Hiske de Vries Jack van der Palen
Discover the world and experience the Infoversum! The Infoversum, in Groningen, is the first 3D
full dome theater in Nederland. Het is niet alleen
full dome theatre in The Netherlands. It is not
uniek door zijn vloeiende vorm en bijzondere
just unique because of its curves and special
scheepsbouwconstructie. Ook de verbindende
shipbuilding construction. The connecting function
functie en de filosofie achter het Infoversum
and philosophy behind the Infoversum have made
hebben bijgedragen aan het innovatieve en
a huge contribution to the innovation and thrill this
spannende gebouw dat er nu staat.
building exudes. It immediately becomes clear that
Het Infoversum maakt meteen bij de eerste
the Infoversum offers room for science, culture and
kennismaking duidelijk dat het wetenschap,
business. It is a place to discover, to learn in and to
cultuur én bedrijfsleven de ruimte geeft. Het is een
share with others.
INFOVERSUM
Het Infoversum, in Groningen, is het eerste 3D
plek om te ontdekken, te leren en te delen. In this book, architect Jack van der Palen shows Architect Jack van der Palen leidt u in dit boek
you around his unique design. He explains why
rond door zijn unieke ontwerp. Hij legt uit waarom
he used shipbuilding techniques and how the 3D
hij gebruikmaakte van scheepsbouwtechnieken
dome became a 3D dream.
en hoe de 3D dome een 3D droom werd. Let op de details in het lijnenspel, het zelfdragende
Marvel at all the details in the sleek lines, the self-
vermogen van de materialen en de routing.
supporting strength of the materials used and the
De prachtige foto’s laten Van der Palens ideeën
clever routing. The beautiful pictures clearly show
over vorm en functie duidelijk zien. Laat u
Van der Palen’s ideas about form and function. Set
meenemen op een bijzondere reis door het
out on a special journey through the universe, the
heelal, het ontwerp en de verbeelding van
design and the imagination of innovative thinkers
vernieuwende denkers en makers uit het Noorden.
and creators from the North of the Netherlands.
Ontdek de wereld en ervaar het Infoversum!
INFOVERSUM
INFOVERSUM
4
INFOVERSUM
Inhoud Content
8
Woord vooraf Preface
14
De dome als droom The dream of the dome
26
Zoeken naar de vorm Looking for a form
54
De visie ontwikkelt zich en groeit naar een ontwerp Development of vision and design
58
De routing Routing
64
Het onderzoek naar de beste zaal Research for the best auditorium
68
Het complexe 3D-model beheersen Control of the complex 3D model
72
In en om het Infoversum In and around Infoversum
84
Het glimmende, witte hart A shiny, white heart
88
De huid verandert An ever-changing skin
98
Naar binnen Going inside
112
Een nieuwe impuls voor de binnenstadsarchitectuur New impulse for urban architecture
116
Nieuwe architectuur New architecture
120
Te mooi om niet te delen Too good not to share
126
De tijdlijn Timeline
127
Het Infoversum in detail Infoversum in more detail
INFOVERSUM
5
6
INFOVERSUM
INFOVERSUM
7
Infoversum: Boullée meets Le Corbusier Woord vooraf Lange tijd luidde de Eerste Koepelwet van Hulsman:
De architect van het Infoversum, Jack van der Palen,
Elke koepel die van onderen wordt gefotografeerd,
heeft goed begrepen dat een koepel niet vanzelf
is mooi. Maar bij het maken van het boek Hollandse
mooi is en dat het exterieur van een koepel in al
Hemels (2010), met 43 afbeeldingen van door Luuk
zijn perfectie naar saaiheid neigt. Met verschillende
Kramer van onderaf gefotografeerde koepels van
ingrepen heeft hij ervoor gezorgd dat het Infover-
Nederlandse kerken en wereldse gebouwen, merkte
sum van alle kanten een andere aanblik biedt. In
ik dat de Eerste Koepelwet een kleine bijstelling
de eerste plaats is de koepel, anders dan vrijwel
behoefde: Alle koepels van voor 1945 zijn mooi.
alle andere koepels, meer dan een halve bol. Vooral gezien van buiten, wekt het gebouw hierdoor de
Na de Tweede Wereldoorlog raakte de koepelbouw
suggestie dat de koepel deel uitmaakt van een bol.
in Nederland niet alleen in het slop, maar ook zijn
Hierdoor doet het Infoversum denken aan het nooit
de koepels die wel zijn gebouwd lang niet allemaal
uitgevoerde maar niettemin beroemde ontwerp
mooi, zo ontdekte ik. Zelfs niet als ze precies
voor een graftombe voor Isaac Newton uit 1783 van
vanuit het middelpunt van de koepelcirkel worden
de Franse revolutie-architect Étienne-Louis Boullée
gefotografeerd. Zeker, de geodetische koepels van
(1728-1799).
de Amerikaanse ontwerper-uitvinder Richard Buckminster Fuller, waarvan er ook enkele in Nederland
Bovendien heeft Van der Palen een welvende
staan, leveren door het patroon van driehoeken
omhulling van cortenstaal rondom de bijna bol
prachtige foto’s op. En ja, ook de Paper Dome, een
gedrapeerd. De drapering brengt een andere
geodetische koepel van kartonnen buizen die de
beroemde architect in herinnering: Le Corbusier
Japanse Pritzker Prize-winnaar Shigeru Ban in 2003
(1887-1965). Niet alleen lijkt de welvende onder-
ontwierp als tijdelijk theater in Amsterdam, is prach-
bouw op het betonnen dak van Le Corbusier’s Notre
tig. Maar de koepel in het Utrechtse kantoren- en
Dame du Haut in Ronchamp uit 1955, maar ook
winkelcomplex Hoog Catharijne is, met zijn brede,
heeft de architect de raad ter harte genomen die
platte spanten van kunststof, ook van onderen
Le Corbusier architecten gaf in zijn boek Vers une
gezien afzichtelijk. En de koepels die sommige
architecture. Architecten, kijk goed naar moderne
tropische zwemparadijzen in Nederland hebben, zijn
passagiersschepen, schreef Le Corbusier in 1923.
zo saai en grof dat ze geen plaats hebben gekregen
Bijna een eeuw later paste Van der Palen heden-
in Hollandse Hemels, het pantheon van de Neder-
daagse scheepsbouwtechnieken toe bij de bouw
landse koepels.
van het Infoversum.
Ook de koepel van het Planetarium in Artis in
Bernard Hulsman
Amsterdam heeft het pantheon niet gehaald. De binnenkant van de koepel is egaal wit en is pas mooi als er een sterrenhemel op wordt geprojecteerd. Ook het exterieur is niet groots: de met koper beklede koepel vormt samen met de lage onderbouw een plomp geheel dat niet in de schaduw kan staan van het Pantheon in Rome uit de eerste eeuw na Christus, het mooiste koepelgebouw ter wereld.
8
INFOVERSUM
Preface For a long time, the First Law of Domes by Hulsman
The architect of the Groningen Infoversum, Jack van
was: Every dome photographed from below, looks
der Palen, understands that a dome is not beautiful
good. But while writing the book Hollandse Hemels
in itself, and that the exterior of a dome, in all its
(2010), which includes 43 images of domes of Dutch
perfection, can be a bit boring. He deployed various
churches and secular buildings photographed from
tricks and techniques to ensure that the Infoversum
below by Luuk Kramer, I noticed that the First Law
looks different from every angle. In the first place,
of Domes required a minor adjustment: all domes
the dome – as opposed to virtually all other domes
pre-1945 look good.
– is more of a hemisphere. Especially when seen from the outside, this gives the impression that the
After the Second World War, domed structures
dome is part of a sphere. The Infoversum resembles
have not been used often in The Netherlands, and
the design of the tomb for Isaac Newton from 1783,
I discovered that those that had been built, are
by the French revolutionary architect Étienne-Louis
not all that pretty. Not even if you photographed
Boullée (1728-1799), which was never built.
them exactly from the centre of the dome. Yes, the geodetic domes of the American designer
In addition, Van der Palen has draped a reinforced
and inventor Richard Buckminster Fuller, a few of
Corten steel skin around his near-sphere. This
which were built in The Netherlands, yield beauti-
draping technique resembles the work of another
ful photos because of the triangular patterning. And
famous architect: Le Corbusier (1887-1965). Not
yes, the Paper Dome, a geodetic dome made out of
only does the arching structure resemble the
cardboard tubes, designed by the Japanese Pritzker
concrete roof of Le Corbusier’s Notre Dame du Haut
Prize-winner Shigeru Maruta Ban in 2003, built as
at Ronchamp from 1955, but the architect has also
a temporary theatre in Amsterdam, is amazing-
taken on board the advise that Le Corbusier gives to
looking. But the dome of the office building and
architects in his book Vers une architecture. Archi-
shopping mall Hoog Catharijne in Utrecht, with its
tects, observe modern passenger ships, Le Corbusier
wide, flat plastic rafters, is, when seen from below,
wrote in 1923. Almost a century later, Van der Palen
as ugly as ugly can be. The domes of some tropi-
applied contemporary ship-building techniques in
cal swimming pools in the Netherlands are so dull
the construction of the Infoversum.
and stocky, that they have not been included in Hollandse Hemels, the pantheon of Dutch domes.
Bernard Hulsman
The dome of the Planetarium in Artis Zoo in Amsterdam did not make the pantheon either. The inside of the dome is all white and only looks good when a starry sky is projected onto its walls. Neither is the exterior very impressive: The copper dome and low substructure look quite clumsy, and the building is in a totally different league than the Pantheon in Rome, from the first century AD, the most beautiful domed building in the world.
INFOVERSUM
9
De dome als droom The dream of the dome
Het 3D full dome-theater Infoversum is ontworpen
The 3D full dome theatre Infoversum has been
als multidisciplinair planetarium en kenniscentrum.
designed as a multidisciplinary planetarium
Het is niet alleen uniek door zijn vloeiende vorm
and knowledge centre. Besides its unique curvy
en bijzondere scheepsbouwconstructie. Ook de
and extraordinary shipbuilding construction,
verbindende functie en de filosofie achter het
Infoversum’s correlative function and underlying
Infoversum hebben bijgedragen aan het innova-
philosophy also make a huge contribution to its
tieve en spannende gebouw dat er nu staat.
innovative and exciting character. It is immedi-
Het Infoversum maakt meteen bij de eerste
ately apparent that Infoversum offers chances
kennismaking duidelijk dat het wetenschap, cultuur
to science, culture and business. It is a place to
én bedrijfsleven de ruimte geeft. Het is een plek om
explore, to learn and to share.
te ontdekken, te leren en te delen. Infoversum was initiated by Edwin A. Valentijn, Prof. dr. Edwin A. Valentijn is de geestelijk vader
Professor in Astronomical Information Techno
van het Infoversum. Als hij een subsidie voor het
logy at the University of Groningen. Having
verspreiden van wetenschappelijke kennis heeft
been granted a subsidy for the development of
gekregen, ziet astronoom Valentijn meer moge-
a location where scientific information can be
lijkheden dan de gebruikelijke lesprogramma’s,
shared, the astronomer dreamt of a place that
congressen en workshops. Hij wil een toegankelijk
offered more than just regular classes, confer-
planetarium midden in Groningen realiseren. Een
ences and workshops. He wanted to create an
inspirerend bezoek aan het digitale planetarium in
accessible planetarium, in the centre of Groningen.
Hamburg en de enthousiaste reacties van Groningse
An inspirational visit to the digital planetarium in
bedrijven, de Rijksuniversiteit Groningen en de
Hamburg, and enthusiastic reactions from Gronin-
gemeente Groningen stimuleren de ontwikkeling
gen businesses, the university, and the municipal-
van wat wij nu kennen als het Infoversum. Het
ity, boosted the development of what we now
oorspronkelijke idee ontwikkelt zich tot een 3D full
know as Infoversum. The original idea developed
dome-theater, een koepeltheater waar die kennis-
into a 3D full dome theatre, where knowledge
verspreiding inmiddels meer gebieden bestrijkt
from many other fields besides astronomy can be
dan alleen de sterrenkunde. In een wereld waarin
shared. In a world where we are swamped with
we worden overspoeld door informatie, worden
information, Infoversum transforms a variety of
allerlei stromen van wetenschappelijke gegevens
scientific information into extraordinary projec-
in het Infoversum omgezet tot bijzondere projecties
tions and art installations. It is a journey through
en kunstinstallaties. Een reis door het heelal, het
space, the human body and through history – here,
menselijk lichaam of de geschiedenis: het is nu
anything is possible and even the building itself is
allemaal mogelijk in een gebouw dat een belangrijk
an integral part of the visitor experience.
onderdeel is van de totale ervaring van de bezoeker. While Valentijn was exploring ways to create a
14
INFOVERSUM
Terwijl Valentijn zoekt naar manieren om een
planetarium in Groningen, architect Jack van der
planetarium in Groningen te verwezenlijken, werkt
Palen had a dream of his own. As an architect,
architect Jack van der Palen aan zijn eigen droom.
he is constantly exploring innovative structures,
Als architect is hij altijd op zoek naar nieuwe vormen
materials and techniques, which will result in a
en innovatieve materialen of technieken waardoor
building that immediately conveys its function and
een gebouw zijn omgeving al ‘vertelt’ wat zijn
underlying philosophy to its surroundings.
functie is en vanuit welke filosofie het is ontworpen. During his exploration, he developed an idea for Tijdens die zoektocht ontstaat het idee voor een
a small pavilion in the shape of an upside-down
klein paviljoen in de vorm van een omgekeerde boot
boat, perched on and overhanging a thin column.
die op een smalle kolom met een groot overstek
In his work, Van der Palen explores ways in which
moet blijven staan. Van der Palen onderzoekt hoe
a building’s construction can be put to practical use,
hij de constructie van een gebouw in het dagelijkse
while providing its exterior with a meaningful role
gebruik kan benutten en hoe hij het uiterlijk ervan
of its own. Which are the limitations? How far can
een veelzeggende rol kan geven. Waar liggen de
an architect go as far as – unusual – structures are
grenzen van wat haalbaar en wat mogelijk is? Hoe
concerned? During his continuous quest for innova-
ver kan een architect gaan qua vorm en in het
tive materials, techniques and technologies, Van
gebruik van bijzondere structuren? Door te blijven
der Palen came across shipbuilding and discovered
zoeken naar verrassende materialen en nog niet
that it offers many opportunities to architecture as
eerder toegepaste technieken ontdekt Van der Palen
well. All of a sudden, extraordinary, flowing shapes
de vele nieuwe mogelijkheden die de scheepsbouw-
became a real possibility. This small pavilion design
techniek aan de architectuur zou kunnen toevoegen.
ultimately developed into the largest 3D dome
Opeens zijn onverwachte en vloeiende vormen
theatre in the Netherlands. Infoversum combines
maakbaar die nog niet eerder in de bouw konden
architecture, engineering and art into one building.
Dansen De bolvorm van de dome en de stalen buitenhuid lijken om elkaar heen te dansen. Het gebouw leeft en beweegt en laat steeds een klein stukje zien van wat de bezoekers kunnen verwachten. Dancing The spherical shape of the dome, and the steel outer skin, seem to dance around each other. The building is alive and moves, showing the visitors a glimpse of what to expect.
worden gebruikt. Het ontwerp van dat kleine paviljoen is steeds verder doorontwikkeld en is inmiddels uitgegroeid tot het grootste 3D koepeltheater van Nederland. Het Infoversum brengt zo architectuur, techniek en kunst in één gebouw samen.
INFOVERSUM
15
Colofon
Uitgave Published by
Fotografie Images
WBOOKS, Zwolle
Jan H. de Boer
info@wbooks.com
m.u.v.
www.wbooks.com
Koos Boertjens, 115 Central Industry Group, 122
Tekst Text
Vincent Lublink, 113, 114
Jack van der Palen, Hiske de Vries
Sander Martens, 89 Mirjam Matena, 45
Woord vooraf Preface
Mark Sekuur, 123
Bernard Hulsman
Lex Vesseur, 27, 122
Vormgeving Design
Kunstwerken Artworks
Gerard Alberts, AlbertsKleve BNO
Oscar Venema, 98 (Robot) Memo Akten, 100 (Visual Art)
Vertaling Translation
Ronald Westerhuis, 62, 63 (Sculpture)
Vitataal
© 2015 WBOOKS /Jack van der Palen/Hiske de Vries Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever heeft ernaar gestreefd de rechten met betrekking tot de illustraties volgens de wettelijke bepalingen te regelen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden. Van werken van beeldende kunstenaars aangesloten bij een CISAC-organisatie is het auteursrecht geregeld met Pictoright te Amsterdam. © c/o Pictoright Amsterdam 2015.
ISBN 978 94 625 8089 3 NUR 648
© 2015 WBOOKS /Jack van der Palen/Hiske de Vries All rights reserved. Nothing in this publication may be copied, stored in any database or distributed in any form or in any way, be it electronic, mechanical, by means of photocopies or in any other way, without prior permission in writing from the publisher. The publisher has made every effort to obtain the rights to the illustrations used, in accordance with the law. Anyone who, despite this, claims entitlement to certain rights can contact the publisher. The copyright to the works of artists affiliated to a CISAC organisation has been cleared with Pictoright in Amsterdam. © c/o Pictoright Amsterdam 2015.
Hiske de Vries Jack van der Palen
Discover the world and experience the Infoversum! The Infoversum, in Groningen, is the first 3D
full dome theater in Nederland. Het is niet alleen
full dome theatre in The Netherlands. It is not
uniek door zijn vloeiende vorm en bijzondere
just unique because of its curves and special
scheepsbouwconstructie. Ook de verbindende
shipbuilding construction. The connecting function
functie en de filosofie achter het Infoversum
and philosophy behind the Infoversum have made
hebben bijgedragen aan het innovatieve en
a huge contribution to the innovation and thrill this
spannende gebouw dat er nu staat.
building exudes. It immediately becomes clear that
Het Infoversum maakt meteen bij de eerste
the Infoversum offers room for science, culture and
kennismaking duidelijk dat het wetenschap,
business. It is a place to discover, to learn in and to
cultuur én bedrijfsleven de ruimte geeft. Het is een
share with others.
INFOVERSUM
Het Infoversum, in Groningen, is het eerste 3D
plek om te ontdekken, te leren en te delen. In this book, architect Jack van der Palen shows Architect Jack van der Palen leidt u in dit boek
you around his unique design. He explains why
rond door zijn unieke ontwerp. Hij legt uit waarom
he used shipbuilding techniques and how the 3D
hij gebruikmaakte van scheepsbouwtechnieken
dome became a 3D dream.
en hoe de 3D dome een 3D droom werd. Let op de details in het lijnenspel, het zelfdragende
Marvel at all the details in the sleek lines, the self-
vermogen van de materialen en de routing.
supporting strength of the materials used and the
De prachtige foto’s laten Van der Palens ideeën
clever routing. The beautiful pictures clearly show
over vorm en functie duidelijk zien. Laat u
Van der Palen’s ideas about form and function. Set
meenemen op een bijzondere reis door het
out on a special journey through the universe, the
heelal, het ontwerp en de verbeelding van
design and the imagination of innovative thinkers
vernieuwende denkers en makers uit het Noorden.
and creators from the North of the Netherlands.
Ontdek de wereld en ervaar het Infoversum!
INFOVERSUM