RAPORT SECJALNY
25/06/2024
Dynamika zmian stosunków unijno-chińskich
Stosunki na linii Bruksela-Pekin osiągnęły punkt krytyczny, wobec czego obie strony powinny podjąć działania na rzecz ich normalizacji. Z kolei znaczenie Chin dla unijnej gospodarki jest niebagatelne i ciągle rośnie. Gospodarcza hegemonia Chin już teraz ujawniła szereg zagrożeń związanych z eskalacją napięć na całym świecie. Ponadto, w obliczu rosnącej potęgi Chin, wiele państw zgadza się, że należy dywersyfikować łańcuchy dostaw, zwiększyć rodzimą produkcję podstawowych towarów, zaostrzyć kontrolę nad bezpośrednimi inwestycjami zagranicznymi (BIZ), czy opracować szczelne regulacje w zakresie technologii krytycznych.
Początek napięć na linii UE-Chiny sięga roku 2017, kiedy przywódcy krajów Europy Zachodniej zaapelowali do Komisji Europejskiej o interwencję w sprawie ograniczenia chińskich inwestycji w Europie. Przekonywali wówczas, że z uwagi na chińskie przejęcia europejskich firm z sektora technologicznego, Europa może stracić pozycję lidera w tej dziedzinie na rzecz Państwa Środka 1. Wyrazem ówczesnej unijnej polityki wobec Chin jest dokument Komisji Europejskiej
z marca 2019 r. EU–China – A Strategic outlook, w którym nazwano Chiny „partnerem, konkurentem i systemowym rywalem” 2 . UE potwierdziła, że jej obecne stosunki z Państwem Środka są złożone i przewartościowało agendę wobec Chin. Między innymi Bruksela dąży do tego, by zrównoważyć współpracę w kwestiach natury globalnej takich jak zmiany klimatyczne oraz wdrożyć regulacje, by sprostać konkurencji ze strony Chin. Sytuacji nie poprawiło kompleksowe porozumienie inwestycyjne UE i Chin (CAI), nad którym negocjacje zakończono w grudniu 2020 r. Dokumentu ostatecznie nie podpisano z uwagi na m.in. restrykcje, przypadki naruszenia praw człowieka oraz napięcia geopolityczne. Unia nałożyła sankcje na chińskich urzędników za łamanie praw człowieka w Sinciangu 3. W ocenie wielu, CAI nie nadąża za obecną dynamiką eksportu i importu. Dokument nie bierze pod uwagę zmiennych realiów geopolitycznych i gospodarczych i wobec tego nie ujmuje w pełni złożoności niektórych aspektów handlu zagranicznego. Umowę negocjowano bowiem w oparciu o przyjęte wcześniej założenia.
1. Stanzel, A. Germany’s turnabout on Chinese takeovers. Council on Foreign Relations. 21 marca 2017 r., https://ecfr.eu/article/commentary_germanys_turnabout_on_chinese_takeovers_7251/. [dostęp: 20 maja 2024 r.].
2. „EU-China – A strategic outlook’”. JOIN(2019) 5 final. Komisja Europejska 12 marca 2019 r. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/ALL/?uri=CELEX%3A52019JC0005 [dostęp: 20.05.2024].
3. Yee, W. Y. Is the EU-China Investment Agreement Dead? 26 marca 2022 r. https://thediplomat.com/2022/03/is-the-eu-china-investment-agreement-dead/ [dostęp: 20 maja 2024 r.].
Chiny wobec rosyjskiej inwazji na Ukrainę
Rosyjska napaść na Ukrainę w lutym 2022 r. zaostrzyła napięcia polityczne i pogłębiła nieufność pomiędzy Brukselą i Pekinem. Na kilka tygodni przed rosyjską napaścią na Ukrainę Władimir Putin i Xi Jinping zadeklarowali partnerstwo „bez ograniczeń”. Przywódcy Rosji i Chin zademonstrowali zbieżność interesów i celów na arenie międzynarodowej i ogłosili współpracę w wielu obszarach, choć nie jest to formalny sojusz militarny. Zadeklarowali także, że relacje między ich państwami nie są w nikogo wymierzone4. Pekin nie potępił jednoznacznie rosyjskiej napaści na Ukrainę i starał się zachować neu-
tralność, co bynajmniej nie pomogło relacjom z Brukselą 5. Państwa UE wyciągnęły wnioski z dotychczasowych doświadczeń i zaapelowały o zaostrzenie kursu wobec Chin, by tym razem nie uzależniać się od dostaw chińskich technologii 6. Z uzależnienia od rosyjskich węglowodorów Unia Europejska wchodzi w kolejne, tym razem od metali ziem rzadkich oraz innych surowców, które importuje głównie z Państwa Środka.
Po wybuchu pełnoskalowej wojny w Ukrainie w 2022 r. Unia uważała za możliwą rolę mediatora ze strony Chin w wypracowaniu pokojowych Shutterstock
4. Faulconbridge, G. How does the Xi and Putin ‘no limits’ partnership work? 15 września 2022 r. www.reuters.com/world/how-does-xi-putin-no-limits-partnership-work-2022-09-15/ [dostęp: 20 maja 2024 r.].
5. Morozowski, T. (2022). „Prorosyjska neutralność” Chin i implikacje dla relacji z Unią Europejską. Biuletyn Instytutu Zachodniego. Nr 5(487)/2022, 18 marca 2022 r., ISSN 2450-5080.
6. Hennessy, A. (2023). “The Impact of Russia’s War against Ukraine on Sino-European Relations.” Journal of European Integration 45 (3): ss. 559–75. DOI: 10.1080/07036337.2023.2201497.
rozwiązań, pokładając duże nadzieję w chińskiej dyplomacji. Ku rozczarowaniu Brukseli, Chiny ostrożnie lawirują między Rosją i UE, zachowując pozory formalności i jednocześnie nawołując do poszanowania suwerenności i integralności terytorialnej. Polityka zagraniczna Pekinu opiera się bowiem na zasadzie nieingerencji, co jednocześnie potwierdza strategiczny sojusz Chin z Rosją. Chińska narracja to jedynie propagandowa zagrywka – Pekin bynajmniej nie
Na czym
zamierza angażować się w rokowania w sprawie zawieszenia broni. Wojna w Ukrainie stanowi dla chińskich władz dogodny moment, by podważyć jednobiegunowy ład globalny, w którym dominuje Zachód, z USA na czele. Chiny podtrzymują także narrację o winie NATO i USA za wojnę w Ukrainie, co świadczy o silnym i niezwykle istotnym z geopolitycznego punktu widzenia sojuszu politycznym między Moskwą i Pekinem.
polega unijna doktryna de-riskingu wobec Chin?
Relacje na linii UE-Chiny historycznie kształtowały się w oparciu o dwa kluczowe czynniki. Chiny są jednym ze strategicznych partnerów handlowych Unii Europejskiej – a wymiana handlowa pomiędzy nimi przekłada się bezpośrednio na dyplomację. Państwo Środka zaspokaja dużą część zapotrzebowania państw UE na szereg podstawowych towarów oraz metali ziem rzadkich, bez których nie powiedzie się zielona transformacja. Relacje Unii z Pekinem kształtują się na tle rosnących napięć pomiędzy światowymi mocarstwami, a także w oparciu o asertywną politykę zagraniczną USA. Kierunek, w którym rozwija się agenda UE wobec Chin zależy często od kroków podejmowanych przez Waszyngton. Amerykańska administracja wpływa na kształt relacji Unii z Chinami – zwłaszcza w kontekście systemowej rywalizacji USA z Pekinem. Polityka administracji Białego Domu ma na celu mitygowanie chińskich wpływów na świecie, toteż Bruksela często formułuje swoją agendę dyplomatyczną i handlową w oparciu o stosunki transatlantyckie. 7 Z drugiej strony zaś kluczową rolę odgrywa strategiczne partnerstwo Rosji i Chin,
7. Tamże.
które niesie ze sobą szereg implikacji dla bezpieczeństwa całej Unii Europejskiej.
W 2023 r. stosunki handlowe pomiędzy UE i Chinami uległy pewnym istotnym zmianom. Chiny były trzecim co do wielkości partnerem pod względem eksportu towarów z UE i największym partnerem pod względem importu. W 2023 roku deficyt w handlu towarami UE z Chinami wyniósł 291 mld euro i był o 27 proc. niższy w porównaniu z 2022 r. Wynik ten odzwierciedla wahania w wartości deficytu w handlu zagranicznym, jakie odnotowano w ostatniej dekadzie. Niekwestionowanym liderem w Europie pod względem importu z Chin jest Holandia, natomiast największy udział eksportu do Chin ze wszystkich krajów UE mają Niemcy 8. Chiński minister handlu przy UE podkreślił, wobec tego, że pomimo napięć na linii Bruksela-Pekin i unijnej doktryny de-riskingu (czyli ograniczania zależności od Chin w strategicznych sektorach) partnerstwo gospodarcze między Unią i Chinami jest silne i korzystne dla obu stron. Dyplomata podkreślił także znaczenie współpracy i jedno-
8. China-EU - international trade in goods statistics. Eurostat. 2024. https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/SEPDF/cache/55157.pdf [dostęp: 20 maja 2024 r.].
cześnie ostrzegł, że z uwagi na strategię bezpieczeństwa gospodarczego obie strony mogą nie wykorzystać w pełni szans gospodarczych 9 .
W ocenie przewodniczącej Komisji Europejskiej Ursuli von der Leyen, dla UE ważne jest zmniejszenie ryzyka, ale nie zupełne „odcięcie się od Chin” (tzw. decoupling). Niemniej, unijni decydenci powinni zdawać sobie sprawę, że Pekin może naciskać na Brukselę w kwestii złagodzenia unijnej polityki wobec Chin. Celem jest utrzymanie korzyści z handlu zagranicznego przy jednoczesnym zagwarantowaniu bezpieczeństwa narodowego. W odpowiedzi na słowa von der Leyen chińska dyplomacja skrytykowała unijną agendę de-riskingu, twierdząc, że w jej myśl Bruksela unika wpływu różnic ideologicznych na więzi gospodarcze i zarazem sprzeciwia się platfor-
mom politycznym, które wpisują się w założenia chińskich władz 10. Zdaniem Christine Lagarde, prezeski Europejskiego Banku Centralnego, krajom dziś zależy bardziej na zapewnieniu „bezpieczeństwa” aniżeli podnoszenia swojej „skuteczności” w sferze gospodarczej 11. Należy zastanowić się, czy aby na pewno jest to najkorzystniejsze rozwiązanie.
W październiku 2023 r. Komisja formalnie wszczęła z urzędu dochodzenie antysubsydyjne dotyczące przywozu pojazdów elektrycznych akumulatorowych (BEV) dla pasażerów pochodzących z Chin. Dochodzenie określi najpierw, czy łańcuch wartości tego typu pojazdów w Chinach korzysta z nielegalnego subsydiowania (dofinansowania rządowego) oraz czy dotacje te powodują lub grożą spowodowaniem szkody Shutterstock
9. Peng, G. The Essence of China-EU Trade and Economic Relations is Mutual Benefit and Win-Win. 8 kwietnia 2024 r.. www.eu.china-mission.gov. cn/eng/mh/202404/t20240408_11278074.htm [dostęp: 20 maja 2024 r.].
10. Stec, G. De-risking viewed from China + EU anti-coercion instrument. 14 kwietnia 2024 r. merics.org/en/merics-briefs/de-risking-viewed-chinaeu-anti-coercion-instrument [dostęp: 20 maja 2024 r.].
11. Moller-Nielsen, T. China’s ‘de-risking’ from West worsens EU industrial decline, experts say. 26 marca 2024 r. www.euractiv.com/section/economy-jobs/news/anna-chinas-de-risking-from-west-aggravating-eus-industrial-decline-experts-say/
gospodarczej dla rodzimych producentów analogicznych pojazdów. Unia Europejska wyrażała także obawy dotyczące nadpodaży chińskich akumulatorów. Unijni urzędnicy obawiają się, że powtórzyć może się podobny scenariusz, jak wówczas, gdy Europę zalały tanie panele fotowoltaiczne z Chin, przez co straty odnotowali europejscy producenci. W ocenie UE dochodzenie wpisuje się w przyjętą przez wspólnotę strategię bezpieczeństwa gospodarczego. Zakłada ona asertywną politykę handlową przy jednoczesnym osiągnięciu celu Unii, jakim jest zakaz rejestracji nowych aut spalinowych po 2035 r. Unijne cła na chińskie pojazdy elektryczne mogą sprowokować działania odwetowe ze strony Chin, które mogłyby przykładowo drastycznie ograniczyć eksport surowców, na których opiera się zielona transformacja energetyczna 12 . Unijny komisarz ds. handlu Valdis Dombrovskis oświadczył, że pojazdy elektryczne mają kluczowe znaczenie dla znacznego i szybkiego zmniejszenia zużycia paliw kopalnych. Dodał także, że UE wspiera globalną konkurencję w tej dziedzinie, gdyż przynosi to szereg korzyści dla konsumentów oraz sprzyja innowacyjności 13. W ocenie chińskich władz, dochodzenie jest przejawem unijnego protekcjonizmu, który zakłóci globalne łańcuchy dostaw, również do i w ramach UE, a także położy się cieniem na relacje gospodarcze między Pekinem i Brukselą.
„Chiny będą zwracać szczególną uwagę na tendencje protekcjonistyczne w UE i podejmować dalsze działania, a także zdecydowanie chronić uzasadnione prawa i interesy chińskich firm” –oświadczyła rzeczniczka chińskiego ministerstwa spraw zagranicznych Mao Ning. Wszczęcie dochodzenia Pekin określiła mianem protekcjonizmu, który szkodzi równym szansom w imię
uczciwej konkurencji. Pekin zarzucił Unii lekkomyślne zniekształcenie definicji subsydiów i brak otwartości i przejrzystości w standardach proceduralnych podczas dochodzenia 14. Z uwagi na polityczną wagę trwającego postępowania Komisja Europejska podejmie ostateczną decyzję o wprowadzeniu ceł na chińskie elektryki dopiero po wyborach do Parlamentu Europejskiego. Opóźnienie wynika też z globalnych napięć politycznych i rosnącego znaczenia rynku EV w przejściu na odnawialne źródła energii i nowe technologie transportu.
Unijne cła nakładane na chińskich producentów może sięgać od 15 do 30 proc. Warto zastanowić się, z jakimi konsekwencjami może wiązać się decyzja Komisji Europejskiej. Sprzeciwiają się jej niemieckie koncerny motoryzacyjne, które obawiają się katastrofalnych w skutkach działań odwetowych ze stron chińskich władz. Jak podaje Deutsche Welle, Oliver Zipse, prezes BMW, ostrzegł przed reperkusjami unijnych ceł na chińskie pojazdy elektryczne. Koncern podobnie jak jego niemieccy rywale, Volkswagen i Mercedes-Benz, w dużym stopniu polega na dochodach z rynku chińskiego 15. W obecnej chwili Unia Europejska nie dysponuje wystarczającą wiedzą specjalistyczną w dziedzinie samochodów elektrycznych. Dopiero rozwinięcie ich produkcji w państwach członkowskich mogłoby pomóc w zdobyciu niezbędnego doświadczenia. Kraje UE potrzebują narzędzi wspierających transformacją energetyczną, a forsowana przez unijnych urzędników polityka de-riskingu może w tym zakresie zaszkodzić planom energetycznym wspólnoty.
12. EU anti-subsidy probe into electric vehicle imports from China. Parlament Europejski 18 października 2023 r. www.europarl.europa.eu/thinktank/en/document/EPRS_ATA (2023) 754553 [dostęp: 20 maja 2024 r.].
13. Commission launches investigation on subsidised electric cars from China. Komisja Europejska 4 października 2023 r. www.ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_23_4752 [dostęp: 20 maja 2024 r.].
14. Honge, M. China urges EU to stop anti-subsidy probe into electric vehicles. 31 maja 2024 r. www.ecns.cn/news/cns-wire/2024-05-31/detail-iheawhsx5140396.shtml [dostęp: 31 maja 2024 r.].
15. Mudge, R. EU-China EV tariffs: German carmakers fear backlash. 27 maja 2024 r. www.dw.com/en/eu-china-ev-tariffs-german-carmakers-fearbacklash/a-69171441 [dostęp: 27 maja 2024 r.].
Novikov Aleksey / Shutterstock
Nowa wizja stosunków UE-Chiny
W grudniu 2023 r. w Pekinie odbył się szczyt
Unia Europejska–Chiny. Było to pierwsze od 2019 r. osobiste spotkanie unijnych liderów – Ursuli von der Leyen, Josepa Borrella i Charles’a Michela – z przewodniczącym Xi Jinpingiem i premierem Li Qiangiem. Szczyt ułatwił prowadzenie dialogu na wysokim szczeblu ukierunkowanego na nawiązanie konstruktywnych stosunków między Unią i Pekinem. Rozmowy dotyczyły bilansu handlowego Chin z UE, wojny w Ukrainie, walki ze zmianami klimatycznymi, zdrowia publicznego oraz sytuacji geopolitycznej na Bliskim Wschodzie. Przedstawiciele strony chińskiej potwierdzili rolę UE jako partnera strategicznego Pekinu. Unijni przywódcy zwrócili jednak uwagę na fakt, że jako członek Rady Bezpieczeństwa ONZ, Chiny zobowiązane są do przestrzegania fundamentalnych zasad Karty Narodów Zjednoczonych oraz powinny odegrać kluczową rolę
w negocjacjach między Rosją i Ukrainą w sprawie zawieszenia broni. Dla Pekinu szczyt stanowił dogodną okazję, by nieco odbudować relacje z Europą przed zbliżającymi się wyborami prezydenckimi w USA, a także spowolnić wspomnianą już unijną politykę de-riskingu 16. Szczyt nie zakończył się przełomem w stosunkach UE-Pekin, co dobitnie świadczy o unijnym zwarciu z Chinami.
Relacje UE z Chinami pozostają napięte, niemniej, władze Chin aktywnie zabiegają o bilateralne sojusze z poszczególnymi krajami Europy. Na dowód tego w maju tego roku prezydent Xi Jinping udał się w kilkudniową podróż po Europie, w trakcie której odwiedził Francję, Węgry i Serbię. Warto w tym miejscu prześledzić, jak chińska dyplomacja planuje zawierania sojuszy. Możliwe, że Chiny wykorzystują roz-
16. Szczyt UE-Chiny. Rada Unii Europejskiej. 7 grudnia 2023 r. www.consilium.europa.eu/pl/meetings/international-summit/2023/12/07/ [dostęp: 20 maja 2024 r.].
czarowanie państw UE, by prowadzić asertywna politykę oraz zacieśniać stosunki dwustronne z poszczególnymi krajami Unii.
Francję Xi Jinping odwiedził dokładnie w 60. rocznicę nawiązania stosunków dyplomatycznych między Paryżem. Podczas spotkania z Emmanuelem Macronem rozmawiano głównie o stosunkach gospodarczych pomiędzy państwami. Członkowie francuskiej i chińskiej delegacji dążyli do osiągnięcia bardziej zrównoważonych relacji handlowych między obydwoma krajami. Podpisano także umowy oraz porozumienia między francuskimi i chińskimi firmami, głównie z sektorów lotniczego, energetycznego i rolniczego. Za ich sprawą oba kraje dążą do zacieśnienia więzi gospodarczych 17 .
Większość mniejszych państw UE opowiada się na unijną agendą de-riskingu. Pandemia, a następnie wojna w Ukrainie głęboko naznaczyły kraje Europy Środkowo-Wschodniej, w tym Polskę i państwa bałtyckie. To właśnie państwa regionu miały priorytetowe znaczenie dla projektów infrastrukturalnych w ramach chińskiej Inicjatywy Pasa i Szlaku (BRI) oraz budowania pozytywnego wizerunku Chin wśród Europejczyków za pomocą narzędzi soft power. Mimo to, pewna grupa państw UE uważa, że – pomimo aktualnej sytuacji geopolitycznej – sojusz gospodarczy z Chinami stanowi skuteczną receptę na osiągnięcie obopólnych korzyści w sektorze handlowym, technologicznym i infrastrukturalnym. Węgry pod rządami Viktora Orbana prowadzą niezwykle dyskusyjną dziś politykę otwartą na państwa Wschodu, szczególnie Rosję i Chiny. Taktyka Budapesztu zakłada bowiem maksymalne skoncentrowanie się na interesach narodowych w obliczu wyzwań w kraju i poza jego granicami. Węgry utrzymują stosunki polityczne i gospodarcze z Moskwą nawet pomimo rosyjskiej inwazji na Ukrainę.
Budapeszt nie rezygnuje także z importu rosyjskich węglowodorów. Ponadto, rząd w Budapeszcie deklaruje pełną determinację do budowy elektrowni jądrowej Paks II, flagowego projekt współpracy rosyjsko-węgierskiej i przejawu niesłabnącej zależności energetycznej Węgier od Rosji.
Stosunki węgiersko-chińskie premier Węgier Viktor Orban określił mianem „nieprzerwanej przyjaźni». Xi obiecał gospodarzowi spotkania szereg inwestycji, również w rozwój infrastruktury ładowania pojazdów elektrycznych. To właśnie na terytorium Węgier chiński producent samochodów elektrycznych BYD rozważa budowę drugiej fabryki w Europie. Podpisano także list intencyjny oraz potwierdzono silny sojusz pomiędzy obydwoma państwami, co przywodzi na myśl wspomniane już rosyjsko-chińskie partnerstwo bez granic. Nie przedstawiono jednak ani jednego nowego wspólnego przedsięwzięcia.
Belgradzki przystanek podczas europejskiego tournée Xi miał wymiar symboliczny, gdyż przywódca Chin odwiedził stolicę Serbii równo ćwierć wieku po zbombardowaniu tamtejszej ambasady Chin podczas interwencji wojsk NATO w Jugosławii. W czasie wizyty delegacji chińskiej w Serbii podpisano wspólne oświadczenie w sprawie pogłębienia i podniesienia poziomu wszechstronnego partnerstwa strategicznego oraz budowy wspólnoty Serbii i Chin ze wspólną przyszłością w nowej erze. Dokument ten stanowi zdaniem prezydenta Serbii Aleksandara Vucica zapowiedź nowego ładu międzynarodowego, w którym żaden aktor nie dyktuje zasad pozostałym uczestnikom 18 . Serbia jest dla Państwa Środka bramą do Europy z uwagi na swoje położenie, status kandydata UE i liczne chińskie inwestycje – a rosnąca obecność Chin w Europie coraz bardziej niepokoi UE.
17. President Xi Jinping Holds Talks with French President Emmanuel Macron. Ministerstwo Spraw Zagranicznych Chińskiej Republiki Ludowej. 7 maja 2024 r. https://www.mfa.gov.cn/eng/zxxx_662805/202405/t20240507_11293731.html [dostęp: 20 maja 2024 r.].
18. Spike, J. Xi’s visit to Hungary and Serbia brings new Chinese investment and deeper ties to Europe’s doorstep. 14 maja 2024 r. www.apnews.com/ article/xi-visit-brings-chinese-investment-serbia-hungary-8b112f599ab51a18e290d5183b971970 [dostęp: 23 maja 2024 r.].
Putin czuwa
16 maja, na krótko po europejskim tournée Xi Jinpinga, do Pekinu wybrał się Władimir Putin, gdzie przyjęto go z pełną oprawą dyplomatyczną. Chiny pozwalają Rosji omijać zachodnie sankcje, dostarczając jej swoje technologie i produkty. Jest to dowód rosnącej zależności Rosji od Chin. W 2023 r. wartość handlu między Chinami a Rosją wyniosła 240 mld dolarów, dzięki czemu rosyjska gospodarka nieco łagodniej zareagowała na zachodnie restrykcje. Warto zauważyć także, że Rosja wyprzedziła Arabię Saudyjską, stając się największym dostawcą ropy naftowej dla Chin 19 W oczach Putina wizyta jedynie potwierdziła deklarowane partnerstwo bez granic między Moskwą i Pekinem, a także wsparcie gospodarcze Chin, o czym świadczy agenda spotkania. Obaj przywódcy wyrazili także obawy przed militarną i ideologiczną ekspansją Zachodu oraz dyskutowali o konieczności wprowadzenia nowego porządku międzynarodowego. Skrytykowali też
globalną politykę USA oraz wsparcie militarne i technologiczne dla sojuszników. Za przyjazną retoryką nie poszły jednak żadne wiążące deklaracje 20
Odpowiedzią Pekinu i Moskwy na wspólnie definiowane zagrożenie ze strony Zachodu jest zacieśnienie stosunków pomiędzy obydwoma krajami. A może to prostu małżeństwo z rozsądku? Na przykład, podczas wizyty Putina nie podjęto jednak tematu sfinalizowania umowy dotyczącej gazociągu Siła Syberii 2, co stanowi dowód pogłębiającej się na niekorzyść Moskwy asymetrii w relacjach chińsko-rosyjskich. Chiny dyplomatycznie lawirują pomiędzy wieloma globalnymi aktorami, starając się utrzymać dobre stosunki jednocześnie z Rosją i Zachodem. Pekin zachowuje neutralność, by nie narazić na szwank stosunków gospodarczych ze światowymi potęgami – Unią Europejską i USA.
19. He, L. China’s largest oil supplier in 2023 was Russia. 22 stycznia 2024 r. www.edition.cnn.com/2024/01/22/business/china-top-oil-supplier-2023-russia-intl-hnk/index.html
20. Bogusz, M. Rodkiewicz, W. Wiśniewska, I. Razem przeciwko Zachodowi. Putin w Chinach. Ośrodek Studiów Wschodnich. 21 maja 2024 r. https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2024-05-21/razem-przeciwko-zachodowi-putin-w-chinach [dostęp: 26 maja 2024 r.].
Ding Yifan, były wicedyrektor Institute of World Development przy China’s State Council Development Research Center, organie doradczym Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Chin w sprawach polityki zagranicznej, zwrócił uwagę na korzyści, które Pekin może zyskać pomagając Rosji omijać zachodnie sankcje. Pomimo szeroko zakrojonych zachodnich sankcji w związku z inwazją na Ukrainę, Rosja odnotowała wzrost PKB o 3,6 proc. w 2023 r. po spadku
do 2.1 proc. w 2022 roku. Zdaniem Dinga, rosyjskiej gospodarce udało się utrzymać na dobrym poziomie, ponieważ Moskwa i Pekin uruchomiły również alternatywne systemy płatności. Zasugerował także, że chińskie władze powinny poważnie potraktować rosyjską strategię na wypadek, gdyby Pekin również spotkał się z globalnym ostracyzmem w formie gospodarczego decouplingu bądź de-riskingu 21
Europa dwóch prędkości: rozbieżności w stosunkach UE-Chiny
W kwestii poglądów państw UE na relacje z Chinami mamy do czynienia z „Europą dwóch prędkości”: Zachodnia Europa dąży do ograniczenia chińskich wpływów, zaś kraje Europy Środkowo-Wschodniej przychylnym okiem patrzą na chińskie inwestycje w regionie. Chińska obecność w Europie Środkowej i Wschodniej jest elementem szerszej polityki tego państwa względem całego kontynentu i będzie rosła, głównie na Węgrzech i Słowacji oraz w Serbii. Wśród państw regionu zaobserwować można różne podejście do Pekinu. Polska, Litwa, Łotwa i Estonia wprawdzie wątpią w polityczną neutralność Chin, niemniej nie wykluczają utrzymywania dalszych relacji z Chinami.
Na stosunki na linii Bruksela-Pekin wpłynęła przede wszystkim rosyjska inwazja na Ukrainę. Ich przyszłość stoi pod znakiem głębokich powiązań Pekinu z Moskwą. Dotychczas UE i Chiny poczyniły dość skromne postępy, niemniej wątpliwości nie ulega sieć ich wzajemnych powiązań, co od obu stron wymaga podjęcia systematycznej współpracy. Zarówno
Unia, jak i Chiny dokonują przewartościowania stosunków dwustronnych i to pomimo dynamiki sieci globalnych sojuszu, zielonej transformacji i obaw o utrzymanie bezpieczeństwa w regionie i na świecie. O ile Chinom zależy na współpracy z UE, to już Bruksela asertywnie podchodzi do rosyjsko-chińskiej przyjaźni. Władze w Pekinie jednak zdają sobie sprawę z konsekwencji, jakie mogą ze sobą nieść podjęte decyzje o znaczeniu strategicznym. Dalsze kroki Chin w dużej mierze zależeć będą od tego, czy w danym regionie mogą zintensyfikować korzyści oraz czy są one gotowe na potencjalną konfrontację.
Najprawdopodobniej relacje UE z Chinami pozostaną napięte bez perspektyw na poprawę w najbliższej przyszłości. Xi Jinping próbuje łagodzić nastroje, stawiając na partnerstwo dwustronne z poszczególnymi krajami Europy, o czym świadczy niedawna wizyta na Starym Kontynencie i szereg zawartych wówczas umów. Nie bez znaczenia jest także sytuacja wewnątrz unijnych instytucji: najbliższe półrocze upłynie pod znakiem węgierskiej prezydencji w Radzie
21. Zhou, L. China can learn from Russia to beat Western sanctions as ‘de-risking’ pressures mount, foreign affairs expert says. 23 lutego 2024 r. www.scmp.com/news/china/diplomacy/article/3252889/china-can-learn-russia-beat-western-sanctions-de-risking-pressures-mount-saysforeign-affairs-expert?campaign=3252889&module=perpetual_scroll_0&pgtype=article [dostęp: 25 maja 2024 r.].
UE, Europejczyków czekają wybory do Parlamentu Europejskiego, natomiast w wielu krajach wspólnoty w siłę rosną eurosceptyczni populiści.
Należy wobec tego uważnie śledzić dynamikę przemian w samej Unii, gdyż te z pewnością nadadzą dalszy bieg stosunkom UE-Chiny.
Bibliografia:
Bogusz, M. Rodkiewicz, W. Wiśniewska, I. Razem przeciwko Zachodowi. Putin w Chinach. Ośrodek Studiów Wschodnich. 21 maja 2024 r. https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/ analizy/2024-05-21/razem-przeciwko-zachodowi-putin-w-chinach
China-EU - international trade in goods statistics. Eurostat. 2024. https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/SEPDF/cache/55157.pdf
Commission launches investigation on subsidised electric cars from China. Komisja Europejska 4 października 2023 r. www.ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip234752
EU anti-subsidy probe into electric vehicle imports from China. Parlament Europejski 18 października 2023 r. www.europarl. europa.eu/thinktank/en/document/EPRS_ ATA(2023)754553
EU-China – A strategic outlook. JOIN(2019) 5 final. Komisja Europejska 12 marca 2019 r. https:// eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/ALL/?uri=CELEX%3A52019JC0005
Faulconbridge, G. How does the Xi and Putin ‘no limits’ partnership work? 15 września 2022 r. www.reuters.com/world/how-does-xi-putin-no-limits-partnership-work-2022-09-15/
He, L. China’s largest oil supplier in 2023 was Russia. 22 stycznia 2024 r. www.edition.cnn. com/2024/01/22/business/china-top-oil-supplier-2023-russia-intl-hnk/index.html
Hennessy, A. (2023). “The Impact of Russia’s War against Ukraine on Sino-European Relations.” Journal of European Integration 45 (3): ss. 559–75. DOI: 10.1080/07036337.2023.2201497.
Honge, M. China urges EU to stop anti-subsidy probe into electric vehicles. 31 maja 2024 r. www. ecns.cn/news/cns-wire/2024-05-31/detail-iheawhsx5140396.shtml
Moller-Nielsen, T. China’s ‘de-risking’ from West worsens EU industrial decline, experts say. 26 marca 2024 r. www.euractiv.com/section/economy-jobs/news/anna-chinas-de-risking-from-westaggravating-eus-industrial-decline-experts-say/
Morozowski, T. (2022). „Prorosyjska neutralność” Chin i implikacje dla relacji z Unią Europejską. Biuletyn Instytutu Zachodniego. Nr 5(487)/2022, 18 marca 2022 r., ISSN 2450-5080.
Mudge, R. EU-China EV tariffs: German carmakers fear backlash. 27 maja 2024 r. www.dw.com/en/eu-china-ev-tariffs-germancarmakers-fear-backlash/a-69171441
Peng, G. The Essence of China-EU Trade and Economic Relations is Mutual Benefit and Win-Win. 8 kwietnia 2024 r. www.eu.china-mission.gov.cn/eng/mh/202404/t20240408_11278074. htm
President Xi Jinping Holds Talks with French President Emmanuel Macron. Ministerstwo Spraw Zagranicznych Chińskiej Republiki Ludowej. 7 maja 2024 r. https://www.mfa.gov.cn/ eng/zxxx_662805/202405/t20240507_11293731. html
Spike, J. Xi’s visit to Hungary and Serbia brings new Chinese investment and deeper ties to Europe’s doorstep. 14 maja 2024 r. www.apnews. com/article/xi-visit-brings-chinese-investmentserbia-hungary-8b112f599ab51a18e290d518 3b971970
Stanzel, A. Germany’s turnabout on Chinese takeovers. Council on Foreign Relations. 21 marca 2017 r. https://ecfr.eu/article/commentary_germanys_turnabout_on_chinese_ takeovers_7251/.
Stec, G. De-risking viewed from China + EU anti-coercion instrument. 14 kwietnia 2024 r. www. merics.org/en/merics-briefs/de-risking-viewedchina-eu-anti-coercion-instrument
Szczyt UE-Chiny. Rada Unii Europejskiej. 7 grudnia 2023 r. www.consilium.europa.eu/pl/ meetings/international-summit/2023/12/07/
Yee, W. Y. Is the EU-China Investment Agreement Dead? 26 marca 2022 r. https://thediplomat. com/2022/03/is-the-eu-china-investment-agreement-dead/
Zhou, L. China can learn from Russia to beat Western sanctions as ‘de-risking’ pressures mount, foreign affairs expert says. 23 lutego 2024 r. www.scmp.com/news/china/diplomacy/ article/3252889/china-can-learn-russia-beatwestern-sanctions-de-risking-pressures-mountsays-foreign-affairs-expert?campaign=3252889& module=perpetual_scroll_0&pgtype=article
Autor:
Paulina Natalia Jarocińska jest doktorantką na Wschodniochińskim Uniwersytecie Pedagogicznym w Szanghaju. Jej zainteresowania naukowe obejmują szereg zagadnień z zakresu geopolityki, m.in. wpływu mediów społecznościowych na politykę, problematykę populizmu, integrację europejską oraz stosunki UE-Chiny.
© COPYRIGHT 2023 Warsaw Institute Opinie zawarte w niniejszej publikacji odzwierciedlają wyłącznie poglądy autorów. Warsaw Institute ul. Wilcza 9, 00-538 Warszawa, Polska +48 22 417 63 15 office@warsawinstitute.org