Niepewność na hiszpańskiej scenie politycznej

Oczy całej Europy niedawno zwróciły się na Hiszpanię, gdzie 23 lipca odbyły się wybory parlamentarne. Niespełna rok przed unijnymi wyborami również oficjele w Brukseli uważnie przyglądali się przedwyborczym sondażom, które dawały podobne szanse głównym oponentom: prawicowo-konserwatywnej Partii Ludowej (PP) oraz

lewicowej Socjalistycznej Partii Robotniczej (PSOE). Hiszpania obecnie sprawuje przewodnictwo w Radzie Unii Europejskiej, zaś od nowego rządu może zależeć stanowisko Madrytu w tak kluczowych dla wspólnoty kwestiach jak polityka klimatyczna lub migracyjna.

Nowa perspektywa

Przedterminowe wybory parlamentarne ogłosił premier Pedro Sanchez po przegranych przez kierowanych przez niego socjalistów z PSOE wyborach regionalnych i lokalnych z 28 maja br. Głosowanie obnażyło polaryzację nastrojów społecznych w Hiszpanii. W trakcie kampanii na pierwszy plan wysunęły się kwestie energetyczne, a także praw kobiet oraz społeczności LGBTQ+. Nie brakowało jednak nacjonalistycznych oraz antyimigranckich haseł.

Emocjonujące starcie wyborcze ostatecznie rozstrzygnęło się na korzyść Partii Ludowej, która zdobyła 33 proc. głosów. Drugie miejsce, jak wynikało z pierwszych danych sondażowych, przypadło Socjalistycznej Partii Robotniczej z 31,7 proc. głosów. O ostatecznym wyniku zadecydowały głosy oddane przez Hiszpanów poza granicami kraju. Państwowa komisja wyborcza Hiszpanii rozpoczęła w piątek proces ponownego liczenia głosów oddanych w niedzielę w lokalach wyborczych poza granicami kraju. W ten sposób

z mandatem pożegnał się premier Sanchez. Głosy oddane za granicą zagwarantowały konserwatywnej PP i lewicowej PSOE odpowiednio 136 i 126 mandatów w Kongresie Deputowanych. Dzięki przeliczeniu głosów w lokalach wyborczych poza granicami Hiszpanii PP znalazła się w korzystnej pozycji i możliwe, że powoła koalicyjny rząd wraz z nacjonalistyczną partią Vox oraz centroprawicową Koalicją Kanaryjską.

Mimo to Hiszpanie jednoznacznie sprzeciwiają się koalicji prawicowej Partii Ludowej i radykalnej partii Vox. Ugrupowanie założyli w 2003 r. byli członkowie Partii Ludowej, którzy byli niezadowoleni z działań podjętych przez partię. Nieraz krytykowano ich za radykalne postulaty przeciwko migracji oraz za odebraniem praw kobietom oraz przedstawicielom społeczności LGBTQ+. Niedzielne wybory w Hiszpanii z zapartym tchem śledziły także partie konserwatywne w całej Europie. Jeśli, zgodnie z przewidywaniami, dojdzie do koalicji PP i Vox, stanowi-

sko premiera ma szansę objąć lider Vox Santiago Abascal. Zdecyduje o tym umowa koalicyjna, jaką obie partie mają zawrzeć jeszcze w sierpniu.

Większość Hiszpanów zagłosowała na PSOE, by wyrazić swój sprzeciw i tym samym wybrać mniejsze zło. Wyborcy nie opowiadają się za daną partię ze względu na program polityczny, a dlatego, by do władzy nie dopuścić innego ugrupowania. Taka postawa może jednak znacząco zaważyć na sytuacji politycznej i gospodarczej kraju.

Koalicji pomiędzy Vox i PP nie udało się wcześniej nawiązać w Estremadurze, jednej ze wspólnot autonomicznych Hiszpanii. Przewodnicząca lokalnych struktur PP Maria Guardiola w ostrych słowach skrytykowała ugrupowanie za wrogość wobec kobiet, migrantów oraz społeczność LGBTQ+ 1. Tydzień później, w ramach koalicji z Vox, Guardiola objęła funkcję przewodniczącej regionu. Ponadto były lider PP Pablo Casado w przeszłości niejednokrotnie negatywnie wypowiadał się na temat skrajnie prawicowego ugrupowania. Jego partia zmieniła ton w obliczu sondaży przychylnych radykałom i obecnie szykuje się do wspólnych rządów. Kierownictwo PP początkowo opowiadało się za rokowaniami z Vox, by chwilę wykluczyć takie rozwiązanie, co wzbudziło jedynie nieufność elektoratu partii.

Tendencję tę zobrazowały przedwyborcze sondaże w maja i czerwca. Z kolei w przeddzień wyborów na Facebooku i Twitterze pojawiły się sfabrykowane filmy rzekomo przedstawiające członków komisji wyborczych dopuszczających się oszustw wyborczych 2 . Nie ustalono, by za informacją stała jakakolwiek partia polityczna.

Partia Pedro Sancheza nie uzyskała 176 mandatów, czyli większości pozwalającej na samodzielne sprawowanie władzy. Hiszpańscy wyborcy głosowali przeciw, co pogłębiło impas wyborczy w kraju. W połowie sierpnia planowane jest pierwsze po wakacjach posiedzenie parlamentu. Wiele jest tu niewiadomych – tak samo jak wizji nowego koalicyjnego rządu. Niemniej jednak, mało prawdopodobne, by PP szykowała się na koalicję z PSOE. Polaryzacja polityczna dobitnie świadczy o zmianach na hiszpańskiej scenie politycznej. Nie jest to jednak tak oczywiste, jakby się mogło wydawać.

Większe ogólnokrajowe ugrupowania polityczne muszą bowiem zawrzeć sojusz z mniejszymi partiami regionalnymi. W przeszłości PSOE często wchodziła w koalicję z partiami mniejszościowymi, m.in. Baskijską Partią Nacjonalistyczną (PNV), Galicyjskim Blokiem Nacjonalistycznym (BNG), Republikańską Lewicą Katalonii (ERC) czy separatystyczną baskijską partią EH Bildu. Ta ostatnia opowiada się za uznaniem niepodległości Kraju Basków. Utworzona w 2011 r. koalicja reprezentuje ugrupowania socjalistyczne i separatystyczne i w dalszym ciągu silnie powiązana jest z ETA, organizacją terrorystyczną hiszpańskich Basków. Czterdziestu czterech kandydatów w wyborach regionalnych skazano za terroryzm, zaś siedmiu – za morderstwo 3. Regionalne ugrupowania mogą czerpać wymierne korzyści z rozdrobnienia hiszpańskiej sceny politycznej. Już dziś mają decydujący głos w krajowej polityce; cztery lata temu dzięki przychylności partii Teruel Existe (Teruel Istnieje) Sanchez mógł stworzyć pierwszy w Hiszpanii koalicyjny gabinet od czasu wojny domowej 4 .

1. Sam Jones, “How Spain’s conservatives joined forces with far-right Vox” The Guardian (21 lipca 2023 r.).

2. McMahon Méabh, Elly Laliberte, Rina Zhubi, “Brussels, My Love? Why Europe should care about the Spanish elections?” Euronews (29 lipca 2023 r.).

3. Laura Llach, “Spanish elections re-open deep wounds, as ETA terrorists run for political office” Euronews (19 maja 2023 r.)

4. Hernandez-Morales Aitor, “Spanish election: The forgotten regions could decide who winins” POLITICO ( 21 lipca 2023 r.).

Obawy o gospodarkę

Hiszpania stanowi obecnie czwartą co do wielkości gospodarką unijną, na którą silnie oddziałują polityczne zawirowania. Oficjalne wyniki komisji wyborczej po przeliczeniu głosów oddanych poza granicami kraju pogłębią niestabilność na hiszpańskim rynku i negatywnie wpłyną na politykę fiskalną, system bankowy czy kolejne etapy transformacji energetycznej.

Indeks Ibex, grupujący 35 największych spółek na giełdzie papierów wartościowych w Madrycie, spadł o 1,3 proc. Powodem relatywnej słabości hiszpańskiego parkietu mogą być obawy o skutki polityczne wyborów. Zagraniczni inwestorzy mniej chętnie inwestują na hiszpańskim rynku.

Osłabiona pandemicznymi restrykcjami gospodarka jest mniej odporna na kolejne wstrząsy. Jako że Hiszpania coraz dotkliwiej odczuwa skutki klimatycznego, kwestie energetyczne

odgrywają obecnie dużą rolę w dyskursie publicznym, zaś rosnące ceny energii zagrażają wielu konsumentom oraz firmom.

Polityka PSOE mówi o rozpoczęciu zamykania istniejących bloków już od 2027 roku i kompletnego odstawienia atomu do 2035 roku, z kolei PP postuluje modernizację i przedłużenie czasu życia istniejących elektrowni jądrowych. Szacuje się, że 20,3 proc. energii elektrycznej w Hiszpanii pochodzi z atomu. Każda kolejna decyzja w sprawie elektrowni jądrowych musi zyskać aprobatę opinii publicznej, w szczególności największych przedsiębiorstw energetycznych takich jak Acciona Energia, Endesa i Iberdrola.

Prognozuje się osłabienie hiszpańskiej gospodarki po krótkotrwałym wzroście za sprawą rynku turystycznego. Gospodarka Hiszpanii i tak radzi

sobie lepiej na tle innych krajów strefy euro, aczkolwiek boryka się z wieloma trudnościami, m.in wysokim poziomem zadłużenia i nieelastycznym

Wybory w Hiszpanii a Unia Europejska

Hiszpania sprawuje prezydencję w Radzie Unii Europejskiej do końca tego roku. W ciągu miesiąca władze w Madrycie przyspieszyły prace nad zawarciem umowy o wolnym handlu między UE i Mercosurem oraz porozumienia migracyjnego.

Priorytetem hiszpańskiej prezydencji jest także powrót do zasad polityki fiskalnej w 2024 r 6. Za

sprawą nowych reguł fiskalnych Unii Europejskiej można bowiem zminimalizować negatywne skutki reform forsowanych przez kolejne rządy.

Wyniki wyborów w Hiszpanii z pewnością przełożą się na przyszłoroczne wybory do Parlamentu Europejskiego, w których triumfować mogą skrajnie prawicowe ugrupowania.

5. Thierie Wouter, “Spanish elections unlikely to hamper growth outlook” ING (12 lipca 2023 r.).

6. Javier Rouillet, Nichola James, “Spanish Elections: Main Implications Under the Most Likely Political Outcomes” DBRS Morningstar (20 czerwca 2023 r.).

EFE, JOSÉ MANUEL PEDROSA

rynkiem pracy 5. Wobec tego rosną obawy o przyszłość kraju.

Wnioski

Hiszpański elektorat jest obecnie bardzo rozdrobniony, zaś ugrupowań opozycyjnych nie łączą już te same wartości. Ponieważ wyborcy niejako oddali głos przeciwko koalicji PP-Vox, można zaryzykować stwierdzeniem, że mniejszym zaufaniem darzą rząd Pedro Sancheza. Jednocześnie na pierwszy plan wysuwają się separatyści z Katalonii, Kraju Basków i Galicji, stanowiąc alternatywę dla wyborców rozczarowanych rządami partii prawicowych i lewicowych.

Bibliografia:

Hernandez-Morales Aitor, “Spanish election: The forgotten regions could decide who winins” POLITICO ( 21 lipca 2023 r.).

https://www.politico.eu/article/kingmakersspains-hyperlocal-parties-Vox-sanchez-guitarteteruel/

Jones Sam, “How Spain’s conservatives joined

Na pierwszej po wakacyjnej przerwie sesji hiszpańskiej parlamentu w połowie sierpnia deputowani zagłosują w sprawie nowego rządu. Brak porozumienia w tej kwestii równoznaczny jest z kolejną turą wyborów w grudniu tego roku. Pewne jest jednak, że próżnia władzy i polityczny chaos mogą doprowadzić do wzrostu radykalizmu w całym kraju.

forces with far-right Vox” The Guardian (21 lipca 2023 r.). https://www.theguardian.com/ world/2023/jul/21/how-spains-conservativesjoined-forces-with-far-right-Vox

MIGUEL RIOPA AFP GETTY IMAGES

Llach Laura, “Spanish elections re-open deep wounds, as ETA terrorists run for political office” Euronews (19 maja 2023 r.). https://www. euronews.com/2023/05/19/spanish-elections-reopen-deep-wounds-as-eta-terrorists-run-forpolitical-office

Lynch Suzanne, Cristina Gonzalez. “Spanish election aftermath and the watering down of the EU’s anti-SLAPPs law” POLITICO (27 lipca 2023 r.). https://www.politico.eu/podcast/spanish-election-aftermath-and-the-watering-down-of-theeus-anti-slapps-law/

McMahon Méabh, Elly Laliberte, Rina Zhubi, “Brussels, My Love? Why Europe should care about the Spanish elections?” Euronews (29 lipca 2023 r.). https://www.euronews.com/myeurope/2023/07/29/brussels-my-love-why-europeshould-care-about-the-spanish-elections

Vinocur Nicholas,“Spanish election puts Europe on edge” POLITICO (21 lipca 2023 r.). https:// www.politico.eu/newsletter/brussels-playbook/ spanish-election-puts-europe-on-edge/

Morel Sandrine, “Spanish elections leave Europe wavering between relief and fear of deadlock” Le Monde (25 lipca 2023 r.).

https://www.lemonde.fr/en/international/ article/2023/07/25/spanish-elections-leaveeurope-wavering-between-relief-fear-ofdeadlock_6066553_4.html

Thierie Wouter, “Spanish elections unlikely to hamper growth outlook” ING (12 lipca 2023 r.).

https://think.ing.com/articles/spain-upcomingelections-present-limited-risks-to-the-growthoutlook/#a1

Rouillet Javier, Nichola James, “Spanish Elections: Main Implications Under the Most Likely Political Outcomes” DBRS Morningstar (20 czerwca 2023 r.). https://www.dbrsmorningstar. com/research/416078/spanish-elections-mainimplications-under-the-most-likely-politicaloutcomes

Autor: Katja-Elisabeth Herrmann

Katja-Elisabeth jest pracownikiem naukowym w Warsaw Institute. Ukończyła studia magisterskie z zakresu spraw transatlantyckich w Kolegium Europejskim (Warszawa) oraz Fletcher School of Law and Diplomacy na Tufts University, jednocześnie będąc studentką Harvard Kennedy School of Government (Boston). Ponadto Katja-Elisabeth posiada tytuł licencjata w dziedzinie stosunków międzynarodowych i organizacji międzynarodowych, który połączyła z dyplomem z prawa międzynarodowego i europejskiego (LLB) na Uniwersytecie w Groningen.

Jej badania poświęcone są głównie transatlantyckim tematom bezpieczeństwa i obrony, w szczególności nowym i przełomowym technologiom. Niedawno otrzymała stypendium polityki publicznej Squire Patton Boggs Foundation w na prowadzenie badań nad polityką wewnętrzną USA i Inicjatywą Trójmorza. Interesuje się również cyberbezpieczeństwem i zarządzaniem kryzysowym.

Niedawno w Fletcher School zaprezentowała swoje badania na temat politycznego i przemysłowego krajobrazu technologii półprzewodnikowych w USA i UE. Zamierza kontynuować prace badawcze, koncentrując się na wyzwaniach i możliwościach związanych z zamówieniami wojskowymi dla sojuszników NATO.

Warsaw Institute ul. Wilcza 9, 00-538 Warszawa, Polska +48 22 417 63 15 office@warsawinstitute.org

© COPYRIGHT 2023 Warsaw Institute

Opinie zawarte w niniejszej publikacji odzwierciedlają wyłącznie poglądy autorów.

SFINANSOWANO ZE ŚRODKÓW NARODOWEGO INSTYTUTU WOLNOŚCI - CENTRUM ROZWOJU SPOŁECZEŃSTWA OBYWATELSKIEGO W RAMACH RZĄDOWEGO