Ukraina w drugim roku wojny z Rosją by Warsaw Institute

— RAPORT SECJALNY —

21/12/2023

UKRAINA W DRUGIM ROKU WOJNY OBRONNEJ Z ROSJĄ CZY DA SIĘ TRWALE POWSTRZYMAĆ EKSPANSJONIZM KREMLA? MARIUSZ PATEY

UKRAINA W DRUGIM ROKU WOJNY OBRONNEJ Z ROSJĄ CZ Y DA SIĘ TRWALE POWSTRZ YMAĆ EKSPANSJONIZM KREML A?

Raport Specjalny

www.warsawinstitute.org

UKRAINA W DRUGIM ROKU WOJNY OBRONNEJ Z ROSJĄ CZ Y DA SIĘ TRWALE POWSTRZ YMAĆ EKSPANSJONIZM KREML A?

„Wojna jest tylko kontynuacją polityki innymi środkami” Carl von Clausewitz

Po początkowych sukcesach inwazji rosyjskiej z 22 lutego 2022 r. wynikających z zaskoczenia Sił Zbrojnych Ukrainy ofensywa Moskwy utknęła. W paru miejscach Ukraińcy podjęli udane działania kontrofensywne i odbili część okupowanego terytorium. W 2023 r. SZU zaryzykowały kolejną próbę odwetu w celu wyzwolenia jak największej części terytorium Ukrainy. Niestety, mimo taktycznych sukcesów do przełamania rosyjskiej obrony nie doszło. Pojawiło się wiele głosów – także ze strony ukraińskich wojskowych – twierdzących, że pełny sukces może być trudny do osiągnięcia, a Rosjanie nie powiedzieli jeszcze ostatniego słowa.

W tekście autor próbuje odpowiedzieć na pytania: Jakie cele wojny postawił sobie Kreml? Co można uznać za zwycięstwo Rosji w wojnie? Jakie to niesie ryzyko dla Polski, państw regionu, NATO?

wsparcia przyjaznych państw Ukraina ma szansę, by wyprzeć wojska FR ze swojego terytorium i przymusić Kreml do pokoju?

Jakie są cele Kijowa?

Co należałoby zrobić, by Rosja wycofała trwale swoje wojska z całego terytorium Ukrainy?

Czy bez znacznie większego niż do tej pory

Wnioski: Obie strony konfliktu, tzn. agresor i napadnięty, wyciągają wnioski i uczą się w trakcie trwania działań wojennych. Gdy porówna się potencjał demograficzny i gospodarczy Rosji i Ukrainy, okaże się, że Ukraina będzie miała poważne problemy, gdy uda się Kremlowi odizolować Kijów od pomocy Zachodu. Rosja szybko reaguje na pojawiające się możliwości: dostosowuje strategię do aktualnej sytuacji i wykorzystuje każdą przewagę. Raz ustalony plan jest konsekwentnie realizowany aż do momentu, gdy dana sytuacja przestaje być korzystna dla Rosji. Na poziomie taktycznym łatwo dostosowuje się ona do sytuacji, modyfikuje model działania, rozciąga czas realizacji założonych celów. Walka z Ukrainą polega nie tylko na prowadzeniu z różną intensywnością działań militarnych, lecz www.warsawinstitute.org

także na używaniu narzędzi hybrydowych: dyplomatycznych, ekonomicznych, psychologicznego oddziaływania na społeczeństwo czy korupcji politycznej. Wygrana Rosji może doprowadzić do kolejnej masowej emigracji z Ukrainy oraz kolejnych konfliktów w regionie prowokowanych przez Kreml. Zagrożone mogą czuć się: Gruzja, Mołdawia, byłe republiki Azji Centralnej, a także kraje nadbałtyckie i w dalszej kolejności dawne państwa satelickie ZSRR, w tym Polska. Aby zapobiec kolejnym aktom zbrojnej przemocy ze strony Kremla, państwa tzw. kolektywnego Zachodu powinny zrobić wszystko, by wojna napastnicza, przemoc prowadziły wyłącznie do kosztów politycznych, gospodarczych i społecznych, a nie do zysków, zwłaszcza terytorialnych. Raport Specjalny

UKRAINA W DRUGIM ROKU WOJNY OBRONNEJ Z ROSJĄ CZ Y DA SIĘ TRWALE POWSTRZ YMAĆ EKSPANSJONIZM KREML A?

Widoczne nieodwracalne straty wynikające z realizacji obecnej polityki mogą w przyszłości zniechęcić do kolejnych zbrojnych agresji na sąsiednie kraje. Rosji nie można lekceważyć. Nie należy też okazywać strachu, chwiejności i braku determinacji. Rzeczywiste ograniczenie agresji Kremla nastąpi tylko wtedy, kiedy Rosjanie uznają, że nic

nie zyskają. Nie można na siłę unikać starcia z FR, bo taka postawa tylko utwierdza Kreml w przekonaniu, że jego polityka jest słuszna. Rosja nie użyje broni jądrowej przeciwko państwom mogącym odpowiedzieć na ten atak. Niepowodzenie w wojnie, koszty ekonomiczne, a nawet pewne ubytki terytorialne to nie powód do samozagłady Rosji.

Wstęp Elity rządzące na Kremlu nigdy nie pogodziły się z rozpadem ZSRR, uważając go za największe nieszczęście XX wieku. Dla wzmacniającej się Rosji Ukraina była priorytetowym terenem do przywłaszczenia ze względów światopoglądowych i doktrynalnych. W. Putin wprost stwierdził, że Ukraińcy i Rosjanie to jeden naród, który powinien żyć w jednym państwie1. Większość analityków odebrało ten tekst jako pogróżkę wobec władz Ukrainy starających się utrzymać niezależność od Kremla2. Kreml wprost nawiązuje do władców imperialnej Rosji: Piotra I, Katarzyny II, a także działaczy i ideologów rosyjskiego imperializmu i nacjonalizmu: Pawła Andriejewicza Szuwałowa, Aleksandra Iwanowicza Dubrowina, Iwana Iljina, Wasilija Rozanowa, autora Apokalipsy naszych czasów. Rozanow – antyklerykał, przeciwnik prawosławia – był jak Iljin rosyjskim nacjonalistą. W obecnych działaniach Kremla można dostrzec fascynacje totalitaryzmem, wiarą w determi-

nizm dziejowy i przekonanie o kluczowej roli rosyjskiego posłannictwa. Antyukraińskość jest przejawem frustracji spowodowanej tym, że Kijów nie chce przyjąć proponowanej mu roli członka „ruskiego miru”. Zachód, demokracja to zło, upadek społeczeństwa według wielu mainstreamowych polityków rosyjskich. Można doszukać się tu inspiracji współczesnymi rosyjskimi teoretykami „ruskiego miru” – Konstantinem Kryłowem i Dmitrijem Gałkowskim, a także Aleksandrem Duginem3. Próbowano przeprowadzić reintegrację za pomocą wielu metod wchodzących w skład instrumentarium wojny hybrydowej. Dochodziło do korumpowania lokalnych elit, uzależniania gospodarek od rosyjskich surowców, a także od rosyjskiej infrastruktury. Jednocześnie przyczyniano się do kryzysów gospodarczych, osłabiano struktury państwowe, umacniając w społeczeństwie przekonanie, że nie mogą one funkcjonować w oderwaniu od porządkującej roli Kremla. Sprzyjały temu utrzymujący się na terenach po-

1. https://poland.mid.ru/web/polska_pl/newsy/-/asset_publisher/3psDnrqSiRBY/content/artykul-prezydenta-federacji-rosyjskiej-wladimiraputina-o-historycznej-jednosci-rosjan-i-ukraincow-opublikowany-12-lipca-2021-roku-?inheritRedirect=false [dostęp 9.09.2023]. 2. https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2021-07-13/putin-ukraincy-to-rosjanie-ukraina-to-anty-rosja [dostęp 9.09.2023]. 3. https://defence24.pl/geopolityka/to-on-przekonal-putina-by-uderzyc-polityczne-kulisy-rosyjskiej-inwazji-analiza [dostęp 9.09.2023].

Raport Specjalny

www.warsawinstitute.org

UKRAINA W DRUGIM ROKU WOJNY OBRONNEJ Z ROSJĄ CZ Y DA SIĘ TRWALE POWSTRZ YMAĆ EKSPANSJONIZM KREML A?

sowieckich sentyment do ZSRR, a także powodzenie Kremla w walce z korupcją i inną przestępczością. Mimo tych przejściowych sukcesów społeczeństwa stawiały opór. Kreml umiejętnie starał się izolować ofiary od możliwej pomocy świata zachodniego. Starano się przedstawiać Rosję jako ofiarę zaborczych planów NATO. Rosja musi się bronić, odsuwać niebezpieczeństwo, jakie jej ponoć grozi ze strony USA, dlatego zajmuje na przykład Krym. Rosja musi wspierać swoich rodaków narażonych na lokalne przejawy szowinizmu4. Niestety wielu polityków na Zachodzie przyjmuje te propagandowe narracje, szukając winy w polityce swoich państw, a nie w Rosji. Ci pożyteczni idioci stoją za tzw. realizmem politycznym, który ma tyle z realizmem wspólnego, że w przyszłości doprowadzi do wzrostu realnego zagrożenia ze strony Moskwy. Putin nie obawia się, że państwa NATO przeszkodzą mu w jego ekspansjonistycznej polityce, i dlatego ją realizuje. NATO jest dla niego niewygodne oczywiście z powodu planowanej reintegracji członków NATO, tj. krajów nadbałtyckich, czy ewentualnego powrotu do Europy Środkowej. Narody pozbawione ochrony NATO muszą walczyć same o wolność i suwerenność z imperialną Moskwą. Przyjmowanie nowych członków do NATO irytuje Kreml w kontekście planowanych nabytków terytorialnych i rozszerzania wpływów. Chęć utrzymania swojego państwa w odrębności od Moskwy była szczególnie zauważalna na Ukrainie. Kolejne protesty budowały kapitał społeczny i osłabiały oligarchiczne prorosyjskie elity rządzące. Młode pokolenie Ukraińców coraz śmielej spogląda na Zachód. Po rewolucji

godności, okupionej krwią wielu ukraińskich patriotów, Kreml zorientował się, że trwale traci poparcie mimo przeznaczanych dużych środków na agentury wpływu. Gospodarka ukraińska zaczęła się rozwijać mimo tlącego się konfliktu zbrojnego w Donbasie, presji ekonomicznej ze strony Rosji, pandemii COVID-19, jak i barier handlowych ze strony rozwiniętych gospodarek Zachodu (stopniowo znoszonych, trzeba przyznać)5. Rosja zrozumiała, że wyczerpały się możliwości przywrócenia środkami hybrydowymi zwierzchności politycznej nad Kijowem. Kreml toczy wojnę z Ukrainą, ponieważ chce ją sobie całkowicie podporządkować. Ten plan nie musi być zrealizowany w krótkim czasie. Można uznać, że zwycięstwem Rosji w wojnie jest uzyskanie nabytków terytorialnych, trwałe osłabienie gospodarki i demografii Ukrainy – a co za tym idzie – jej zdolności obronnych, niedopuszczenie, by zintegrowała się ze strukturami NATO i UE. Sukces Rosji, nawet częściowy, niesie ryzyko dla państw regionu, dla Polski, NATO. Silniejsza Rosja to ambitniejsze plany; będzie ona dążyć w kolejnych latach do dalszej ekspansji terytorialnej na przestrzeni posowieckiej. Brak adekwatnej reakcji ze strony Zachodu może spowodować, że dojdzie do próby przetestowania NATO-wskiej determinacji do obrony swoich członków z Europy Środkowo-Wschodniej – na przykład Bałtów.

4. https://czasopisma.marszalek.com.pl/images/pliki/pomi/03/pomi201702.pdf [dostęp 9.09.2023]. 5. https://www.rp.pl/dane-gospodarcze/art19142191-ukraina-konczy-2021-rok-najwyzszym-pkb-w-historii [dostęp 14.03.2023].

www.warsawinstitute.org

Raport Specjalny

UKRAINA W DRUGIM ROKU WOJNY OBRONNEJ Z ROSJĄ CZ Y DA SIĘ TRWALE POWSTRZ YMAĆ EKSPANSJONIZM KREML A?

Pierwsza faza wielkoskalowej agresji rosyjskiej na Ukrainę (24 lutego 2022 – 6 września 2022) Plan zakładał szybkie zajęcie Kijowa, narzucenie reżimu posłusznego Kremlowi i usankcjonowanie inkorporacji terytoriów uznawanych przez Kreml za swoje6. Osłabiona terytorialnie, gospodarczo i demograficznie Ukraina byłaby w późniejszych latach zintegrowana z FR w podobny sposób jak Białoruś. W przypadku oporu kolejna interwencja zbrojna miałaby już przebieg bardziej

kontrolowany przez Kreml. Celem Kijowa było (i jest) przywrócenie integralności swoich granic, wypchnięcie wojsk rosyjskich ze swojego terytorium i zapewnienie sobie warunków do trwałego pokoju, tj. wejście do struktur NATO i UE.

Druga faza wojny 6 września 2022 r. siły ukraińskie rozpoczęły kontrofensywę w obwodzie charkowskim. Według przedstawicieli ukraińskiego ministerstwa obrony przez pierwsze dziesięć dni wojska ukraińskie odbiły około 8,5 tys. km². 21 września 2022 r. prezydent Rosji Władimir Putin ogłosił oficjalnie częściową mobilizację, która jednak już

od jakiegoś czasu trwała. W październiku 2022 r. Ukraińcy odbili miasto Łyman w obwodzie donieckim. 11 listopada 2022 wkroczyli do opuszczonego przez Rosjan Chersonia. Siły ukraińskie nie miały już jednak możliwości dalszych działań ofensywnych.

Przebieg walk (grudzień 2022 – czerwiec 2023) Na przełomie roku 2022 i 2023 najcięższe walki toczyły się w rejonie Bachmutu. Rosjanie skorygowali taktykę – zintensyfikowali ataki na ukraińską infrastrukturę krytyczną. Tu można dopatrzyć się próby skopiowania taktyki NATO

w operacji „Allied Force” – przeprowadzonej przez siły Sojuszu Północnoatlantyckiego między 24 marca i 20 czerwca 1999 r. Operacja lotnicza na terenie Federalnej Republiki Jugosławii miała przymusić rząd w Belgradzie, by zaprzestał do-

6. https://wiadomosci.wp.pl/niezbity-dowod-na-fiasko-planu-putina-wpadka-agencji-z-rosji-6742127344458240a [dostęp 14.03.2023].

Raport Specjalny

www.warsawinstitute.org

UKRAINA W DRUGIM ROKU WOJNY OBRONNEJ Z ROSJĄ CZ Y DA SIĘ TRWALE POWSTRZ YMAĆ EKSPANSJONIZM KREML A?

konywania czystek etnicznych na terenie Kosowa oraz zdemokratyzował Jugosławię. Rosjanie w swojej propagandzie wykorzystali także elementy NATO-wskiej retoryki uzasadniającej atak na Jugosławię. Oczywiście rosyjskiej propagandy nie można odbierać inaczej niż pastisz. Prawdziwe cele ukryto za fałszywymi oskarżeniami demokratycznych rządów

w Kijowie o nazizm i faszyzm. Rosjanie prowadzili ofensywę także w rejonie Awdijiwki. W maju 2023 r. siły rosyjskie ostatecznie zajęły Bachmut. 6 czerwca 2023 r. wysadziły położoną w Nowej Kachowce zaporę Kachowskiej Elektrowni Wodnej, co stanowiło poważne zagrożenie dla życia i zdrowia mieszkających w pobliżu ludzi.

Działania wojenne od czerwca 2023 r. W czerwcu 2023 r. siły ukraińskie rozpoczęły kontrofensywę mającą na celu dalsze wyzwalanie okupowanych przez Rosję ukraińskich terytoriów. W drugiej połowie miesiąca wojska ukraińskie dotarły do okolic miejscowości Krasnohoriwka w okręgu donieckim, która od 2014 r. znajdowała się pod faktyczną kontrolą Kremla.

Pierwsze tygodnie kontrofensywy przyniosły Ukrainie ograniczone efekty. Pod koniec sierpnia wyzwolono wioskę Robotyne w obwodzie zaporoskim. Rosyjska obrona okazała się skuteczniejsza, niż się spodziewano. Ukraina ma nadal duży problem z osiąganiem celów kontrofensywy7.

Próby rozmów pokojowych Ukraina podjęła działania na rzecz dyplomatycznego zakończenia konfliktu zbrojnego. W tym celu odbyły się rozmowy z przedstawicielami FR w Mińsku, a potem w Stambule. Strona rosyjska nie była skłonna uznać suwerenności Ukrainy i potwierdzonych przez nią granic choćby w Memorandum budapesztańskim 8. Kreml nie akceptował także jej podmiotowości. Podważał prawo Ukrainy do swobodnego wyboru organizacji międzynarodowych, w których chciałaby ona uzyskać status członkowski. Kreml nie uznawał także jej prawa do prowadzenia swojej polityki oświatowej, kulturalnej i historycznej.

Absurdalne żądania, żeby zrezygnować z ideologii nazistowskiej, skierowane do państwa, w którym obywatele mają w rzeczywistości więcej wolności i praw niż Rosjanie w swoim państwie, zostało uznane przez stronę ukraińską, a także jej politycznych przyjaciół za pozorowanie rozmów mających w istocie doprowadzić do przerwy operacyjnej. Pozwoliła ona Kremlowi na przegrupowanie, konsolidację sił i ponowne uderzenie w dogodnym dla Rosji momencie na osłabioną Ukrainę.

7. https://belsat.eu/pl/tag/okupacja [dostęp 9.09.2023]. 8. Budapest Memorandum on Security Assurances (ang. Memorandum budapesztańskie o gwarancjach bezpieczeństwa) – porozumienie międzynarodowe podpisane w grudniu 1994 r. w Budapeszcie, na mocy którego Stany Zjednoczone, Rosja i Wielka Brytania zobowiązały się do respektowania suwerenności i integralności terytorialnej Ukrainy oraz do powstrzymania się od wszelkich gróźb użycia siły przeciwko jej niepodległości i integralności terytorialnej.

www.warsawinstitute.org

Raport Specjalny

UKRAINA W DRUGIM ROKU WOJNY OBRONNEJ Z ROSJĄ CZ Y DA SIĘ TRWALE POWSTRZ YMAĆ EKSPANSJONIZM KREML A?

Potencjał demograficzny i ekonomiczny FR Mimo zauważalnego spadku liczby mieszkańców FR w dalszym ciągu kraj ten zachowuje zdecydowaną przewagę demograficzną nad większością swoich sąsiadów (z wyjątkiem ChRL i Japonii). Według danych statystycznych Rosja liczy 145 mln mieszkańców, z tego teoretycznie 25 mln podlegających mobilizacji9. Wszystkich Rosjan zatrudnionych w gospodarce szacuje się na 74,9 mln osób (dane za rok 2022), co oznacza wzrost liczby zatrudnionych. Liczba pracowników przemysłu wydobywczego i energetyki w Rosji w 2021 r. wynosiła ponad 2,7 mln osób, czyli nieco więcej niż w roku poprzednim10. Rosja może samodzielnie zabezpieczyć swój przemysł w niezbędne surowce. Problemem jest dostęp do zaawansowanych technologicznie komponentów. Tu Rosja musi liczyć na zaprzyjaźnione państwa: Iran, Koreę Północną, ChRL, częściowo państwa z tzw. grupy BRICS, grupę państw WNP. Ich łączny potencjał jest jednak mniejszy niż państw świata zachodniego. W 2021 r. w handlu hurtowym i detalicznym oraz w naprawie pojazdów mechanicznych w Rosji pracowało ponad 13 mln osób, co czyni tę branżę największą pod względem liczby pracowników. Ma ona także znaczenie dla armii. Może bowiem pracować na rzecz regeneracji środków transportu sił zbrojnych.

Około 10 mln pracowników pracowało w sektorze produkcyjnym. W porównaniu do roku poprzedniego w większości branż wzrosła liczba zatrudnionych 11. W 2021 r. branża technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT) w Rosji odpowiadała za 3 procent ogółu zatrudnionej siły roboczej. W porównaniu do 2017 r. oznaczało to wzrost o 0,5 procent. Rosja od pewnego czasu próbuje zniwelować zapóźnienie technologiczne. Ograniczenie stosowania zagranicznych patentów na rzecz rodzimych innowacji było jednym z priorytetów polityki gospodarczej FR już w 2015 r.12. Nie wiadomo, czy rosyjski sektor B&R poradzi sobie ze stawianymi zadaniami i będzie w stanie wytworzyć substytuty deficytowych technologii i produktów. Pod koniec 2022 r. rosyjski przemysł zbrojeniowy po chwilowych problemach zwiększył swoje możliwości produkcyjne, choć cierpi na trudne do przezwyciężenia braki kadrowe13. Ten sektor gospodarki zatrudnia ok. 2 mln pracowników. Władze FR planują zatrudnić kolejne 400 tys. 14, nie wiadomo jednak, w jakim stopniu te plany zostaną zrealizowane, ponieważ na rynku pracy brakuje wykwalifikowanego personelu. Branża zbrojeniowa generuje przychody 60 mld dolarów (do 2022 r., natomiast roczne przychody z tytułu eksportu broni wynosiły do 2021 r. od

9. https://wiadomosci.onet.pl/swiat/ilu-rezerwistow-tak-naprawde-ma-rosja-ekspert-wskazal-ogromna-liczbe/kyzdmrt [dostęp 9.09.2023]. 10. https://www.statista.com/statistics/1265570/fuel-and-energy-industry-employees-russia/ [dostęp 9.09.2023]. 11. https://www.statista.com/statistics/1039670/russia-number-of-employed-by-industry/ [dostęp 9.09.2023]. 12. https://forsal.pl/artykuly/875914,rosja-stawia-na-wlasne-it-specjalny-dekret-ograniczy-import.html.amp [dostęp 9.09.2023]. 13. https://tvn24.pl/biznes/ze-swiata/rosyjska-gospodarka-przeformatowana-na-potrzeby-dlugotrwalej-wojny-7107729 [dostęp 19.05.2023]. 14. https://www.money.pl/gospodarka/rosyjska-gospodarka-wjechala-na-wojenne-tory-putin-wraca-do-ekonomii-gulagu-6868971402013312a. html [dostęp 9.09.2023].

Raport Specjalny

www.warsawinstitute.org

UKRAINA W DRUGIM ROKU WOJNY OBRONNEJ Z ROSJĄ CZ Y DA SIĘ TRWALE POWSTRZ YMAĆ EKSPANSJONIZM KREML A?

15 do 19 mld dolarów) 15. Rosja nie może także zredukować liczby pracowników w branżach: wydobywczej, przetwórstwa ropy i produkcji energii elektrycznej (zwłaszcza w sektorze atomowym), transporcie kolejowym i telekomunikacji. Poza tymi ograniczeniami w dalszym ciągu pozostaje całkiem duży zasób ludzi do potencjalnej powszechnej mobilizacji. Gospodarka Rosji na razie nie przestawiła się całkowicie na tryb wojenny, realizuje zadania w obszarach pozamilitarnych. Dla Kremla ważne jest utrzymanie poziomu konsumpcji na poziomie akceptowalnym przez społeczeństwo. Gospodarka Rosji nieźle sobie z tym zadaniem radzi mimo sankcji, choć wskaźniki ekonomiczne wyglądają gorzej, niż gdyby tych sankcji nie było. Rosji udało się znaleźć rynki zbytu na ropę i gaz poza Europą. Główne kierunki eksportu to ChRL, Indie i Turcja. Dzięki przychodom z eksportu można finansować wydatki wojenne. Gospodarka rosyjska nie jest samowystarczalna,

ale Kreml nauczył się obchodzić sankcje. Oczywiście, sankcje mają sens, zwiększają bowiem ogólny koszt dla rosyjskiej gospodarki, a także zmniejszają dostępność określonych produktów i komponentów. Sankcje uderzają w gospodarkę rosyjską, ale nie tak silnie, by nie była w stanie zaspokajać podstawowych potrzeb społecznych i była niezdolna do zaopatrywania armii16. Choć rosyjski przemysł zbrojeniowy jest rozbudowany, ma swoje ograniczenia rozwojowe 17. Pytanie otwarte, na ile Kreml może liczyć na wsparcie materiałowe ze strony ChRL i Korei Północnej 18 . Zasoby sprzętowe, amunicyjne, a także możliwości ich pozyskiwania ze strony rodzimego przemysłu, jak i z importu pozwalają niestety na długotrwałe prowadzenie konwencjonalnej wojny 19. Kreml może zdecydować się zatem na długotrwały, wyniszczający Ukrainę konflikt20. Rosja przygotowuje społeczeństwo do powszechnej mobilizacji, choć prawdą jest, że „cicha, nieogłoszona mobilizacja już trwa”21.

Ukraiński potencjał demograficzny i ekonomiczny Ukraińska gospodarka jest bardziej narażona na straty powstałe wskutek wojny niż rosyjska22. Bezpośrednie ataki rosyjskie, aneksja ośrodków przemysłowych doprowadziły do utraty 50 procent możliwości produkcyjnych. Tym niemniej ukra-

ińskie przedsiębiorstwa wykazują zdolności adaptacyjne i realizują swoje zamówienia, w tym eksportowe. Ukraina liczy ok. 41 mln mieszkańców 23, jej maksymalne możliwości mobilizacyjne oscylują

15. https://biznesalert.pl/rosja-mobilizacja-przemysl-zbrojeniowy-gospodarka-wojenna/ [dostęp 9.09.2023]. 16. https://www.consilium.europa.eu/pl/policies/sanctions/restrictive-measures-against-russia-over-ukraine/sanctions-against-russia-explained/ [dostęp 9.09.2023]. 17. E. Gregova, I. Tulyakova, V. Dengov, Actual problems and limiting factors in the development of the Russian military-industrial complex, pozyskano z: https://www.shs-conferences.org/articles/shsconf/pdf/2021/03/shsconf_glob20_07021.pdf [dostęp 9.09.2023]. 18. https://www.pism.pl/publikacje/potencjal-dostaw-amunicji-i-uzbrojenia-z-korei-polnocnej-do-rosji [dostęp 9.09.2023]. 19. https://www.msn.com/pl-pl/wiadomosci/polska/wywiad-wojskowy-rosja-ma-co-najmniej-585-rakiet-o-zasi%C4%99gu-ponad-500-km/ar-AA1fTgAu?ocid=entnewsntp&cvid=58f1fff89a884511be1b1d77ed7908fd&ei=54 [dostęp 9.09.2023]. 20. https://www.pism.pl/publikacje/stan-gospodarki-rosji-rok-po-agresji-na-ukraine [dostęp 9.09.2023]. 21. https://mil.in.ua/en/articles/russia-preparing-for-major-war-and-large-scale-mobilization/ [dostęp 9.09.2023]. 22. https://pie.net.pl/koszt-utraconego-w-2022-r-wzrostu-gospodarczego-ukrainy-to-160-mld-usd/ [dostęp 9.09.2023]. 23. https://www.ukrstat.gov.ua/operativ/operativ2022/ds/nas_rik/nas_90-2021.xlsx [dostęp 9.09.2023].

www.warsawinstitute.org

Raport Specjalny

UKRAINA W DRUGIM ROKU WOJNY OBRONNEJ Z ROSJĄ CZ Y DA SIĘ TRWALE POWSTRZ YMAĆ EKSPANSJONIZM KREML A?

wokół 4 mln żołnierzy. Oczywiście Ukraina nie może powołać do wojska wszystkich zdolnych do służby wojskowej, bo musi zapewnić funkcjonowanie procesów gospodarczych, choć w przeliczeniu na 1 mln mieszkańców nie musi utrzymywać tak dużych zespołów pracowniczych jak Rosja ze względu na wsparcie materiałowe ze strony państw Zachodu. Pomoc Zachodu zabezpiecza funkcjonowanie sfery publicznej. Ukraina w warunkach utrzymywania względnej wolności obywatelskiej, wolności mediów i demokratycznego państwa liczy się ze zmęczeniem społeczeństwa, mniejszą gotowością do poświęceń.

Potrafi jednak mimo wielu problemów (w tym nie do końca opanowanej plagi korupcji) sprawnie mobilizować poborowych. Tym niemniej mogą być wkrótce odczuwalne braki kadrowe w armii, zwłaszcza że w Rosji cały czas przebiega niejawna mobilizacja na poziomie 20–25 tys. żołnierzy miesięcznie. Można uznać, że Rosja jest na początku drabiny eskalacyjnej 24 w tej konfrontacji, a Ukraina w środku. Zupełnie inaczej przedstawiałby się układ sił, gdyby NATO podjęło czynne działania w obronie Ukrainy i ładu w Europie.

Polityka NATO wobec agresji rosyjskiej na Ukrainie Państwa NATO, w tym USA, próbują z jednej strony wpływać na Kreml, by nie przechodził na kolejne piętra drabiny eskalacyjnej, a z drugiej – wspierają Ukrainę, tak by ta mogła przetrwać rosyjską presję militarną. Pomoc jest jednak ograniczona obawami, by Kreml nie zechciał przejść na wojnę totalną, a także przed reakcją własnego społeczeństwa, niegotowego do wyrzeczeń i ograniczenia własnej konsumpcji na rzecz zintensyfikowania wsparcia materiałowego dla broniącej się Ukrainy. USA chciałoby ograniczyć możliwość przeniesienia konfliktu na państwa NATO, ale także przekonać w jakiś sposób FR do ewakuacji swoich wojsk z terytorium Ukrainy. Władze amerykańskie wierzą, że Rosja znacznie osłabi się w konwencjonalnym i ograniczonym konflikcie, bo jej gospodarka nie sprosta dostarczaniu środków na prowadzenie intensywnych działań wojennych. Kreml uwikłany w pozycyjne walki

miałby stopniowo, niepostrzeżenie być pozbawiany środków jak i profesjonalnej siły żywej. Po jakimś czasie FR nie byłaby zdolna do przejścia na kolejne szczeble drabiny eskalacyjnej. Kreml tym samym zostałby zmuszony do pokoju na warunkach akceptowanych przez Kijów, tj. zaakceptowanie integralności granic Ukrainy z 1991 r. i prawo tego kraju do swobodnego wyboru drogi rozwoju. Ta polityka zdaniem autora nie jest poparta rzetelną analizą możliwości Kremla i nie prowadzi do pokoju, ale daje czas Moskwie, by przygotować swoje społeczeństwo, gospodarkę do kolejnej fazy wojny. Rosjanie mają ośrodki, które potrafią wyciągać wnioski z dotychczasowych działań wojennych i korygować strategię i taktykę. Nie m Warto tu zwrócić uwagę na historię wojny północnej, prowadzonej przez cara Piotra

24. https://www.sipri.org/publications/2023/sipri-insights-peace-and-security/russias-military-expenditure-during-its-war-against-ukraine [dostęp 9.09.2023].

Raport Specjalny

www.warsawinstitute.org

UKRAINA W DRUGIM ROKU WOJNY OBRONNEJ Z ROSJĄ CZ Y DA SIĘ TRWALE POWSTRZ YMAĆ EKSPANSJONIZM KREML A?

I przeciwko Szwecji i jej koalicjantom. Po zaatakowaniu pozornie słabszej Szwecji armia rosyjska odniosła ogromne niepowodzenia, jednak Kremlowi udało się wyzyskać swoją przewagę w demografii i środkach, ucząc się przy tym na błędach, by Szwecję pokonać w bitwie pod Połtawą. Car Piotr I jest dla obecnego prezydenta jednym z godnych do naśladowania bohaterów narodowych. Żeby prowadzić wielkoskalową wojnę w XXI w., trzeba pozyskać poparcie własnego społeczeństwa, przyzwyczajonego do określonego poziomu konsumpcji. Przymus czy aparat terroru musi mieć czas na obezwładnienie ewentualnego oporu społecznego. Porażka mogłaby zwrócić rosyjską politykę w kierunku spraw wewnętrznych, a imperialne plany odłożono by na czas, kiedy znów pojawią się możliwości ekspansji. Obecnie mamy do czynienia z bardzo groźną sytuacją, w której niepokonana Rosja sięga coraz głębiej do swoich zasobów ludzkich i materialnych, przygotowując się do maratonu wojennego, a Zachód dalej żyje iluzją, że wojna jakoś musi się skończyć i wszystko wróci w swoje koleiny. Dla wielu polityków najważniejsza jest taka pomoc broniącej się Ukrainie, by nie wnosiła zbyt dużego kosztu do budżetów obciążonych programami społecznymi. Priorytetem jest bowiem horyzont kolejnych wyborów i niewywoływanie niezadowolenia własnych społeczeństw, przyzwyczajonych do dobrobytu i beztroski. Pozostawienie Rosji iluzji, że może wygrać tę wojnę, jeśli tylko wejdzie na odpowiednio wysoki szczebel drabiny eskalacyjnej, który z powodów politycznych będzie niemożliwy do przekroczenia przez Zachód, może rzeczywiście doprowadzić do wojny totalnej przeciwko Ukrainie, masowych, liczonych w setkach tysięcy, strat wśród ludności cywilnej i w konsekwencji – przebicia się wojsk

rosyjskich na linię Bugu i Sanu. Koszt powstrzymywania takiego sąsiada może być o wiele wyższy, niż sobie dziś wyobrażamy. NATO może być postawione przed wyzwaniami równie trudnymi jak podczas ostrej fazy zimnej wojny. Problem w tym, że społeczeństwa państw członkowskich NATO są o wiele mniej przygotowane do wojny, do solidarnej odpowiedzi niż 50–60 lat temu. Rosja wycofa trwale swoje wojska z całości terytorium Ukrainy, kiedy zostanie do tego zmuszona. Koniec wojny nastąpi wtedy, gdy Kreml zostanie postawiony przed sytuacją, w której zwycięstwo nie będzie możliwe mimo wykorzystania całości swoich dostępnych zasobów materiałowych i ludzkich. NATO musi wykazać determinację i gotowość do bezpośredniego starcia z agresorem. Zasoby Ukrainy muszą zostać zwielokrotnione o potencjał krajów członkowskich NATO. Rosja w takiej sytuacji będzie musiała zaniechać ekspansjonistycznej wojny, bo niewątpliwie poziom strat przekroczy zdolności regeneracyjne. Istnieją granice, po przekroczeniu których społeczeństwo rosyjskie nie zaakceptuje wyrzeczeń. Przykłady przegranych wojen z Japonią w 1905 r. i z Niemcami w 1917 r. pokazują, że zbyt długi wysiłek nieprzynoszący sukcesów na froncie może prowadzić do buntów społecznych i walki na szczytach władzy. Użycie przez Rosję broni masowego rażenia jest mało prawdopodobne w przypadku zaangażowania się po stronie Ukrainy mocarstw atomowych, bo nikt na Kremlu nie chce spopielenia Moskwy czy Petersburga. Bezpieczniej poczekać na kolejny kryzys przywództwa na Zachodzie 25. „Zachód musi nauczyć się tego, że Rosja nie uznaje siły argumentów, a uznaje tylko argument siły. Zachód, żeby zapewnić sobie bezpieczeństwo, musi udowodnić swoją siłę poprzez przyjęcie

25. https://www.msn.com/pl-pl/wiadomosci/polska/ukrai%C5%84ski-wywiad-wojskowy-rosja-po-przegranej-wojnie-b%C4%99dziechcia%C5%82a-rewan%C5%BCu-zaatakuje-po-10-latach/ar-AA1g5Hh9?ocid=entnewsntp&cvid=0f9edc83fb74430dafb84dc5dddbebee&ei=11 [dostęp 9.09.2023].

www.warsawinstitute.org

Raport Specjalny

UKRAINA W DRUGIM ROKU WOJNY OBRONNEJ Z ROSJĄ CZ Y DA SIĘ TRWALE POWSTRZ YMAĆ EKSPANSJONIZM KREML A?

Ukrainy do Sojuszu” – twierdzi dr Agnieszka Bryc, pracownik UMK w Toruniu26. Brak zdecydowanej reakcji Zachodu może skłonić Kreml do próby wykorzystania swojej przewagi

nuklearnej wobec zdenuklearyzowanej Ukrainy. Zignorowanie scenariusza adekwatnej odpowiedzi państw atomowych może skusić Kreml do najgorszego…

Zakończenie Pytanie, czy Kreml liczy się teraz z bardziej zdecydowaną postawą NATO w kontekście wojny na Ukrainie, czy też nadal ignoruje zagrożenie ze strony sojuszu, licząc na pacyfistyczne nastroje społeczne i brak gotowości społeczeństw do obniżenia konsumpcji na rzecz obrony ładu bezpieczeństwa w Europie. Kreml wydaje się wierzyć w trwały kryzys przywództwa w USA, co każe wątpić w możliwość podjęcia samodzielnej decyzji o wycofaniu wojsk z terytorium Ukrainy. Zachód poprzez zdecydowane działania powinien zmienić swój obraz w oczach rządzących rosyjskich elit politycznych. NATO musi przekonać Kreml, że jest w stanie podążyć w drabinie eskalacyjnej równie daleko

jak Rosja, jeśli będzie trzeba. Nawet jeśli uda się osiągnąć podstawowy cel, jakim jest wypchnięcie wojsk rosyjskich poza granice Ukrainy, to zagrożenie dla sąsiadów Rosji ze strony Kremla nie zniknie. Otwarte pozostaje pytanie, jaki koszt powinna ponieść Rosja za zbrodniczą politykę swoich elit. Czy utrzymywanie w rękach Kremla zmilitaryzowanego obwodu królewieckiego nie będzie ciągłym zagrożeniem dla bezpieczeństwa Europy Środkowo-Wschodniej? Czy społeczeństwo Białorusi ma cały czas żyć w opresji akolitów Kremla?

Bibliografia: 1. https://www.fpri.org/article/2023/07/offthe-map-ukraine-and-the-problems-ofexpanding-nato/ [dostęp 9.09.2023]. 2. https://www.fpri.org/article/2023/02/theconfrontation-with-russia-and-us-grandstrategy/ [dostęp 9.09.2023]. 3. https://www.heritage.org/europe/report/thetop-five-us-priorities-european-policy-after-

russias-invasion-ukraine [dostęp 9.09.2023]. 4. https://www.heritage.org/europe/report/nato-summit-madrid-reinforcing-deterrencecrucial-time-the-us-national-interest [dostęp 9.09.2023]. 5. https://razumkov.org.ua/images/2023/07/21/2023-MATRA-JUNE-ENGL. pdf [dostęp 9.09.2023].

https://wiadomosci.wp.pl/przelamac-bledne-kolo-ws-ukrainy-w-nato-rosja-rozumie-tylko-sile6936512641193601v?utm_source=combreak [dostęp 9.09.2023].

26.

Raport Specjalny

www.warsawinstitute.org

UKRAINA W DRUGIM ROKU WOJNY OBRONNEJ Z ROSJĄ CZ Y DA SIĘ TRWALE POWSTRZ YMAĆ EKSPANSJONIZM KREML A?

6. https://razumkov.org.ua/images/2023/07/10/2023-MATRA-I-KVARTAL-ENGL-8.pdf [dostęp 9.09.2023]. 7. https://razumkov.org.ua/images/2023/06/30/2023-MATRA-I-KVARTAL-6-ENGL.pdf [dostęp 9.09.2023]. 8. https://www.iai.it/en/pubblicazioni/ ukraines-nato-membership-will-strengtheneuropes-security-0 [dostęp 9.09.2023]. 9. https://razumkov.org.ua/images/2023/08/03/2023-MATRA-I-KVARTAL-ENGL-13.pdf [dostęp 9.09.2023]. 10. https://www.jstor.org/stable/pdf/resrep11949.7.pdf [dostęp 9.09.2023]. 11. https://www.cato.org/policy-analysis/corking-russian-gas?fbclid=IwAR0p2nq6EsQlqb 0tSNdaMQ03HjoYWBbXTqVHWj4yujL5 24vHhib3052485A_aem_Ab4sY_sw1ZjEo3Ybq0rVkHwnzyFxveG7_ZzxLmMxNz7xyEvIy8URTN_AotkJuY4aaMw# [dostęp 9.09.2023]. „Amerykańscy libertarianie – niszowe środowisko wspierające D. Trumpa –przyjmują narrację prorosyjską, a to wyraźny sygnał dla miłośników Trumpa i jemu podobnych”. Z artykułu można się dowiedzieć, że to „decyzje Polski i Ukrainy niekorzystnie wpływają na dobrobyt ludzi na całym świecie”. „W ciągu ostatnich 50 lat import niedrogiego rosyjskiego gazu pomógł umocnić pozycję Niemiec jako światowego lidera w przemyśle i handlu, znacznie poprawiając dobro swoich obywateli. Rosyjski standard życia został poprawiony dzięki zyskom z eksportu, co jest obopólnie korzystnym rozwiązaniem. Począwszy od 2022 r. pojawiły się wezwania do ograniczenia lub bojkotu rosyjskiego gazu w celu ukarania Rosji za wojnę na Ukrainie i wywarcia presji na nią, aby zaakceptowała korzystne dla Ukrainy ugodę. Decyzje Polski i Ukrainy o zablokowaniu lub ograniczeniu przepływu gazu rurociągowego, nie mówiąc już o sabotażu Nord Stream, zakłócają ten www.warsawinstitute.org

przepływ energii, niekorzystnie wpływając na dobrobyt ludzi na całym świecie, ponieważ ceny gazu rosną i prowadzą do wyższych kosztów wszystkiego, od ogrzewania i energii elektrycznej po tworzywa sztuczne i nawozy, co skutkuje spadkiem średniego standardu życia, z poważniejszymi wynikami w biedniejszych krajach”. Ignorowanie zbrodniczej polityki FR w imię zapewnienia jakości życia w krajach jeszcze niezaatakowanych. 12. https://www.parkiet.com/gospodarka-swiatowa/art37985661-rosja-przemysl-wciaz-jest-j eszcze-daleki-od-totalnej-mobilizacji#error= login_required&state=0c5cdd66-a6e1-4f99-8dc0-46ded4b84cb8 [dostęp 9.09.2023]. 13. https://obserwatorgospodarczy. pl/2022/12/16/wojny-domowe-majabardziej-destrukcyjne-skutki-niz-wojnymiedzypanstwowe-badanie/?fbclid=IwAR 2qbMzivtsXFJFe4aXaYGR8RD07tnCP2w qz81BgDGnAYY-ds78gUGE5yfg [dostęp 9.09.2023]. 14. https://cacds.org. ua/%d1%80%d0%b5%d0%b0%d0%bb%d1%8c%d0%bd%d0%b8%d0%b9-%d1%88%d0%bb%d1%8f%d1%85-%d0%b4%d0%be-%d1%87%d0%bb%d0%b5%d0%bd%d1%81%d1%82%d0%b2%d0%b0-%d0%b2-%d0%bd%d0%b0%d1%82%d0%be-%d1%82%d1%80%d0%b8-%d1%84%d0%b0/ [dostęp 9.09.2023]. 15. https://cacds.org.ua/%d1%8f%d0%ba-%d0%bf%d0%be%d0%b1%d1%83%d 0%b4%d1%83%d0%b2%d0%b0%d1%8 2%d0%b8-%d0%b2-%d1%83%d0%ba%d1%80%d0%b0%d1%97%d0%bd%d1%96-%d0%b4%d1%96%d1%94%d0%b2%d1%83-%d1%81%d0%b8%d1%81%d1%82%d0%b5 %d0%bc%d1%83/ [dostęp 9.09.2023]. 16. https://cacds.org.ua/%d1%8f%d0%ba-%d0%bf%d0%be%d0%b1%d1%83%d Raport Specjalny

UKRAINA W DRUGIM ROKU WOJNY OBRONNEJ Z ROSJĄ CZ Y DA SIĘ TRWALE POWSTRZ YMAĆ EKSPANSJONIZM KREML A?

0%b4%d1%83%d0%b2%d0%b0%d1%8 2%d0%b8-%d0%b2-%d1%83%d0%ba%d1%80%d0%b0%d1%97%d0%bd%d1%96-%d0%b4%d1%96%d1%94%d0%b2%d1%83-%d1%81%d0%b8%d1%81%d1%82%d0%b5 %d0%bc%d1%83/ [dostęp 9.09.2023]. 17. https://www.researchgate.net/publication/348463682_Actual_problems_and_ limiting_factors_in_the_development_of_ the_Russian_military-industrial_complex [dostęp 9.09.2023]. 18. https://mil.in.ua/en/articles/russiapreparing-for-major-war-and-large-scalemobilization/ [dostęp 9.09.2023]. 19. https://cberuk.com/cdn/conference_proceedings/conference_15218.pdf [dostęp 9.09.2023].

analizy/2021-07-13/putin-ukraincy-to-rosjanie-ukraina-to-anty-rosja [dostęp 9.09.2023]. 29. https://ptgeo.org.pl/2022/03/cywilizacyjnepodstawy-geopolitycznej-orientacji-ukrainy/ [dostęp 9.09.2023]. 30. https://www.osw.waw.pl/sites/default/files/ eurazja_1995_nr_3.pdf [dostęp 9.09.2023]. 31. https://www.europarl.europa.eu/p [dostęp 9.09.2023]. 32. https://getliner.com/pdf/checksum/c21e6a7ff646cbb31a4086771c2903bb3b7caaec534be8f61462afd641cfbe84 [dostęp 9.09.2023]. 33. https://razumkov.org.ua/images/2023/08/03/2023-MATRA-I-KVARTAL-ENGL-13.pdf [dostęp 9.09.2023].

20. https://www.nasdaq.com/articles/russia-vs.-ukraine%3A-an-economic-comparison [dostęp 9.09.2023].

34. https://razumkov.org.ua/statti/vpered-u-mynule-abo-deiaki-rysy-novoizovnishnopolitychnoi-kontseptsii-rf [dostęp 9.09.2023].

21. https://defence24.pl/przemysl/rosyjski-przemysl-zbrojeniowy-bedzie-pracowaldzien-i-noc-7-dni-w-tygodniu-komentarz [dostęp 9.09.2023].

35. https://www.aljazeera.com/ opinions/2023/6/1/why-ron-desantiscant-follow-trumps-foreign-policy [dostęp 9.09.2023].

22. http://en.ria.ru/russia/20090602/155148607. html [dostęp 18.08.2023].

36. http://angelus.com.pl/2014/10/aleksandersolzenicyn-slowo-do-ukraincow-ibialorusinow/ [dostęp 9.09.2023].

23. https://pl.m.wikipedia.org/wiki/Gospodarka_Rosji [dostęp 9.09.2023]. 24. https://defence24.pl/geopolityka/ przymusowa-praca-dla-rosjan-wprzyfabrycznych-zakladach-poprawczych [dostęp 9.09.2023]. 25. https://www.money.pl/gospodarka/rosyjska-gospodarka-wjechala-na-wojennetory-putin-wraca-do-ekonomii-gulagu6868971402013312a.html [dostęp 9.09.2023]. 26. https://mwi.westpoint.edu/what-is-russias-strategy-in-ukraine/ [dostęp 9.09.2023]. 27. https://www.orfonline.org/expert-speak/russia-vs-ukraine/?am [dostęp 9.09.2023]. 28. https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/ 14

Raport Specjalny

37. https://www.deutschland.de/pl/topic/ polityka/ukraina-wojna-niemcy-sprawdzanie-faktow-putin [dostęp 9.09.2023]. 38. https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C1544823%2Cputin-wierzyl-ze-wojna-wukrainie-doprowadzi-do-rozpadu-natozachod-bedzie [dostęp 9.09.2023]. 39. https://amp.dw.com/pl/rosja-jakzmieniaj%C4%85-si%C4%99-jej-celew-wojnie-z-ukrain%C4%85/a-62623928 [dostęp 9.09.2023]. 40. https://www.komputerswiat.pl/artykuly/ redakcyjne/porownanie-potencjalumilitarnego-rosji-i-ukrainy-starcie-dawidaz-goliatem/khrnk44 [dostęp 9.09.2023]. www.warsawinstitute.org

UKRAINA W DRUGIM ROKU WOJNY OBRONNEJ Z ROSJĄ CZ Y DA SIĘ TRWALE POWSTRZ YMAĆ EKSPANSJONIZM KREML A?

41. https://wnpism.uw.edu.pl/wp-content/ uploads/2022/09/Raport_specjalny.pdf [dostęp 9.09.2023]. 42. https://www.pism.pl/publikacje/stan-gospodarki-rosji-rok-po-agresji-na-ukraine [dostęp 9.09.2023]. 43. https://psz.pl/117-polityka/lukasz-tuzrosyjska-obecnosc-militarna-na-terytoriumukrainy [dostęp 9.09.2023]. 44. https://publications.gc.ca/collections/collection_2016/rddc-drdc/D68-3-057-2012-eng. pdf [dostęp 9.09.2023]. 45. https://jamestown.org/program/russiasdefense-industry-growing-increasinglyturbulent/ [dostęp 9.09.2023]. 46. https://zbiam.pl/rosja-zwieksza-produkcje-czolgow-wideo/ [dostęp 9.09.2023]. 47. https://kolejnictwopolskie.pl/baza-wiedzy/ rekordowa-kolej-rosyjska [dostęp 9.09.2023].

military-expenditure-during-its-waragainst-ukraine [dostęp 9.09.2023]. 53. https://www.msn.com/pl-pl/wiadomosci/ polska/ukrai%C5%84ski-wywiad-wojskowyrosja-po-przegranej-wojnie-b%C4%99dziechcia%C5%82a-rewan%C5%BCu-zaatakujepo-10-latach/ar-AA1g5Hh9?ocid=entnewsnt p&cvid=0f9edc83fb74430dafb84dc5dddbebee&ei=11 [dostęp 9.09.2023]. 54. https://wiadomosci.wp.pl/przelamac-blednekolo-ws-ukrainy-w-nato-rosja-rozumietylko-sile-6936512641193601v?utm_source=combreak 55. https://www.ukrstat.gov.ua/operativ/ operativ2022/ds/nas_rik/nas_90-2021.xlsx [dostęp 9.09.2023]. 56. https://pie.net.pl/koszt-utraconego-w-2022r-wzrostu-gospodarczego-ukrainy-to-160mld-usd/ [dostęp 9.09.2023].

48. https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/ swiat/2225594,1,553-dzien-wojny-kiedyrosja-moglaby-zrezygnowac-z-agresji-naukraine-mile-czasy-sie-skonczyly.read [dostęp 9.09.2023].

57. https://www.msn.com/pl-pl/wiadomosci/ polska/wywiad-wojskowy-rosja-ma-conajmniej-585-rakiet-o-zasi%C4%99guponad-500-km/ar-AA1fTgAu?ocid=entnewsntp&cvid=58f1fff89a884511be1b1d77ed7908fd&ei=54 [dostęp 9.09.2023].

49. https://forsal.pl/swiat/bezpieczenstwo/ artykuly/9113557,czeka-nas-rozpad-rosji-irywalizacja-z-niemcami-wojczal-wiekszypote.html.amp [dostęp 9.09.2023].

58. https://www.pism.pl/publikacje/potencjaldostaw-amunicji-i-uzbrojenia-z-koreipolnocnej-do-rosji [dostęp 9.09.2023].

50. https://www.pism.pl/publikacje/Zdolno_ci_ rakietowe_Rosji__potencja__i_ograniczenia [dostęp 9.09.2023]. 51. https://belsat.eu/pl/news/02-09-2023ukraina-dokonuje-korekty-planowwojennych?fbclid=IwAR3I_kWinXSGadDGv15EcBeU48mx9G5eQRZ48LQ6JJrixRlAL2-4Pi_mkO8_aem_ATuM3jVNAMwf13djx04p_YflVrAQts-9hIFDFBM6LwYgrpHngzslWTm3LlOheFertbY [dostęp 9.09.2023]. 52. https://www.sipri.org/publications/2023/ sipri-insights-peace-and-security/russiaswww.warsawinstitute.org

59. https://www.consilium.europa.eu/pl/policies/ sanctions/restrictive-measures-against-russia-over-ukraine/sanctions-against-russia-explained/ [dostęp 9.09.2023]. 60. https://biznesalert.pl/rosja-mobilizacjaprzemysl-zbrojeniowy-gospodarka-wojenna/ [dostęp 9.09.2023]. 61. https://tvn24.pl/biznes/ze-swiata/rosyjskagospodarka-przeformatowana-na-potrzebydlugotrwalej-wojny-7107729 [dostęp 19.05.2023]. 62. https://forsal.pl/artykuly/875914,rosjastawia-na-wlasne-it-specjalny-dekretRaport Specjalny

UKRAINA W DRUGIM ROKU WOJNY OBRONNEJ Z ROSJĄ CZ Y DA SIĘ TRWALE POWSTRZ YMAĆ EKSPANSJONIZM KREML A?

ograniczy-import.html.amp [dostęp 9.09.2023]. 63. https://www.statista.com/statistics/1039670/ russia-number-of-employed-by-industry/ [dostęp 9.09.2023]. 64. https://www.statista.com/statistics/1265570/ fuel-and-energy-industry-employees-russia/ [dostęp 9.09.2023]. 65. https://wiadomosci.onet.pl/swiat/ilu-rezerwistow-tak-naprawde-ma-rosja-ekspertwskazal-ogromna-liczbe/kyzdmrt [dostęp 9.09.2023]. 66. https://belsat.eu/pl/tag/okupacja [dostęp 9.09.2023]. 67. https://wiadomosci.wp.pl/niezbity-dowodna-fiasko-planu-putina-wpadka-agencjiz-rosji-6742127344458240a [dostęp 14.03.2023].

68. https://www.rp.pl/dane-gospodarcze/ art19142191-ukraina-konczy-2021-roknajwyzszym-pkb-w-historii [dostęp 14.03.2023]. 69. https://czasopisma.marszalek.com.pl/ images/pliki/pomi/03/pomi201702.pdf [dostęp 9.09.2023]. 70. https://defence24.pl/geopolityka/to-on-przekonal-putina-by-uderzyc-politycznekulisy-rosyjskiej-inwazji-analiza [dostęp 9.09.2023]. 71. https://poland.mid.ru/web/polska_pl/ newsy/-/asset_publisher/3psDnrqSiRBY/ content/artykul-prezydenta-federacjirosyjskiej-wladimira-putina-o-historycznejjednosci-rosjan-i-ukraincow-opublikowany12-lipca-2021-roku-?inheritRedirect=false [dostęp 9.09.2023].

Autor: Mariusz Patey jest absolwentem Wydziału Fizyki Uniwersytetu

Warszawskiego. Publicysta specjalizujący się problematyce ekonomii Międzymorza, bezpieczeństwa energetycznego. Były doradca wojewody lubuskiego, były członek rad nadzorczych spółek prawa handlowego związanych z transportem, rozwiązaniami IT dla transportu.

Raport Specjalny

www.warsawinstitute.org

Warsaw Institute ul. Wilcza 9, 00-538 Warszawa, Polska +48 22 417 63 15 office@warsawinstitute.org

ZADANIE FINANSOWANE ZE ŚRODKÓW NARODOWEGO INSTYTUTU WOLNOŚCI - CENTRUM ROZWOJU SPOŁECZEŃSTWA OBYWATELSKIEGO W RAMACH RZĄDOWEGO PROGRAMU ROZWOJU ORGANIZACJI OBYWATELSKICH NA LATA 2018-2030, PRIORYTET 4. ROZWÓJ INSTYTUCJONALNY OBYWATELSKICH THINK TANKÓW, EDYCJA 2022.