพณี​ีของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ย ให้​้อยู่​่�ในรู​ูปแบบของสื่​่�อต่​่าง ๆ เพื่​่�อการเรี​ียนรู้​้�และการอนุ​ุรั​ักษ์​์สื​ืบไป สถานภาพปั​ัจจุ​ุบั​ัน มรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรมของกลุ่​่�มชาติ​ิพันั ธุ์​์ช� าวเลจั​ังหวั​ัดสตู​ูล ยั​ังถื​ือ ปฏิ​ิบั​ัติ​ิกั​ันอยู่​่�เป็​็นประจำ การยิ​ิ น ยอมของชุ​ุมชนในการจั​ั ด ทำรายการเบื้​้�องต้​้ น มรดกภู​ูมิ​ิ ปั​ั ญญาทางวั​ั ฒ นธรรม ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้ความยิ​ินดี​ีและให้​้ความร่​่วมมื​ือในการศึ​ึกษา วิ​ิจั​ัย เพื่​่�ออนุ​ุรั​ักษ์​์ประเพณี​ีเป็​็นอย่​่างดี​ี 5.5.4 พิ​ิธี​ีเซ่​่นสรวงบรรพบุ​ุรุ​ุษ ของชาวเลเกาะบุ​ุโหลน ลั​ักษณะของมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม พิ​ิธี​ีเซ่​่นสรวงบรรพบุ​ุรุ​ุษ ในช่​่วงงานพิ​ิธี​ีลอยเรื​ือ ผู้​้�หญิ​ิงจะทำของเซ่​่นไหว้​้ในพิ​ิธี​ีลอยเรื​ือ ประกอบไปด้​้วยไก่​่ย่​่างขมิ้​้�น ข้​้าวเหนี​ียวขาว ข้​้าวเหนี​ียวเหลื​ือง ขนม หั​ัวล้​้าน ขนมแป้​้งทอด พร้​้อมทั้​้�งเที​ียนไขที่​่ใ� ส่​่มาในจาน ซึ่​่ง� จะนำไปถวายบริ​ิเวณศาลเจ้​้าโต๊​๊ะฆี​ีรี​ี ที่​่ตั้​้�� งอยู่​่บ� ริ​ิเวณ เนิ​ินเขาข้​้างหมู่​่�บ้า้ น เมื่​่�อใกล้​้จะถึ​ึงช่​่วงเวลาของการประกอบพิ​ิธี​ีที่ศ่� าลประจำหมู่​่�บ้า้ น ชาวเลจะนำเครื่​่อ� งเซ่​่นไหว้​้ ที่​่�ทำขึ้​้�นมาตั้​้�งบริ​ิเวณรอบศาล เพื่​่�อเซ่​่นไหว้​้บรรพบุ​ุรุ​ุษและโต๊​๊ะฆี​ีรี​ี คุ​ุณค่​่าและบทบาทของวิ​ิถี​ีชุ​ุมชนที่​่มี​ีต่ � อ่ มรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม พิ​ิธี​ีเซ่​่นสรวงบรรพบุ​ุรุ​ุษ ของชาวเลเกาะบุ​ุโหลน เสมื​ือนเป็​็นการรวมญาติ​ิระลึ​ึกถึ​ึงคุ​ุณงามความดี​ีของบรรพบุ​ุรุ​ุษ มาตรการในการส่​่งเสริ​ิมและรั​ักษามรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม หน่​่วยงานและองค์​์การ เอกชนร่​่วมศึ​ึกษา วิ​ิจัยั และบั​ันทึ​ึก ประเพณี​ีของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้อยู่​่ใ� นรู​ูปแบบของสื่​่�อต่​่าง ๆ เพื่​่�อการเรี​ียนรู้​้� และการอนุ​ุรั​ักษ์​์สื​ืบไป สถานภาพปั​ัจจุ​ุบั​ัน พิ​ิธี​ีเซ่​่นสรวงบรรพบุ​ุรุ​ุษ ของชาวเลเกาะบุ​ุโหลน มรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทาง วั​ัฒนธรรมของกลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�ชาวเลจั​ังหวั​ัดสตู​ูล ยั​ังถื​ือปฏิ​ิบั​ัติ​ิกั​ันอยู่​่�เป็​็นประจำ การยิ​ิ น ยอมของชุ​ุมชนในการจั​ั ด ทำรายการเบื้​้�องต้​้ น มรดกภู​ูมิ​ิ ปั​ั ญญาทางวั​ั ฒ นธรรม ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้ความยิ​ินดี​ีและให้​้ความร่​่วมมื​ือในการศึ​ึกษา วิ​ิจัยั ด้​้านภาษา เพื่​่�ออนุ​ุรั​ักษ์​์ประเพณี​ีเป็​็นอย่​่างดี​ี

v

67 v

5.6 ความรู้​้�และการปฏิ​ิบั​ัติ​ิเกี่​่�ยวกั​ับธรรมชาติ​ิและจั​ักรวาล 5.6.1 ลอบเล็​็กหรื​ือไซ เครื่​่�องมื​ือจั​ับสั​ัตว์​์ทะเล ลั​ักษณะของมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม ลอบเล็​็กหรื​ือไซ เครื่​่อ� งมื​ือชนิ​ิดนี้​้�ชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ย มี​ีการใช้​้มานานมากกว่​่าร้​้อยปี​ี ในสมั​ัยก่​่อนชาวเลใช้​้ไม้​้ไผ่​่ทำตั​ัวลอบและมี​ีขนาดเล็​็กกว่​่าในปั​ัจจุ​ุบั​ันนี้​้�มาก ลอบไม้​้ไผ่​่มี​ีอายุ​ุการใช้​้งานประมาณสองเดื​ือน ขึ้​้�นอยู่​่�กับั ความอ่​่อนและแก่​่ของไม่​่ไผ่​่ที่น่� ำมาสาน ถ้​้าเป็​็นไม่​่ไผ่​่อ่อ่ น อายุ​ุของการใช้​้งานก็​็จะน้​้อยลง แนวปฏิ​ิบั​ัติ​ิในการวางลอบ คื​ือ วางลอบในทะเลบริ​ิเวณกองหิ​ิน หรื​ือใกล้​้ๆ แนวปะการั​ัง วางบนพื้​้�นทราย ทั้​้�งนี้​้�เนื่​่�องจากหาวางบนหิ​ินหรื​ือปะการั​ังจะไม่​่สะดวกในการกู้​้�ลอบ หิ​ินหรื​ือ ปะการั​ังอาจทำให้​้ลอบพั​ังได้​้ ส่​่วนปลายอี​ีกข้​้างยึ​ึดกั​ับลำไม้​้ไผ่​่เจาะรู​ูสำหรั​ับผู​ูกเป็​็นทุ่​่�น ระยะเวลาการกู้​้�ลอบ ใช้​้เวลาประมาณ ๕-๗ วั​ัน สำหรั​ับบริ​ิเวณน้​้ำตื้​้�นชายฝั่​่ง� และทุ​ุก ๆ ๒ วั​ัน สำหรั​ับบริ​ิเวณน้​้ำลึ​ึก ชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ย สั​ังเกตทุ่​่�นก่​่อนการกู้​้�ลอบ หากทุ่​่�นปั​ักชี้​้�ขึ้​้�นแสดงว่​่ากระแสน้​้ำค่​่อนข้​้างแรง น้​้ำไหลเชี่​่ย� ว ยั​ังไม่​่เหมาะกั​ับการดำน้​้ำ ลงไปกู้​้�ลอบ หากทุ่​่�นทำมุ​ุมเอี​ียง ๔๕ องศา จนกระทั่​่�งค่​่อย ๆ เอนนอนลง แสดงว่​่ากระแสน้​้ำเบาแรงลง สามารถดำน้​้ำลงไปกู้​้�ลอบได้​้ คุ​ุณค่​่าและบทบาทของวิ​ิถี​ีชุ​ุมชนที่​่�มี​ีต่​่อมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม ลอบเล็​็กหรื​ือไซเป็​็น เครื่​่�องมื​ือชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ยมี​ีการใช้​้มานานมากกว่​่าร้​้อยปี​ีเนื่​่�องจากสมั​ัยอดี​ีตในพื้​้�นที่​่�เกาะกลางทะเลจะมี​ี ไม้​้ไผ่​่จำนวนมาก และอาจจะเป็​็นพื​ืชที่​่�สามารถขึ้​้�นได้​้ในสภาวะในที่​่�ติ​ิดบนเกาะกลางทะเล จึ​ึงส่​่งผลให้​้ชาวเล ใช้​้ไม้​้ไผ่​่ทำตั​ัวลอบซึ่​่�งมี​ีขนาดเล็​็กกว่​่าในปั​ัจจุ​ุบั​ันนี้​้�มาก อี​ีกทั้​้�งในอดี​ีตยั​ังมี​ีสั​ัตว์​์ทะเลในพื้​้�นที่​่�ชายหาดเยอะ ไม่​่ต้​้องนั่​่�งเรื​ือออกไปไกล รวมถึ​ึงในช่​่วงอดี​ีตเรื​ือของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยยั​ังไม่​่มี​ีความแข็​็งแรงมากเลยอาศั​ัยดั​ักจั​ับ สั​ัตว์​์น้​้ำบริ​ิเวณกองหิ​ิน หรื​ือใกล้​้ ๆ แนวปะการั​ัง วางบนพื้​้�นทราย มาตรการในการส่​่งเสริ​ิมและรั​ักษามรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม หน่​่วยงานและองค์​์การ เอกชนร่​่วมศึ​ึกษา วิ​ิจั​ัย และบั​ันทึ​ึก เครื่​่�องมื​ือจั​ับสั​ัตว์​์ทะเลของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้อยู่​่�ในรู​ูปแบบของสื่​่�อต่​่าง ๆ เพื่​่�อการเรี​ียนรู้​้�และการอนุ​ุรั​ักษ์​์สื​ืบไป สถานภาพปั​ัจจุ​ุบั​ัน ลอบเล็​็กหรื​ือไซยั​ังเป็​็นเครื่​่อ� งมื​ือในการดั​ักจั​ับสั​ัตว์​์น้​้ำของชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ย ยั​ังคงเช่​่นเดิ​ิม แต่​่มี​ีการพั​ัฒนาจากไม้​้ไผ่​่เป็​็นวั​ัสดุ​ุอย่​่างอื่​่�นบ้​้าง เพื่​่�ออายุ​ุของการใช้​้งานจะยาวนานขึ้​้�นและ สามารถทำได้​้ง่​่ายขึ้​้�น และแนวปฏิ​ิบั​ัติ​ิในการวางลอบในปั​ัจจุ​ุบั​ันต้​้องวางลอบบริ​ิเวณกลางทะเลเนื่​่�องจาก ชายฝั่​่�งหรื​ือกองหิ​ิน ถู​ูกทำลายไปการจั​ัดการท่​่องเที่​่�ยวและเครื่​่�องมื​ือในการดั​ักจั​ับสั​ัตว์​์อื่​่�น ๆ รวมถึ​ึงจำนวน สั​ัตว์​์น้​้ำก็​็มี​ีจำนวนน้​้อยลง ระยะเวลาการกู้​้�ลอบ ใช้​้เวลาประมาณ ๒-๔ วั​ัน สำหรั​ับบริ​ิเวณน้​้ำตื้​้�นชายฝั่​่�ง และ ทุ​ุก ๆ ๒ วั​ัน สำหรั​ับบริ​ิเวณน้​้ำลึ​ึก การยิ​ิ น ยอมของชุ​ุมชนในการจั​ั ด ทำรายการเบื้​้�องต้​้ น มรดกภู​ูมิ​ิ ปั​ั ญญาทางวั​ั ฒ นธรรม ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้ความยิ​ินดี​ีและให้​้ความร่​่วมมื​ือในการศึ​ึกษา วิ​ิจั​ัย เพื่​่�ออนุ​ุรั​ักษ์​์เป็​็นอย่​่างดี​ี

v

68 v

5.6.2 ลอบใหญ่​่ เครื่​่�องมื​ือจั​ับสั​ัตว์​์ทะเล ลั​ักษณะของมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม ลอบใหญ่​่เครื่​่อ� งมื​ือชนิ​ิดนี้​้�ชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ยมี​ีการใช้​้ มานานมากกว่​่าร้​้อยปี​ี ลอบใหญ่​่ใช้​้วางในบริ​ิเวณห่​่างจากฝั่​่�งออกไปประมาณ 4-5 กิ​ิโลเมตร ลึ​ึกลงไป ประมาณ 20 เมตร วางบริ​ิเวณกองหิ​ินในทะเล ส่​่วนใหญ่​่อยู่​่�ระหว่​่างเกาะอาดั​ัง และเกาะเล็​็ก วางประมาณ 3-4 ลู​ูกต่​่อจุ​ุดหรื​ือต่​่อกองหิ​ิน ใช้​้เวลาวางประมาณ 15 วั​ัน จึ​ึงจะกู้​้�ลอบ อย่​่างไรก็​็ตาม จะมี​ีการดำน้​้ำเพื่​่�อ ตรวจดู​ูปริ​ิมาณสั​ัตว์​์น้​้ำว่​่าเพี​ียงพอต่​่อการกู้​้�ลอบหรื​ือไม่​่ เนื่​่�องจากลอบมี​ีขนาดใหญ่​่และน้​้ำหนั​ักมาก ส่​่วนใหญ่​่ชาวเล จึ​ึงใช้​้วิธี​ีิ การดำน้​้ำลงไปจั​ับปลาออกมาจากลอบโดยไม่​่กู้​้�ลอบขึ้​้�นมา สั​ัตว์​์น้​้ำที่​่ไ� ด้​้จากเครื่​่อ� งมื​ือประมงชนิ​ิดนี้​้� ได้​้แก่​่ ปลาเก๋​๋าจุ​ุดแดง ปลาเก๋​๋าลายเสื​ือ ปลามง กุ้​้�งมั​ังกร เป็​็นต้​้น คุ​ุณค่​่าและบทบาทของวิ​ิถี​ีชุ​ุมชนที่​่มี​ีต่ � อ่ มรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม ลอบใหญ่​่เป็​็นเครื่​่อ� งมื​ือ ชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ยมี​ีการใช้​้มานานมากกว่​่าร้​้อยปี​ี เนื่​่�องจากสมั​ัยอดี​ีตในพื้​้�นที่​่�เกาะบุ​ุโหลน ยั​ังมี​ีสั​ัตว์​์ทะเล จำนวนเยอะ โดยเฉพาะในส่​่วนของสั​ัตว์​์ทะเลหายากในปั​ัจจุ​ุบั​ัน เช่​่น ปลาเก๋​๋าจุ​ุดแดง ปลาเก๋​๋าลายเสื​ือ ปลามง กุ้​้�งมั​ังกร เป็​็นต้​้น ดั​ังนั้​้�นชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยจึ​ึงพั​ัฒนาเครื่​่�องมื​ือในการดั​ักจั​ับในพื้​้�นที่​่�กลางทะเล ซึ่​่�งมี​ีน้​้ำหนั​ัก มากกว่​่าไซ หรื​ือลอบเล็​็กเนื่​่�องจากต้​้องสามารถต้​้านแรงน้​้ำทะเลได้​้ด้​้วย มาตรการในการส่​่งเสริ​ิมและรั​ักษามรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม หน่​่วยงานและองค์​์การ เอกชนร่​่วมศึ​ึกษา วิ​ิจั​ัย และบั​ันทึ​ึก เครื่​่�องมื​ือจั​ับสั​ัตว์​์ทะเลของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้อยู่​่�ในรู​ูปแบบของสื่​่�อต่​่าง ๆ เพื่​่�อการเรี​ียนรู้​้�และการอนุ​ุรั​ักษ์​์สื​ืบไป สถานภาพปั​ัจจุ​ุบั​ัน ลอบใหญ่​่ยังั เป็​็นเครื่​่อ� งมื​ือในการดั​ักจั​ับสั​ัตว์​์น้​้ำของชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ยเช่​่นเดิ​ิม แต่​่มี​ีการพั​ัฒนาจากไม้​้ไผ่​่เป็​็นวัสดุ​ุ ั อย่​่างอื่​่�นบ้า้ ง เพื่​่�ออายุ​ุของการใช้​้งานจะยาวนานขึ้​้�น และสามารถทำได้​้ง่า่ ยขึ้​้�น การยิ​ิ น ยอมของชุ​ุมชนในการจั​ั ด ทำรายการเบื้​้�องต้​้ น มรดกภู​ูมิ​ิ ปั​ั ญญาทางวั​ั ฒ นธรรม ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้ความยิ​ินดี​ีและให้​้ความร่​่วมมื​ือในการศึ​ึกษา วิ​ิจั​ัย เพื่​่�ออนุ​ุรั​ักษ์​์เป็​็นอย่​่างดี​ี

v

69 v

5.6.3 อวน เครื่​่�องมื​ือจั​ับสั​ัตว์​์ทะเล ลั​ักษณะของมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม อวนที่​่ช� าวเลนิ​ิยมใช้​้มี​ีขนาดลึ​ึก ๕ วา ยาว ๒๐๐ วา ตาอวนมี​ีขนาด ๓ x ๓ นิ้​้�ว วิ​ิธี​ีการทำประมงโดยปล่​่อยอวนไปกั​ับเรื​ือประมง มี​ีการใส่​่ทุ่​่�นลอยและไฟบริ​ิเวณ หางอวนเพื่​่�อเป็​็นสั​ัญลั​ักษณ์​์ให้​้แก่​่เรื​ือประมงลำอื่​่�นในการป้​้องกั​ันการวางอวนซ้​้อนทั​ับกั​ัน แนวปฏิ​ิบั​ัติ​ิพื้​้�นบ้​้าน ได้​้แก่​่ การวางอวนในเวลากลางคื​ืนที่​่�เป็​็นเดื​ือนมื​ืดหรื​ือข้​้างแรม (แรม ๗-๘ ค่​่ำ) ใช้​้เวลาในการวางอวน ประมาณ ๑๐ นาที​ี หลั​ังจากนั้​้�นรอประมาณ ๑ ชั่​่�วโมง เพื่​่�อดึ​ึงอวนขึ้​้�นมาใช้​้เวลาในการดึ​ึงอวนและแกะปลา ที่​่�จั​ับได้​้ใส่​่ภาชนะที่​่�เตรี​ียมไว้​้ประมาณ ๑ ชั่​่�วโมงเช่​่นกั​ัน หลั​ังจากนั้​้�นจึ​ึงย้​้ายไปวางอวนบริ​ิเวณอื่​่�นต่​่อไป โดยสามารถวางอวนได้​้ประมาณ ๓ รอบต่​่อวั​ัน จั​ับสั​ัตว์​์น้​้ำได้​้ประมาณ ๑๐-๘๐ กิ​ิโลกรั​ัมต่​่อครั้​้�งของการออกเรื​ือ สั​ัตว์​์น้​้ำที่​่ไ� ด้​้ส่ว่ นใหญ่​่ได้​้แก่​่ ปลาโอ ปลาอิ​ินทรี​ีย์​์บั้​้�ง อย่​่างไรก็​็ตามการทำประมงโดยใช้​้อวนเป็​็นการทำประมง ที่​่�ต้​้องลงทุ​ุนเยอะ ชาวเลส่​่วนใหญ่​่จึ​ึงนิ​ิยมทำประมงโดยใช้​้ลอบมากกว่​่า คุ​ุณค่​่าและบทบาทของวิ​ิถี​ีชุ​ุมชนที่​่�มี​ีต่​่อมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม อวนเป็​็นเครื่​่�องมื​ือ สมั​ัยใหม่​่สำหรั​ับชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยที่​่�ได้​้รั​ับอิ​ิทธิ​ิพลไปจากชาวประมงในบริ​ิเวณใกล้​้เคี​ียง ซึ่​่�งต้​้องมี​ีการลงทุ​ุน ดั​ังนั้​้�นปั​ัจจุ​ุบั​ันก็​็ยั​ังไม่​่เป็​็นที่​่�นิ​ิยมมากเท่​่าไหร่​่ มาตรการในการส่​่งเสริ​ิมและรั​ักษามรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม หน่​่วยงานและองค์​์การ เอกชนร่​่วมศึ​ึกษา วิ​ิจั​ัย และบั​ันทึ​ึก เครื่​่�องมื​ือจั​ับสั​ัตว์​์ทะเลของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้อยู่​่�ในรู​ูปแบบของสื่​่�อต่​่าง ๆ เพื่​่�อการเรี​ียนรู้​้�และการอนุ​ุรั​ักษ์​์สื​ืบไป สถานภาพปั​ัจจุ​ุบั​ัน เป็​็นเครื่​่�องมื​ือจั​ับสั​ัตว์​์ทะเลของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยที่​่�มี​ีเงิ​ินทุ​ุนในการซื้​้�อวั​ัสดุ​ุ และส่​่วนใหญ่​่ก็​็ใช้​้คู่​่�กั​ับลอบ การยิ​ิ น ยอมของชุ​ุมชนในการจั​ั ด ทำรายการเบื้​้�องต้​้ น มรดกภู​ูมิ​ิ ปั​ั ญญาทางวั​ั ฒ นธรรม ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยเกาะบุ​ุโหลนให้​้ความยิ​ินดี​ีและให้​้ความร่​่วมมื​ือในการศึ​ึกษา วิ​ิจั​ัย เพื่​่�ออนุ​ุรั​ักษ์​์เป็​็นอย่​่างดี​ี 5.6.4 การสั​ังเกตแหล่​่งที่​่�อยู่​่�อาศั​ัยของสั​ัตว์​์น้​้ำในการทำประมง ลั​ักษณะของมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม การสั​ังเกตแหล่​่งที่​่อ� ยู่​่อ� าศั​ัยของสั​ัตว์​์น้​้ำในการทำ ประมงสามารถสั​ังเกตได้​้ ๓ ประการคื​ือ ๑) น้​้ำเดิ​ิน เป็​็นการสั​ังเกตการ ไหลของกระแสน้​้ำ ซึ่​่�งสามารถคาดคะเนปริ​ิมาณสั​ัตว์​์น้​้ำเมื่​่�อ อยู่​่�กลางทะเลได้​้ จากการสั​ังเกตพฤติ​ิกรรมของปลานั้​้�นพบว่​่าบริ​ิเวณหั​ัวแหลมของเกาะซึ่​่�งเป็​็นพื้​้�นที่​่�ที่​่�น้​้ำไหล มาบรรจบกั​ันจะมี​ีสั​ัตว์​์น้​้ำในปริ​ิมาณมาก

v

70 v

๒) นก ชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ยใช้​้การสั​ังเกตนกที่​่บิ� นิ อยู่​่ก� ลางทะเล บริ​ิเวณที่​่มี​ีน � กจะมี​ีสั​ัตว์​์น้​้ำจำพวก ปลาอาศั​ัยอยู่​่ม� าก โดยแนวปฏิ​ิบัติั พื้​้�น ิ บนในการสั​ังเกตนก คื​ือ การขั​ับเรื​ือติ​ิดตามนกประมาณ ๓-๔ ตั​ัว ที่​่บิ� นิ รอบ ๆ เกาะ เพื่​่�อไปหาฝู​ูงใหญ่​่ นกที่​่�ชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ยบนเกาะบุ​ุโหลนใช้​้สั​ังเกต ได้​้แก่​่ นกนางนวลสี​ีดำ ๓) กองหิ​ิน/แนวปะการั​ัง กองหิ​ินใด้​้น้ำ้ เป็​็นแหล่​่งที่​่อ� ยู่​่อ� าศั​ัยของสั​ัตว์​์น้​้ำ ดั​ังนั้​้�น ชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ย จึ​ึงนิ​ิยมใช้​้ลอบวางดั​ักสั​ัตว์​์น้​้ำบริ​ิเวณนี้​้� เมื่​่�อน้​้ำใสจะสามารถมองเห็​็นทั้​้�งกองหิ​ินและแนวปะการั​ังได้​้จากเหนื​ือน้​้ำ หากน้​้ำใสไม่​่มาก ชาวเลจะดำน้​้ำเพื่​่�อดู​ูกองหิ​ิน สำหรั​ับในบริ​ิเวณน้​้ำลึ​ึก ชาวเลจะทอดสมอเรื​ือเพื่​่�อดำน้​้ำ สำรวจเบื้​้�องต้​้น หากพบกองหิ​ินหรื​ือแนวปะการั​ังที่​่เ� ป็​็นแหล่​่งที่​่อ� ยู่​่ข� องสั​ัตว์​์น้​้ำ จดจำตำแหน่​่งโดยอาศั​ัยการเล็​็ง ต้​้นไม้​้จากเกาะใกล้​้เคี​ียง วั​ัดระยะรั​ัศมี​ีและระยะห่​่างของสิ่​่�งสำคั​ัญของพื้​้�นที่​่�บริ​ิเวณนั้​้�นด้​้วยสายตา เพื่​่�อมา ทำการประมงในครั้​้�งต่​่อ ๆ ไป คุ​ุณค่​่าและบทบาทของวิ​ิถี​ีชุ​ุมชนที่​่�มี​ีต่​่อมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม แนวปฏิ​ิบั​ัติ​ิพื้​้�นบ้​้าน เมื่​่�อชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ยสั​ังเกตสิ่​่�งต่​่าง ๆ ซึ่​่�งเริ่​่�มหาตำแหน่​่งในการวางเครื่​่�องมื​ือประมง อย่​่างไรก็​็ตาม ชาวเล จะไม่​่ทิ้​้�งสมอเรื​ือกลางทะเล แต่​่จะปล่​่อยให้​้เรื​ือลอยไปเรื่​่�อย ๆ เมื่​่�อจั​ับสั​ัตว์​์น้​้ำขึ้​้�นมาได้​้ พวกเขาจะจดจำ ตำแหน่​่งที่​่จั� บั สั​ัตว์​์น้​้ำได้​้ ความรู้​้�พื้​้�นบ้​้านเกี่​่ย� วกั​ับแหล่​่งจั​ับสั​ัตว์​์น้​้ำจะถู​ูกถ่​่ายทอดจากรุ่​่�นพ่​่อแม่​่สู่�รุ่​่�นลู​ู ่ กหลานชาย ชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ยวั​ัยกลางคนสามารถจดจำตำแหน่​่ง "แหล่​่งปลาชุ​ุม" เหล่​่านี้​้� ได้​้เกื​ือบร้​้อยจุ​ุดในท้​้องทะเลแห่​่งนี้​้� มาตรการในการส่​่งเสริ​ิมและรั​ักษามรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม หน่​่วยงานและองค์​์การ เอกชนร่​่วมศึ​ึกษา วิ​ิจั​ัย และบั​ันทึ​ึก เครื่​่�องมื​ือจั​ับสั​ัตว์​์ทะเลของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้อยู่​่�ในรู​ูปแบบของสื่​่�อต่​่าง ๆ เพื่​่�อการเรี​ียนรู้​้�และการอนุ​ุรั​ักษ์​์สื​ืบไป สถานภาพปั​ัจจุ​ุบั​ัน การสั​ังเกตแหล่​่งที่​่�อยู่​่�อาศั​ัยของสั​ัตว์​์น้​้ำในการทำประมงยั​ังคงใช้​้กั​ันอย่​่าง แพร่​่หลายในกลุ่​่�มชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ย แต่​่ด้​้วยสภาพความชุ​ุกชุ​ุมของสั​ัตว์​์น้​้ำในทะเลที่​่�เปลี่​่�ยนไปอาจจะทำให้​้การ คาดคะเนอาจจะไม่​่แม่​่นยำเหมื​ือนในอดี​ีต การยิ​ิ น ยอมของชุ​ุมชนในการจั​ั ด ทำรายการเบื้​้�องต้​้ น มรดกภู​ูมิ​ิ ปั​ั ญญาทางวั​ั ฒ นธรรม ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้ความยิ​ินดี​ีและให้​้ความร่​่วมมื​ือในการศึ​ึกษา วิ​ิจั​ัย เพื่​่�ออนุ​ุรั​ักษ์​์ประเพณี​ีเป็​็นอย่​่างดี​ี 5.6.5 การสั​ังเกตธรรมชาติ​ิในการทำประมง ลั​ักษณะของมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม การสั​ังเกตธรรมชาติ​ิในการทำประมงสามารถ จำแนกเป็​็นหั​ัวข้​้อย่​่อยต่​่าง ๆ ได้​้ดั​ังนี้​้� (๑) การสั​ังเกตสี​ีน้​้ำ สี​ีน้​้ำทะเลมี​ีผลต่​่อการมองเห็​็นเมื่​่�อดำลงใต้​้น้​้ำ ซึ่​่�งเครื่​่�องมื​ือจั​ับสั​ัตว์​์น้​้ำ บางชนิ​ิดต้​้องอาศั​ัยการคำน้​้ำลงใต้​้น้ำ้ เพื่​่�อจั​ับสั​ัตว์​์น้​้ำ ได้​้แก่​่ การกู้​้�ลอบ การใช้​้ปื​ืนฉมวก ดั​ังนั้​้�นในช่​่วงที่​่น้� ำ้ ขุ่​่�น ชาวเลจะไม่​่ใช้​้เครื่​่�องมื​ือประมงดั​ังกล่​่าว (๒) น้​้ำใหญ่​่ เป็​็นช่ว่ งที่​่ร� ะดั​ับน้​้ำทะเลขึ้​้�นสู​ูง สั​ัตว์​์น้​้ำจำพวกปลาจะออกมาจากแหล่​่งที่​่อ� ยู่​่อ� าศั​ัย จำนวนมาก ชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ยจะสั​ังเกตช่​่วงน้​้ำใหญ่​่จากพระจั​ันทร์​์เต็​็มดวงหรื​ืออยู่​่�ในช่​่วงข้​้างขึ้​้�น แนวปฏิ​ิบั​ัติ​ิพื้​้�นบ้​้านของชาวเลนิ​ิยมใช้​้เบ็​็ดอิ​ินโดและปื​ืนฉมวกในช่​่วงนี้​้� เนื่​่�องจากมี​ีแสงสว่​่าง ทำให้​้ปลาเห็​็นและขึ้​้�นมากิ​ินแพลงก์​์ตอนที่​่ล� อยอยู่​่บ� นผิ​ิวน้​้ำด้​้านบน เป็​็นโอกาสให้​้ชาวเลสามารถมองเห็​็นตัวั ปลา ได้​้ชั​ัดเจน การใช้​้เบ็​็ดอิ​ินโดและปื​ืนฉมวกจึ​ึงมี​ีความแม่​่นยำ ไม่​่นิ​ิยมใช้​้อวนในช่​่วงนี้​้�เนื่​่�องจากแสงสว่​่างทำให้​้ ปลามองเห็​็นอวน (๓) ฝนฟ้​้าอากาศ ในช่​่วงฤดู​ูฝนจะไม่​่ออกทำประมงในทะเลลึ​ึก มี​ีบ้​้างบริ​ิเวณใกล้​้ฝั่ง�่ ซึ่​่ง� เป็​็นเพี​ียง การจั​ับเพื่​่�อเป็​็นอาหารเท่​่านั้​้�น เพราะเป็​็นช่ว่ งที่​่ค� ลื่​่�นลมแรง ในอดี​ีตช่​่วงเดื​ือนตุ​ุลาคมถึ​ึงเดื​ือนพฤศจิ​ิกายนจะเป็​็น

v

71 v

ช่​่วงมรสุ​ุม ชาวเลจะไม่​่ออกเรื​ือทำประมงบริ​ิเวณน้​้ำลึ​ึก จะทำประมงน้​้ำตื้​้�นใกล้​้ฝั่​่�งโดยใช้​้เบ็​็ดและปื​ืนฉมวก เป็​็นอุ​ุปกรณ์​์หลั​ักในการจั​ับสั​ัตว์​์น้​้ำ คุ​ุณค่​่าและบทบาทของวิ​ิถี​ีชุ​ุมชนที่​่�มี​ีต่​่อมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม แนวปฏิ​ิบั​ัติ​ิพื้​้�นบ้​้าน เมื่​่�อชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ยสั​ังเกตสิ่​่�งต่​่าง ๆ ความรู้​้�พื้​้�นบ้​้านเกี่​่ย� วกั​ับแหล่​่งจั​ับสั​ัตว์​์น้​้ำจะถู​ูกถ่​่ายทอดจากรุ่​่�นพ่​่อแม่​่สู่�รุ่​่�น ่ ลู​ูกหลานชายชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ยวั​ัยกลางคนสามารถจดจำตำแหน่​่ง "แหล่​่งปลาชุ​ุม" เหล่​่านี้​้� ได้​้เกื​ือบร้​้อยจุ​ุด ในท้​้องทะเลแห่​่งนี้​้� มาตรการในการส่​่งเสริ​ิมและรั​ักษามรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม หน่​่วยงานและองค์​์การ เอกชนร่​่วมศึ​ึกษา วิ​ิจัยั และบั​ันทึ​ึก ภู​ูมิ​ิปั​ัญญาของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้อยู่​่ใ� นรู​ูปแบบของสื่​่�อต่​่าง ๆ เพื่​่�อการเรี​ียนรู้​้� และการอนุ​ุรั​ักษ์​์สื​ืบไป สถานภาพปั​ัจจุ​ุบั​ัน การสั​ังเกตแหล่​่งที่​่�อยู่​่�อาศั​ัยของสั​ัตว์​์น้​้ำในการทำประมงยั​ังคงใช้​้กั​ันอย่​่าง แพร่​่หลายในกลุ่​่�มชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ย แต่​่ด้​้วยสภาพความชุ​ุกชุ​ุมของสั​ัตว์​์น้​้ำในทะเลที่​่�เปลี่​่�ยนไปอาจจะทำให้​้การ คาดคะเนอาจจะไม่​่แม่​่นยำเหมื​ือนในอดี​ีต การยิ​ิ น ยอมของชุ​ุมชนในการจั​ั ด ทำรายการเบื้​้�องต้​้ น มรดกภู​ูมิ​ิ ปั​ั ญญาทางวั​ั ฒ นธรรม ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้ความยิ​ินดี​ีและให้​้ความร่​่วมมื​ือในการศึ​ึกษา วิ​ิจั​ัย เพื่​่�ออนุ​ุรั​ักษ์​์ประเพณี​ีเป็​็นอย่​่างดี​ี 5.6.6 การสังเกตภัยธรรมชาติ ลั​ักษณะของมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม การสั​ังเกตภั​ัยธรรมชาติ​ิ สามารถจำแนกเป็​็น หั​ัวข้​้อย่​่อยต่​่าง ๆ ได้​้คั​ังนี้​้� (๑) คลื่​่�นลม ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยมี​ีความรู้​้�พื้​้�นบ้​้านในการคาดคะเนคลื่​่�นลมเนื่​่�องจากบรรพบุ​ุรุ​ุษของ พวกเขาเป็​็นนั​ักเดิ​ินทางในทะเล ตั​ัวอย่​่างเช่​่น ในช่​่วงฤดู​ูฝนสามารถคาดคะเนได้​้ว่​่าพายุ​ุจะมาเมื่​่�อใด โดยการ สั​ังเกตก้​้อนเมฆ น้​้ำทะเล ลั​ักษณะและทิ​ิศทางของลม (๒) การสั​ังเกตยอดคลื่​่�นจากฝั่​่�ง ก่​่อนออกทะเลหาปลา ชาวเลต้​้องมี​ีการสำรวจสภาพอากาศ เบื้​้�องต้​้นก่​่อน หากเห็​็นยอดคลื่​่�นสี​ีขาวที่​่�เป็​็นคลื่​่�นหั​ัวแตกชั​ัดเข้​้ามาแค่​่ไหนสามารถทำนายได้​้ว่​่า อี​ีกไม่​่นาน พายุ​ุกำลั​ังจะมา (๓) การสั​ังเกตขอบฟ้​้ากลางทะเล ในกรณี​ีที่​่�ออกเรื​ืออยู่​่�กลางทะเล หากสั​ังเกตเห็​็นบริ​ิเวณ ขอบฟ้​้ามี​ีลั​ักษณะเป็​็นแนวดำทะมึ​ึนที่​่�ไม่​่ใช่​่ก้​้อนเมฆ แสดงว่​่ากำลั​ังจะมี​ีคลื่​่�นลมแรง ให้​้เตรี​ียมหั​ันหั​ัวเรื​ือกลั​ับ เข้​้าฝั่​่�ง (๔) สั​ังเกตจากสิ่​่�งต่​่าง ๆ รอบตั​ัว เช่​่นการเปลี่​่�ยนแปลงพฤติ​ิกรรมของสั​ัตว์​์ที่​่�ผิ​ิดไปจากปกติ​ิ เช่​่น ทิ​ิศทางการว่​่ายน้​้ำของปลา หรื​ือจำนวนสั​ัตว์​์น้​้ำที่​่�ลดน้​้อยลง การที่​่�ปลาในน้​้ำลึ​ึกผุ​ุดขึ้​้�นมาให้​้เห็​็นที่​่�ผิ​ิวน้​้ำ เป็​็นสั​ัญญาณแสงว่​่าสภาพอากาศและท้​้องทะเลมี​ีความเปลี่​่�ยนแปลงบางอย่​่างเกิ​ิดขึ้​้�น เสี​ียงร้​้องของนก หาก ได้​้ยิ​ินเสี​ียงนกร้​้องดั​ังมากแสดงว่​่าจะมี​ีพายุ​ุในไม่​่ช้​้า เป็​็นต้​้น (๕) ลั​ักษณะทางกายภาพของน้​้ำ ลั​ักษณะของน้​้ำที่​่�เกิ​ิดการเปลี่​่�ยนแปลงแสดงให้​้เห็​็นว่​่าเกิ​ิด ความผิ​ิดปกติ​ิกั​ับท้​้องทะเล เช่​่น ในช่​่วงที่​่�น้​้ำขุ่​่�นมากหรื​ือกระแสน้​้ำปั่​่�นป่​่วน ผิ​ิดไปจากปกติ​ิที่​่�เคยเป็​็นอยู่​่� เช่​่น ในช่​่วงเวลาก่​่อนเกิ​ิดคลื่​่�นยักั ษ์​์สึ​ึนามิ​ิ ชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ยหลายคนสั​ังเกตเห็​็นน้​้ำทะเลเปลี่​่ย� นเป็​็นสี​ีขุ่​่�นและกระแสน้​้ำ ปั่​่นป � วน รวมทั้​้�งปลาใหญ่​่หลายชนิ​ิด เช่​่น กระเบนราหู​ูว่​่ายขึ้​้�นมาบนผิ​ิวน้​้ำแต่​่ในขณะนั้​้�นไม่​่สามารถทำนายได้​้ ว่​่าจะเกิ​ิดอะไรขึ้​้�น เมื่​่�อเห็​็นน้​้ำลดลงไปอย่​่างรวดเร็​็วจนพื้​้�นทะเลหน้​้าหมู่​่�บ้า้ นแห้​้งเหื​ือด คนเฒ่​่าคนแก่​่ทราบว่​่า จะเกิ​ิดคลื่​่�นยั​ักษ์​์

v

72 v

คุ​ุณค่​่าและบทบาทของวิ​ิถี​ีชุ​ุมชนที่​่�มี​ีต่​่อมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม แนวปฏิ​ิบั​ัติ​ิพื้​้�นบ้​้าน เมื่​่�อชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ยสั​ังเกตสิ่​่�งต่​่าง ๆ ความรู้​้�พื้​้�นบ้​้านเกี่​่�ยวกั​ับการสั​ังเกตภั​ัยธรรมชาติ​ิจะถู​ูกถ่​่ายทอดจากรุ่​่�น พ่​่อแม่​่สู่​่�รุ่​่�นลู​ูกหลานชาวเลอู​ูรั​ักลาโว้​้ย เนื่​่�องจากต้​้องอยู่​่�กั​ับทะเลและธรรมชาติ​ิตลอดไป มาตรการในการส่​่งเสริ​ิมและรั​ักษามรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม หน่​่วยงานและองค์​์การ เอกชนร่​่วมศึ​ึกษา วิ​ิจัยั และบั​ันทึ​ึก ภู​ูมิ​ิปั​ัญญาของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้อยู่​่ใ� นรู​ูปแบบของสื่​่�อต่​่าง ๆ เพื่​่�อการเรี​ียนรู้​้� และการอนุ​ุรั​ักษ์​์สื​ืบไป สถานภาพปั​ัจจุ​ุบั​ัน การสั​ังเกตแหล่​่งที่​่�อยู่​่�อาศั​ัยของสั​ัตว์​์น้​้ำในการทำประมงยั​ังคงใช้​้กั​ันอย่​่าง แพร่​่หลายในกลุ่​่�มชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ย แต่​่ด้​้วยสภาพความชุ​ุกชุ​ุมของสั​ัตว์​์น้​้ำในทะเลที่​่�เปลี่​่�ยนไปอาจจะทำให้​้การ คาดคะเนอาจจะไม่​่แม่​่นยำเหมื​ือนในอดี​ีต การยิ​ิ น ยอมของชุ​ุมชนในการจั​ั ด ทำรายการเบื้​้�องต้​้ น มรดกภู​ูมิ​ิ ปั​ั ญญาทางวั​ั ฒ นธรรม ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้ความยิ​ินดี​ีและให้​้ความร่​่วมมื​ือในการศึ​ึกษา วิ​ิจั​ัย เพื่​่�ออนุ​ุรั​ักษ์​์ประเพณี​ีเป็​็นอย่​่างดี​ี 5.7 งานช่​่างฝี​ีมื​ือดั้​้�งเดิ​ิม 5.7.1 ว่​่าวควาย ลั​ักษณะของมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม ว่​่าวควาย เป็​็นว่า่ วไทยที่​่ถื� อื ได้​้ว่า่ เป็​็นเอกลั​ักษณ์​์ของจั​ังหวั​ัดสตู​ูล เกิ​ิดจากการผสมผสานระหว่​่าง ว่​่าวจุ​ุฬากั​ับว่​่าววงเดื​ือน นำมา ปรั​ับเปลี่​่�ยนรู​ูปแบบให้​้มี​ีลั​ักษณะที่​่�มี​ีความโดดเด่​่นคล้​้ายควาย กลายเป็​็ นสี​ีที่​่�ส ะดุ​ุดตาของผู้​้�พบเห็​็นที่​่�มาของ “ว่​่ า วควาย” เกิ​ิดจากช่​่างทำว่​่าว มี​ีแนวคิ​ิดที่​่�จะตอบแทนบุ​ุญคุ​ุณของควาย ที่​่�ช่​่วยทำไร่​่ไถนา จึ​ึงได้​้สร้​้างสรรค์​์ว่​่าวให้​้มี​ีรู​ูปร่​่างลั​ักษณะ คล้​้ายควาย ถื​ือเป็​็นว่​่าวที่​่�มี​ีความสมบู​ูรณ์​์แบบ ตามโครงสร้​้าง การทำว่​่าวที่​่�ดี​ี เพราะมี​ีองค์​์ประกอบครบถ้​้วน คื​ือ มี​ีหั​ัว มี​ีหู​ู มี​ีจมู​ูก มี​ีเขาและมี​ีการสร้​้างสรรค์​์ ลวดลายที่​่�วิ​ิจิ​ิตรสวยงาม ซึ่​่�งชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยก็​็นิ​ิยมเล่​่นกั​ันอย่​่างแพร่​่หลาย คุ​ุณค่​่าและบทบาทของวิ​ิถี​ีชุ​ุมชนที่​่�มี​ีต่​่อมรดก ภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยได้​้รั​ับอิ​ิทธิ​ิพลจาก ชาวบ้​้านในพื้​้�นที่​่จั� งั หวั​ัดสตู​ูลที่​่มี​ี� การติ​ิดต่​่อสื่​่�อสารกั​ัน เลยนำมา เล่​่นในพื้​้�นที่​่� มาตรการในการส่​่งเสริ​ิมและรั​ักษามรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม เกิ​ิดการเรี​ียนรู้​้�จากการ ร่​่วมดำเนิ​ินในการแสดง แต่​่ไม่​่ได้​้มี​ีมาตรการในการส่​่งเสริ​ิมและรั​ักษามรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรมอย่​่างเป็​็น รู​ูปธรรม เนื่​่�องจากไม่​่ได้​้เป็​็นศิ​ิลปะการแสดงของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยโดยตรง สถานภาพปั​ัจจุ​ุบั​ัน มี​ีการแสดงกั​ันในงานรื่​่�นเริ​ิง ส่​่วนใหญ่​่ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยจะเป็​็นผู้​้�เข้​้าร่​่วม เพื่​่�อความสนุ​ุกสนานและบั​ันเทิ​ิงเท่​่านั้​้�น การยิ​ิ น ยอมของชุ​ุมชนในการจั​ั ด ทำรายการเบื้​้�องต้​้ น มรดกภู​ูมิ​ิ ปั​ั ญญาทางวั​ั ฒ นธรรม ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้การสนั​ับสนุ​ุนและยิ​ินยอมของชุ​ุมชนในการจั​ัดทำรายการเบื้​้�องต้​้นมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทาง วั​ัฒนธรรม v

73 v

5.8 การเล่​่นพื้​้�นบ้​้าน กี​ีฬาพื้​้�นบ้​้านและศิ​ิลปะการต่​่อสู้​้�ป้​้องกั​ันตั​ัว 5.8.1 ปั​ันจั​ักสี​ีลั​ัต ลั​ักษณะของมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม ปั​ันจั​ักสี​ีลั​ัตหรื​ือสิ​ิละ เป็​็นศิ​ิลปะป้​้องกั​ันตั​ัวของ ท้​้องถิ่​่�นโดยเฉพาะชาวไทยมุ​ุสลิ​ิมภาคใต้​้ของไทย ส่​่วนชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยนพื้​้�นที่​่�เกาะบุ​ุโหลน ได้​้รั​ับอิ​ิทธิ​ิพลจาก ชาวไทยมุ​ุสลิ​ิมในพื้​้�นที่​่จึ​ึ� งได้​้รับั ความนิ​ิยมในช่​่วงหลั​ัง สิ​ิละเป็​็นการละเล่​่นของผู้​้�ชาย เมื่​่�อจะฝึ​ึกสิ​ิละ ผู้​้�สมั​ัครเรี​ียน จะต้​้องเข้​้าครู​ู(ไหว้​้ครู​ู) โดยนำผ้​้าขาวข้​้าวสมางั​ัด ด้​้ายขาวและแหวน ๑ วง มามอบให้​้กับั ครู​ูฝึ​ึก ผู้​้�เป็​็นศิษิ ย์​์ใหม่​่ จะต้​้องมี​ีอายุ​ุไม่​่น้อ้ ยกว่​่า ๑๕ ปี​ี ระยะเวลาที่​่เ� รี​ียน ๓ เดื​ือน ๑๐ วั​ัน (หรื​ือ ๑๐. วั​ัน) จึ​ึงจบหลั​ักสู​ูตร การสอนนั้​้�น มี​ีครู​ูสิ​ิละหนึ่​่�งคน ต่​่อศิ​ิษย์​์ ๑๔ คน ในรุ่​่�นหนึ่​่�ง ๆ ผู้​้�ที่​่�ก่​่งที่​่�สุ​ุด จะได้​้รั​ับแหวนจากครู​ู และได้​้รั​ับเกี​ียรติ​ิเป็​็น หั​ัวหน้​้าที​ีม และสอนแทนครู​ูได้​้ การไหว้​้ครู​ู แบบสิ​ิละนั้​้�น ไหว้​้ที่​่�ละคน วิ​ิธี​ีไหว้​้ครู​ูแต่​่ละสำนั​ักแตกต่​่างกั​ันไป สั​ังเกตว่​่าขณะรำไหว้​้ครู​ูนั้​้�น นั​ักสิ​ิละจะทำปากขมุ​ุบขมิ​ิบ เป็​็นการว่​่าคาถาภาษาอาหรั​ับและที่​่�สำคั​ัญ ขอพร ๔ ประการ สรุ​ุปเป็​็น ๑. ขออโหสิ​ิกรรมแก่​่คู่�ชิ่ งิ ชั​ัย ๒. ขอให้​้ปลอดภั​ัยจากปรปั​ักษ์​์ ๓. ขอให้​้เป็​็นที่รั่� กั แก่​่เพื่​่�อนบ้​้าน และ ๔. ขอให้​้ผู้​้�ชมนิ​ิยมศรั​ัทธา

v

74 v

คุ​ุณค่​่าและบทบาทของวิ​ิถี​ีชุ​ุมชนที่​่มี​ีต่ � อ่ มรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม สิ​ิละ หรื​ือ ซี​ีละ เป็​็นศิลิ ปะ การต่​่อสู้​้�ป้​้องกั​ันตัวั อย่​่างหนึ่​่ง� ของไทยมุ​ุสลิ​ิม ทำนองเดี​ียวกั​ับ คาราเต้​้ ยู​ูโด กั​ังฟู​ู หรื​ือมวยไทย มุ​ุสลิ​ิมภาคใต้​้ เรี​ียกการต่​่อสู้​้�แบบสิ​ิละอย่​่างหนึ่​่�งว่​่า “ดี​ีกา” หรื​ือ “เบื่​่�อดี​ีกา” ในพื้​้�นที่​่�จั​ังหวั​ัดสตู​ูล เรี​ียกศิ​ิลปะการต่​่อสู้​้�แบบนี้​้� ตามคำเดิ​ิมว่​่า สิ​ิละ และบางพื้​้�นที่​่เ� รี​ียกว่​่า “กายอ” หรื​ือ “กาหยง” ซึ่​่ง� คำว่​่า “กายอ” หรื​ือ “กาหยง” ซึ่​่ง� เป็​็น ประเภทของสิ​ิละที่​่ใ� ช้​้ “กริ​ิช” ประกอบการร่​่ายรำ สิ​ิละ เป็​็นการต่​่อสู้​้�ด้​้วยมื​ือเปล่​่าเน้​้นให้​้เห็​็นลี​ีลาการเคลื่​่�อนไหว ที่​่�สง่​่างาม คำว่​่า “สิ​ิละ” บางครั้​้�งเขี​ียนหรื​ือพู​ูดเป็​็น “ซี​ีละ” หรื​ือ “ซิ​ิละ” บางท่​่านบอกว่​่ารากคำมาจาก “ศิ​ิละ” ภาษาสั​ันสกฤต เพราะพื้​้�นที่​่�ที่​่�ศิ​ิลปะสิ​ิละอยู่​่�บนดิ​ินแดนชวา มลายู​ู และทางตอนใต้​้ของประเทศไทย อดี​ีตเคยเป็​็นดินิ แดนของอาณาจั​ักรศรี​ีวิ​ิชัยั ซึ่​่ง� มี​ีวั​ัฒนธรรมอิ​ินเดี​ียเป็​็นแม่​่บทสำคั​ัญ จึ​ึงมี​ีคำสั​ันสกฤต ปรากฎ อยู่​่�มาก ความหมายเดิ​ิมของสิ​ิละ หมายถึ​ึง การต่​่อสู้​้�ด้​้วยน้​้ำใจนั​ักกี​ีฬา ผู้​้�เรี​ียนวิ​ิชานี้​้�จึ​ึงต้​้องมี​ีศิ​ิลปะ มี​ีวิ​ินั​ัย ที่​่�จะนำกลยุ​ุทธ์​์ไปใช้​้ป้​้องกั​ันตั​ัว มาตรการในการส่​่งเสริ​ิมและรั​ักษามรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม หน่​่วยงานและองค์​์การ เอกชนร่​่วมศึ​ึกษา วิ​ิจั​ัย และบั​ันทึ​ึก ศิ​ิลปะป้​้องกั​ันตั​ัวของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้อยู่​่�ในรู​ูปแบบของสื่​่�อต่​่าง ๆ เพื่​่�อ การเรี​ียนรู้​้�และการอนุ​ุรั​ักษ์​์สื​ืบไป ที่​่�สำคั​ัญครู​ูโรงเรี​ียนบ้​้านเกาะบุ​ุโหลน ยั​ังบรรจุ​ุเข้​้าไปยั​ังการเรี​ียนการสอน ให้​้มี​ีการเรี​ียนการสอนในโรงเรี​ียนอี​ีกด้​้วย สถานภาพปั​ัจจุ​ุบั​ัน โอกาสที่​่�ใช้​้แสดงแต่​่เดิ​ิม สิ​ิละ มี​ีแสดงทั่​่�วไปในโอกาส มี​ีงานแต่​่งงานของ คนในท้​้องถิ่​่�น (มุ​ุสลิ​ิม) แสดงในพิ​ิธี​ีรับั ขบวนเจ้​้าบ่​่าว ที่​่บ้� า้ นของเจ้​้าสาว หรื​ือขบวนรั​ับสะใภ้​้ ที่บ้่� า้ นของเจ้​้าบ่​่าว หรื​ืออาจมี​ีทั้​้�ง 2 ที่​่� ในพิ​ิธี​ีแต่​่งงานบางคู่​่� แสดงต่​่อหน้​้าเจ้​้าบ่​่าว หรื​ือทั้​้�งเจ้​้าบ่​่าว เจ้​้าสาว ขณะเดิ​ินทางถึ​ึงที่​่ห� มาย ก่​่อนเข้​้าบ้​้านหรื​ือขึ้​้�นเรื​ือนต่​่อหน้​้าญาติ​ิพี่​่�น้​้อง แขกเหรื่​่�อที่​่�มาร่​่วมงาน และที่​่�มากั​ับขบวนเดิ​ินเท้​้าในการแห่​่ เจ้​้าบ่​่าวหรื​ือสะใภ้​้ และมี​ีแสดงในงานพิ​ิธี​ีอื่​่�นบ้​้างก็​็มี​ีเฉพาะบางคนเท่​่านั้​้�น ต่​่อจากนั้​้�นจะมี​ีบ้​้างก็​็เพื่​่�อเผยแพร่​่ วั​ัฒนธรรมเก่​่าแก่​่ในงานของราชการเป็​็นครั้​้�งคราวอี​ีกด้​้วย วิ​ิธี​ีแสดงก่​่อนนั​ักสิ​ิละลงมื​ือสู้​้� เริ่​่�มด้​้วยการทั้​้�งคู่​่�จะ ทำความเคารพกั​ันและกั​ัน เรี​ียกว่​่า ยาบั​ัดตางั​ัน (จั​ับมื​ือ) คื​ือ ต่​่างสั​ัมผั​ัสมือื แล้​้วมาแตะที่​่ห� น้​้าผากของตนเอง จากนั้​้�นจึ​ึงเริ่​่�มวาดลวดลายตามศิ​ิลปะสิ​ิละ จะมี​ีท่​่ากระทื​ืบเท้​้าให้​้เกิ​ิดเสี​ียง หรื​ือเอาฝ่​่ามื​ือตบขาของตนเอง เพื่​่�อให้​้เกิ​ิดเสี​ียงเป็​็นการข่​่มขวั​ัญปรปั​ักษ์​์ รำร่​่อนไปรอบสั​ังเวี​ียน ก้​้าวเดิ​ินหน้​้าถอยหลั​ัง ตามจั​ังหวะดนตรี​ี ประหนึ่​่ง� เป็​็นการลองเชิ​ิงคู่​่�ต่อ่ สู้​้�ก่​่อน แล้​้วต่​่างหาทางพิ​ิชิตคู่ ิ �ต่​่ อ่ สู้​้� โดยการหาจั​ังหวะ ใช้​้ฝ่า่ มื​ือฟาด หรื​ือใช้​้เท้​้าดั​ัน ร่​่างกายฝ่​่ายตรงข้​้าม จั​ังหวะการประชิ​ิดตั​ัวนั้​้�น เสมื​ือนว่​่าจะห้​้ำหั่​่�นกัน ชั่​่ ั ว� ฟ้​้าดิ​ินสลาย พร้​้อมกั​ับจั​ังหวะดนตรี​ี โหมจั​ังหวะกระชั้​้�น พลอยให้​้คนดู​ูระทึ​ึกใจ ฝ่​่ายใดทำให้​้คู่�ต่​่ อ่ สู้​้�ล้ม้ ลง หรื​ือผู้​้�ดู​ูรอบสั​ังเวี​ียนปรบมื​ือให้​้ฝ่า่ ยใดดั​ังกว่​่า ฝ่​่ายนั้​้�นชนะ กระบวนชั้​้�นเชิ​ิงสิ​ิละ ตามที่​่� Mobin Sheppard เขี​ียนไว้​้ในหนั​ังสื​ือ Teran Indera มี​ีมากมาย หลายท่​่า เช่​่น ท่​่าซั​ังคะ ตั้​้�งท่​่าป้​้องกั​ัน สั​ังคะดู​ูวา ท่​่ายื​ืนตรงพร้​้อมต่​่อสู้​้� สั​ังคะตี​ีมา ท่​่ายกมื​ือขึ้​้�นป้​้องกั​ัน คื​ือ มื​ือขวาปี​ีดท้​้องน้​้อย แขนซ้​้ายยกเสมอบ่​่า และ สั​ังคะอำปั​ัด ท่​่าก้​้าวไปตั้​้�งหลั​ัก เบื้​้�องหน้​้าปรปั​ักษ์​์ โดยก้​้าวเท้​้า ทั้​้�งสองอย่​่างรวดเร็​็ว ส่​่วนกติ​ิกา ข้​้อห้​้ามที่​่นั� กั สิ​ิละต้​้องละเว้​้น คือื ห้​้ามเอามื​ือแทงตาคู่​่�ต่อ่ สู้​้� เพราะต่​่างไม่​่สวมนวม และไม่​่กำมื​ือแน่​่นอย่​่างมวยไทย หรื​ือมวยสากล และมี​ีข้​้อห้​้ามบี​ีบคอ ห้​้ามต่​่อยแบบมวยไทย เช่​่น ใช้​้ศอกและเข่​่า การยิ​ิ น ยอมของชุ​ุมชนในการจั​ั ด ทำรายการเบื้​้�องต้​้ น มรดกภู​ูมิ​ิ ปั​ั ญญาทางวั​ั ฒ นธรรม ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้ความยิ​ินดี​ีและให้​้ความร่​่วมมื​ือในการศึ​ึกษา วิ​ิจัยั เพื่​่�ออนุ​ุรั​ักษ์​์ประเพณี​ีเป็​็นอย่​่างดี​ี

v

75 v

5.8.2 รำมะนา ด้​้านดนตรี​ีในเกาะบุ​ุโหลนมี​ีคนตี​ีรำมะนาหรื​ือคนรำมะนาในหมู่​่�เกาะอยู่​่�ทั้​้�งที่​่�เกาะบุ​ุโหลนเล และเกาะบุ​ุโหลนดอน แต่​่คนที่​่ช� ำนาญในการตี​ีมี​ีอยู่​่ไ� ม่​่กี่ร่� ายซึ่​่ง� เป็​็นคนที่​่เ� กาะบุ​ุโหลนเล รำมะนาถื​ือเป็​็นเครื่​่อ� งดนตรี​ี สำคั​ัญอี​ีกชิ้​้�นในการให้​้จั​ังหวะ หากไม่​่มี​ีคนตี​ีรำมะนาดนตรี​ีก็​็จะดู​ูขาดสี​ีสั​ันไป คนที่​่�สามารถตี​ีรำมะนาได้​้ใน หมู่​่เ� กาะบุ​ุโหลนได้​้รับั การฝึ​ึกแบบรุ่​่�นต่​่อรุ่​่�น เครื่​่อ� งดนตรี​ีอี​ีกชิ้​้�นที่​่ส� ำคั​ัญคื​ือไวโอลิ​ินแต่​่ในปั​ัจจุ​ุบั​ันอาจไม่​่ใช้​้ไวโอลิ​ิน ร่​่วมบรรเลงในวง เนื่​่�องจากการหาคนเล่​่นไวโอลิ​ินในหมู่​่เ� กาะได้​้ยาก เพราะมี​ีเพี​ียงผู้​้�ชำนาญในการเล่​่นไวโอลิ​ิน เพี​ียงคนเดี​ียว ทั้​้�งนี้​้�ผู้​้�ที่​่�ฝึ​ึกเล่​่นเครื่​่�องดนตรี​ีไม่​่ว่​่าไวโอลิ​ินหรื​ือกลองรำมะนาผู้​้�เล่​่นต้​้องอาศั​ัยประสบการณ์​์ ทั้​้�งการฟั​ัง ความเข้​้าใจในเรื่​่อ� งจั​ังหวะทำนอง การเรี​ียนรู้​้�ทั้​้�งทางตรงและทางอ้​้อม และสิ่​่�งหนึ่​่ง� ที่​่ข� าดไม่​่ได้​้คือื พรสวรรค์​์ของนั​ักดนตรี​ีที่​่�จะต้​้องเรี​ียนรู้​้�ได้​้จากประสบการณ์​์และการลองผิ​ิดลองถู​ูกมากกว่​่าการเรี​ียนรู้​้� อย่​่างเป็​็นระบบ การฝึ​ึกตี​ีกลองกั​ับเพลงร้​้องและเครื่​่�องดนตรี​ีจริ​ิง จึ​ึงถื​ือเป็​็นประสบการณ์​์ตรงที่​่�นั​ักดนตรี​ี อู​ูรั​ักลาโว้​้ยต้​้องผ่​่านการฝึ​ึกฝน ลั​ักษณะของมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม เป็​็นการละเล่​่นและการแสดงที่​่�ใช้​้กลองที่​่�ชื่​่�อ รำมะนา ซึ่​่�งเป็​็นเครื่​่�องดนตรี​ีหลั​ัก ซึ่​่�งในอดี​ีตหนั​ังกลองจะทำกั​ับหนั​ังตะกวด แต่​่ในปั​ัจจุ​ุบั​ันใช้​้หนั​ังเที​ียมใน การทำแทน เนื่​่�องจากหาได้​้ง่า่ ยกว่​่าเพลงที่​่จ� ะเล่​่นเป็​็นเพลงแรกเสมอคื​ือเพลงลงปง สาเหตุ​ุที่​่เ� ล่​่นเป็​็นเพลงแรก เพราะว่​่าเพลงลงปงเป็​็นเพลงที่​่เ� ขาเล่​่นกันั มาตั้​้�งแต่​่อดี​ีตแล้​้ว ซึ่​่ง� เป็​็นเพลงที่​่ส� ำคั​ัญ เพลงนี้​้�จะเป็​็นเพลงพิ​ิธี​ีเปิ​ิดทุ​ุกครั้​้�ง เมื่​่�อเล่​่นรำมะนา เชื่​่�อกั​ันว่​่าเพลงนี้​้�เป็​็นเพลงในพิ​ิธี​ีกรรมของรำมะนาที่​่�จะรำให้​้ปู่​่� ย่​่า ตา ยาย ที่​่�ได้​้จากไปแล้​้ว เนื้​้�อเพลงจะมี​ีความหมายเกี่​่ย� วกั​ับเรื่​่อ� งสมั​ัยอดี​ีตก่​่อนที่​่ช� าวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยจะมาอยู่​่�ที่สั่� งั กาอู้​้� โดยบอกเล่​่าการเดิ​ินทาง ผ่​่านทะเลอั​ันดามั​ันทั้​้�งหมด และจุ​ุดที่​่�หยุ​ุดพั​ักอาศั​ัยในที่​่�ต่​่าง ๆ และรวมถึ​ึงการอธิ​ิบายถึ​ึงความสำคั​ัญของ สถานที่​่�แห่​่งนั้​้�นซึ่​่�งเคยอาศั​ัยเป็​็นที่​่�พั​ักของชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยในอดี​ีต คุ​ุณค่​่าและบทบาทของวิ​ิถี​ีชุ​ุมชนที่​่�มี​ีต่​่อมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรม การละเล่​่นรำมะนา ใช้​้ใน ๒ ลั​ักษณะ ได้​้แก่​่ (๑) ดนตรี​ีรำมะนาสำหรั​ับพิ​ิธี​ีกรรม คื​ือ บทเพลงที่​่�ใช้​้ขั​ับร้​้องประกอบพิ​ิธี​ีกรรมที่​่�จั​ัดทำใน รอบปี​ี เช่​่น พิธี​ีิ ลอยเรื​ือ เพื่​่�อเป็​็นการบวงสรวงแสดงความเคารพ และขอขมาลาโทษต่​่อผี​ีบรรพบุ​ุรุ​ุษ โดยเฉพาะ ในสมั​ัยอดี​ีตนั้​้�น จะมี​ีการปล่​่อยเคราะห์​์ที่​่�แตกต่​่างกั​ัน โดยเดื​ือน ๖ จะส่​่งเคราะห์​์ไปทางทิ​ิศตะวั​ันตก พอถึ​ึง เดื​ือน ๑๑ จะส่​่งเคราะห์​์ไปทางทิ​ิศตะวั​ันวั​ันออก ซึ่​่�งจะมี​ีโต๊​๊ะหมอเป็​็นผู้​้�สื่​่�อสารกั​ับผี​ีบรรพบุ​ุรุ​ุษ (๒) ดนตรี​ีรำมะนาแสดงเพื่​่�อความบั​ันเทิ​ิง จะบรรเลงหลั​ังจากบทเพลงแห่​่งพิ​ิธี​ีกรรมเสร็​็จสิ้​้�น เช่​่น งานแก้​้บน งานแต่​่งเปลว งานดาโต๊​๊ะ เป็​็นต้​้น เครื่​่�องดนตรี​ีที่​่�ใช้​้ในวงรำมะนา ได้​้แก่​่ กลองรำมะนา (บานา) ประกอบด้​้วยกลองรำมะนาตั​ัวแม่​่ และตั​ัวลู​ูก, กลองทน ประกอบด้​้วย กลองทนตั​ัวแม่​่ และตั​ัวลู​ูก, ฆ้​้อง และฉาบ การแต่​่งกาย ผู้​้�ชายจะใส่​่กางเกงขายาว (กางเกงเล) ใส่​่เสื้​้�อกล้​้าม และคาดผ้​้าขาวม้​้า ส่​่วนผู้​้�หญิ​ิง จะนุ่​่�งผ้​้าบาเตะ และเสื้​้�อที่​่�มี​ีสี​ีสั​ันสดใสสวยงาม การร่​่ายรำ ผู้​้�หญิ​ิงจะร่​่ายรำด้​้วยความนุ่​่�มนวล อ่​่อนช้​้อย และ มี​ีความพร้​้อมเพรี​ียงกั​ันตามจั​ังหวะของเพลง สถานภาพปั​ัจจุ​ุบั​ัน เป็​็นการละเล่​่น หรื​ือ นาฎศิ​ิลป์​์ของชาวเล ที่​่�มี​ีการร่​่ายรำ และเต้​้นรำ ด้​้วยการเคลื่​่�อนไหวของมื​ือ เท้​้า ลำตั​ัว ที่​่�สั​ัมพั​ันธ์​์และสอดคล้​้องกั​ัน ด้​้วยทำนองและเนื้​้�อร้​้องของเพลง ที่​่�มี​ี เครื่​่�องดนตรี​ี กลองรำมะนา (บานา) ประกอบด้​้วยกลองรำมะนาตั​ัวแม่​่ และตั​ัวลู​ูก, กลองทน ประกอบด้​้วย กลองทนตั​ัวแม่​่ และตั​ัวลู​ูก, ฆ้​้อง และฉาบ การแต่​่งกาย ผู้​้�ชายจะใส่​่กางเกงขายาว (กางเกงเล) ใส่​่เสื้​้�อกล้​้าม และคาดผ้​้าขาวม้​้า ส่​่วนผู้​้�หญิ​ิง จะนุ่​่�งผ้​้าบาเตะ และเสื้​้�อที่​่�มี​ีสี​ีสั​ันสดใสสวยงาม การร่​่ายรำ ผู้​้�หญิ​ิงจะร่​่ายรำ ด้​้วยความนุ่​่�มนวล อ่​่อนช้​้อย และมี​ีความพร้​้อมเพรี​ียงกั​ันตามจั​ังหวะของเพลง

v

76 v

การยิ​ิ น ยอมของชุ​ุมชนในการจั​ั ด ทำรายการเบื้​้�องต้​้ น มรดกภู​ูมิ​ิ ปั​ั ญญาทางวั​ั ฒ นธรรม ชาวอู​ูรั​ักลาโว้​้ยให้​้ความยิ​ินดี​ีและให้​้ความร่​่วมมื​ือในการศึ​ึกษา วิ​ิจั​ัย เพื่​่�ออนุ​ุรั​ักษ์​์ศิ​ิลปะการแสดงพื้​้�นถิ่​่�น เป็​็นอย่​่างดี​ี

รำมะนา

v

77 v

๖. ข้​้อมู​ูลมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรมของ กลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�มานิ​ิ จั​ังหวั​ัดสตู​ูล

๖. ข้​้อมู​ูลมรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรมของกลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�มานิ​ิจั​ังหวั​ัดสตู​ูล มานิ​ิเป็​็นกลุ่​่�มชาติ​ิพันั ธุ์​์ห� นึ่​่ง� อาศั​ัยอยู่​่ใ� นป่​่าบริ​ิเวณเทื​ือกเขาบรรทั​ัดในเขตจั​ังหวั​ัดตรั​ัง สตู​ูล และพั​ัทลุ​ุง มี​ีประชากรโดยประมาณ 300 คน คำว่​่า มานิ​ิ หรื​ือ มั​ันนิ​ิ หมายถึ​ึง คนหรื​ือมนุ​ุษย์​์ เป็​็นชื่​่อ� ที่​่ก� ลุ่​่�มชาติ​ิพันั ธุ์​์นี้​้�� ใช้​้เรี​ียกตนเอง แต่​่คนทั่​่�วไปรู้​้�จั​ักในนาม เงาะป่​่า หรื​ือ ซาไก เนื่​่�องจากมี​ีลั​ักษณะทางกายภาพที่​่มี​ีผ � มหยิ​ิก ผิ​ิวคล้​้ำ คำนี้​้�หมายถึ​ึง ทาส คนป่​่า คนเถื่​่�อน เป็​็นคำที่​่�คนอื่​่�นเรี​ียกคนกลุ่​่�มนี้​้� นั​ักวิ​ิชาการด้​้านโบราณคดี​ีเชื่​่�อว่​่า มานิ​ิ เป็​็นกลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�ดั้​้�งเดิ​ิมที่​่�อาศั​ัยอยู่​่�ในพื้​้�นที่​่�เอเชี​ียตะวั​ันออกเฉี​ียงใต้​้มากว่​่าหมื่​่�นปี​ี มี​ีเชื้​้�อสายนิ​ิกริ​ิโต (Nigrito) เป็​็นกลุ่​่�มย่​่อยของนิ​ิกรอยด์​์ (Negroid) และยั​ังคงดำรงอยู่​่ก� ระทั่​่�งปั​ัจจุ​ุบั​ัน โดยเฉพาะเอกลั​ักษณ์​์ทางวั​ัฒนธรรม ของมานิ​ิ ที่​่�เรี​ียกว่​่า วั​ัฒนธรรมแบบหาของป่​่า-ล่​่าสั​ัตว์​์ (Hunting Gathering Society) โดยลั​ักษณะทาง วั​ัฒนธรรมแบบนี้​้� เน้​้นการปรั​ับตั​ัวให้​้อยู่​่�ร่​่วมกั​ับระบบนิ​ิเวศวิ​ิทยาทางธรรมชาติ​ิ โดยใช้​้ความรู้​้�ภู​ูมิ​ิปั​ัญญาการ ดำรงชี​ีวิ​ิตในป่​่า เช่​่น ความรู้​้�ด้​้านการล่​่าสั​ัตว์​์ การทำกระบอกไม้​้ซาง และลู​ูกดอกอาบยาพิ​ิษ การรู้​้�จั​ัก สรรพคุ​ุณต่​่าง ๆ ของพื​ืช ความรู้​้�เรื่​่อ� งนิ​ิสัยั สั​ัญชาตญาณและธรรมชาติ​ิของสั​ัตว์​์ประเภทต่​่าง ๆ รวมทั้​้�งความรู้​้� ภู​ูมิ​ิปั​ัญญาที่​่เ� กี่​่ย� วกั​ับป่​่า การใช้​้ชี​ีวิติ ในป่​่า สิ่​่�งเหล่​่านี้​้�เป็​็นทั้​้�งภู​ูมิ​ิปั​ัญญาและทั​ักษะในการดำรงชี​ีวิ​ิตเพื่​่�อการอยู่​่�รอด โดยพึ่​่�งพาระบบนิ​ิเวศภายในป่​่า เพื่​่�อตอบสนองความต้​้องการขั้​้�นพื้​้�นฐานของตน ได้​้แก่​่ อาหาร ที่​่�อยู่​่�อาศั​ัย เครื่​่อ� งนุ่​่�งห่​่ม และยารั​ักษาโรค อั​ันเป็​็นวัฒ ั นธรรมที่​่ต� กทอดมนั​ับหมื่​่�นปี​ี และเป็​็นกลุ่​่�มวั​ัฒนธรรมในประเทศไทย ที่​่�ปั​ัจจุ​ุบั​ันยั​ังคงรู​ูปแบบวั​ัฒนธรรมแบบนี้​้�ไว้​้ได้​้

v

79 v

มานิ​ิ เป็​็นชนพื้​้�นเมื​ืองดั้​้�งเดิ​ิมกลุ่​่�มชาติ​ิพันั ธุ์​์ย่� อ่ ยของเผ่​่านิ​ิกริ​ิโต (nigrito) อาศั​ัยอยู่​่�ร่ว่ มกั​ันเป็​็นกลุ่​่�มย่​่อย ประมาณ 20-30 คน กระจั​ัดกระจายอยู่​่�ตามพื้​้�นที่​่�ป่​่าเขาในภาคใต้​้ของประเทศไทยแถบจั​ังหวั​ัดพั​ัทลุ​ุง ตรั​ัง สตู​ูล และยะลา คนไทยเรี​ียกว่​่า เงาะป่​่า ยั​ังมี​ีการเรี​ียกชื่​่�อชนกลุ่​่�มนี้​้�อี​ีกหลายชื่​่�อแตกต่​่างกั​ันไปตามกลุ่​่�มย่​่อย หรื​ือแต่​่ละท้​้องถิ่​่�น ชื่​่�อ เช่​่น ซาไก เซมั​ัง คะนั​ัง โอรั​ังอั​ัสลี​ี ฯลฯ มานิ​ิมี​ีลั​ักษณะทางมานุ​ุษยวิ​ิทยากายภาพ นิ​ิสั​ัยใจคอ สติ​ิปั​ัญญา และวิ​ิถี​ีชี​ีวิ​ิต คล้​้ายคลึ​ึงกั​ับชนเผ่​่านี​ีกรอยด์​์ (negroid) แถบอั​ัฟริ​ิกา คื​ือมี​ีผมหยิ​ิกติ​ิด หนั​ังศี​ีรษะ ผิ​ิวดำคล้​้ำ จมู​ูกแบนกว้​้าง ริ​ิมฝี​ีปากหนา ฟั​ันซี่​่โ� ต ใบหู​ูเล็​็ก ตะโพกแฟบ นิ้​้�วมื​ือนิ้​้�วเท้​้าใหญ่​่ รู​ูปร่า่ ง สั​ันทั​ัด สู​ูงประมาณ 140-150 เซนติ​ิเมตร ผู้​้�หญิ​ิงมี​ีขนาดร่​่างกายเล็​็กว่​่ากว่​่าผู้​้�ชาย แต่​่แข็​็งแรง ส่​่ำสั​ัน ชอบ เปลื​ือยอก ชาวมานิ​ิมี​ีอุ​ุปนิ​ิสั​ัยร่​่าเริ​ิง ชอบดนตรี​ีและเสี​ียงเพลง กลั​ัวคนแปลกหน้​้า แต่​่เมื่​่�อคุ้​้�นเคยจะยิ้​้�มง่​่าย และพู​ูดคุ​ุยอย่​่างเปิ​ิดเผย มานิ​ิเกลี​ียดการดู​ูถู​ูกเหยี​ียดหยาม ชอบพู​ูดและทำตรงไปตรงมา ไม่​่มี​ีเล่​่ห์​์เหลี่​่�ยม เมื่​่�อคุ้​้�นเคย มานิ​ิแต่​่ละกลุ่​่�มย่​่อยมี​ีการไปมาหาสู่​่�เยี่​่�ยมเยื​ือนและมี​ีการนั​ับเครื​ือญาติ​ิที่​่�อยู่​่�ตามถิ่​่�นต่​่าง ๆ ด้​้วย ปั​ัจจุ​ุบั​ันยั​ังมี​ีชาวมานิ​ิหลายกลุ่​่�มอยู่​่�อาศั​ัยในเขตป่​่าเทื​ือกเขาบรรทั​ัดและเทื​ือกเขาสั​ันกาลาคี​ีรี​ีในภาคใต้​้ของ ประเทศไทย ในจั​ังหวั​ัดสตู​ูลพบกลุ่​่�มชนชาวมานิ​ิ ในเขตอำเภอทุ่​่�งหว้​้า ละงู​ู และมะนั​ัง มานิ​ิ มี​ี ภู​ูมิ​ิ ปั​ั ญญาที่​่� สั่​่� ง สมมาตั้​้�งแต่​่ ใ นอดี​ีตจนถึ​ึงปั​ัจจุ​ุบั​ั น และภู​ูมิ​ิ ปั​ั ญญาบางส่​่ ว นมี​ีการผสมผสาน ระหว่​่างความรู้​้�ดั้​้�งเดิ​ิมกั​ับความรู้​้�สมั​ัยใหม่​่ และภู​ูมิ​ิปั​ัญญาที่​่ไ� ด้​้จากบทเรี​ียนชี​ีวิ​ิตจริงิ ตามธรรมชาติ​ิมี​ีองค์​์ความรู้​้� ปรากฏอยู่​่ใ� นเครื่​่อ� งใช้​้ ยาสมุ​ุนไพร ความเชื่​่�อ ประเพณี​ีและพิ​ิธี​ีกรรมต่​่าง ๆ ช่​่วยให้​้สังั คมชาวมานิ​ิมี​ีภู​ูมิ​ิต้า้ นทาน อย่​่างเข้​้มแข็​็งและพั​ัฒนามาอย่​่างมั่​่�นคงไม่​่เปลี่​่ย� นแปลงมากนั​ัก แม้​้ว่า่ สั​ังคมโลกสมั​ัยใหม่​่เปลี่​่ย� นแปลงไปมากแล้​้ว ก็​็ตาม การสร้​้างศู​ูนย์​์การเรี​ียนรู้​้�ในลั​ักษณะพิ​ิพิธภั ิ ณ ั ฑ์​์กลุ่​่�มชาติ​ิพันั ธุ์​์เ� งาะป่​่ามานิ​ิเป็​็นทางเลื​ือกหนึ่​่ง� ในการสร้​้าง ความรู้​้�ความเข้​้าใจและตระหนั​ักในคุ​ุณค่​่าของมนุ​ุษย์​์ควบคู่​่�กั​ับยอบรั​ับในสิ​ิทธิ​ิการดำรงอยู่​่�ตามแบบวิ​ิถี​ีชี​ีวิ​ิต ดั้​้�งเดิ​ิมสตู​ูล

v

80 v

6.1 มรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรมด้​้านภาษา ภาษาซาไกมี​ีต้​้นตระกู​ูลมาจากภาษามอญ-เขมร เป็​็นภาษาในตระกู​ูลออสโตร-เอเชี​ียติ​ิค (Austro-Asiatic) เป็​็นภาษาคำโดด ไม่​่มี​ีการเปลี่​่ย� นรู​ูปคำเมื่​่�อนำไปเข้​้าประโยค ข้​้อมู​ูลจากหนั​ังสื​ือพระราชนิ​ิพนธ์​์ของรั​ัชกาลที่​่� 5 เรื่​่�อง เงาะป่​่า ระบุ​ุว่​่า ภาษาพู​ูดของเงาะป่​่า เป็​็นภาษาก็​็อยแท้​้ มี​ีคำใช้​้น้​้อย หางเสี​ียงคล้​้ายภาษาอั​ังกฤษและ เยอรมั​ัน แต่​่ไม่​่ครบทุ​ุกสำเนี​ียง มี​ีการใช้​้ภาษาไทยและมลายู​ูปนค่​่อนข้​้างมาก ภาษาของซาไกในประเทศไทย มี​ีอยู่​่� 4 ภาษา คื​ือ ภาษากั​ันซิ​ิว เป็​็นภาษาซาไกแถบ จ.ยะลา ภาษาแต็​็นแอ๊​๊น เป็​็นภาษาซาไกแถบ จ.สตู​ูล จ.พั​ัทลุ​ุง ภาษาแตะเต๊​๊ะ เป็​็นภาษาซาไกแถบ อ.รื​ือเสาะ อ.ระแงะ จ.นราธิ​ิวาส ภาษายะฮายย์​์ เป็​็นภาษาซาไก ในแถบ อ.แว้​้ง จ.นราธิ​ิวาส ระบบเสี​ียงมี​ีเฉพาะหน่​่วยเสี​ียงสระกั​ับหน่​่วยเสี​ียงพยั​ัญชนะ ทำนองเสี​ียงสู​ูงต่​่ำ ไม่​่ทำให้​้ความหมายของคำเปลี่​่ย� นแปลง คำมู​ูลเดิ​ิมเมื่​่�อเข้​้าประโยคก็​็ใช้​้ตามนั้​้�น โดยเรี​ียงประธาน-กริ​ิยา-กรรม ตามลำดั​ับ ภาษาซาไกไม่​่มี​ีตั​ัวอั​ักษร มี​ีแต่​่ภาษาพู​ูด ทำให้​้มี​ีแนวโน้​้มว่​่าภาษาเก่​่าอาจสู​ูญหายในอนาคต เมื่​่�อ ซาไกต้​้องติ​ิดต่​่อกั​ับคนเมื​ืองมากขึ้​้�น ก็​็มั​ักใช้​้ภาษามลายู​ูและภาษาไทยเข้​้ามาปะปน (หน้​้า 130-132) ตั​ัวอย่​่างคำศั​ัพท์​์ในภาษาซาไก อ.ควนโดน จ.สตู​ูล แบ่​่งได้​้ตามหมวดหมู่​่�ดังั นี้​้� ลั​ักษณะทางภู​ูมิ​ิศาสตร์​์ เช่​่น บาเดว หมายถึ​ึง น้​้ำ ปาฌี​ี หมายถึ​ึง ทราย (คำยื​ืม) ติ​ิเอ๊​๊ะ หมายถึ​ึง ดิ​ิน ตาฌิ​ิก หมายถึ​ึง ทะเล (คำยื​ืม) บาแกต หมายถึ​ึง แดด บู​ูวะ หมายถึ​ึง ลม ปายง,กาเจ๊​๊ะ หมายถึ​ึง ดวงจั​ันทร์​์ กะเฮิ​ิบ หมายถึ​ึง ป่​่า ลาแย หมายถึ​ึง รุ้​้�งกิ​ินน้​้ำ ฮู​ูยั​ัน หมายถึ​ึง ฝน บาตุ๊​๊� หมายถึ​ึง ก้​้อนหิ​ิน (คำยื​ืม) อั​ัฌ หมายถึ​ึง ห้​้วย ชนชาติ​ิต่า่ ง ๆ เช่​่น ปาจิ​ิน หมายถึ​ึง คนจี​ีน ฮาเป๊​๊าะ เฌี​ียม หมายถึ​ึง พวกคนไทย มานิ​ิ ฌาไก หมายถึ​ึง เงาะ ยาวิ​ิ หมายถึ​ึง คนมลายู​ู อวั​ัยวะต่​่าง ๆ เช่​่น โป หมายถึ​ึง คิ้​้�ว ป่​่องแปง หมายถึ​ึง แก้​้ม กานิ​ิเอฌ หมายถึ​ึง ใจ จั​ัฌ หมายถึ​ึง มื​ือ อั​ันเตง หมายถึ​ึง หู​ู กุ​ุเก๊​๊าะ หมายถึ​ึง เล็​็บ แม็​็ต หมายถึ​ึง ตา, หน้​้า กุ​ุย หมายถึ​ึง หั​ัว สั​ัตว์​์ต่​่าง ๆ บาฮอย หมายถึ​ึง ฟาน, ทราย ปลาโนก หมายถึ​ึง กระจง ตาโยก หมายถึ​ึง ลิ​ิงหางยาว ฌิ​ิตั​ัย หมายถึ​ึง กระต่​่าย ปะลิ​ิก หมายถึ​ึง ค้​้างคาว เอ๊​๊ะ ยานอง หมายถึ​ึง สุ​ุนั​ัข ยอจ หมายถึ​ึง เสื​ือดาว กาเวา หมายถึ​ึง นก เกอยะห หมายถึ​ึง ช้​้าง (คำยื​ืม) มานุ​ุก หมายถึ​ึง แม่​่ไก่​่ ตากุ๊​๊�ก หมายถึ​ึง แร้​้ง วาวา หมายถึ​ึง เหยี่​่ย� ว ตะแก หมายถึ​ึง จิ้​้�งจก ตุ๊​๊�กแก ยากอบ หมายถึ​ึง งู​ู เครื​ือญาติ​ิและสรรพนาม เบ๊​๊าะ หมายถึ​ึง เธอ เฮ๊​๊ะ หมายถึ​ึง เขา (หลายคน) ฮาเป๊​๊ า ะ แยะ หมายถึ​ึง พวกฉั​ัน ยั​ัม หมายถึ​ึง เราทั้​้�งหมด โต๊​๊ ะ หมายถึ​ึง ตา ปะแบ หมายถึ​ึง น้​้ อ ง

v

81 v

นะ หมายถึ​ึง แม่​่ เอย หมายถึ​ึง พ่​่อ วองกง หมายถึ​ึง เด็​็กหญิ​ิง เงอนะ หมายถึ​ึง เพื่​่�อน ส่​่วนของต้​้นไม้​้ดอกไม้​้ กะเบอะ หมายถึ​ึง ผล (ผลไม้​้) กะเตอะ หมายถึ​ึง เปลื​ือก เอเยฌ หมายถึ​ึง รากแก้​้ว ฮะลิ​ิ หมายถึ​ึง ใบไม้​้ ฮะปอง หมายถึ​ึง ดอกไม้​้ นัทั กอต หมายถึ​ึง ขอนไม้​้ ละแบะฮ หมายถึ​ึง ปล้​้อง (ไม้​้ไผ่​่) เฮาะ หมายถึ​ึง กะลา ลิ​ิเลี​ียป หมายถึ​ึง ต้​้นไทร ฮะอิ​ิท หมายถึ​ึง กาฝาก กะลง หมายถึ​ึง พลู​ูป่​่า บะถึ​ึง หมายถึ​ึง ไผ่​่ตง ว่​่านและสมุ​ุนไพร ตะดุ​ุก เป็​็นชื่​่�อต้​้นไม้​้คล้​้ายข่​่า หยวก กิ​ินได้​้ (ชาวบ้​้านเรี​ียกต้​้นปุ​ุด) กละดิ​ิ ชื่​่�อบอนชนิ​ิดหนึ่​่�ง ปิ​ิน ชื่​่อ� ต้​้นไม้​้ ลำต้​้นสี​ีแดง ใบสี​ีเขี​ียวใช้​้ทำยา พั​ังพุ​ุง ชื่​่�อต้​้นไม้​้สี​ีแดง ใช้​้ทำยา (ชาวบ้​้านเรี​ียกลู​ูกจั​ันทร์​์) ปะเดย พื​ืชใช้​้ทำยาสำหรั​ับผู้​้�หญิ​ิงหลั​ังคลอด จะโก ชื่​่�อไพลใช้​้กันผี​ี ั (ชาวบ้​้านเรี​ียกหั​ัวเปลาะ) วั​ัปเวิ​ิป ชื่​่อ� ต้​้นไม้​้ใช้​้ทำยา พื​ืชผั​ักผลไม้​้ ปะเฌิ​ิต หมายถึ​ึง เห็​็ด บุ​ุงคอง หมายถึ​ึง ลองกอง กะมั​ัท หมายถึ​ึง ลู​ูกเนี​ียง ตั​ัมบั​ัง หมายถึ​ึง หน่​่อไม้​้ ติ​ิมุ​ุน หมายถึ​ึง แตงกวา ฮั​ันเตา หมายถึ​ึง สะตอ ตะเพา หมายถึ​ึง มั​ันเทศ ติ​ิลา หมายถึ​ึง มั​ันสำปะหลั​ัง ตั​ันตง หมายถึ​ึง เงาะ ติ​ิมุ​ุน หมายถึ​ึง แตงโม ฌะบั​ัป หมายถึ​ึง มะม่​่วง มั​ังแฮง หมายถึ​ึง มะไฟ ยั​ังกั​ัม หมายถึ​ึง ระกำ ปะเฌท หมายถึ​ึง กล้​้วยป่​่า บะเจญ หมายถึ​ึง ทุ​ุเรี​ียน นอกจากนี้​้� ยั​ังมี​ีคำศั​ัพท์​์ อี​ีกหลายหมวดหมู่​่�ที่​่�ผู้​้�ศึ​ึกษาได้​้รวบรวมไว้​้ อาทิ​ิ อาหาร ที่​่�อยู่​่�อาศั​ัย เครื่​่�องมื​ือเครื่​่�องใช้​้ เครื่​่�องแต่​่งกาย เครื่​่�องประดั​ับ อาวุ​ุธ สุ​ุขภาพและโรคภั​ัย อารมณ์​์ความรู้​้�สึ​ึก

v

82 v

6.2 มรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรมด้​้านอาหาร มานิ​ิใช้​้ชี​ีวิ​ิตเรี​ียบง่​่ายในป่​่า ออกหาอาหารพออิ่​่�มท้​้องในแต่​่ละมื้​้�อ เช่​่น ขุ​ุดเผื​ือก ขุ​ุดมั​ัน และล่​่าสั​ัตว์​์ โดยวิ​ิธี​ีการปรุ​ุงอาหารของมานิ​ิ คื​ือ การเผ่​่าหรื​ือย่​่าง มานิ​ิยั​ังไม่​่มี​ีไม้​้ขี​ีดไฟใช้​้ แต่​่เขาสามารถทำไฟขึ้​้�นมาย่​่าง อาหารได้​้อย่​่างรวดเร็​็ว เพี​ียง 10-15 วิ​ินาที​ี อุ​ุปกรณ์​์จะมี​ีหวายเส้​้นเล็​็ก ๆ พกติ​ิดตั​ัวเวลาทำไฟขึ้​้�นใช้​้ จะนำเยื่​่�อ ต้​้นเต่​่าร้​้างนำมาเสี​ียกกั​ับกิ่​่�งไม้​้แห้​้ง ๆ ใช้​้เท้​้าเหยี​ียบไว้​้กับั พื้​้�นนำหวายมาคล้​้องกิ่​่�งไม้​้แล้​้วดึ​ึงหวายกลั​ับไปกลั​ับมา เร็​็ว ๆ จะเกิ​ิดการเสี​ียดสี​ีจนติ​ิดไฟขึ้​้�น และหวายจะขาดออกพอดี​ี อาหารหลั​ักของมานิ​ิได้​้แก่​่ มั​ันชนิ​ิดต่​่าง ๆ เช่​่น มั​ันทราย มั​ันตามราก มั​ันเขี​ียว มั​ันโสม มั​ันเสอ เป็​็นต้น ้ อาหารมานิ​ิในแต่​่ละพื้​้�นที่​่ก็� นิ็ ยิ มมั​ันที่แ่� ตกต่​่างกั​ัน นอกจากนี้​้�ยั​ังมี​ีอาหารที่​่ห� าได้​้ตามฤดู​ูกาล เช่​่น ผักั กู​ูด หน่​่อไม้​้ ต้​้นอ่​่อน กล้​้วยป่​่า ฯลฯ มานิ​ิมั​ักใช้​้เวลาในการหาอาหารขุ​ุดมั​ันและล่​่าสั​ัตว์​์ ในช่​่วงเช้​้า และกลั​ับเข้​้า ที่​่พั� กั ช่​่วงเที่​่ย� ง รั​ับประทานอาหาร 2 มื้​้�อ คื​ือ มื้​้�อเที่​่ย� งและมื้​้�อเย็​็น นิยิ มแบ่​่งปั​ันอาหารให้​้แก่​่กัน ั โดยแบ่​่งส่​่วน ที่​่�ดี​ีให้​้กั​ับคนอื่​่�นก่​่อน ที่​่�เหลื​ือตั​ัวเองจึ​ึงจะเก็​็บไว้​้

v

83 v

6.3 มรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรมด้​้านการแต่​่งกาย ในอดี​ีตมานิ​ินิยิ มใช้​้ใบเหรงหรื​ือใบไม้​้ต่า่ ง ๆ มาห่​่อหุ้​้�มร่​่างกาย แต่​่ปั​ัจจุ​ุบันั เริ่​่ม� รู้​้�จักั การนำเสื้​้�อผ้​้าสมั​ัยใหม่​่ มานุ่​่�งห่​่มแทนใบไม้​้ โดยผู้​้�ชายจะนุ่​่�งโสร่​่งหรื​ือกางเกง แต่​่ยังั คงไม่​่สวมเสื้​้�อ หญิ​ิงนุ่​่�งผ้​้าถุ​ุงและสวมเสื้​้�อ ส่​่วนเด็​็ก จะสวมเฉพาะผ้​้านุ่​่�ง มานิ​ิไม่​่นิ​ิยมซั​ักเสื้​้�อผ้​้า หากมี​ีเสื้​้�อผ้​้าหลายตั​ัวก็​็จะสวมซ้​้อนหลายตั​ัวพร้​้อมกั​ันหมด แต่​่ยั​ัง ไม่​่นิ​ิยมอาบน้​้ำฟอกสบู่​่� เพราะเกรงว่​่าหากออกล่​่าสั​ัตว์​์จะผิ​ิดกลิ่​่�น

v

84 v

6.4 มรดกภู​ูมิ​ิปั​ัญญาทางวั​ัฒนธรรมด้​้านการดำรงชี​ีวิ​ิต มานิ​ิ มี​ี ภู​ูมิ​ิ ปั​ั ญญาที่​่� สั่​่� ง สมมาตั้​้�งแต่​่ ใ นอดี​ีตจนถึ​ึงปั​ัจจุ​ุบั​ั น และภู​ูมิ​ิ ปั​ั ญญาบางส่​่ ว นมี​ีการผสมผสาน ระหว่​่างความรู้​้�ดั้​้�งเดิ​ิมกั​ับความรู้​้�สมั​ัยใหม่​่ และภู​ูมิ​ิปั​ัญญาที่​่�ได้​้จากบทเรี​ียนชี​ีวิ​ิตจริ​ิงตามธรรมชาติ​ิ ถ่​่ายทอด องค์​์ความรู้​้�มาจากบรรพบุ​ุรุ​ุษ ปรากฏอยู่​่�ใน เครื่​่�องใช้​้ ยาสมุ​ุนไพร อาวุ​ุธ ความเชื่​่�อ ประเพณี​ีและพิ​ิธี​ีกรรม ต่​่าง ๆ ช่​่วยให้​้สั​ังคมชาวมานิ​ิมี​ีภู​ูมิ​ิต้​้านทานอย่​่างเข้​้มแข็​็งและพั​ัฒนามาอย่​่างมั่​่�นคงไม่​่เปลี่​่�ยนแปลงมากนั​ัก แม้​้ว่​่าสั​ังคมโลกสมั​ัยใหม่​่เปลี่​่�ยนแปลงไปมากแล้​้วก็​็ตาม อาวุ​ุธประจำกายของชาวมานิ​ิผู้​้�ชาย หรื​ือเรี​ียกว่​่า “กระบอกตุ​ุด” หรื​ือ “บอกตรุ​ุด” ใช้​้เป่​่าหรื​ือตุ​ุด สั​ัตว์​์มาเป็​็นอาหารเพื่​่�อการยั​ังชี​ีพ ประกอบด้​้วยกระบอกไม้​้ไผ่​่ลำที่​่ตร � ง 2-3 ปล้​้อง ทำการเจาะภายในให้​้ปล้อ้ ง ทะลุ​ุเข้​้าหากั​ัน ทำการขั​ัดแต่​่งจนเรี​ียบร้​้อย ส่​่วนยาพิ​ิษเป็​็นยางน่​่อง ซึ่​่ง� เป็​็นยางของเปลื​ือกไม้​้ชนิ​ิดหนึ่​่ง� เมื่​่�อนำ ลู​ูกดอกมาจุ่​่�มยางน่​่องและนำเยื่​่�อของต้​้นเต่​่าร้​้างคล้​้ายสำลี​ีมาพั​ันปลายลู​ูกดอก นำลู​ูกดอกใส่​่กระบอกก็​็เป็​็น อาวุ​ุธ พร้​้อมที่​่�จะนำไปเป่​่า (ตุ​ุด) หรื​ือทำการล่​่าสั​ัตว์​์ได้​้ ซึ่​่�งใช้​้กั​ันมาเป็​็นพั​ันปี​ีมาแล้​้ว สั​ัตว์​์พวกลิ​ิง ค่​่าง ชะมด เมื่​่�อถู​ูกลู​ูกดอกอาบยาพิ​ิษ จะตายลงในเวลาอั​ันสั้​้�น มานิ​ิจะนำมาย่​่างแบ่​่งกั​ันกิ​ินในกลุ่​่�ม โดยจะย่​่างที​ีละด้​้าน ด้​้านไหนสุ​ุกก็​็นำด้​้านนั้​้�นมาแบ่​่งกั​ันกิ​ิน เมื่​่�อหมดแล้​้วจึ​ึงพลิ​ิกไปย่​่างอี​ีกด้​้านหนึ่​่�ง มานิ​ิกิ​ินเนื้​้�อย่​่างสุ​ุก ๆ ดิ​ิบ ๆ ไม่​่มี​ีการปรุ​ุงแต่​่งรสชาติ​ิอาหารแต่​่อย่​่างใด

v

85 v

นอกจากนี้​้�มานิ​ิมี​ีความรู้​้�เรื่​่อ� งพื​ืชสมุ​ุนไพร สามารถนำพื​ืชพั​ันธุ์​์ธรร � มชาติ​ิมาใช้​้รักั ษาโรคได้​้หลากหลาย ยกตั​ัวอย่​่างเช่​่น - ชิ​ิงดอกเดี​ียว, ขุ​ุนเสนา ต้​้มน้​้ำ ดื่​่�มบำรุ​ุงเลื​ือด บำรุ​ุงกำลั​ัง

- จิ​ิไต (ไอ้​้เหล็​็ก) ต้​้มน้​้ำ ดื่​่�มบำรุ​ุงกำลั​ังทางเพศชาย

- ไพล เคี้​้�ยวพ่​่นแก้​้คั​ันตามตั​ัว แขวนคอกั​ันผี​ี

v

86 v

- กระชาย ใช้​้ดม รั​ักษาอาการหอบ

- ขี้​้�เถ้​้า ใช้​้ความอุ่​่�นจากขี้​้�เถ้​้ามาพอกไว้​้บริ​ิเวณหน้​้าผาก เพื่​่�อลดไข้​้

- หมากพร้​้าวนกคุ้​้�ม ผลสุ​ุกมี​ีสรรพคุ​ุณแก้​้เบื่​่�ออาหาร นำมาเผาเป็​็นขี้​้�เถ้​้าทาลำคอแก้​้ไอ

v

87 v

- เอื้​้�องป่​่า คั้​้�นน้​้ำในลำต้​้นรั​ับประทานแก้​้ปั​ัสสาวะขั​ัด

ยาที่​่�ได้​้จากสั​ัตว์​์ เช่​่น - ค่​่าง ใช้​้ส่​่วนตั​ับมาบำรุ​ุงเลื​ือด แก้​้ปวดหลั​ังปวดเอว

v

88 v

- ตั​ัวนิ่​่�ม ใช้​้เลื​ือด แก้​้ตาบอดกลางคื​ืน

- ผึ้​้�ง ใช้​้ขี้​้�สารั​ับประทานสด ๆ แก้​้ปวดเมื่​่�อย

- หมู​ูดิ​ิน (หมู​ูหริ่​่�ง) ใช้​้น้​้ำมั​ันมารั​ักษาแผล

v

89 v

- สาปเสื​ือ ตำพอกแผลห้​้ามเลื​ือด

โดยปกติ​ิมานิ​ิค่อ่ นข้​้างแข็​็งแรงไม่​่เจ็​็บป่​่วยบ่​่อยนั​ัก มานิ​ิมี​ีความเชื่​่�อในการป้​้องกั​ันไม่​่ให้​้เกิ​ิดโรคภั​ัย เช่​่น แขวนหั​ัวไพล ใช้​้ขี้​้�เถ้​้าทาตั​ัวป้​้องกั​ันโรคผิ​ิวหนั​ัง ก่​่อนจะอพยพโยกย้​้ายไปตั้​้�งถิ่​่�นฐานใหม่​่ ในแหล่​่งธรรมชาติ​ิที่​่�มี​ี อาหารอุ​ุดมสมบู​ูรณ์​์

v

90 v

บรรณานุ​ุกรม ชนเผ่​่าพื้​้�นเมื​ืองอู​ูรั​ักลาโว้​้ย. ๒๕๖๐. โครงการพั​ัฒนาระบบฐานข้​้อมู​ูลเพื่​่�อเสริ​ิมสร้​้างความเข้​้มแข็​็งให้​้แก่​่ชนเผ่​่า พื้​้�นเมื​ืองในประเทศไทย. มู​ูลนิ​ิธิ​ิชนเผ่​่าพื้​้�นเมื​ืองเพื่​่�อการศึ​ึกษาและสิ่​่�งแวดล้​้อม (ม.ก.ส) นฤมล อรุ​ุโณทั​ัย และคณะ. ๒๕๕๘. "วั​ัฒนธรรมกั​ับการพั​ัฒนา: ข้​้อสั​ังเกตจากกรณี​ีชาวเล". เอกสารหมายเลข ๔: โครงการต้​้อยติ่​่�ง โครงการนำร่​่องอั​ันดามั​ัน และหน่​่วยวิ​ิจั​ัยชนพื้​้�นเมื​ืองและทางเลื​ือกการพั​ัฒนา สถาบั​ันวิ​ิจั​ัยสั​ังคม จุ​ุฬาลงกรณ์​์มหาวิ​ิทยาลั​ัยและมู​ูลนิ​ิธิ​ิเพื่​่�อนชนเผ่​่า. บุ​ุญเสริ​ิม ฤทธาภิ​ิรมย์​์. ๒๕๕๗. "เงาะภาคใต้​้ของไทยเป็​็นเผ่​่าเซมั​ัง ไม่​่ใช่​่ซาไก". สตู​ูล: วิ​ิทยาลั​ัยชุ​ุมชนสตู​ูล จั​ังหวั​ัดสตู​ูล. สิ​ิริ​ิพร สมบู​ูรณ์​์บู​ูรณะ. ๒๕๕๔. กลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์� กรณี​ีกลุ่​่�มชาไกและเซมั​ังหรื​ือมานิ​ิในภาคใต้​้: จั​ังหวั​ัดพั​ัทลุ​ุง สตู​ูล และตรั​ัง. ศู​ูนย์​์มานุ​ุษยวิ​ิทยาสิ​ิริ​ินธร. สุ​ุวั​ั ฒ น์​์ ทองหอม. ๒๕๔๔. "การเปลี่​่�ยนแปลงวั​ั ฒ นธรรมที่​่� เ กี่​่� ย วกั​ั บ ปั​ัจจั​ั ย พื้​้�นฐานในการดำรงชี​ีวิ​ิ ต ของ ชนเผ่​่าชาไกในจั​ังหวั​ัดตรั​ัง หลั​ังจากการประกาศใช้​้นโยบายใต้​้ร่​่มเย็​็น". ปริ​ิญญานิ​ิพนธ์​์ศิ​ิลปศาสตร มหาบั​ัณฑิ​ิต มหาวิ​ิทยาลั​ัยทั​ักษิ​ิณ. สำนั​ักกรรมาธิ​ิการ ๓ สำนั​ักงานเลขาธิ​ิการสภาผู้​้�แทนราษฎร. ๒๕๕๙. "ข้​้อเสนอการปฏิ​ิรู​ูปเพื่​่�อส่​่งเสริ​ิม ชุ​ุมชนกลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�เข้​้มแข็​็ง: กรณี​ีกลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�ชาวเล". รายงานคณะกรรมาธิ​ิการขั​ับเคลื่​่�อน การปฏิ​ิรู​ูปประเทศด้​้านสั​ังคมสภาขั​ับเคลื่​่�อนการปฏิ​ิรู​ูปประเทศ. อนงค์​์ เชาวนะกิ​ิจ. 2552. "กลุ่​่�มชาติ​ิพั​ันธุ์​์�มั​ันนิ​ิ ซาไก: แนวทางการอนุ​ุรั​ักษ์​์ฟื้​้�นฟู​ูสั​ังคมวั​ัฒนธรรมเพื่​่�อ เสริ​ิมสร้​้างการอยู่​่�ร่ว่ มกั​ันในสั​ังคมภาคใต้​้". ปรั​ัชญาดุ​ุษฎี​ีนิ​ิพนธ์​์สาขาวิ​ิชาวั​ัฒนธรรมศาสตร์​์มหาวิ​ิทยาลั​ัย มหาสารคาม.

v

91 v

คณะทำงาน ที่​่�ปรึ​ึกษา นางขนิ​ิษฐา คำจั​ันทร์​์แก้​้ว นางสาวอาซี​ีซ๊​๊ะ สะมะแอ นางวาสิ​ินี​ี นวลแก้​้ว นางสาวสุ​ุธารั​ัตน์​์ สั​ันเกาะ นายชลากร ธำรงปภาพงษ์​์ คณะทำงาน นายปพน ชู​ูรั​ักษ์​์ นางจารุ​ุณี​ี หลงสมั​ัน นางอาอี​ีชะ เหมื​ือนกู้​้� นายสุ​ุเบศ สั​ันหละ นางพรรณี​ี ครุ​ุวรรณพั​ัฒน์​์ นางสาวจิ​ิราวรรณ บุ​ุญหนู​ู นายประจวบ แสงจั​ันทร์​์ศิ​ิริ​ิ นายศิ​ิวกร อนุ​ุชาญ นางสาวสุ​ุชาดา ประดั​ับ นางสาวจุ​ุฑาภรณ์​์ หวั​ังกุ​ุหลำ นางสาวเจนจิ​ิรา ยาประจั​ัน นางสาวศศิ​ิธร หมาดตา นางสาวจี​ีรดา เชยชิ​ิต นางสาววรรณี​ี ตอหิ​ิรั​ัญ นางสาวฟารี​ีด๊​๊ะ อาดำ ดร.ทวี​ีสิ​ินธุ์​์� ตั้​้�งเซ่​่ง ดร.ปิ​ิยะนุ​ุช พรประสิ​ิทธิ์​์�

วั​ัฒนธรรมจั​ังหวั​ัดสตู​ูล ผู้​้�อำนวยการกลุ่​่�มส่​่งเสริ​ิมศาสนา ศิ​ิลปะ และวั​ัฒนธรรม หั​ัวหน้​้าฝ่​่ายบริ​ิหารทั่​่�วไป หั​ัวหน้​้ากลุ่​่�มกิ​ิจการพิ​ิเศษ หั​ัวหน้​้ากลุ่​่�มพิ​ิธี​ีการศพที่​่�ได้​้รั​ับพระราชทาน ผู้​้�อำนวยการกลุ่​่�มยุ​ุทธศาสตร์​์และเฝ้​้าระวั​ังทางวั​ัฒนธรรม นั​ักวิ​ิชาการวั​ัฒนธรรมชำนาญการ นั​ักวิ​ิชาการวั​ัฒนธรรมชำนาญการ นั​ักวิ​ิชาการวั​ัฒนธรรมชำนาญการ นั​ักวิ​ิชาการวั​ัฒนธรรมชำนาญการ นั​ักวิ​ิชาการวั​ัฒนธรรมชำนาญการ นั​ักวิ​ิชาการวั​ัฒนธรรมชำนาญการ นั​ักวิ​ิชาการวั​ัฒนธรรมชำนาญการ นั​ักวิ​ิชาการวั​ัฒนธรรมชำนาญการ นั​ักวิ​ิชาการวั​ัฒนธรรมชำนาญการ นั​ักวิ​ิชาการวั​ัฒนธรรมชำนาญการ นั​ักจั​ัดการงานทั่​่�วไปชำนาญการ นั​ักวิ​ิชาการเงิ​ินและบั​ัญชี​ีปฏิ​ิบั​ัติ​ิการ เจ้​้าหน้​้าที่​่�บริ​ิหารงานทั่​่�วไป นั​ักจั​ัดการงานทั่​่�วไป อาจารย์​์วิ​ิทยาลั​ัยนวั​ัตกรรมและการจั​ัดการ มหาวิ​ิทยาลั​ัยราชภั​ัฏสงขลา วิ​ิทยาเขตสตู​ูล อาจารย์​์วิ​ิทยาลั​ัยนวั​ัตกรรมและการจั​ัดการ มหาวิ​ิทยาลั​ัยราชภั​ัฏสงขลา วิ​ิทยาเขตสตู​ูล

v

92 v

v

94 v