Raport NIEPODLEGŁA PL

R APORT NIEPODLEGŁA

WAR SAW INS TITUTE

RAPORT NIEPODLEGŁA

WARSAW INSTITUTE

W okresie kwiecień – wrzesień Warsaw Institute miał zaszczyt realizować zadanie publiczne „Młoda Niepodległa – 100-lecie odzyskania niepodległości przez Polskę.”

Projekt był dofinansowany ze środków Programu Wieloletniego „Niepodległa” na lata 2017-2022. W ramach zadania, Warsaw Institute przeprowadził cztery spotkania eksperckie, które przybrały formę dyskusji, debat oraz prelekcji.

Zrealizowano wydarzenia o następującej tematyce.

-1-

R APORT NIEPODLEGŁA

WAR SAW INS TITUTE

Historia Kościoła w Ćwiklicach Data: 27 kwietnia 2021

Wydarzenie nosiło tytuł „Historia Kościoła w Ćwiklicach”. Moderatorem spotkania był sekretarz redakcji The Warsaw Institute Review, natomiast wśród prelegentów znaleźli się profesor Marian Małecki z Uniwersytetu Jagiellońskiego, specjalizujący się w historii ustroju i prawa oraz proboszcz parafii pod wezwaniem świętego Marcina biskupa Tours w Ćwiklicach ksiądz Sylwester Suchoń.

tacyjnych kurii krakowskiej. Świątynia jest budowlą o konstrukcji zrębowej, była jednak niejednokrotnie przebudowywana i remontowana. Mimo to kryje między innymi w części głównej późnobarokowe ołtarze oraz XVII-wieczną polichromię, a także szczególnie cenny, gotycki tryptyk w kaplicy bocznej.

Po przywitaniu i przedstawieniu uczestników przez moderatora, spotkanie rozpoczął profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego Marian Małecki.

W swoim wykładzie profesor zaczął od przedstawienia sytuacji na Ziemi Pszczyńskiej jeszcze w czasach średniowiecznych.

Kościół w Ćwiklicach będący obecnie częścią Szlaku Architektury Drewnianej województwa śląskiego wybudowano w latach 1464 – 1466, co powoduje, że jest najstarszym drewnianym kościołem w Południowej Polsce. Potwierdzają to badania dendrochronologiczne i studium dekretów powizy-

Należy zaznaczyć, że Ćwiklice leżą w powiecie -2-

R APORT NIEPODLEGŁA

WAR SAW INS TITUTE

W XVIII wieku powoli o miano takiegoż mocarstwa zaczęły ubiegać się Prusy. W 1740 roku Fryderyk Wielki zajmując niemal cały Śląsk, rozpoczął I wojnę śląską, a tereny te przeszły pod panowanie Hohenzollernów, co potwierdził ostatecznie w 1763 roku pokój w Hubertusburgu. W roku 1871 Ziemia Pszczyńska znalazła się w granicach nowopowstałego Cesarstwa Niemieckiego.

pszczyńskim na Górnym Śląsku. Miejscowość ta została po raz pierwszy wzmiankowana w spisie świętopietrza parafii dekanatu Oświęcim diecezji krakowskiej z 1326 pod nazwą Czviclicz. Założono ją na prawie niemieckim, a osada prawdopodobnie wzięła swoją nazwę od przezwiska pierwszego osadnika lub zasadźcy „Ćwikła”. Warto zauważyć, że cała Ziemia Pszczyńska przepełniona jest historią i pozostałościami po niej. Wśród nich najważniejsze są nie tylko muzea, czy pola bitew skrywające ślady oręża od średniowiecza po II wojnę światową, ale przede wszystkim pozostałe sakralne perły również wchodzące w skład Szlaku Architektury Drewnianej.

Kiedy rozpoczęła się I wojna światowa na terenie Pszczyny znajdowała się kwatera główna i sztab armii niemieckiej. Pszczyna i Ćwiklice były również świadkiem powstań śląskich – ludność polska dążyła do przyłączenia tych ziem do odrodzonej Polski. Jest to pewnego rodzaju ewenement, gdyż jak zostało to wspomniane powyżej – tereny te od 1327 roku nienależały do państwa polskiego. Na tę sytuację wpływ na pewno miał fakt, że pod względem struktur kościelnych Ziemia Pszczyńska była aż do 1822 roku częścią archidiecezji krakowskiej.

Już około 1303 roku pojawia się z kolei pierwsza wzmianka o Pszczynie, niemniej jednak dzięki najnowszym badaniom datację jej powstania należy przenieść na wiek XIII lub nawet XII. W okresie rozbicia dzielnicowego tereny te cieszyły się dość dużą samodzielnością. Co ciekawe, były też poddane międzynarodowym wpływom. Na tych terenach już wówczas dominowała kultura polska i czeska, ale widoczne były też niemiecka, węgierska, czy za sprawą Heleny Korybutówny – nawet litewska.

Niemniej jednak, w 1327 roku Jan Luksemburski przejął między innymi właśnie Ziemię Pszczyńską, co zapoczątkowało w tych rejonach zdecydowanie silniejszą niż dotychczas intensyfikację wpływów czeskich i niemieckich.

Przez tereny Ćwiklic i Pszczyny przeszła również zawierucha II wojny światowej. Były one szczególnie ufortyfikowane ze względu na ich geograficzne położenie. 1 września 1939 roku jednostki pancerne V dywizji generała Heinricha von Vietinghoffa uderzyły od strony pogranicza raciborsko-rybnickiego.

Zostały one zatrzymane około 8 km od Pszczyny. 2 września doszło do bitwy pod Ćwiklicami, na północ od kościoła św. Marcina. Bitwa została przegrana, a jednostki polskie rozpoczęły odwrót na wschód.

Rozpoczęła się okupacja niemiecka, naznaczona między innymi „marszem śmierci” więźniów Oświęcimia. Przechodził on zarówno przez Ćwiklice jak i Pszczynę, z której więźniów, również z podobozu w pobliskich Czechowicach-Dziedzicach, ewakuowano na zachód. Do dzisiaj śladem tych tragicznych wydarzeń są liczne mogiły i tablice poświęcone ofiarom hitlerowskiego faszyzmu.

W wieku XVI świątynia w Ćwiklicka podobnie jak kościoły z okolicznych ziem uległy ruchowi reformacji. W latach 1574-1575 kościół parafialny w Ćwiklicach przejęli protestanci. Wiek XVII to już zjawisko kontrreformacji bardzo mocno wspieranej przez austriacką dynastię Habsburgów, skutkiem czego kościół powrócił na łono kościoła katolickiego. Cały Śląsk będący klejnotem korony Habsburgów niejednokrotnie przyciągał wzrok mocarstw ościennych.

https://www.youtube.com/watch?v=10DtECcA3Tg

-3-

R APORT NIEPODLEGŁA

WAR SAW INS TITUTE

Fundusz Obrony Narodowej a regionalne zróżnicowanie materialnego zaangażowania mieszkańców Polski Data: 25 maja 2021

Stypendystą m.in. PAU – Fundacji Lanckorońskich, Narodowego Centrum Badań i Rozwoju oraz Ministerstwa Edukacji i Nauki. Autor trzech monografii i edycji źródłowych oraz ponad sześćdziesięciu artykułów naukowych w czasopismach krajowych i zagranicznych. Wykład składał się z 3 części tematycznych. Pierwsza dotyczyła genezy Funduszu Obrony Narodowej (FON) – okresu przedwojennego. W drugiej omówiono losy FON w trakcie II Wojny Światowej. Ostatnia z kolei poświęcona była powojennym realiom i zawłaszczeniu FON przez reżim komunistyczny w Polsce. Prelegent w trakcie wykładu podkreślał, że duża część społeczeństwa Polskiego przed wojną zaangażowała się we wspar-

25 maja 2021 roku miał miejsce wykład Pana Doktora Jana Wiśniewskiego dla fundacji the Warsaw Institute zatytułowany „Fundusz Obrony Narodowej a regionalne zróżnicowanie materialnego zaangażowania mieszkańców Polski”.

Pan doktor Jan Wiśniewski jest Koordynatorem Regionalnego Ośrodka Debaty Międzynarodowej w Toruniu, wykładowcą w Wyższej Szkole Kultury Społecznej i Medialnej w Toruniu. Pracownikiem naukowym Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Specjalizuje się w historii I wojny światowej, wojny domowej w Rosji oraz współczesnych konfliktach zbrojnych na obszarze byłego ZSRR. -4-

R APORT NIEPODLEGŁA

WAR SAW INS TITUTE

natomiast do Londynu. Do Sudanu trafiło 210 kg złota, gdzie było przechowywane aż do 1944 roku, w którym to finalnie zostało przetransportowane do londyńskiego hotelu Rubens, gdzie mieściła się kwatera dowództwa Polskich Sił Zbrojnych.

cie FON, cowynikało głównie z obaw Polaków przed rodzącym się zagrożeniem ze strony powstających hitlerowskich Niemiec i stalinowskiego Związku Radzieckiego. Doktor Wiśniewski zaznaczył jednocześnie, że potrzeby polskiej armii nie mogły być zaspokojone jedynie przy pomocy funduszy z budżetu Ministerstwa Spraw Wojskowych (w okresie II Rzeczpospolitej tak nazywał się odpowiednik dzisiejszego Ministerstwa Obrony Narodowej). Polska, chociaż posiadała jedną z liczniejszych armii w Europie, liczącą ok. miliona żołnierzy, miała duże braki w uzbrojeniu. W trakcie rozmowy przypomniano, że z pomocą FON zostały sfinansowane ważne inwestycje zbrojeniowe w przedwojennej Polsce, jak budowa O.R.P. „Orzeł”. Gość zaznaczył ponadto, że datki dla FON przekazywane były z różnych środowisk. Duże wsparcie dla funduszu pochodziło od mniejszości narodowych w Polsce, w szczególności Białorusinów i Ukraińców. Fundusz został również wsparty przez Polonię w tym głównie amerykańską i rumuńską.

W trzeciej części wykładu prelegent, przedstawiając powojenne losy FON, zaznaczając, że trudno jest jednoznacznie oszacować jaka część funduszu została przejęta przez władze PRL. Przekazania, władzom PRL, złotej części funduszu dokonał Gen. Stanisław Tatar. Pan Doktor uważa, że to postępowanie miało na celu „wkupienie się w łaski” nowego systemu. Jednakże Gen. Tatar po uprzednim odznaczeniu przez Bolesława Bieruta Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski został aresztowany w 1951 oskarżony o działalność szpiegowską, po czym został skazany na karę dożywotniego pozbawienia wolności. W trakcie wykładu przypomniano również losy srebrnego funduszy, który trafił z Francji do Polski na mocy porozumienia I Sekretarza Komunistycznej Partii Polski Edwarda Gierka z Premierem Francji Valérym Giscard d’Estaing.

W 1999 roku, środki zebrane w ramach FON zostały przetransportowane przez Rumunię do Francji, w trakcie tej eskapady fundusz został podzielony na część „złotą” i srebrną”. Część srebrna trafiła z Rumunii przez port w Marsylii do Francji, gdzie pozostała do końca wojny. Część złota z funduszu trafiła

Pan Doktor podsumował wykład konstatacją, że fundusz, który powstał dzięki wieloletniej ofiarności narodu polskiego, stał się ofiarą rabunku polityków okresu PRL.

https://youtu.be/U-SOebtMnZo

-5-

R APORT NIEPODLEGŁA

WAR SAW INS TITUTE

Piłsudski, Dmowski, Paderewski – ojcowie polskiej niepodległości i ich wizja kraju Data: 29 czerwca 2021

programu Młoda Niepodległa – 100-lecie odzyskania niepodległości przez Polskę; dofinansowane ze środków Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017-2022 w ramach Programu Dotacyjnego „Niepodległa”.

29 czerwca 2021 roku miała miejsce debata z udziałem doktora Jana Wiśniewskiego – koordynatora Regionalnego Ośrodka Debaty Międzynarodowej w Toruniu, wykładowcę w Wyższej Szkole Kultury Społecznej i Medialnej w Toruniu, Karola Wołka – prezesa Fundacji im. Kazimierza Wielkiego, Stowarzyszenia im. Kazimierza Wielkiego, Zarządu Głównego Związku Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych i Fundacji Amor Patriae oraz Jakuba Lacherta eksperta the Warsaw Institute. Debata została poprowadzona przez Tomasza Kijewskiego prezesa the Warsaw Institute.

W pierwszej części debaty dr Jan Wiśniewski scharakteryzował postać Józefa Piłsudskiego, poczynając od lat najmłodszych – kiedy to przyszły Dowódca Armii Polskiej trafił na przymusową zsyłkę na Syberię – i jego przypadkowej działalności konspiracyjnej. Podstawowym wyzwaniem dla Piłsudskiego było połączenie ideologii socjalistycznej z ideą niepodległej Polski. Obydwie te idee były

Wydarzenie zostało zrealizowane w ramach -6-

R APORT NIEPODLEGŁA

WAR SAW INS TITUTE

charakteryzując Ignacego Jana Paderewskiego, podkreślił, że podstawą jego działalności dla państwa polskiego była jego dyplomatyczna aktywność zarówno w okresie I Wojny Światowej, jak i również przy tworzeniu się zrębów nowego państwa Polskiego, w szczególności w kontekście jego aktywności dyplomatycznej w Stanach Zjednoczonych i bezpośrednich spotkań z amerykańskim prezydentem Wilsonem. Działania Paderewskiego w ramach idei niepodległościowej zauważalne były również podczas negocjacji porozumień pokojowych w Wersalu, gdzie obecny był również Roman Dmowski.

często wobec siebie przeciwstawne. Doktor podkreślił, że niepodległościowe poglądy Piłsudskiego kształtowały się dopiero po rewolucji w 1905 roku.

Piłsudski był politykiem i wojskowym, który pomimo braku formalnego wykształcenia wojskowego doszedł do kluczowych pozycji w armii polskiej.

Jednakże – z tego samego powodu – w latach 30. jego decyzje doprowadziły do dezorganizacji armii.

Drugi z prelegentów, Karol Wołek, przybliżył sylwetkę Romana Dmowskiego jako głównego ideologa, dyplomatę i polityka 20-lecia międzywojennego. Jako lider Ligii Narodowej, powstałej na początku XX wieku, Dmowski próbował działać na terenach wszystkich trzech zaborów. Naród był scharakteryzowany przez Dmowskiego jako wspólnota kulturowa stanowiąca punkt wyjścia do budowy nowych celów politycznych bez stwarzania żadnych dogmatów w tej kwestii. Ważnym czynnikiem dla budowy narodu polskiego było utworzenie granic kraju pozwalających utrzymać państwowość Polską. W tym celu najważniejsze było odparcie Niemiec, które w przekonaniu Dmowskiego stanowiły główne zagrożenie dla jedności kulturowej Polski. Jednakże nie wynikało to z czynników ideologicznych, a jedynie względów praktycznych. Pan Wołek stwierdził, że podstawową różnicą pomiędzy Dmowskim a Piłsudskim była kwestia budowy państwa polskiego w ramach pewnych kompromisów wobec zaborców, co zakładała opcja Piłsudskiego oraz całkowita niezależność polityczna i gospodarcza odradzającej się Rzeczpospolitej, jako warunek podstawowy do walki o niepodległość.

W drugim segmencie debaty zaistniała wymiana poglądów na temat znaczenia tytułowych postaci dla polskiej niepodległości. Główny element polemiki dotyczył znaczenia Romana Dmowskiego i Józefa Piłsudskiego w dziele odzyskiwania niepodległości.

Karol Wołek podkreślał znaczenie ideologicznych podwalin polskiej państwowości prezentowanej przez Romana Dmowskiego oraz jego istotne znaczenie jako dyplomaty. Doktor Wiśniewski z kolei podkreślał znaczenie Józefa Piłsudskiego dla polityki II Rzeczpospolitej oraz jego geniusz taktyczny podczas wojny z 1920 r.

Kolejnym elementem dyskursu było przedstawienie Romana Dmowskiego jako działacza narodowego w sensie etnicznym. Jego koncepcje były znacznie szersze i wychodziły również poza pewien podział klasowy, który utożsamiał polskość ze szlachtą oraz mężczyznami. Celem Dmowskiego było rozbicie tego patriarchalnego podejścia, stąd w działaniach stronnictwa narodowego był również duży udział kobiet oraz warstw chłopskich.

Jakub Lachert, reprezentujący Warsaw Institute,

https://youtu.be/Ei1NkkeEIzg

-7-

R APORT NIEPODLEGŁA

WAR SAW INS TITUTE

Polska po odzyskaniu niepodległości — trzech zaborców — jeden kraj. Różnice i podobieństwa, pomiędzy poszczególnymi zaborami.

Data: 28 września 2021

-8-

R APORT NIEPODLEGŁA

WAR SAW INS TITUTE

Prelegenci skoncentrowali się na przedstawieniu standardów życia w poszczególnych zaborach (pruskim, rosyjskim i austro-węgierskim), a także porównaniu możliwości kultywowania polskich tradycji i kultury w poszczególnych częściach terytorium zniewolonej Polski. Eksperci dokonali badania i rzeczowej analizy porównawczej w kontekście poziomu wykształcenia mieszkańców Polski po odzyskaniu niepodległości. Ponadto, zidentyfikowane i przeanalizowane zostały różnice pomiędzy poziomem rozwoju gospodarczego poszczególnych zaborów, a także przedstawią ich genezę.

28 września 2021 roku miała miejsce debata z udziałem Karola Wołka – prezesa Fundacji im.

Kazimierza Wielkiego, Stowarzyszenia im. Kazimierza Wielkiego, Zarządu Głównego Związku Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych i Fundacji Amor Patriae, Artura Krzeszowiaka – specjalisty ds. strategii komunikacji i eksperta Warsaw Institute oraz Tomasza Kijewskiego absolwenta m.in. stosunków międzynarodowych na Uniwersytecie Łódzkim (stypendium w Centrum Studiów Transatlantyckich w Maastricht, Holandia) i programu studyjnego w zakresie bezpieczeństwa narodowego (PASS) w Europejskim Centrum Studiów nad Bezpieczeństwem im. gen. Marshalla (Garmisch-Partenkirchen / Washington DC).

https://youtu.be/DR7LzYu55Ms

-9-

R APORT NIEPODLEGŁA

WAR SAW INS TITUTE

Zachęcamy do zapoznania się z notatkami podsumowującymi wydarzenia oraz z ich pełnymi nagraniami dostępnymi pod powyższymi linkami.

- 10 -