PARADOKS ROSYJSKIEJ
DEZINFORMACJI W KRAJACH GRUPY WYSZEHRADZKIEJ
SZYMON POLEWKA PARTNERZY:
Kraje Grupy Wyszehradzkiej, pomimo szerokiego doświadczenia związanego z rosyjską dezinformacją, pozostają wysoce wrażliwe na działania Kremla. Region, historycznie zdominowany przez Związek Socjalistycznych Republik Sowieckich, świadomy zagrożeń, pełni rolę głosu rozsądku w Unii Europejskiej i NATO. Ta pozycja stawia go jednak jako główny cel putinowskiej wojny narracyjnej.
Wraz z dojściem Putina do władzy Federacja Rosyjska postawiona została na nowym kursie kolizyjnym z Zachodem. Wypracowywana przez lata nowa rosyjska propaganda, szczególnie we wczesnych latach dwutysięcznych, kreowała obraz mocarstwa gotowego do współpracy w zamian za ustępstwa. Ta wizja dobrze korespondowała z mentalnością postmodernistycznych elit zachodnich, które postrzegały świat poprzez liberalny paradygmat handlowy, zdominowany przez dyktat pieniądza. Na przeszkodzie rosyjskiej narracji od samego początku stały kraje Grupy Wyszehradzkiej, które szybko integrowały się z Zachodem, promując swój punkt widzenia wynikający z traumy naznaczonej przez dominację ZSRR w okresie Zimnej Wojny.
Plany Federacji Rosyjskiej przedstawione zostały podczas przemówienia Putina na konferencji bezpieczeństwa w Monachium w 2007 roku. Podczas przemówienia Putin zapowiedział odrzucenie europejskiego systemu bezpieczeństwa oraz powrót do polityki imperialnej. W tamtym czasie przemówienie było szokiem dla opinii międzynarodowej. Niestety, pomimo kremlowskiego ostrzeżenia, USA i Unia Europejska nadal trzymały się koncepcji możliwej współpracy z Rosją na poziomie strategicznym. Na przełom trzeba było poczekać do 2014 roku i na wydarzenia związane z Euromajdanem oraz aneksją Krymu. Wydarzenia te wiązały się z ukazaniem przez Rosję pełnych możliwości nowoczesnego aparatu dezinformacyjnego oraz z rozpoczęciem działań hybrydowych przeciwko NATO. Od 2022 roku, wraz z rozpoczęciem pełnoskalowej inwazji Rosyjskiej na Ukrainę, można już mówić o pełnej wojnie hybrydowej pomiędzy Rosją a NATO, gdzie dezinformacja pozostaje jednym z najważniejszych instrumentów.
Divide et impera
W każdym z opisanych powyżej punktów historycznych kraje Wyszehradu, szczególnie Polska i Czechy, były w stanie przewidzieć ruchy Federacji Rosyjskiej, alarmując Zachód o nadchodzącym zagrożeniu. To determinuje, że kraje Grupy Wyszehradzkiej stały się jednym z głównych celów rosyjskiej wojny informacyjnej. W podejściu do Europy Środkowej Kreml wybrał charakterystyczne dla siebie podejście divide et impera (dziel i rządź), które było stosowane już wcześniej przez Związek Radziecki w stosunku do krajów satelickich w okresie zimnej wojny.
Historycznie działania dezinformacyjne w Europie Środkowej były podejmowane już przez ZSRR. Wśród krajów satelickich zarówno Polska, Czechosłowacja, jak i Węgry na poziomie społecznym zjednoczone były w swojej antyradzieckości przeciwko ustrojowi, który został im odgórnie narzucony. Sowieci, zdając sobie sprawę z prezentowanej postawy, starali się jak najbardziej skłócić środkowoeuropejskie państwa, posługując się lokalnymi napięciami historycznymi lub nawet wykorzystując je w walce przeciwko sobie.
Przykładem może być promowana w Czechosłowacji narracja o współwinie Polski za aneksję Czech do III Rzeszy w 1938 roku, w postaci zajęcia Zaolzia, bez podkreślania odpowiedzialności Czechosłowacji za rozpętanie wojny o region w 1919 roku. Innym przykładem dezinformacji tamtych lat jest komunistyczna czechosłowacka kampania propagandowa, przedstawiająca polskich robotników jako leniwych, nieproduktywnych i niezdolnych do efektywnej pracy. Szczególnie obraz ten podkreślony był podczas strajków robotniczych w PRLu, takich jak Poznański Czerwiec 1956 roku. Ostatecznym krokiem różnicującym oba narody okazały się wydarzenia Praskiej Wiosny 1968 roku, kiedy to Związek Radziecki posłużył się między innymi wojskami PRL do pacyfikacji Czechosłowacji.
Podobne działania dezinformacyjne prowadzone były między Słowakami a Węgrami. W tym wypadku wykorzystywano Traktat z Trianon z 1920 roku, który w znaczący sposób okroił Węgry na korzyść, między innymi, Słowaków. Propaganda Czechosłowacji w mocny sposób oskarżała Węgrów o imperializm i odpowiedzialność za agresję wobec Słowaków w przeszłości. Narracja ta wykorzystywana była do wprowadzenia restrykcyjnej polityki wobec mniejszości węgierskiej w Czechosłowacji, w tym ograniczenia nauki w języku węgierskim oraz stworzenia trudności w dostępie do węgierskich mediów. Ostatecznie sowiecka dezinformacja historyczna okazała się skuteczna, tworząc podziały między środkowoeuropejskim narodami, które są obecnie widoczne szczególnie w starszym pokoleniu.
Zjednoczeni podzieleni
Pomimo głównego sukcesu Grupy Wyszehradzkiej w integracja z Unią Europejską i strukturami transatlantyckimi, format nadal dąży do wzmocnienia stabilności w Europie Środkowej. Na przekór wspólnych celów politycznych, od czasów aneksji Krymu w 2014 roku, grupa staje się coraz bardziej podzielona. Głównym
czynnikiem różniącym partnerów okazuje się podejście do Federacji Rosyjskiej. Rosyjskie konsekwentne działania dezinformacyjne zmierzające do podziału formatu przynoszą sukcesy, szczególnie na Słowacji i Węgrzech.
Przypadek Słowacji szczególnie ważny jest przy analizie dezinformacji rosyjskiej, ponieważ skala zaangażowania
Rosji wykazuje, że kraj ten traktowany jest jako poligon dla przyszłych działań propagandowych w całej Unii Europejskiej. Aktualny słowacki rząd premiera Roberta Fico znany jest z prorosyjskiej postawy. Polityka zagraniczna Fico ostro kontrastuje z polityką większości państw UE i NATO, szczególnie w odniesieniu do Ukrainy i Rosji. Rząd znany jest z krytykowania UE i NATO za wsparcie dla Ukrainy oraz z wzywania do negocjacji pokojowych z Rosją. Jak wykazują sondaże, działania rosyjskie charakteryzują się wysoką skutecznością w społeczeństwie słowackim. Według badań Trendy Globsec, Słowacy posiadają jeden z najbardziej prorosyjskich i antyzachodnich zapatrywań w regionie Europy Środkowo-Wschodniej – 44% Słowaków postrzega zachodni styl życia i Stany Zjednoczone jako zagrożenie. Jednym z ostatnich wymownych przykładów dezinformacji
rosyjskiej było działanie Rosjan w następstwie zamachu na premiera Roberta Fico z 15 maja 2024 roku. W pierwszych minutach po zamachu Rosjanie rozpętali w sieci kampanię dezinformacyjną, obarczającą winą za atak CIA, NATO, UE, Ukrainę, a nawet Światową Organizację Zdrowia.
Po drugiej, rosyjsko-sceptycznej stronie Grupy Wyszehradzkiej znajdują się Polska i Czechy. Czechy, w kontraście do Słowacji i Węgier, rysują się jako kraj, w którym rosyjskie próby dezinformacyjne zakończyły się społeczną porażką. Spektakularną klęskę rosyjski wizerunek poniósł w wyniku przeprowadzonego śledztwa nad eksplozją w fabryce amunicji w Vrběticach w 2014 roku. W kwietniu 2021 roku przedstawiciele czeskiego rządu oznajmili, że istnieją uzasadnione podejrzenia co do działalności oficerów rosyjskiego wywiadu wojskowego w związku z eksplozją. Wiadomość ta poskutkowała szerokim oburzeniem w czeskiej opinii publicznej oraz wydaleniem 18 rosyjskich dyplomatów. Skuteczność Czech w wykrywaniu rosyjskich działań dezinformacyjnych dodatkowo podkreślona została przez wykrycie działań dezinformacyjnych podczas wyborów z 2023 roku przez Centrum Przeciwdziałania Zagrożeniom
Hybrydowym MSW (CHH). Zdaniem CHH, przed drugą turą wyborów do opinii publicznej udostępniony został zmanipulowany film, w którym późniejszy zwycięzca wyborów, były przewodniczący Komitetu Wojskowego NATO, Petr Pavel, deklaruje, że Czechy muszą iść na wojnę z Federacją Rosyjską. W rzeczywistości kandydat publicznie nic takiego nie stwierdził.
Kolejno, Polska pozostaje kolejnym krajem, który prowadzi zakrojone na szeroką skalę akcje przeciwko rosyjskiej dezinformacji. Kraj, ze względu na swój rozmiar, infrastrukturę cyberbezpieczeń-
Wyszehradzki paradoks
Ostatecznie dezinformacja rosyjska dzieli kraje Grupy Wyszehradzkiej na dwa obozy, w których podejście do Federacji Rosyjskiej diametralnie się różni. Jest to główny czynnik, który wpływa na obecny paraliż polityczny tego formatu. Z jednej strony, w ramach Wyszehradu obserwowane są sukcesy w przezwyciężaniu historycznej dezinformacji rosyjskiej, które uwidaczniają się między innymi w poprawie stosunków społecz-
stwa oraz zaangażowanie polityczne, rysuje się jako lider w tym zakresie. Polska posiada rozbudowaną strategię w walce z rosyjską dezinformacją, która jest kontynuowana niezależnie od kierunku politycznego kraju. W Polsce działania rosyjskiej dezinformacji są znane z farm trolli, które podburzają Polaków przeciwko sobie w wewnętrznych walkach politycznych. Dodatkowo dezinformacja często skierowana jest przeciwko Ukraińcom, których z Polską wiąże skomplikowana i często tragiczna przeszłość. Narracja ta szczególnie uaktywnia się przy okazji rocznicy rzezi wołyńskiej.
nych pomiędzy Polakami a Czechami. Z drugiej strony, zaszłości historyczne i podłoże społeczne na Słowacji i Węgrzech sprawiają, że kraje te charakteryzują się jedną z najsilniejszych na świecie podatnością na rosyjską propagandę. Region pozostaje być szczególnie ważny dla Zachodu, ponieważ zarówno sukcesy jak i porażki, w krajach wyszehradu, determinować będą kierunek rosyjskiej dezinformacji w krajach zachodnich.
Źródła
• GLOBSEC Trends 2024, CEE: A Brave New Region?
https://www.globsec.org/sites/default/files/2024-05/GLOBSEC%20TRENDS%20 2024.pdf
• Górecki Piotr, (oprac.) Kozłowski Piotr , Rosyjska dezinformacja odnotowana podczas wyborów w Czechach, dziennik.pl, 9.02.2023, (dostęp: 29.11.2024)
https://wiadomosci.dziennik.pl/swiat/artykuly/8657785,rosyjska-dezinformacja-wybory-czechy.html
• Krempaská Barbora , On the Path to Illiberal Democracy?, Fiedricht Neumann Foundation, 15.11.2024, (dostęp 29.11.2024)
https://www.freiheit.org/central-europe-and-baltic-states/path-illiberal-democracy
Warsaw Institute ul. Wilcza 9, 00-538 Warszawa, Polska +48 22 417 63 15
office@warsawinstitute.org
© COPYRIGHT 2024 Warsaw Institute
Opinie zawarte w niniejszej publikacji odzwierciedlają wyłącznie poglądy autorów.
Projekt jest współfinansowany przez rządy Czech, Węgier, Polski i Słowacji w ramach Grantów Wyszehradzkich Międzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego. Misją funduszu jest promowanie idei zrównoważonej współpracy regionalnej w Europie Środkowej.