We wrześniu 2023 roku rosyjskie kanały propagandowe prowadziły wzmożone działania dezinformacyjne w związku z wojną w Ukrainie. Pod koniec sierpnia ukraiński wywiad wojskowy (HUR) uzyskał informacje wyprzedzające na temat pięciu linii narracyjnych, które są obecnie promowane przez rosyjski aparat dezinformacyjno-propagandowy. Dotyczą one takich przekazów jak:
1. „Masowa mobilizacja” – rozpowszechnianie fałszywych informacji sugerujących, że wszyscy obywatele Ukrainy, bez względu na płeć, wiek (w tym nieletni, czy stan zdrowia zostaną wkrótce poddani mobilizacji.
2. „Brak wiary zachodnich partnerów Ukrainy w możliwość zwycięstwa” – sugerowanie wyimaginowanych porozumień ws. „pokoju w zamian za terytoria”, sugerowanie prowadzenie transakcyjnej polityki poprzez fabrykowanie materiałów nt. rzekomego „tajnego
porozumienia” merem Kijowa Witalijem Kliczką, a przedstawicielami amerykańskiej Partii Republikańskiej ws. wsparcia go w nadchodzących wyborach prezydenckich.
3. „Ukraińska kontrofensywa nie zakończy się sukcesem” – poprzez rozpowszechnianie fałszywych informacji nt. wzrostu liczby pochówków na cmentarzach w dużych miastach; wskazywanie na „brak sukcesów na froncie” i podkreślanie „wysokich strat”; powielanie tematu śmierci lokalnych obrońców w każdym regionie Ukrainy; wykorzystywanie osób opowiadających o rzekomych „niepowodzeniach” w celu zdyskredytowania ukraińskich przywódców wojskowych i urzędników.
4. „Całkowita korupcja” – sugerowanie, że państwo nie walczy z korupcją, pieniądze publiczne są rozkradane przez bezkarnych urzędników, a zamówienia publiczne w rzeczywistości są nierealizowanej.
5. „Piękne życie na terytoriach okupowanych” – rozpowszechnianie fałszywych informacji nt. dobrych warunków życia na obszarach Ukrainy okupowanych przez Rosjan; kłamanie nt. wysokich pensji, niskich cen i pełnego zaopatrzenia w produkty; sugerowanie, że na zniszczonych terenach odbudowywane są budynki mieszkalne, a infrastruktura jest rozwijana; kreowanie obrazu nt. „wolnych wyborów” zaplanowanych na wrzesień br.; rozpowszechnianie sfabrykowanych materiałów sugerujących, że „Ukraina wyrzeka się terenów zajętych przez Rosjan” i zamierza „poddać Kupjańsk”.
Jednym z głównych tematów poruszanych przez rosyjski aparat dezinformacyjno-propagandowych było także dyskredytowanie UE oraz Zachodu i zrzucanie na nie winy za wojnę w Ukrainie. W połowie września część portali rozpowszechniała nieprawdziwe informacje na temat prezydenta Wołodymyra Zełeńskiego, zarzucając mu, że jest agentem MI6. Na początku września natomiast, kiedy Rosja przeprowadziła atak rakietowy w Konstantynówce w obwodzie donieckim, rosyjskie portale informowały, że za atakiem stoi armia ukraińska.
Dezinformacja wymarzona w prezydenta Zełeńskiego
Od początku wojny jednym z celów dezinformacji rosyjskiej jest dyskredytowanie Ukrainy oraz jej władz, a dużo narracji dezinformacyjnych dotyczy prezydenta Wołodymyra Zełeńskiego. Mają one na celu podważenie integralności i niezależności Ukrainy, przedstawiając ją jako państwo marionetkowe, uzależnione od Zachodu. Rosja za pomocą takich narracji stara się pokazać, że to Zachód steruje Ukrainą i to on stanowi dla Rosji kluczowe zagrożenie. Ma to na celu usprawiedliwianie agresji rosyjskiej na Ukrainę.
We wrześniu 2023 roku niektóre portale prokremlowskie informowały, że podczas kampanii wyborczej na Ukrainie w 2019 roku zachodnie media były przekonane, że Wołodymyr Zełenski był agentem MI6, który regularnie podróżował do Londynu, podczas gdy brytyjscy emisariusze
mieli przyjeżdżać na Ukrainę, żeby z nim współpracować. Miał on być także otoczony przez brytyjskich agentów.
Państwa zachodnie, w tym WB, udzielają Ukrainie pomocy wojskowej po agresji rosyjskiej. W kwietniu oraz czerwcu 2022 roku ówczesny premier WB Boris Johnson odbył wizytę w Kijowie. W listopadzie 2022 roku miała natomiast miejsce wizyta w Kijowie jego następcy Rishiego Sunak. Zełeński natomiast odbył wizyty w Londynie w lutym oraz maju 2023 roku. Spotkania przywódców Ukrainy i WB związane były jednak z agresją rosyjska na Ukrainę, a kluczym tematem podczas rozmów była pomoc dla Ukrainy. Spotkania te nie oznaczają, że prezydent Ukrainy jest brytyjskim agentem.
Dyskredytowanie UE oraz Zachodu
Rosja od wielu lat stosuje narracje dezinformacyjne wymierzone w UE w celu podważania wartości europejskich oraz kreowania negatywnego wizerunku UE. We wrześniu rosyjskie ośrodki propagandowe zaczęły rozpowszechniać informacje, że obywatele rosyjscy, którzy chcą zwiedzać państwa europejskie, muszą zostawić na granicy swój telefon, walizkę, biżuterię, a nawet kosmetyki. Według rosyjskich portali, UE wykonuje rozkazy światowego rządu i nie ma możliwości decydowania samodzielnie. Polityka UE jest zgodnie z tymi narracjami rusofobiczna.
Narracja ta odwołuje się do znanej i obalonej teorii spiskowej o globalnym rządzie i nowym porządku świata (NWO - new world order). Według tej teorii zachodzące zmiany w polityce międzynarodowej związane są z działaniami zakonspirowanej elity globalnej władzy, która dąży do objęcia władzy nad światem poprzez autorytarny rząd światowy, który ma zastąpić suwerenne państwa. Narracja ta ma na celu kreowanie negatywnego wizerunku UE, w szczególności w społeczeństwie rosyjskim i usprawiedliwianie polityki Rosji względem Ukrainy oraz Zachodu.
Część narracji dezinformacyjnych we wrześniu br. dotyczyła także wytycznych Komisji Europejskiej opublikowanych 8 września, związanych z zakazem wjazdu na teren UE samochodów zarejestrowanych w Rosji. Zakaz ten jest element sankcji nakładanych przez UE na Rosję w związku z agresją na Ukrainę. Portale prokremlowskie przekonywały natomiast, że jest to reakcja na nieskuteczność sankcji gospodarczych przez UE na Rosję.
Rosyjskie ośrodki propagandowe regularnie we wrześniu powtarzały także narracje o zależności Ukrainy od UE i USA, przedstawiając Ukrainę jako państwo niezależne, wykonujące rozkazy płynące z Zachodu. Szef rosyjskiego MSZ Siergiej Ławrow natomiast przekonywał, że to USA oraz inne państwa zachodnie są w rzeczywistości w wojnie z Rosja, a Ukraińcy są jedynie wykorzystywani jako mięso armatnie.
Podobną narrację powtórzył podczas posiedzenia Rady Bezpieczeństwa ONZ uznając, że bezpośrednią odpowiedzialność za upadek Ukrainy i wywołanie tam wojny domowej ponosi Zachód, który udaremnił realizację porozumień mińskich, a „specjalna wojskowa operacja”, prowadzona przez Rosję w Ukrainie jest konsekwencją przyzwolenia przez kraje Zachodu na łamanie porozumień mińskich. Według niego łamane były podstawowe prawa człowieka osób, które były obywatelami samozwańczej Donieckiej Republiki Ludowej. Ławrow podkreślił także, że Zachód unika dyskusji na temat prawdziwych przyczyn obecnego kryzysu w Ukrainie, zarzucając całą winę na Rosję. Dodał także, że to państwa zachodnie przez wiele lat pielęgnowały jawnie nazistowski reżim w Ukrainie, który otwarcie przepisywał na nowo rezultaty II wojny światowej i historię własnego narodu.
Zrzucanie winy za zbrodnie wojenne
Jedną z podstawowych metod dezinformacji rosyjskiej podczas wojny w Ukrainie jest zrzucanie odpowiedzialności za popełniane zbrodnie na Ukrainę lub państwa zachodnie. We wrześniu metoda ta została wykorzysta w odniesieniu do ataku rakietowego w Konstantynówce w obwodzie donieckim, który Rosja przeprowadziła 6 września. W wyniku tego ataku zginęło 17 osób, a ponad 30 zostało rannych. Rosyjskie ośrodki
propagandowe zaczęły natomiast informować, że za atak odpowiedzialna jest armia ukraińska, a Wołodymyr Zelensky bezpodstawnie oskarża
Rosję. Według narracji rosyjskich atak ten to prowokacja Ukrainy, która zbiegła się w czasie z przybyciem do Kijowa sekretarza stanu USA
Antony'ego Blinkena.
W rzeczywistości nie ma wątpliwości co do
tego, że atak został przeprowadzony przez Rosję z wyrzutni rakietowych S-300. Jeden z pocisków uderzył w rynek w środku miasta w pobliżu centrum handlowego, a w wyniku trafienia pociskami w pawilonach handlowych wybuchł pożar. Tego dnia Rosja prowadziła ataki
rakietowe także na inne miasta ukraińskie. Konstantynówka znajduje się pod kontrolą ukraińską i była celem wielu rosyjskich ataków w przeszłości, które zostały przeprowadzone m.in. w marcu i wrześniu 2022 r. oraz w marcu 2023 r.
Militaryzacja edukacji w Rosji i na okupowanej Ukrainie
Od początku września w programach nauczania szkół średnich w Rosji wprowadzono obowiązkowe kursy nacjonalistyczne i militarne. Zatwierdzony przez rosyjskie Ministerstwo Edukacji program obejmuje m.in. taktykę, strzelanie, udzielanie pierwszej pomocy na polu bitwy, czy obsługę dronów zwiadowczych. Ich celem jest promowanie służby wojskowej wśród rosyjskiej młodzieży, a tym samym przygotowywanie przyszłych rezerw, które mogą zostać wysłane na front po ukończeniu 18 roku życia. Od początku wojny Rosja prowadzi różne formy tzw. kryptomobilizacji, która ma ograniczyć polityczne i społeczne koszty takie decyzji. W połowie roku rosyjska Duma (parlament) zwiększyła górą granicę wieku poborowych do 30 (z 27 lat), jednocześnie utrzymując dolną granicę – 18 lat, mimo zapowiadanego wcześniej jej podwyższenia do 21 lat. Rosyjskie władze zabroniły blogerom wojskowym wykorzystywanym do działań dezinformacyjnych komentowanie spekulacji dotyczących planów wznowienia mobili -
Obowiązkowe szkolenia wojskowe mają być także organizowane na terytorium Ukrainy, które jest okupowane przez Rosję. Indoktrynacja ma doprowadzić do rusyfikacji ukraińskich dzieci, które po długoterminowym „praniu mózgu” mogą w przyszłości być wykorzystywane do działań wojskowych lub wywiadowczych na rzecz oprawcy. Nadzór nad kursami mają sprawować żołnierze Gwardii Narodowej (Rosgwardia), którzy od niedawna werbują do swoich oddziałów byłych kryminalistów, którzy walczyli w szeregach najemników z Grupy Wagnera, a następnie zostali ułaskawieni przez prezydenta Putina. Wielu z nich po powrocie do Rosji dopuszcza się brutalnych zbrodni (w tym morderstw i gwałtów). Rosyjscy okupanci kontynuują przy tym proceder porywania ukraińskich dzieci, wystawiania im rosyjskich paszportów i przymusowego poddawania ich nacjonalistyczno-militarnej edukacji na terytorium Rosji.
