Museumtijdschrift 5 - 2024

+ EXTRA KUNSTPUZZEL

Man of vrouw?

Andere blik op de Rijksmuseumcollectie

Zomerspecial Londen

Landgoederen Waar natuur en cultuur samengaan

65 jaar Barbie

Van kinderpop tot designklassieker

+ de tentoonstellingsagenda

44 pagina’s gratis bijlage

Gilleam Trapenberg

MUSEUM - KORT

Museumtijdschrifttips:

De mooiste tentoonstellingen in binnen- en buitenland

MUSEUM & MEER

het atelier

Claes Iversen

een dag uit het leven van Caren van Herwaarden boeken

Recensies en tips varia

Museumnieuws puzzel Volkskunst lezerspagina

‘De bezoeker’, reacties

HEDENDAAGSE KUNST Baders

Museum More dompelt zich onder in kunst over badgasten door Jet van der Sluis

ARCHEOLOGIE

Schitterend Dacia

Het zilver en goud van de Daciërs reist vanuit

Roemenië naar Assen door Theo Toebosch

OUDE KUNST

Zomer in het Rijksmuseum

Ideeën over mannelijkheid en vrouwelijkheid onder de loep door Marina de Vries

INTERVIEW

Gilleam Trapenberg

Al zijn foto’s vormen samen één lange liefdesbrief aan Curaçao door Edo Dijksterhuis

ZOMERSPECIAL

12x uit in eigen land

De redactie laaft zich aan landgoederen, buitenplaatsen en kastelen door de redactie

MODERNE KUNST

Frauen

Nieuw licht op vrouwen die rond 1900 in Parijs en Frankfurt werkten door Joke de Wolf

DESIGN

Barbie wordt 65!

Barbie is veel meer dan een plastic pop, toont het Design Museum in Londen door Jeroen Junte

KUNST EN ERFGOED

Veranderland

Hoe kijkt een boswachter of boer naar kunst over het Brabantse landschap? door Kees Keijer

Barbie is een dankbaar onderwerp voor een tentoonstelling, zo schrijft Jeroen Junte op pagina 64. Wat hebben onze medewerkers met Barbie?

“Barbie is subliem design. Anders had dit speelgoed geen popcultureel fenomeen kunnen geworden. Verder heb ik niks met Barbie. Ook niet met ‘Big Jim’ trouwens, de stoere mannenpop die in mijn jeugd (jaren zeventig) werd gelanceerd. Met mijn voorliefde voor Matchbox-autootjes, Meccano-hijskranen en Lego Technic paste ik precies in de rolbeves tigende mal van jongensspeelgoed. Met de film Barbie (2023) had ik ook niks trouwens. Feminisme vieren met een roze blockbuster uit Hollywood… serieus?”

Jeroen Junte, design- en architectuurjournalist

“Toen ik een jaar of zeven of acht was, had ik de ‘Shaving fun’-Ken. Je kon hem zogenaamd scheren, mét scheerschuim en een plastic scheermes, maar eigenlijk verdween en verscheen de baard door het aanbrengen van koud of warm water. Ik vraag me af of deze Ken later invloed heeft gehad op mijn voorkeur voor bebaarde mannen.”

1973

Sophia Zürcher, eindredacteur

“Ook al was ik geen poppenmoeder, ik had wel één Barbie. Ik heb Sinterklaas zelfs een keer om een Barbie-auto of Barbiehuis gevraagd. Helaas, in plaats daarvan kreeg ik Ken. Wat was dat een saaie, stijve hark, met zijn smoking en permanente huidkleurige onderbroek. Op de kunstacademie heb ik nog eens een dozijn Barbies in een kunstwerk verwerkt. Die hebben het niet overleefd. Mijn allerlaatste greintje Barbieliefde was duidelijk al voorbij.”

Joke de Wolf, kunstcriticus

BADGASTEN

Eeuwenlang werden de kuise Venus en Diana gebruikt als excuus om badende mensen te schilderen – maar dat is verleden tijd. Museum More vult dit beeld aan met nieuwe baders: eigentijds, zelfbewust, melancholisch of sensueel.

DOOR JET VAN DER SLUIS

useum More in Gorssel blaast deze zomer het oude kunsthistorische thema van de bader nieuw leven in. Geïnspireerd door het modernisme uit het begin van de twintigste eeuw schilderen kunstenaars ook nu nog voorstellingen waarin vrouwelijke en mannelijke baders de hoofdrol vervullen. Vaak even uitbundig, maar veel minder vrijblijvend: diversiteit, gender en kleur komen expliciet aan bod in deze vrolijk sensuele tentoonstelling met haar prikkelende titel: ‘Licked by the Waves’. Om met die titel te beginnen: deze is ontleend aan een gedicht van de Amerikaanse dichter Walt Whitman waarin hij zich onderdompelt in de klankrijkdom van een opera(!). De muziek die de dichter overspoelt, is een metafoor voor het leven zelf. De erotische associatie die zich desondanks – bewust of onbewust – aan ons opdringt, is ironisch genoeg net zo dubbelzinnig als de benadering van het naakt in de geschiedenis van de beeldende kunst.

Marlene Dumas, ‘Groupshow’, 1993, olieverf op doek, 100 x 300 cm, collectie Centraal Museum, Utrecht (foto: Ernst Moritz)

Aplerh-Doku Borlabi, ‘Good Things Take Time’, 2023, oliepastel en olieverf op doek, 180 x 150 cm, courtesy Gallery 1957

TONNEN AAN GOUD

De Daciërs, die leefden in wat we nu Roemenië noemen, waren rijk aan zilver en goud. Het Drents Museum toont hun schatten, veelal gemaakt voordat de Romeinen het gebied veroverden in 106 na Christus.

DOOR THEO TOEBOSCH

De schat van Răcătău, 20ste tot 16de eeuw v.Chr., National History Museum of Romania (foto: Ing. Marius Amarie)

acia is niet alleen een Roemeens automerk. Het is ook het gebied dat nu Roemenië heet en waar in de Oudheid de Daciërs woonden. In 1988 heb ik oog in oog met hen gestaan. Op een zonnige, maar koude februaridag mocht ik als student klassieke archeologie de steiger betreden, die was neergezet om de ruim dertig meter hoge Zuil van Trajanus in Rome te restaureren. Het was een unieke gelegenheid om het 190 meter lange, in marmer uitgehakte ‘stripverhaal’ over de twee oorlogen die keizer Trajanus (53-117) in de jaren 101-102 en 105-106 tegen de Daciërs had gevoerd van dichtbij te bekijken.

Zuil van Trajanus ter nagedachtenis aan de Dacische oorlogen, 107-112 n.Chr., Rome, Italië (foto: Lark Ascending) (niet in de tentoonstelling)

De bebaarde Dacische strijders droegen geen beschermende pantsers. Gekleed in tunica, mantel en lange broek stortten ze zich in de strijd. Op hun hoofd droegen ze mutsen – ze hadden wel rijkversierde helmen, getuige de latere oorlogsbuit van de Romeinen, maar die dienden waarschijnlijk vooral als pronkhelm. Als wapens gebruikten ze de falx: een lang gebogen zwaard waarmee ze de helmen van Romeinse soldaten konden splijten. Ook droegen ze kromme dolken en ovale schilden.

Trajanus was de oorlog begonnen, omdat de Daciërs onder leiding van hun koning Decebalus (?-106) een bedreiging vormden voor de noordoostgrens van het Romeinse rijk. Al tijdens het bewind van de Romeinse keizer Domitianus (51-96), in het jaar 85, waren de Daciërs de Donau overgestoken om delen van de Romeinse provincie Moesia te plunderen. Daarbij hadden ze ook de Romeinse gouverneur gedood. Een smadelijke nederlaag die de Romeinen onder Domitianus hadden geleden vormde een tweede reden voor Trajanus om met de Daciërs de strijd aan te binden. In het jaar 87 was de commandant van de keizerlijke garde, Cornelius Fuscus (?-87), in opdracht van zijn keizer met het Vijfde

Gouden helm, Coțofenești, 4de eeuw v.Chr., National History Museum Boekarest

LIEFDESBRIEF IN FOTO’S

Clichés bestaan omdat

ze waar zijn, maar ze kunnen omslaan in kwalijke stereotypen. Via zijn camera onderzoekt en bekritiseert

Gilleam Trapenberg de beeldvorming rond Curaçao, waar de zon geldt als koopwaar en opzichtig machismo vaak flinterdun is.

DOOR EDO DIJKSTERHUIS

laya Kanoa is een van de weinige stranden aan de noordkust van Curaçao. Hier vind je geen luxe ligbedden of dure drankjes met een parasolletje erin, in tegenstelling tot in de toeristenresorts elders op het eiland. De toegangsweg is onverhard en strandwachten zijn afwezig. Deze plek behoort toe aan de locals en Gilleam Trapenberg (1991) is een van hen.

Hij komt hier vaak rond vier uur in de middag, als de schelle tropenzon niet meer hoog aan de hemel staat en alles vlak en schaduwloos maakt. Dan fotografeert hij wat hij ziet. Jongeren die het huis even zijn ontvlucht om te chillen met hun vrienden. Families die een luchtje scheppen. Stelletjes die een blikje frisdrank delen en kijken wat de vissers vandaag hebben gevangen.

De tentoonstelling ‘Playa’ in Stedelijk Museum Schiedam is volledig gewijd aan dit strandje. “Playa Kanoa is belangrijk, omdat het strand

Portret Gilleam Trapenberg

‘Kant’i Laman #4’, 2023

TERVIEW-

PRACHT & GROEN UIT EIGEN LAND

Nederland kent tal van landgoederen, buitenplaatsen en kastelen. Voor de zomerspecial van 2024 bezocht de redactie drie adembenemende landgoederen en tipt negen andere, waar landschap, natuur en cultuur hand in hand gaan.

DOOR DE REDACTIE

Jachtslot Mookerheide (foto: Leontine Lamers)

midden: Watermolen uit 1700 op landgoed Hackfort (foto: Sophia Zürcher) onder: Tapijten van stinzenplanten op landgoed Hackfort (foto: Natuurmonumenten / Geurt Besselink)

Landgoed Hackfort, Vorden (GD)

Voor natuurminnaars in de Achterhoek

In 1970 verscheen in De Telegraaf een merkwaardig interview met de baronessen Van Westerholt van Hackfort, naar aanleiding van de dood van hun broer, de baron. Het vijandige interview(tje) vond in de kasteeldeuropening plaats, omdat de journalist niet mocht binnenkomen: “Ksst”, jaagden ze hem weg. De freules waren kennelijk nogal gesteld op hun privacy. Wat zouden ze ervan vinden dat er dit jaar open dagen zijn in hun kasteel?

Het ‘Goet to Hacvorte’ wordt voor het eerst vermeld in een oorkonde uit 1324, dit jaar dus zevenhonderd jaar geleden. Het was aanvankelijk een rechthoekige woontoren, een zogenoemde donjon, vergelijkbaar met De Nijenbeek in Voorst. De dikke kasteelmuren zijn nog te herkennen in de kelder van het gebouw. Echter, van buiten ziet het kasteel er niet bepaald middeleeuws uit. Toen de bewoners geen verdedigbaar huis meer nodig hadden, verdwenen de omliggende gracht en het poortgebouw. Bovendien werd het kasteel grotendeels verwoest in 1586 tijdens de Tachtigjarige Oorlog en is het sindsdien meerdere keren verbouwd en uitgebreid, tot de voorgevel in 1788 zijn huidige uiterlijk in Lodewijk XVI-stijl kreeg.

Kasteel Hackfort tijdens een speciale openstelling (foto: Natuurmonumenten/ Ben Houdijk)

Het geslacht Van Westerholt van Hackfort heeft het kasteel in Vorden eeuwen bewoond. Maar een landgoed onderhouden is niet goedkoop. Bovendien was het familiekapitaal verdampt, toen obligaties van Russische spoorwegenfondsen waardeloos werden door de Russische Revolutie. De laatste bewoners bleven kinderloos en Natuurmonumenten erfde het gehele landgoed in 1981. Nadien is het landgoed toegankelijk gemaakt voor alle natuurminnaars.

Vakantiesuites

In 1981 had het kasteel nog geen elektriciteit, want daar moest de eigenzinnige baron niets van hebben. Twee jaar later begon dus een grote restauratie. En 201819 volgde nog een verbouwing, waarbij er vijf vakantiesuites werden gerealiseerd –jammer genoeg, of exclusief genoeg, kun je de kamers op de eerste verdieping alleen bekijken als je er een overnachting boekt. Of dus tijdens de open dagen dit jaar. Natuurmonumenten draagt niet alleen zorg voor erfgoed, maar ook voor de natuur. Dat is goed te zien rondom het kasteel. De watermolen uit circa 1700 is weer in bedrijf, maar de sluis die erbij hoort vormde een barrière voor de vissen en daarom ligt er een fraai vormgegeven vispassage omheen. Ook zijn er een half miljoen bloembollen geplant voor een waar stinzenpaleis in het voorjaar.

Historische moestuin op landgoed Hackfort (foto: Sophia Zürcher)

MEER DAN EEN PLASTIC POP

Barbie is een popcultureel icoon én ze is de aanzet voor een goed gesprek –over mode, massaconsumptie, schoonheidsidealen, vrouwen emancipatie en diversiteit. Dit jaar wordt ze 65.

DOOR JEROEN JUNTE

Barbie No. 1, 1959

Doctor Barbie, 1973

Barbie heeft een ronder gezicht. Ook de ogen staan schuiner en de neusbrug is platter. De handpalmen hebben een enkele lijn, een kenmerk van mensen met het syndroom van Down. In 2023 verschijnt deze Barbie met verstandelijke beperking. De pop is een boodschap van inclusiviteit en wil vooroordelen rond verstandelijke en lichamelijke beperkingen tegengaan, aldus fabrikant Mattel. Elk kind heeft immers recht op een positief rolmodel waarin het zichzelf kan herkennen. Toch barst meteen kritiek los. De pop is slechts een cynische poging van Mattel™ om het product Barbie® uit te melken. Bovendien bevestigt zelfs deze Barbie met Down het gangbare schoonheidsideaal door de weelderige lokken en verleidelijke curven onder een glimmend designerjurkje. Het stigma van de vrouw als lustobject blijft in stand – met of zonder Down.

Geen kinderspeelgoed dat de gemoederen al decennialang zo bezighoudt als Barbie. De pop symboliseert zowel de emancipatie als de onderdrukking van vrouwen. Telkens opnieuw wordt de kinderfantasie geprikkeld met nieuwe modellen (Barbie in rolstoel!) met bijbehorende kledingkast – of wordt vooral de jeugdige consumptie aangewakkerd? Als architect of autocoureur stimuleert zij meisjes om zich te ontplooien. Maar dan wel volgens de mannelijke standaard, aldus critici. Onschuldig speelgoed dat de echte wereld imiteert; een karikatuur die stereotypen in stand houdt. Enzovoort. Alleen al daarom is de iconische kinderpop een dankbaar onderwerp voor een tentoonstelling.

ZUURSTOKKLEUREN

Als markering van de 65ste verjaardag van het product presenteert het Design Museum in Londen deze zomer ‘Barbie® – The Exhibition’. Te zien zijn ruim honderdtachtig opmerkelijke poppen, van de eerste bewegende Barbie (1967) tot een pratende (1968), en natuurlijk model #208 met Down. De logische blikvanger: de ‘number one’ uit 1959 met gestreept badpak, blonde paardenstaart en gestifte lippen. Ook aan bod komen de talrijke accessoires; van iconische jurken en kof-

fersets tot meubels en auto’s. De zeldzame objecten komen rechtstreeks uit het bedrijfsarchief van fabrikant Mattel in Los Angeles. En dat dan allemaal verpakt in een wervelend tentoonstellingslandschap vol zuurstokkleuren, plastic en veel glamour. Kortom, een must-see voor Barbie-fans of Barbz. Een beetje mosterd na de maaltijd na het mediacircus rond de Hollywoodfilm Barbie (2023), zal de meer afstandelijke toeschouwer wellicht denken.

De kracht van deze tentoonstelling is dat Barbie treffend wordt gepositioneerd als veel meer dan een pop (en een blockbusterfilm). In de afgelopen 65 jaar verandert Barbie als een kameleon van uiterlijk en reflecteert zo de verschuivende opvattingen over identiteit, diversiteit, emancipatie, seksualiteit en sociale conventies. Dat is geen toeval maar een gevolg van zorgvuldige keuzes in het design van de fysieke pop en het bijbehorende universum. Die ‘coming of age’ van dit popculturele fenomeen wordt minutieus ontleed door ‘Barbie– The Exhibition’.

Black Barbie, 1980

VOLGEND NUMMER

Bezield landschap, sprekende portretten en trouwjurken

Marianne von Werefkin Ja, ik wil Maarten van Heemskerck

Trouwjurk van Koningin Máxima, ontwerp Valentino, 2002, privécollectie (foto: RVD - Jeroen van der Meyde)

Meer lezen? Kijk op www.museumtijdschrift.nl voor actuele informatie, tips, recensies en interviews

Museumtijdschrift nummer 6 ligt op 3 september in de winkel

Museumtijdschrift verschijnt 8x per jaar (om de 6 weken en in de zomer en winter om de 8 weken)

Een prachtig welkomstcadeau voor nieuwe abonnees

cadeau bij een jaarabonnement

Kandinsky | Pionier van de abstrace kunst

Wassily Kandinsky (Moskou 1866-Parijs 1944) is van niet te onderschatten betekenis geweest voor de kunst. Zijn ontwikkeling verliep van figuratief, bijna impressionistisch werk, naar een organische, hybride vormentaal. Dit boek laat de artistieke weg van de Russisch-Franse kunstenaar zien. Hij was een van de pioniers van de abstracte kunst die de kunstwereld op zijn kop zette

144 pagina’s, gebonden, 22.5 x 27 cm, ISBN 978 94 625 8636 9 € 29,95

cadeau bij een tweejarig abonnement

Rombout Verhulst 1624-1698 | Beeldhouwer in de Lage Landen

De kunsten beleefden in de Republiek der Verenigde Zeven Nederlanden in de zeventiende eeuw een onbetwistbaar hoogtepunt. Rombout Verhulst (Mechelen 1624 – Den Haag 1698) was in deze periode de belangrijkste beeldhouwer in de Republiek. Deze rijk geïllustreerde biografie geeft een compleet overzicht van zijn werk.

384 pagina’s, gebonden, 23 x 28 cm, ISBN 978 94 625 8621 5 € 49,95

Marianne von Werefkin, ‘Herbst (Schule)‘ (detail), 1907, Museo Comunale d’Arte Moderna, Ascona

Maarten van Heemskerck, ‘Madonna met Christuskind in een landschap’, ca. 1528-29, National Gallery of Art, Washington