Obserwatorzy Kremla - Raport Listopad 2022

RAPORT LISTOPAD 2022

W listopadzie 2022 r. rosyjskie kanały propagandowe prowadziły wzmożone działania dezinformacyjne skierowane przeciwko Polsce w związku z wojną na Ukrainie. Rozpowszechniane przez te ośrodki fałszywe narracje dotyczyły m.in. kwestii incydentu rakietowego na terytorium Polski, udziału „polskich najemników” w konflikcie, wojskowej misji szkoleniowej UE dla Ukrainy, roli Polski w OBWE, a także umowy zbożowej ONZ, uznania Rosji przez Parlament Europejski za państwo sponsorujące terroryzm oraz rzekomych planów Polski związanych z zajęciem zachodnich terytoriów Ukrainy. Ich głównym celem było podważenie wizerunku Polski przedstawianej jako państwa „agresywnego” i prowadzącego „prowokacyjną” politykę wobec Rosji. Przypisywanie Polsce dążenia do wciągnięcia NATO do bezpośredniej konfrontacji militarnej na Ukrainie ma podważyć pozycję Polski w strukturach transatlantyckich, a także osłabić gotowość sojuszników do wzmacniania bezpieczeństwa wschodniej flanki.

INCYDENT RAKIETOWY

Celem rosyjskich działań dezinformacyjnych jest także osłabienie strategicznego partnerstwa Polski i Ukrainy, czemu służyła przede wszystkim instrumentalizacja incydentu rakietowego jaki miał miejsce w m. Przewodów w powiecie hrubieszowskim (województwo lubelskie). 15 listopada 2022 r. w trakcie zmasowanego ataku rakietowego Rosji na ukraińską infrastrukturę krytyczną, jeden z pocisków systemu S-300 należący do obrony przeciwlotniczej Ukrainy przypadkowo spadł na terytorium Polski zabijając przy tym dwie osoby. Zdarzenie to najprawdopodobniej miało charakter incydentalny, jednak w ocenie polskich ekspertów ds. wojskowości istnieją przesłanki techniczne wskazujące na to, że mogła to być także celowa rosyjska prowokacja. Zdaniem kmdr. por. rez. Maksymiliana Dury (Defence24) „Rosjanie mogli z premedytacją tak pokierować lotem swoich rakiet manewrujących, by szczątki pocisków wystrzelonych w ich kierunku przez ukraińską obronę przeciwlotniczą spadały również po drugiej strony polskiej granicy”. Nawet jeżeli tym razem był to jedynie przypadek, podobne zdarzenia mogą być w przyszłości celowo prokurowane przez Rosję. Z pewnością jednak, zdarzenie to zostało wykorzystane przez kontrolowane przez Kreml kanały dezinformacji do szerzenia fałszywych (często ze sobą sprzecznych) wiadomości na temat jego przyczyn sugerując, że 1) wypadek rakietowy jest prowokacją NATO, USA, Polski i Wielkiej Brytanii i ma na celu doprowadzić do eskalacji konfliktu; 2) zdarzenie w Przewodowie jest prowokacją Ukrainy, której celem jest włączenie Polski i NATO do wojny z Rosją; 3) Zachód (w tym Polska) dąży do wywołania III wojny światowej; 4) tego dnia Rosja nie prowadziła ataków rakietowych na cele w pobliżu granicy RP; 5) Polska zamierza wciągnąć NATO w wojnę z Rosją, a zdarzenie w Przewodowie ma uzasadnić przystąpienie Sojuszu do bezpośredniej konfrontacji z Rosją na terytorium Ukrainy; 6) Ukraina stanowi zagrożenie dla Polski i innych państw NATO; 7) uderzenie pocisku pokazuje bezradność systemu obronnego Polski; 8) brak reakcji rozmieszczonych w Polsce amerykańskich systemów obrony przeciwrakietowej Patriot poddaje w wątpliwość gwarancje bezpieczeństwa i sens członkostwa Polski w NATO. Sytuacja ta została także wykorzystania do podjęcia próby wywołania chaosu i paniki w polskim społeczeństwie (straszenie widmem nadchodzącej III wojny światowej) oraz osłabienia poparcia Polski dla udzielania pomocy wojskowej Ukrainie, czemu miały służyć m.in. sugestie wskazujące na celowość działania strony ukraińskiej. Kremlowskie kanały dezinformacyjne odwoływały się przy tym m.in. do kwestii historycznych sugerując, że „Ukraina ponownie morduje Polaków na terenach, gdzie w przeszłości działali partyzanci Ukraińskiej Armii Powstańczej (UPA) odpowiedzialni za zbrodnie przeciwko Polakom popełniane w trakcie II wojny światowej.

POLSCY NAJEMNICY

W listopadzie br. zaobserwowaliśmy także wzmożone wykorzystanie fałszywych informacji nt. udziału w wojnie na Ukrainie „polskich najemników”. Narracja ta jest stałym elementem rosyjskiej dezinformacji. Od 2014 r. Rosja sugeruje, że po stronie Ukrainy walczy tzw. Legion NATO, a konflikt ma charakter „wojny zastępczej wywołanej przez Zachód przeciwko Rosji rękami Ukrainy”. Motyw „polskich najemników” pojawiał się także w okresie poprzedzającym rosyjską inwazję. Siły separatystycznych republik DNR/LNR prowadząc „operacje pod fałszywą flagą” oskarżały Polaków o akcje dywersyjno-sabotażowe w Donbasie, które miały dać pretekst do rozpoczęcia pełnoskalowego ataku na Ukrainę. Pod koniec listopada br. kontrolowane przez Kreml kanały rosyjskiej dezinformacji i propagandy rozpowszechniały fałszywe informacje nt. rzekomej śmierci 1200 (z ok. 5 tys.) „polskich najemników” na Ukrainie. Działania te służą przede wszystkim: 1) uzasadnieniu rosyjskiej inwazji na Ukrainę sugerując, że rosyjscy żołnierze walczą tam przeciwko NATO a ich zaangażowanie ma „defensywny” charakter; 2) „Polacy walczą w nie swojej wojnie” do czego są zmuszani przez polskie władze i sojuszników (zwłaszcza USA); 3) „polscy najemnicy” ponoszą znaczne straty i są chowani na specjalnie do tego przeznaczonym cmentarzu w Olsztynie; 4) przypisani Polsce roli „agresora” prowadzącego „prowokacyjną” politykę wobec Rosji i szukającego sposobu do wywołania bezpośredniej konfrontacji zbrojnej. Rosyjskie ośrodki propagandowe powoływały się przy tym na „polskie źródło” jakim jest Niezależny Dziennik Polityczny (NDP) – pro-rosyjski portal (dez)informacyjny najprawdopodobniej utworzony i kontrolowany przez rosyjski służby specjalne. W ten sposób propaganda Kremla wykorzystuje tzw. metodę „prania informacji” (information laundering) polegającą na wprowadzaniu do obiegu niezweryfikowanych, zmanipulowanych lub w pełni fałszywych informacji powołując się na niewiarygodne źród kontrolowane przez podmiot dezinformujący. W marcu br. dostęp do NDP oraz kilkunastu innych tub propagandowyc Kremla w Polsce został zablokowany przez Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego (ABW) by ograniczyć jego szkodliwe oddziaływanie na opinię publiczną. Do rozpowszechniania dezinformacji na temat zagranicznyc „najemników” rosyjska propaganda wykorzystuje to, że pon 20 tys. zagranicznych ochotników (w tym Polacy) dołączyło Międzynarodowego Legionu Obrony Ukrainy. Formacja ta powstała w lutym br. w odpowiedzi na rosyjską inwazję na Ukrainę. Walczący w niej ochotnicy zgłosili się dobrowolni do służby w ukraińskich siłach zbrojnych zgodnie ze specjalnie przygotowaną do tego procedurą. Kwestia ta jes również uregulowana w polskim prawie. Co najważniejsze główną motywacją ochotników walczących w Międzynarodowym Legionie Obrony Ukrainy nie jest zysk finansowy, co jest kluczowe do zaklasyfikowania ich jako najemnicy.

ROSJA PAŃSTWEM TERRORYSTYCZNYM

W drugiej połowie listopada Parlament Europejski przyjął rezolucję uznającą Rosję za państwo sponsorujące terroryzm. Sprzeciwił się w niej zbrodniom wojennym i wezwał do poszanowania integralności terytorialnej Ukrainy. Zażądał, aby Rosja zaprzestała wszelkich działań wojskowych, w szczególności ataków na obszary zamieszkałe i infrastrukturę cywilną. Wezwał także Rosję do wycofania wszystkich sił zbrojnych z całego terytorium Ukrainy. Jednocześnie wezwał państwa członkowskie UE do dalszej izolacji Rosji na arenie międzynarodowej, w szczególności w kontekście jej członkostwa w organizacjach międzynarodowych. Warto zauważyć, że w rezolucji uznano Rosję za państwo sponsora terroryzmu, a nie państwo terrorystyczne. Ma to na celu umożliwienie w przyszłości dochodzenie praw od Rosji, bez zrywania z nią stosunków dyplomatycznych, np. w sprawie zamrażania majątków oligarchów rosyjskich oraz osób odpowiedzialnych za popełniane zbrodnie, związane z międzynarodowym terroryzmem. Rezolucja Parlamentu Europejskiego została wykorzystana przez Rosję do szerzenia dezinformacji i oskarżania Zachodu o działania nieprzychylne względem Rosji. Na portalach prorosyjskich rezolucja została uznana za prowokację ze strony Ukrainy, ponieważ o uznanie Rosji za państwo sponsorujące terroryzm apelował wcześniej Wołodymyr Zełenski. Podkreślano także, że rezolucja jest elementem wojny informacyjnej, którą Zachód prowadzi w stosunku do Rosji, a Parlamentowi Europejskiemu zarzucano wzniecanie wrogości między państwami. Uznano, że „na Zachodzie toczy się obecnie wyścig, kto będzie głośniej krzyczał przeciwko Rosji”. Zwrócono uwagę na fakt, że w przyszłości UE może dążyć do zamrażania i konfiskaty rosyjskiego majątku, co określono jako „zwykłą kradzież”. Na niektórych portalach pojawiły się propozycje, aby Rosja przyjęła podobny dokument, uznając państwa europejskie za sponsorów terroryzmu, które mają na celu „zniszczenie ludności cywilnej Jugosławii, Libii, Iraku i Afganistanu”. Dyskredytowanie i oskarżanie UE to jedna z głównych metod stosowanych przez rosyjskich propagandystów. Każda decyzja podjęta przez UE, która jest niekorzystna dla Rosji, uznawana jest za prowokację albo element wojny hybrydowej.

ANEKSJA UKRAINY

Kolejna rosyjska narracja dezinformacyjna mająca na celu osłabianie relacji polsko-ukraińskich dotyczy rzekomych planów Polski związanych z zajęciem zachodnich terytoriów Ukrainy. Na początku listopada Władimir Putin podczas obchodów Dnia Jedności Narodowej w Rosji w swoim przemówieniu w Rosyjskim Towarzystwie Historycznym powiedział, że istnieje idea stworzenia wielkiego państwa od morza do morza, którą popiera część elit politycznych w Polsce. Podkreślił, że idea wchłonięcia Ukrainy przez Polskę jest wciąż żywa i ma się dobrze, dlatego to Rosja jest gwarantem bezpieczeństwa Ukrainy. Narracja ta była później powtarzana na różnych prorosyjskich portalach (dez)informacyjnych. Zwracały one uwagę na to, że pomoc Polski dla uchodźców z Ukrainy jest wyłącznie pozorna i obecnie w Polsce toczone są polityczne dyskusje o granicach, a część elit rządzących uważa terytorium zachodniej Ukrainy oraz zachodniej Białorusi za polskie, przez co możliwe są działania na rzecz ich odzyskania. Zwracały one uwagę na to, że Polska zwiększa swoje wojsko przy granicy z Białorusią i może stanowić zagrożenie dla swojego wschodniego sąsiada. Narracje te skierowane są głównie do społeczeństwa ukraińskiego, białoruskiego oraz rosyjskiego i mają na celu kreowanie wizerunku Polski jako państwa stanowiącego zagrożenie. Rosjanom zależy także na tworzeniu atmosfery konfliktu i wrogości pomiędzy Polakami i Ukraińcami oraz kreowaniu niechęci Ukraińców wobec Polaków. Jednocześnie warto podkreślić, że w przeszłości podobne narracje kierowano do społeczeństwa polskiego. Zakładały one, że Ukraina dąży do zajęcia wschodnich terytoriów w Polsce. Narracje te są całkowicie nieprawdziwe i w rzeczywistości ani Polska ani Ukraina nie mają względem siebie roszczeń terytorialnych. W Polsce nie toczą się także żadne poważne dyskusje polityczne dotyczące rewizji granic, czy zajmowania zachodnich terytoriów Ukrainy i Białorusi. Stosując tego typu przekaz Rosja stara się jednocześnie pokazać, że to ona może być jedynym gwarantem bezpieczeństwa Ukrainy. W listopadzie można było zaobserwować też narracje sugerujące, że za obecną sytuację w Ukrainie odpowiedzialny jest Zachód, który dąży do zniszczenia Rosji, posługując się władzami w Kijowie. Przekaz ten w odniesieniu do społeczeństwa rosyjskiego ma na celu usprawiedliwianie rosyjskiej agresji.

UMOWA ZBOŻOWA ONZ

Pod koniec października Władimir Putin ogłosił zawieszenie udziału Rosji w porozumieniu zbożowym ONZ, czyli umowie dotyczącej bezpiecznego wywozu ukraińskiego zboża przez Morze Czarne. Kilka dni później zapowiedział powrót Rosji do porozumienia, ostrzegając jednak, że Rosja w każdej chwili może się z niego wycofać, jeżeli Ukraina będzie atakować rosyjskie statki na Morzu Czarnym. Na początku listopada kwestia umowy zbożowej stała się przedmiotem dezinformacji na portalach prorosyjskich. Sugerowały one, że humanitarny korytarz przeznaczony do eksportu zboża został wykorzystany przez Rosję jako osłona do ataku na Sewastopol. Twierdzono także, że Ukraina wykorzystała go do transportu materiałów wybuchowych, mających na celu wysadzenie Mostu Krymskiego. Transport zboża przez korytarz humanitarny jest monitorowany przez ONZ. W odpowiedzi na zarzuty Rosji, podsekretarz generalny ds. humanitarnych i koordynator ds. pomocy w sytuacjach kryzysowych Martin Griffiths stwierdził, że podczas ataku lotniczego na Sewastopol, w korytarzu humanitarnym nie znajdowały się żadne statki oraz że drony nie mogły zostać z niego wystrzelone. Inna narracja rosyjska dotycząca tej umowy zakładała, że zboże wysyłane z Ukrainy trafia do europejskich portów, zamiast do ubogich krajów rozwijających się. Jednocześnie sugerowano, że znaczenie ukraińskiego zboża dla świata jest wyolbrzymiane i w rzeczywistości udział eksportu ukraińskiego zboża w światowej konsumpcji jest nieznaczny, a co za tym idzie nie wpływa znacząco na ceny. Zarzuty te są fałszywe i mają na celu obarczanie Zachodu winą za globalny kryzys żywnościowy. Zgodnie z danymi ONZ żywność eksportowana jest nie tylko do państw europejskich, ale także m.in. do państw afrykańskich, takich jak Egipt, Algieria, Etiopia, Kenia, Maroko czy Somalia oraz innych państw takich jak Chiny, Indie, Turcja czy Korea Południowa.

PODSUMOWANIE

ukraińskich, kreowanie wizerunku Polski jako państwa agresywnego, podważanie pozycji Polski w strukturach NATO i UE oraz osłabianie gotowości sojuszników do wzmacniania wschodniej flanki. Nieprawdziwe informacje rozprzestrzenianie były zarówno przez rosyjskie władze państwowe, jak i przez poszczególne portale informacyjne. Na początku listopada głównym tematem była umowa zbożowa, z której Rosja się początkowo wycofała, a następnie do niej powróciła, a także kwestia rzekomych planów Polski związanych z zajęciem terytoriów Ukrainy. W połowie listopada tematem dominującym było uderzenie rakiet na terytorium Polski w miejscowości Przewodów. W ostatnim tygodniu listopada dezinformacja rosyjska poruszała kwestie uznania Rosji za państwo sponsorujące terroryzm. Pod koniec listopada zaś pojawiła się kwestia polskich najemników na Ukrainie.