NATO A INDO-PACYFIK
Region Indo-Pacyfiku nabiera coraz większego geopolitycznego znaczenia dla bezpieczeństwa nie tylko Stanów Zjednoczonych i Kanady, ale także innych członków Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO). Szczyt NATO w Madrycie w 2022 r. był przełomowy pod wieloma względami, jednak co ważne z punktu widzenia niniejszego raportu, po raz pierwszy w historii organizacji jako kluczowych gości zaproszono 4 państwa niebędące jej członkami, i to spoza zakresu geograficznego. Regionalni partnerzy Sojuszu w Indo-Pacyfiku to Australia, Nowa Zelandia, Japonia oraz Republika Korei. Kluczowa reputacja tego regionu dla pokoju i stabilności strefy euroatlantyckiej została podkreślona w Koncepcji Strategicznej NATO 1 przyjętej właśnie na madryckim spotkaniu. Drugi dokument, który należy przywołać w niniejszej dyskusji to Regionalny Raport NATO o Indo-Pacyfiku 2 także z 2022 r. Tamże wskazano (po wcześniejszej wstrzemięźliwości partnerów z Europy Zachodniej) na niebezpieczny rozwój mocarstwowości Chin wraz z ich nielegalnymi i niehumanitarnymi działaniami.
Dlaczego region Indo-Pacyfiku jest kluczowy dla Sojuszu jako całości, a nie tylko dla dwóch państw leżącym na tzw. Pacific Rim (pierścieniu Pacyfiku)? Po pierwsze, polityczne, gospodarcze i prawne konsekwencje polityki Pekinu dotykają bowiem nie tylko państw Azji Południowo-Wschodniej, ale zagrażają stabilności czy też już wpłynęły na destabilizację innych obszarów z dala od Chińskiej Republiki Ludowej (ChRL). Po drugie, podnoszenie się poziomu mórz oraz inne skutki zmian klimatycznych stanowią największe zagrożenie dla biednych, rozwijających się narodów Azji oraz Oceanii, którym to grozi utrata terytorium, a tym samym państwowości. To zaś w dalszej perspektywie może skutkować
1. NATO 2022 Strategic Concept: https://www.nato.int/strategic-concept/
nie tylko lokalną niestabilnością, ale także globalną walką o strefy wpływów na obszarach mikropaństw. Po trzecie, eksperci przewidują, z czym autorka niniejszej analizy w pełni się zgadza prowadząc badania na Pacyfiku Południowym, że przyszłe działania wojennych dotyczyć będą wojen o surowce. Zaś najcenniejsze surowce leżą na dnie Oceanu Spokojnego. Dlatego właśnie konieczne jest uświadomienie państwom członkowskim NATO, dlaczego geopolityczny środek ciężkości przesunął się ze strefy euroatlantyckiej w kierunku Indo-Pacyfiku. Sam XXI wiek jest z resztą nieprzypadkowo nazywany wiekiem Pacyfiku.
Ocean Indyjski wraz z Oceanem Spokojnym leżą po drugiej stronie globu z punktu widzenia Europejczyka, a zatem Europy, w której znajduje się zdecydowana większość członków NATO. Stąd z europejskiej (lub eurocentrycznej) perspektywy region Indo-Pacyfiku pozostaje zaniedbany w analizie geostrategicznej, debacie akademickiej czy szkoleniu wojskowym 3. Sytuacja ta ulega jednak poprawie. Wpływ spraw regionalnych, zarówno politycznych, gospodarczych jak i związanych z bezpieczeństwem, na jednym kontynencie ma niemałe znaczenie na sprawy wewnętrzne, lokalne oraz regionalne na innych kontynentach. Stąd mechanizmy, dylematy, ale i wyzwania ludności mieszkającej w obszarze Indo-Pacyfiku zmuszają jednocześnie wspólnotę euroatlantycką do rozważenia własnego postępowania, adaptacji do nowych realiów oraz przygotowania się na ewentualne konflikty w przyszłości, bynajmniej nie tak dalekiej.
Indo-Pacyfik, geograficznie poza zasięgiem funkcjonowania NATO, jak nigdy dotąd znalazł się wśród obszarów o strategicznym znaczeniu dla tejże organizacji polityczno-militarnej. Regio -
2. NATO Strategic Foresight Regional Perspectives Report on the Indo-Pacific: https://www.act.nato.int/article/strategic-foresight-regionalperspectives-report-on-the-indo-pacific/
3. Autorka jest doradcą prawnym w wielu wojskowych instytucjach. Prowadzi także kursy prawa wojennego m.in. w Finnish Defense Forces International Center w Helsinkach, NATO Maritime Security Centre of Excellence w Istanbule czy NATO Centre of Excellence Defence Against Terrorism w Ankarze w Turcji.
nalny Raport NATO o Indo-Pacyfiku dostarcza gruntowną analizę w krytycznym momencie wielkiej gry mocarstw (czy konkurencji jak wskazuje amerykański odpowiednik Great Power Competition, GPC). W trzeciej dekadzie XXI w. niezaprzeczalnie omawiany region nabiera coraz
większego znaczenia zarówno dla polityki bezpieczeństwa tak państw Pierścienia Pacyfiku, jak i ich partnerów na innych kontynentach.
Jednak, zaproszenie na Szczyt NATO w Madrycie, a następnie rok później do Wilna 4 partnerów
(nie można bowiem mówić o członkach stowarzyszonych, gdyż Traktat Północnoatlantycki nie przewiduje takiej kategorii), z regionu Indo-Pacyfiku wskazuje dobitnie jak bardzo NATO ceni i, mówiąc pragmatycznie, potrzebuje podobnie myślących (like minded) państw z tego strategicznie kluczowego regionu.
NATO zwiększyło swoją świadomość dotyczącą regionu Indo-Pacyfiku ze względu na ogromne zmiany zachodzące na naszych oczach. Procesy demograficzne, technologiczne i środowiskowe
w Azji oraz Oceanii kształtują i nadal będą kształtować globalną przyszłość, wpływając na obszar euroatlantycki z co raz to bardziej zintensyfikowanym skutkiem. Przygotowanie do tego, tak polityczne jak i militarne, musi iść w parze ze zrozumieniem wyjątkowej, tak bardzo odmiennej od naszego zachodniej cywilizacji. Tu warto wskazać, iż właśnie odrębny, a często nie do pogodzenia sposób myślenia bądź system wartości, w tym wartości prawnych, stanowi szkielet kultury prawnej. Lecz czym jest owa kultura prawna? Jest to całokształt nawyków i wartości związanych z akceptacją, oceną, krytyką, a w końcu także realizacją obowiązującego prawa, a więc także rzeczywistą gotowością do przestrzegania norm tego prawa. W konsekwencji dla demokracji zachodnich kultura prawna jest systemem politycznym i społecznym gwarantującym ochronę ważnych dla społeczeństwa wartości i dóbr prawnie chronionych, które dane społeczeństwo chroni poprzez swoje ramy instytucjonalne i administracyjne. Również w ten sposób obywatele legitymizują swoją władzę, która jest przecież gwarantem ładu społecznego zapewniającego rozwój i bezpieczeństwo – zarówno krajowe, jak i zewnętrzne, militarne, energetyczne, a ostatnio także klimatyczne 4 .
Wartości przyświecające państwom członkowskim NATO stanowią drugi biegun dla systemu polityczno-społeczno-ekonomicznego Komunistycznej Partii Chin rządzącej ChRL. Rozwój Chin, którego konsekwencje wykraczają daleko poza region Indo-Pacyfiku, stanowi wyzwanie dla interesów, wartości i bezpieczeństwa Sojuszu. Agresywna polityka Chin w skali regionalnej i globalnej musi zostać nazwana i powstrzymana, a jej niszczycielski wpływ na lokalne gospodarki, systemy prawno-polityczne, a także zdolności obronne musi zostać odwrócony.
Chińskie ambicje wobec Azji i Oceanii padają na podatny, bo ubogi i wysoce zależny od subwencji
zewnętrznych, grunt nierozwiniętych i niestabilnych państewek. Dodatkowo, a nie można tego bagatelizować, dzięki podnoszeniu się poziomu mórz, ocieplaniu oceanów wraz ze wszystkimi tego biologiczno-chemiczno-fizycznymi konsekwencjami, mnoży się ogromna ilość prawnych kwestii bez precedensu: czy zmniejszające się terytoria mają prawo do wyłącznych stref ekonomicznych; czy państwo bez terytorium lądowego może istnieć; gdy wyławiane są naturalne zasoby migrujące (ryby w terminologii prawniczej), jak temu przeciwdziałać; czy narodowi ex situ przysługują prawa migrantów bądź uchodźców [klimatycznych]? Jak pokazuje jednak historia, na ludzkiej tragedii w obliczu wojen czy klęski najłatwiej zarobić, a Komunistyczna Partia Chin nie cofnie się przed wykorzystaniem destabilizacji Azji czy Oceanii, co już uczyniła w Afryce oraz Ameryce Południowej. Wreszcie, na dnie morskim Oceanu Spokojnego kryją się najcenniejsze surowce, które można wykorzystać tak dla wygrania konkurencji gospodarczej, jak i do zdobycia przewagi militarnej, a być może także i do narzucenia własnego międzynarodowego porządku. Stąd tak istotne jest dostosowanie obowiązujących norm prawa międzynarodowego do rozwijającej się w zawrotnym tempie technologii. Stały monitoring poczynań państw na największym na Ziemi Oceanie Spokojnym oraz gotowość NATO – najpotężniejszego sojuszu polityczno-militarnego – do reagowania na zagrożenia ze strony autorytarnych reżimów może pomóc w zapobieżeniu najbardziej niszczycielskiej dla ludzkości wojny – wojny o zasoby.
Co istotne, NATO nie posiada wypracowanej ani nawet zamierzonej polityki wobec regionu Indo-Pacyfiku, jako teatru przyszłych działań zbrojnych czy operacji wojskowych, tak humanitarnych czy pokojowych, na wypadek klęsk żywiołowych bądź wspomagania swoich sojuszników podczas sytuacji kryzysowych. Jednak to
wybrane państwa Sojuszu zorientowane są na ten region w zależności od ich interesów. Bezsprzecznie to w interesie Stanów Zjednoczonych leży uniemożliwienie Chinom utrzymania i/lub poszerzenia strefy wpływów na Oceanie Spokojnym. Dążenia ChRL do ubiegania się o zwierzchnictwo nad spornymi terytoriami, w tym terytoriami morskimi, zwłaszcza na Morzu Południowochińskim, dążenia do ustanowienia alternatywnych międzynarodowych instytucji finansowych, polityczne deklaracje, iż od teraz to Chiny i Rosja będą stać na straży porządku światowego opartego na prawie międzynarodowym 5 [a zatem ich autorytarnej interpretacji], skończywszy na rozwoju zdolności wojskowych skierowanych bezpośrednio przeciw USA i ich sojusznikom [przede wszystkim podpisanie paktu wojskowego z Wyspami Salomona zezwalające-
go Marynarce Wojennej Chińskiej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej na stałą obecność w Oceanii w celu tłumienia ewentualnych powstań antychińskich oraz przeprowadzenia ataku zbrojnego chociażby na Tajwan]. Nie bez powodu zatem USA nalegały na innych członków w NATO, aby uwzględnić w cytowanych wyżej dwóch dokumentach powagę regionu Indo-Pacyfiku wraz z wyraźnym podkreśleniem szkodliwych taktyk ChRL. Chiny są wszak pierwszym wielkim mocarstwem od czasów przedwojennej Japonii, które rzuciło wyzwanie dominacji morskiej Stanów Zjednoczonych będącej po II wojnie światowej kamieniem węgielnym globalnej potęgi USA i ich bezpieczeństwa narodowego. Niezaprzeczalnie to rozwój potęgi Chin stanowi największe wyzwanie dla bezpieczeństwa USA 6 .
5. P. Sauer and A. Hawkins, Xi Jinping says China ready to ‘stand guard over world order’ on Moscow visit: https://www.theguardian.com/ world/2023/mar/20/xi-jinping-vladimir-putin-moscow-ukraine-war
6. R.S. Ross, What Does the Rise of China Mean for the United States? [in:] “The China Questions: Critical Insights into a Rising Power”, Jennifer Rudolph and Michael Szonyi (red.), Harvard University Press, Cambridge, MA, 2018.
Indo-Pacyfik jest wymieniany jedynie dwa razy w Koncepcji Strategicznej NATO 2022, co jednak stanowi więcej niż kiedykolwiek wcześnie w historii Sojuszu. Paragraf 45 stanowi, iż region ten jest „ważny dla NATO, biorąc pod uwagę, że wydarzenia w tym regionie mogą bezpośrednio wpłynąć na bezpieczeństwo euroatlantyckie. Wzmocnimy dialog i współpracę z nowymi i obecnymi partnerami w Indo-Pacyfiku, aby stawić czoła ponadregionalnym wyzwaniom i wspólnym interesom w zakresie bezpieczeństwa”. Sojusz oraz jego partnerzy, zarówno z Oceanu Spokojnego, jak i z Oceanu Indyjskiego, mają jednak nieco odmienne postrzeganie bezpieczeństwa morskiego. Jak łatwo się domyślić, zależy to od wzrostu gospodarczego i interesów państwa. Najlepszym przykładem obrazującym to podejście jest nomenklatura strategii swobody żeglugi w regionie Indo-Pacyfiku. Rząd japoński opowiada się za tym, aby Indo-Pacyfik był „wolny i otwarty”, indyjski – „wolny, otwarty i obejmu-
jący wszystkich”, australijski – „otwarty, stabilny, bezpieczny i prosperujący”, a amerykański –„wolny i otwarty, połączony, zamożny, odporny i bezpieczny”.
W dobie GPC NATO musi jeszcze ściślej współpracować z podobnie myślącymi państwami z Azji i Oceanii. 31 państw członkowskich wraz z Australią, Nową Zelandią, Republiką Korei i Japonią zgodziło się zintensyfikować dialog polityczny i rozpocząć praktyczną współpracę i koordynację. Raport Strategiczny wyraźnie stwierdza, również w sposób znacznie bardziej bezpośredni niż Koncepcja Strategiczna, iż Chiny i Rosja oferują nową regionalną alternatywę dla biednych, rozwijających się państw regionu Indo-Pacyfiku, które już teraz walczą o przetrwanie. Prezydenci Xi Jinping i Władimir Putin próbują zakwestionować dobrowolne i otwarte dla każdego państwa podstawy nawiązywania stosunków międzynarodowych. Raport NATO przewiduje, że Indo-Pa-
cyfik w najgorszym scenariuszu, któremu należy zapobiec, prawdopodobnie przekształci się w coś na kształt federacji chińskiej lub ChRL odseparuje od świata Zachodu wybrane kraje za pomocą środków ekonomicznych, dyplomatycznych bądź wojskowych. Taki podział i silna zależność od komunistycznego systemu wartości już „zagroziły rządom prawa, porządkowi międzynarodowemu, wartościom demokratycznym, wolności morskiej, suwerenności i integralności terytorialnej” 7 .
Autor: dr Joanna Siekiera
Jest prawnikiem międzynarodowym, doktorem nauk o polityce publicznej. Pracuje jako doradca prawny i wykładowca w wielu instytucjach wojskowych: NATO, Amerykańskiej Piechocie Morskiej, siłach zbrojnych m.in. Finlandii czy Turcji. Skończyła postdoktorat na Uniwersytecie w Bergen w Norwegii oraz studia doktorskie w Uniwersytecie Wiktorii w Nowej Zelandii. Jest autorką 100 publikacji naukowych w kilku językach, 40 opinii prawnych dla polskiego Ministerstwa Sprawiedliwości oraz książki „Polityka regionalna na Południowym Pacyfiku”, a także redaktorką 7 monografii z zakresu prawa międzynarodowego, stosunków międzynarodowych i bezpieczeństwa.
Warsaw Institute ul. Wilcza 9, 00-538 Warszawa, Polska +48 22 417 63 15 office@warsawinstitute.org
© COPYRIGHT 2023 Warsaw Institute
Opinie zawarte w niniejszej publikacji odzwierciedlają wyłącznie poglądy autorów.
SFINANSOWANO ZE ŚRODKÓW NARODOWEGO INSTYTUTU WOLNOŚCI - CENTRUM ROZWOJU SPOŁECZEŃSTWA OBYWATELSKIEGO W RAMACH RZĄDOWEGO