Przeciwdziałanie dezinformacji w UE

Dezinformacja to proste i tanie narzędzie, które może prowadzić do osiągnięcia konkretnych celów, takich jak wywołanie paniki, wzrost polaryzacji społecznej czy wpływ na decyzje polityczne. Jest ona wykorzystywana permanentnie przez Rosję przeciwko Unii Europejskiej, a ze względu na rozwój Internetu oraz nowych technologii, w ostatnich latach stanowi coraz większe zagrożenie. Kampanie dezinformacyjne Rosji są częścią jej długofalowej strategii destabilizacji i dezintegracji UE. Kraj ten regularnie wykorzystuje kwestie ideologiczne do budowania negatywnych przekazów o działaniach UE, głosząc tezy o upadku moralnym i cywilizacyjnym państw zachodnich, tak aby wzbudzać niechęć do Unii oraz nieufność wśród społeczeństw zachodnich. Działania dezinformacyjne wymierzone w UE Rosja zintensyfikowała w 2014 r. po aneksji Krymu. Pojawiło się wówczas wiele narracji dezinformacyjnych skierowanych do społeczeństwa ukraińskiego, które przedstawiały

UE w negatywnym świetle. Jednocześnie starano się kreować negatywny wizerunek Ukrainy w państwach członkowskich, prezentując ją jako państwo nazistowskie i autorytarne. Szczególnie wrażliwą sferą UE podatną na dezinformacje są wybory oraz referenda, co było wyraźnie widoczne w trakcie referendum ws. Brexitu oraz podczas wyborów do Parlamentu Europejskiego w 2019 r. W trakcie pandemii COVID-19 Rosja prowadziła zmasowane kampanie dezinformacyjne dotyczące szczepionek. Po wybuchu pełnoskalowej agresji na Ukrainę, rosyjska dezinformacja skupia się na dyskredytowaniu Ukrainy w celu osłabianiu pomocy dla niej ze strony państw zachodnich. Jednocześnie rosyjskie ośrodki propagandowe starają się wywoływać panikę i chaos oraz polaryzować społeczeństwa zachodnie. Zagrożenia związane z fałszywymi informacjami są dostrzegane przez UE, która podejmuje coraz większe wysiłki na rzecz przeciwdziałania dezinformacji.

ŹRÓDŁO: EPA-EFE STEPHANIE LECOCQ

Ewolucja działań UE na rzecz walki z dezinformacją

Pierwszym istotnym krokiem w przeciwdziałaniu dezinformacji przez UE było powołanie w 2015 r. w strukturach Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych grupy zadaniowej East StratCom, skupiającej się na walce z rosyjskimi kampaniami dezinformacyjnymi. Grupa ta prowadzi sztandarowy projekt EUvsDisinfo, czyli portal internetowy zajmujący się przewidywaniem oraz identyfikowaniem realizowanych przez Rosję kampanii dezinformacyjnych przeciw UE oraz jej państwom członkowskim. Celem projektu jest zwiększanie świadomości opinii publicznej i demaskowanie nieprawdziwych informacji rozpowszechnianych przez Rosję. Dotychczas portal zebrał ponad 15 tys. konkretnych przykładów nieprawdziwych wiadomości rozprowadzonych przez rosyjskie ośrodki propagandowe i opublikował wiele raportów na ten temat 1. Jego działalność w dużym stopniu przyczynia się do zwiększania świadomości na temat rosyjskiej dezinformacji. Poza grupą East Strat Com w grudniu 2015 r. powołano także Western Balkans Task Force, skupiającą się na państwach Bałkanów Zachodnich, a w czerwcu 2017 r. – Task Force South, której działalność koncentruje się na

państwach Bliskiego Wschodu, Afryki Północnej i regionu Zatoki Perskiej 2 . Oprócz tego w 2016 r. w strukturze Centrum Analiz Wywiadowczych UE powstała Komórka UE ds. Syntezy Informacji o Zagrożeniach Hybrydowych. Zajmuje się ona analizą informacji i danych o zagrożeniach hybrydowych, w tym kampanii dezinformacyjnych, na terytorium UE oraz w jej sąsiedztwie 3. Istotna jest także współpraca UE z NATO w zakresie zwalczania zagrożeń hybrydowych. W celu koordynacji tej współpracy w 2017 r. powstało Europejskie Centrum Doskonalenia w dziedzinie zwalczania zagrożeń hybrydowych (Hybrid CoE) 4 . Ma ono siedzibę w Helsinkach i nie jest organem ani UE, ani NATO, lecz samodzielnym podmiotem prawnym, dlatego odgrywa ważną rolę w kontekście wzmacniania współpracy pomiędzy tymi organizacjami. Podejmuje ono m.in. działania w zakresie budowania kontaktów, analiz, szkoleń i ćwiczeń. Centrum przyczynia się też do zwiększania zdolności reagowania na zagrożenia przez poszczególne państwa.

Zagrożenia związane z dezinformacją oraz działania, które należy podejmować w celu prze-

1. Strona internetowa EUvsDisinfo, https://euvsdisinfo.eu/pl/. (dostęp z dnia 24.05.2023)

2. EEAS, Tackling disinformation: Information on the work of the EEAS Strategic Communication division and its task forces, 12 X 2021 r., https:// www.eeas.europa.eu/countering-disinformation/tackling-disinformation-information-work-eeas-strategic-communication_en?s=2803. (dostęp z dnia 24.05.2023)

3. P. Szymański, NATO i Unia Europejska wobec zagrożeń hybrydowych, OSW, 24 IV 2020 r., https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/komentarze-osw/2020-04-24/nato-i-unia-europejska-wobec-zagrozen-hybrydowych. (dostęp z dnia 24.05.2023)

4. Strona internetowa Hybrid CoE, https://www.hybridcoe.fi/about-us/. (dostęp z dnia 24.05.2023)

ciwstawienia się jej, po raz pierwszy wyraźnie określono w komunikacie KE do PE z kwietnia 2018 r. zatytułowanym Zwalczanie dezinformacji w internecie: podejście europejskie 5. Komunikat bazuje na raporcie przygotowanym przez grupę ekspertów wysokiego szczebla. Komisja wskazała w nim przyczyny rozpowszechniania dezinformacji, jako jedną z głównych uznając szybkie zmiany kulturowe, społeczne i gospodarcze, które powodują brak poczucia bezpieczeństwa, wzrost niepokoju i napięć społecznych oraz brak zaufania do instytucji publicznych. Komisja zwróciła także uwagę na transformację sektora mediów oraz wzrost popularności platform internetowych. Najważniejsza zdaje się jednak trzecia wskazana przyczyna, czyli to, że dezinformacja stała się silnym i tanim narzędziem wpływu na decyzje polityczne. Nawiązuje ona do działań prowadzonych przez Rosję, która za pomocą nieprawdziwych wiadomości stara się wpływać na decyzje polityczne w państwach UE. Komunikat ten jest ważny również dlatego, że podkreśla pięć istotnych obszarów działania w zakresie przeciwdziałania dezinformacji. Pierwszy z nich dotyczy bardziej niż dotychczas przejrzystego, godnego zaufania i odpowiedzialnego ekosystemu internetowego. W jego ramach za kluczowe uważa się promowanie jawnych i sprawdzonych źródeł wiedzy, weryfikację faktów, a także wykorzystanie nowoczesnych technologii do rozpowszechniania prawdziwych informacji w Internecie. Co istotne, komunikat zwraca uwagę na rolę platform internetowych w przeciwdziałaniu dezinformacji, wzywając ich przedstawicieli do większego zaangażowania się w jej zwalczanie i do samoregulacji w celu ograniczania zasięgu i wpływu dezinformacji. Zobowiązanie platform internetowych do działania jest kluczowym elementem walki z nią, ponieważ to właśnie na nich pojawia się najwięcej nieprawdziwych treści. Drugi obszar aktywności dotyczy bezpiecznych i odpornych procesów

wyborczych. W komunikacie zwraca się uwagę na to, jaki wpływ na decyzje wyborcze mogą mieć zagraniczne manipulacje informacyjne. Pozostałe obszary działania wymienione w dokumencie dotyczą wspierania edukacji i umiejętności korzystania z mediów, wspierania wysokiej jakości dziennikarstwa jako istotnego elementu demokratycznego społeczeństwa oraz zwalczania wewnętrznych i zewnętrznych zagrożeń wynikających z dezinformacji poprzez komunikację strategiczną.

Konsekwencją komunikatu ws. walki z dezinformacją było powstanie kodeksu postępowania w zakresie jej zwalczania, który został opublikowany we wrześniu 2018 r. 6 Kodeks jest samoregulacją sektora biznesowego i powstał dzięki współpracy przedstawicieli platform internetowych, branży reklamowej oraz mediów. Prace nad nim były wspierane także przez środowiska akademickie oraz społeczeństwo obywatelskie. Kodeks wskazuje działania w zakresie zwalczania dezinformacji, które powinny zostać podjęte przez sektor biznesowy. Wyróżnia takie obszary jak:

z transparentność sponsorowanych treści, z identyfikacja fałszywych kont i botów, z przejrzystość i możliwość weryfikacji algorytmów, z dostęp do różnorodnych źródeł informacji, z monitoring prowadzony przez instytucje badawcze i władze publiczne.

W kodeksie zawarto także konkretne zobowiązania sektora biznesowego odnoszące się m.in. do wdrożenia zasad zniechęcających reklamodawców do publikowania treści dezinformujących, odróżniania reklam politycznych od innych, wprowadzenia jasnych zasad związanych z toż-

5. Zwalczanie dezinformacji w internecie: podejście europejskie, komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, 26 IV 2018 r., https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/ALL/?uri=CELEX:52018DC0236. (dostęp z dnia 24.05.2023)

6. EU Code of Practice on Disinformation, 2018 r., https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/library/2018-code-practice-disinformation. (dostęp z dnia 24.05.2023)

samością i niewłaściwym wykorzystywaniem botów oraz udostępniania naukowcom danych do badań oraz ogólnych informacji dotyczących działania algorytmów.

Kolejnym krokiem w unijnym podejściu do przeciwdziałania dezinformacji było przyjęcie przez

KE w grudniu 2018 r. planu, w którym dezinformacja została uznana za główne wyzwanie dla wspólnoty przed wyborami do Parlamentu Europejskiego 7. W planie wskazano na konieczność zwiększenia zdolności instytucji UE do wykrywania, analizowania i ujawniania dezinformacji, w szczególności poprzez większe wsparcie działających już w Unii grup zadaniowych walczących z dezinformacją. Za kluczowe uznano także wzmocnienie skoordynowanych i wspólnych reakcji na to zjawisko i zapowiedziano powołanie systemu szybkiego ostrzegania przed nią. Zwrócono uwagę także na istotę mobilizowania sektora prywatnego w walce z dezinformacją oraz podnoszenia świadomości i poprawy odporności społecznej. W ramach realizacji planu utworzono System Wczesnego Ostrzegania przed Dezinfor-

macją (Rapid Alert System on Disinformation), który został powołany w marcu 2019 r. 8 Jego celem jest zwiększenie świadomości sytuacyjnej na temat wrogich manipulacji informacyjnych poprzez wymianę informacji, która w ramach tego systemu odbywa się poprzez punkty kontaktowe utworzone w poszczególnych państwach UE. System ten wykorzystywany był szerzej m.in. w 2020 r. w trakcie pandemii COVID-19, kiedy Rosja prowadziła wymierzone w UE kampanie dezinformacyjne dotyczące szczepionek 9 .

Pandemia COVID-19 znacznie zintensyfikowała zagrożenia związane z dezinformacją, a po jej wybuchu masowo rozprzestrzeniano nieprawdziwe informacje na temat wirusa, szczepionek, testów oraz innych aspektów związanych z pandemią. Obok pandemii COVID-19 pojawiła się infodemia, czyli epidemia nieprawdziwych informacji. W odpowiedzi na rozprzestrzeniane masowo nieprawdziwe wiadomości w czerwcu 2020 r. KE opublikowała komunikat zatytułowany Walka z dezinformacją wokół COVID-19 –dajemy dojść do głosu faktom, w którym podkre-

komunikat do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, 5 XII 2018 r., https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/ALL/?uri=CELEX:52018JC0036. (dostęp z dnia 24.05.2023)

8. A. Szczęsna, Przeciwdziałanie dezinformacji w świetle projektowanych zmian prawnych, NASK, 26 VII 2022 r., https://cyberpolicy.nask.pl/przeciwdzialanie-dezinformacji-w-swietle-projektowanych-zmian-prawnych/. (dostęp z dnia 24.05.2023)

9. F. Bryjka, Rozwój unijnych zdolności do zwalczania zagrożeń hybrydowych, PISM, 1 VIII 2022 r., https://pism.pl/publikacje/rozwoj-unijnychzdolnosci-do-zwalczania-zagrozen-hybrydowych. (dostęp z dnia 24.05.2023)

7. Plan działania na rzecz zwalczania dezinformacji, wspólny

ŹRÓDŁO: EUVSDISINFO.EU

śliła istotne zagrożenia związane z infodemią 10 Komunikat uznaje kluczowe wzmocnienie komunikacji strategicznej w UE i zwraca uwagę na konieczność zwiększenia efektywności współpracy pomiędzy instytucjami Unii i państwami członkowskimi. Jako ważny czynnik walki z dezinformacją wskazuje także na współpracę z państwami trzecimi i partnerami międzynarodowymi. W tym kontekście UE podjęła wiele działań na rzecz dostarczania odbiorcom na całym świecie, zwłaszcza na Bałkanach Zachodnich i w Afryce, aktualnych i spójnych informacji.

W czerwcu 2020 r. rozpoczęło pracę także Europejskie Obserwatorium Mediów Cyfrowych

(European Digital Media Observatory, EDMO).

Jego celem jest zwiększanie odporności

obywateli na dezinformacje oraz wyposażanie ich w narzędzia służące edukacji medialnej. W ramach EDMO działa osiem regionalnych ośrodków skupiających naukowców, weryfikatorów faktów i dziennikarzy, którzy mają za zadanie m.in. wykrywanie kampanii dezinformacyjnych, organizowanie działań związanych z podnoszeniem świadomości oraz zdolności krytycznego korzystania z mediów i wspieranie organów krajowych w zakresie monitorowania praktyk platform internetowych 11

Przeciwdziałanie dezinformacji przez

UE po wybuchu wojny w Ukrainie

Po wybuchu wojny w Ukrainie Rosja zintensyfikowała kampanie dezinformacyjne wymierzone w UE oraz jej państwa członkowskie, a ich celem jest podważanie konsensu dotyczącego pomocy Unii dla Ukrainy, ukrywanie zbrodni oraz kreowanie negatywnego wizerunku Ukrainy w społeczeństwach zachodnich. Rosyjska aktywność w dużej mierze dotyczy także ukraińskich uchodźców, którzy są przedstawiani jako przestępcy czy osoby agresywne, które stwarzają zagrożenie dla bezpieczeństwa. Kampanie dezinformacyjne Rosji są prowadzone głównie w mediach społecznościowych i wykorzystują boty oraz trolle. Coraz częściej jest także wyko-

rzystywana sztuczna inteligencja do tworzenia fałszywych nagrań (np. deepfake z Zelenskym) czy kreowania fikcyjnych kont użytkowników.

Jedną z pierwszych decyzji UE w kontekście dezinformacji po wybuchu wojny było zakazanie unijnym operatorom nadawania rosyjskich stacji państwowych szerzących dezinformację, były to m.in. stacje Sputnik, RT, Rossiya RTP, Rossiya 24 oraz TV Centre International. Zakaz został wprowadzony w ramach sankcji i dotyczył wszelkich środków transmisji na terytorium UE, w tym telewizji kablowej, satelitarnej oraz internetowej12 . Niektóre państwa, w tym Polska, Litwa,

10. Walka z dezinformacją wokół COVID-19 – dajemy dojść do głosu faktom, wspólny komunikat do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, 10 VI 2020 r., https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX:52020JC0008. (dostęp z dnia 24.05.2023)

11. Strona internetowa European Digital Media Observatory, https://edmo.eu/. (dostęp z dnia 24.05.2023)

12. Sankcje UE wobec Rosji w pytaniach i odpowiedziach, Europa.eu, https://www.consilium.europa.eu/pl/policies/sanctions/restrictive-measures-against-russia-over-ukraine/sanctions-against-russia-explained/#sanctions. (dostęp z dnia 24.05.2023)

Łotwa i Estonia, na mocy dyrektywy o audiowizualnych usługach medialnych z 2010 r. ograniczyły działalność także innych rosyjskich mediów.

W marcu 2022 r. Rada UE zatwierdziła Kompas Strategiczny dotyczący wzmocnienia unijnej polityki bezpieczeństwa i obrony. W dokumencie zwrócono uwagę na zwiększanie odporności państw na zagraniczne manipulacje informacyjne i zapowiedziano opracowanie zestawu narzędzi służących przeciwdziałaniu dezinformacji tzw. EU Hybrid Toolbox13. Narzędzia tworzone w ramach tego zestawu mają pozwolić na skuteczniejsze reagowanie na zagrożenia hybrydowe, w tym na dezinformację, oraz sprzyjać koordynacji wspólnych działań państw członkowskich.

W tym samym roku został przyjęty udoskonalony kodeks postępowania w zakresie dezinformacji 14 . Jest on udoskonaleniem kodeksu z 2018 r. i wprowadza pewne nowości w kontekście

samoregulacji sektora biznesowego. Przewiduje on przede wszystkim bardziej zdecydowane środki w zakresie demonetyzacji dezinformacji, poprawy przejrzystości reklamy politycznej i społecznej oraz kompleksowego ujęcia obecnych i nowych zachowań manipulacyjnych. Zwraca on także uwagę na istotę rozbudowy i udoskonalenia narzędzi umożliwiających użytkownikom demaskowanie i zgłaszanie fałszywych treści oraz rozbudowę narzędzi weryfikacji faktów. Dodatkowo przewiduje zapewnienie naukowcom lepszego dostępu do danych oraz stworzenie solidnych ram monitorowania i sprawozdawczości.

W lutym 2023 r. Europejska Służba Działań Zewnętrznych zaprezentowała raport dotyczący zagranicznych manipulacji informacyjnych i ingerencji (Foreign Information Manipulation and Interference, FIMI). Raport wskazuje na wyraźne elementy rosyjskich kampanii dezinformacyj-

13. Council conclusions on a Framework for a coordinated EU response to hybrid campaigns, Europa.eu, 21 VI 2022 r., https://www.consilium.europa. eu/en/press/press-releases/2022/06/21/council-conclusions-on-a-framework-for-a-coordinated-eu-response-to-hybrid-campaigns/. (dostęp z dnia 24.05.2023)

14. The 2022 Code of Practice on Disinformation, 2022 r., https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/policies/code-practice-disinformation. (dostęp z dnia 24.05.2023)

ŹRÓDŁO: SECURINGDEMOCRACY.GMFUS.ORG

nych, które mają na celu systematycznie zniekształcać rzeczywistość i odwracać uwagę opinii publicznej od inwazji wojskowej na Ukrainę. Dodatkowo raport potwierdza wykorzystywanie przez Rosję nowych technik dezinformacyjnych tworzących fałszywe obrazy i filmy 15

Istotną rolę w kontekście przeciwdziałania dezinformacji odgrywa akt o usługach cyfrowych (Digital Services Act, DSA), który wejdzie w życie w 2024 r. Ma on usprawnić zwalczanie nielegalnych treści i dezinformacji w internecie 16. Usługi cyfrowe były już wcześniej regulowane w dyrektywie o handlu elektronicznym z 2000 r., ale od tego czasu rzeczywistość znacznie się zmieniła, a rozwój internetu, mediów społecznościowych i nowych technologii powoduje konieczność wprowadzenia nowych regulacji. Akt obejmuje wszystkich dostawców usług cyfrowych, choć najważniejsze są przepisy dotyczące dużych platform i wyszukiwarek internetowych. DSA wprowadza szereg obowiązków dla usługodawców świadczących usługi hostingu:

z zagwarantowanie każdej osobie lub podmiotowi łatwo dostępnych mechanizmów umożliwiających elektroniczne zgłoszenie nielegalnych treści,

z przedstawienie odbiorcom uzasadnienia ograniczenia dostępu, usunięcia lub depozycjonowania danej treści,

z zgłaszanie przestępstw, które mogą stanowić zagrożenie dla życia lub bezpieczeństwa publicznego ludzi, do organów ścigania odpowiedniego państwa członkowskiego,

z zawieszenie użytkownika platformy rozpowszechniającego nielegalne treści po wcześniejszym wystosowaniu do niego ostrzeżenia,

z tworzenie interfejsów, które w żaden sposób nie wprowadzają w błąd i nie wpływają na zdolność odbiorcy do podejmowania wolnych decyzji.

Wnioski

Rosyjskie kampanie dezinformacyjne stanowią wyzwanie dla bezpieczeństwa UE. Dezinformacja to łatwo dostępna i groźna broń o niskich kosztach oraz nieograniczonym zasięgu. Rosja będzie kontynuowała operacje dezinformacyjne przeciwko UE, ponieważ traktuje je jako narzędzie swojej polityki zagranicznej i stale doskonali techniki przekazu propagandowego, uwzglę dniając nowe narz ę dzia medialne oraz wprowadzając innowacje w zakresie działania

w mediach społecznościowych.

Wojna informacyjna Rosji przeciwko UE ma charakter asymetryczny, gdyż ze względu na systemy polityczne oraz wartości demokratyczne państwa UE nie prowadzą działań dezinformacyjnych w stosunku do Rosji. Aktywność Unii skupia się na zwalczaniu rosyjskiej dezinformacji i dostarczaniu wiarygodnych i rzetelnych treści. Najważniejszym zadaniem UE jest dia-

15. EEAS, 1st EEAS Report on Foreign Information Manipulation and Interference Threats Towards a framework for networked defence, 2023 r., https://euvsdisinfo.eu/uploads/2023/02/EEAS-ThreatReport-February2023-02.pdf. (dostęp z dnia 24.05.2023)

16. A. Szczęsna, Akt o usługach cyfrowych, NASK, 5 X 2022 r., https://cyberpolicy.nask.pl/akt-o-uslugach-cyfrowych/. (dostęp z dnia 24.05.2023)

gnozowanie działań propagandowo-dezinformacyjnych Rosji, wyjaśnianie ich mechanizmów, metod i celów oraz ograniczanie ich zasięgu oraz siły przebicia. Istotną rolę w tym kontekście odgrywają platformy internetowe, a w szczególności social media. Sankcje wprowadzone przez UE dotyczące zakazu działania największych rosyjskich stacji państwowych szerzących dezinformację są obchodzone poprzez publikowanie nieprawdziwych informacji w mediach społecznościowych. Kluczowe znaczenie dla walki z dezinformacją może mieć akt o usługach cyfrowych, który zobowiązuje platformy internetowe do usuwania nielegalnych treści z internetu. Jego skuteczność będzie jednak zależała od umiejętności egzekwowania zobowiązań platform internetowych.

Ważną rolę w przyszłości będzie odgrywać także sztuczna inteligencja, która umożliwia tworzenie zaawansowanych fałszywych informacji, np. zmanipulowanych nagrań wideo albo nagrań głosowych (tzw. deepfake). Dobrze wykonany deepfake trudno zweryfikować bez odpowiednich narzędzi. Z tego względu istotne jest rozwijanie nowych technologii umożliwiających odróżnienie nieprawdziwych nagrań od prawdziwych. Przydatne są także narzędzia filtrujące internet, które mogą pomagać wyłapywać nieprawdziwe treści.

ŹRÓDŁO: VUK VALCIC, ZUMA PRESS WIRE, REX, SHUTTERSTOCK

Bryjka F., Rozwój unijnych zdolności do zwalczania zagrożeń hybrydowych , PISM, 1 VIII 2022 r., https://pism.pl/publikacje/rozwoj-unijnychzdolnosci-do-zwalczania-zagrozen-hybrydowych. (dostęp z dnia 24.05.2023)

Council conclusions on a Framework for a coordinated EU response to hybrid campaigns, Europa. eu, 21 VI 2022 r., https://www.consilium.europa. eu/en/press/press-releases/2022/06/21/council-conclusions-on-a-framework-for-a-coordinated-euresponse-to-hybrid-campaigns/ (dostęp z dnia 24.05.2023)

EEAS, 1st EEAS Report on Foreign Information

Manipulation and Interference Threats Towards a framework for networked defence , 2023 r., https://euvsdisinfo.eu/uploads/2023/02/EEAS-ThreatReport-February2023-02.pdf. (dostęp z dnia 24.05.2023)

EEAS, Tackling disinformation: Information on the work of the EEAS Strategic Communication division and its task forces, 12 X 2021 r., https:// www.eeas.europa.eu/countering-disinformation/ tackling-disinformation-information-work-eeasstrategic-communication_en?s=2803. (dostęp z dnia 24.05.2023)

EU Code of Practice on Disinformation, 2018 r., https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/library/2018-code-practice-disinformation. (dostęp z dnia 24.05.2023)

Plan działania na rzecz zwalczania dezinformacji, wspólny komunikat do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, 5 XII 2018 r., https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/ ALL/?uri=CELEX:52018JC0036. (dostęp z dnia 24.05.2023)

Sankcje UE wobec Rosji w pytaniach i odpowiedziach, Europa.eu, https://www.consilium.europa. eu/pl/policies/sanctions/restrictive-measures-against-russia-over-ukraine/sanctions-against-russia-explained/#sanctions (dostęp z dnia 24.05.2023)

Strona internetowa European Digital Media Observatory, https://edmo.eu/. (dostęp z dnia 24.05.2023)

Strona internetowa EUvsDisinfo, https://euvsdisinfo.eu/pl/. (dostęp z dnia 24.05.2023)

Strona internetowa Hybrid CoE, https://www. hybridcoe.fi/about-us/. (dostęp z dnia 24.05.2023)

Szczęsna A., Akt o usługach cyfrowych, NASK, 5 X 2022 r., https://cyberpolicy.nask.pl/akt-o-uslugach-cyfrowych/. (dostęp z dnia 24.05.2023)

Szczęsna A., Przeciwdziałanie dezinformacji w świetle projektowanych zmian prawnych , NASK, 26 VII 2022 r., https://cyberpolicy.nask. pl/przeciwdzialanie-dezinformacji-w-swietleprojektowanych-zmian-prawnych/. (dostęp z dnia 24.05.2023)

Szymański P., NATO i Unia Europejska wobec zagrożeń hybrydowych , OSW, 24 IV 2020 r., https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/komentarze-osw/2020-04-24/nato-i-unia-europejskawobec-zagrozen-hybrydowych. (dostęp z dnia 24.05.2023)

The 2022 Code of Practice on Disinformation , 2022 r., https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/ policies/code-practice-disinformation. (dostęp z dnia 24.05.2023)

Walka z dezinformacją wokół COVID-19 – dajemy dojść do głosu faktom , wspólny komunikat do

Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, 10 VI 2020 r., https://eur-lex. europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX:52020JC0008. (dostęp z dnia 24.05.2023)

Zwalczanie dezinformacji w internecie: podejście europejskie, komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, 26 IV 2018 r., https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/ALL/?uri=CELEX:52018DC0236. (dostęp z dnia 24.05.2023)

Autor: Mikołaj Rogalewicz

Analityk Stowarzyszenia Demagog, organizacji zajmującej się fact-checkingiem. Autor licznych artykułów i analiz poświęconych stosunkom międzynarodowym, fact-checkingowi i dezinformacji. Uczestnik projektu Obserwatorzy Kremla, w którym zajmuje się rosyjską dezinformacją. Na różnych konferencjach prezentował referaty dotyczące dezinformacji, cyberterroryzmu, konfliktu rosyjsko-ukraińskiego i prób jego rozwiązania oraz działań UE w zakresie zwalczania terroryzmu. Jest mentorem Akademii Fact-Checkingu.

Warsaw Institute ul. Wilcza 9, 00-538 Warszawa, Polska +48 22 417 63 15 office@warsawinstitute.org

© COPYRIGHT 2023 Warsaw Institute

Opinie zawarte w niniejszej publikacji odzwierciedlają wyłącznie poglądy autorów.

SFINANSOWANO ZE ŚRODKÓW NARODOWEGO INSTYTUTU WOLNOŚCI - CENTRUM ROZWOJU SPOŁECZEŃSTWA OBYWATELSKIEGO W RAMACH RZĄDOWEGO