De toekomst van Europa

Caroline de Gruyter

Deze Celelezing is een initiatief van Rotary Club Zwolle, Rotary Club Zwolle-Noord, Rotary Club Zwolle-IJsselland en wordt georganiseerd door de Stichting Celelezingen.

ISBN/EAN: 978 90 826 1795 5

Eerste druk: november 2022

© Stichting Celelezingen

© Celelezing 2022: Caroline de Gruyter

Redactie: Luc Panhuysen, Marie-Louise van der Sande, Marie-Jeannette Quist Op het omslag: Nicolaas Verkolje, De roof van Europa, ca. 1735-1740 (collectie Rijksmuseum)

Productie: WBOOKS, Zwolle

De toekomst van Europa

Het is mij een enorm genoegen om hier vanavond in Zwolle te spreken. Want voor mij is dit een beetje thuiskomen. Ik ben de dochter en kleindochter van architecten, die lange tijd architectenbureaus hadden in en in de buurt van Zwolle. Toen ik op de lagere school zat en voor het eerst huiswerk ging maken, zetten mijn ouders geen tafeltje in mijn kamer, of een kinderbureautje, maar een grote, professionele tekentafel met beweegbare linialen in een hoek van 90 graden. De tafel was verstelbaar. Je kon hem zo schuin zetten als je wilde. Met speciale tape kon je papier op het bord plakken, zodat het er niet afschoof. Ik tekende en schilderde veel, dus dat was handig. Niet alleen aan, maar ook ónder die tekentafel bracht ik trouwens veel tijd door: op de grond bouwde ik hele woonwijken van gekleurd karton.

U zult denken: wat heeft dit in vredesnaam met Europa te maken?

U heeft gelijk: niets. Het heeft niets met Europa te maken. Laat staan met de Europese politiek, het onderwerp waar ik als journalist al meer dan twintig jaar over schrijf. Maar het beeld van die tekentafel en die kartonnen woonwijken schoot me ineens te binnen omdat het in en om mijn geboortestad Zwolle gesitueerd

is, waar ik als kind heb gewoond en eindexamen heb gedaan, en waar ik vandaag de eer heb om een lezing te houden over de toekomst van Europa.

Om te bedenken waar Europa heengaat, moet je alleen eerst weten: Wat is Europa? Wat is het ook niet ? Om daar iets zinnigs over te kunnen zeggen in de turbulente wereld van vandaag, vol dramatische wendingen en reële gevaren, moet je constanten zoeken. Een paar dingen om je aan vast te houden, als alles andermaal gaat schuiven. Maar wat zijn die constanten van Europa? Vanavond ga ik een poging doen om dat af te bakenen. Daarvoor haal ik, omdat het bloed kruipt waar het niet kan gaan, een architectonisch beeld van stal. Een beeld dat ik niet zelf heb bedacht, maar dat ik leen van een hoogleraar in de Europese geschiedenis aan de Maximiliaan-universiteit in München, Kiran Klaus Patel.

Europa, schreef Patel in zijn boek Project Europe , is “een gebouw dat zijn grillige geschiedenis weerspiegelt met ronde en hoekige bogen, met hier een paar dichtgemetselde ramen en daar wat ramen die alweer zijn ingegooid, met uitbouwtjes, aanpassingen, ruïnes en dwaasheden”. Met die beschrijving, zeg ik als architectendochter, slaat hij de spijker precies op de kop.

Iedereen heeft plannen met Europa. Je hebt nationalisten, federalisten, en alles wat ertussen zit. Voor de een is Europa een droom, voor de ander een nachtmerrie. Geef iedereen een tekentafel met genoeg papier en potloden, en hij ontwerpt zijn eigen Europa. De een tuigt het op in de stijl van Bauhaus. De ander gaat meer voor Gotisch. De derde prefereert een classicistische stijl. En nummer vier heeft geen zin om iets Europees te doen en al helemaal niet om er geld aan uit te geven, en gaat alleen akkoord met een noodkeet als het echt niet anders kan. En aangezien er in Europa niet één persoon aan de tekentafel zit maar 27 landen tegelijk, kan er van enige consequente bouwstijl geen sprake zijn. Integendeel, Europa is een architectonisch allegaartje. Per definitie. De erkers zijn Romaans, de voordeur is Bauhaus, het trappenhuis Jugendstil. Hoewel er een minimalistische serre bij is gebouwd, blijft iedereen elkaar in het aftandse jaren-zeventigkeukentje ontmoeten. Sommige kamers worden nooit gebruikt. In de tuin staan portacabins.

Dit is ongeveer hoe Europa eruit zou zien als het een gebouw was. Hou dat beeld vast. Het helpt ons als we naar de toekomst willen kijken. Maar voor we iets over de toekomst zeggen, moeten we eerst vaststellen: waarom is Europa zo’n allegaartje? Ik zie meerdere redenen, en ik zal de belangrijkste er even uitpikken.

Over Caroline de Gruyter:

Caroline de Gruyter is Europa-correspondent en columnist voor NRC Handelsblad . Ze schrijft elke zaterdag de column In Europa en woont in Brussel.

Caroline publiceert al meer dan twintig jaar over Europa en de Europese politiek. De helft van die tijd woonde ze in Brussel, waar ze onder andere de financiële crisis en de eurocrisis versloeg. Ze heeft allerlei prijzen gewonnen, waaronder de Heldringprijs voor beste columnist (2015) en de Vondelingprijs voor haar Europa-oeuvre (2013).

Caroline is ook columnist voor Foreign Policy , De Standaard en EUobserver , en is lid van de European Council on Foreign Relations. In 2022 publiceerde

ze artikelen in de New York Times en de Guardian .

Eerder woonde ze in de Gazastrook, Jeruzalem, Brussel, Genève, Wenen en Oslo. Ze heeft vijf boeken geschreven die allemaal gaan over democratie, globalisering en het drijfzand van soevereiniteit. Haar laatste boek, Beter wordt het niet; een reis door de Europese Unie en het Habsburgse Rijk (maart 2021), werd een bestseller. Vertalingen in het Frans, Duits, Hongaars en Zweeds verschijnen in 2022.

Boekpublicaties:

• Beter wordt het niet; een reis door de Europese Unie en het Habsburgse Rijk , Uitgeverij De Geus, maart 2021

• Het vervloekte paradijs; waarom politici Europa eindelijk eens serieus moeten nemen , Uitgeverij Athenaeum, november 2016

• Zwitserlevens; de nieuwe politieke realiteit in Europa , Uitgeverij Athenaeum, mei 2015

• De Europeanen; leven en werken in de hoofdstad van Europa , Uitgeverij De Bezige Bij, 2006

• Het koffiehuis van Mohammed Skaik en andere taferelen uit speelgoedstaatje Gaza , Uitgeverij Bert Bakker, 1997