Museumtijdschrift 8 - 2023

museumtijdschrift nr 8 • 2023

+ EXTRA KUNSTPUZZEL

Den Haag, Museum Panorama Mesdag

SCHONE SCHIJN Kinderen volgens de Haagse School

nr 8 dec 2023 • € 11,95 • verschijnt 8x per jaar Oostende

James Ensor

Aftrap jubileumjaar met kleurige stillevens Maastricht

Shinkichi Tajiri

Beeldhouwer met

Bergen, Museum Kranenburgh roerig levensverhaal Amsterdam

Ellen Gallagher

Ongekende werelden tevoorschijn toveren

BP

+ de tentoonstellingsagenda 40 pagina’s gratis bijlage BP

www.museumt

nov ft.nl ijdschri27

Het meest complete overzicht

14 jan

INHOUDmuseumtijdschrift.nl

Jozef Israëls, ‘Twee visserskinderen op het strand’, olieverf op paneel, 35 x 24 cm, part. coll.

nr 8 / dec 2023

46

Dieric Bouts (toegeschreven aan), ‘Christus in het huis van Simon de Farizeër met een stichtersportret’, ca. 1445-50, part. coll.

68

10

74

CARLIJN JACOBS TO: FO

30 MODERNE KUNST

52

Carlijn Jacobs

24 Kinderen zonder zorgen?

Haagse Schoolschilders verbloemden in bekoorlijk werk kinderarbeid niet door Kees Keijer HEDENDAAGSE KUNST

15-22 MUSEUM - KORT

Museumtijdschrifttips: De mooiste tentoonstellingen in binnen- en buitenland

79-87 MUSEUM & MEER het atelier Milah van Zuilen een dag uit het leven van Rob Hornstra boeken recensies en tips varia museumnieuws kunstpuzzel Japan en de kunst lezerspagina ‘de bezoeker’, reacties COLUMNS

44 Pauline Broekema Matilda-effect

63 Musea in beweging Perverse prikkels

30 Shinkichi Tajiri

Zijn veelal abstracte werk is doordrenkt van oorlogservaringen door Myrthe Meester MODERNE KUNST

36 Kleurige stillevens

Het James Ensorjaar laat zien dat zijn oeuvre veel meer is dan maskers door Robert-Jan Muller OUDE KUNST

46 Dieric Bouts

Nooit waren zoveel panelen van de Vlaamse meester terug in zijn thuisstad door Erik Spaans INTERVIEW

52 Carlijn Jacobs

Succesvolle modefotograaf biedt een eigen kijk op vrouwelijke schoonheid door Edo Dijksterhuis HEDENDAAGSE KUNST

64 Ellen Gallagher

In vaak sprookjesachtig werk bindt zij de strijd aan met stereotypen door Joke de Wolf REDACTIE OP PAD

68 Deventer

Glorieuze Hanzestad is rijk aan monumentale koopmanshuizen en musea door de redactie DESIGN

29 Arrangement

Lezing en bezoek ‘Kinderen van de Haagse School’

74 Kijkfeestje

Kinderboektekeningen zijn mooi, origineel en grappig, voor groot en klein door Chris Reinewald

11

KINDEREN ZONDER ZORGEN

Museum Panorama Mesdag schetst een beeld van het leven van kinderen eind negentiende eeuw. De schilders van de Haagse School vonden schilderachtigheid belangrijker dan het tonen van de harde werkelijkheid.

DOOR KEES KEIJER

I

n de negentiende eeuw konden de meeste kinderen geen kinderen zijn. Zodra ze daartoe in staat waren, moesten ze meehelpen om brood op de plank te krijgen.

Kinderen werkten op het land, op zee, in winkels of in werkplaatsen. Tijdens de industriële revolutie werden kinderen steeds meer gezien als goedkope arbeidskrachten en kwamen ze in fabrieken terecht. Uiteraard waren de omstandigheden ongezond en gevaarlijk, de werktijden slopend.

Er kwam steeds meer kritiek op kinderarbeid. Schrijver Jacob Jan Cremer hield in 1863 een gepassioneerde voordracht voor een select Haags gezelschap en deed een oproep aan de koning om een einde te maken aan de verschrikkelijke omstandigheden waarin kinderen moesten werken.

Aanwezige Kamerleden en fabrikanten schrokken van het verhaal, dat ook werd

24

MODERNEKUNSTMatthijs Maris, ‘De kennismaking (Het geitje)’, ca. 1865-1866, olieverf op paneel, 14,8 x 19,7 cm, Kunstmuseum Den Haag

25

Tanéa en Shakuru Tajiri bij ‘Wachter’, Baarlo, 2023 (foto: Egon Notermans)

CREËREN om te overleven

De knoopbeelden en samoeraiwachters van de Japans-Amerikaanse Shinkichi Tajiri zijn door heel Nederland te vinden. Voor het eerst tonen zijn kleinkinderen de invloed van oorlog en ballingschap op zijn oeuvre.

DOOR MYRTHE MEESTER

30

HEDENDAAGSEKUNST-

Shakuru, Shinkichi en Tanéa Tajiri, 2001 (foto: Kim Zwarts)

‘Verbazing van het masker Wouse’, 1889, olieverf op doek, 109 x 131,5 cm, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen

Chinoiserieën, maskers en parelmoer

MODERNEKUNST-

Mu.Zee in Oostende trapt het Ensorjaar af met een tentoonstelling gewijd aan zijn stillevens, die kleurig en helder zijn, maar ook kunnen worden gezien als bezweringen van de familiebanden die hem beknelden.

DOOR ROBERT-JAN MULLER

H

et jaar is 1920 en schilder James Ensor (1860-1949) wordt steeds beroemder. Hij heeft zijn eerste retrospectieve tentoonstelling in Brussel.

Met een tafelrede kijkt de zestigjarige schilder terug op zijn inspiratiebronnen: “In het huis van mijn ouders in Oostende heb ik de golvende lijnen en kronkelende vormen van prachtige schelpen gezien, het iriserende oplichten van parelmoer, de rijke kleuren van tere chinoiserieën en vooral was ik diep onder de indruk van de dichtbij gelegen, oneindig uitgestrekte en eeuwige zee.”

Opmerkelijk is dat Ensor – van wie Mu.Zee in Oostende een dertigtal stillevens laat zien, gecombineerd met stillevens van tijdgenoten – zich hier profileert als schilder van zeegezichten en stillevens. Waar hij echter beroemd en berucht mee was geworden, waren bizarre voorstellingen waarin maskers en skeletten de hoofdrol spelen. In Verbazing van het masker Wouse (1889) komt een in vrouwenkleding gestoken figuur een kamer binnen waar de vloer is bezaaid met poppen en schedels. De chinoiserie uit Ensors tafelspeech komt hier terug als een groen vlak, waarschijnlijk een decoratief paneel of een zijden geborduurde doek.

De poppen waren ook te vinden in het huis van zijn ouders. Die noemt Ensor echter niet in zijn speech.

Ieder van de aanwezigen wist wel dat Ensors ouders in de badplaats Oostende een winkel hadden gedre-

37

WREED EN RUST

Dieric Bouts en Hugo van der Goes, ‘Hippolytustriptiek’, 1475-80, olieverf op eiken paneel, middenpaneel 90 x 90 cm, zijpanelen 90 x 40 cm (foto: artinflanders.be/Hugo Maertens)

46

TGEVEND

OUDEKUNST-

Het Belgische museum M Leuven toont het werk van de Vlaamse meester Dieric Bouts, met als klapper onder meer een triptiek die voor het eerst in meer dan vijfhonderd jaar weer in de Belgische stad te zien is. DOOR ERIK SPAANS 47

VOLGEND NUMMER Frans Hals

Anita Groener

Max Beckmann

Frans Hals, ‘Luitspeler’ (detail), ca. 1623, Musée du Louvre, Parijs

Anita Groener, ‘Prolonged by a Hundred Shadows’ (detail), 2022

Max Beckmann, ‘Droom van de soldaat’ (detail), 1942, Hilti Art Foundation, Vaduz

Meer lezen? Kijk op www.museumtijdschrift.nl voor actuele informatie, tips, recensies en interviews

Museumtijdschrift nummer 1 ligt op 16 januari in de winkel Museumtijdschrift verschijnt 8x per jaar

(om de 6 weken en tijdens zomer en winter om de 8 weken)

Een prachtig welkomstcadeau voor nieuwe abonnees In het leven van Rembrandt speelden drie vrouwen een belangrijke rol. Met Saskia Uylenburgh (1612-1642) huwde hij in 1634 en kreeg hij zoon Titus. Met Geertje Dircx (1610/1615-na 1656) had hij daarna een relatie. Hendrickje Stoffels (1623/1626-1663) werd zijn tweede vrouw en met haar kreeg hij dochter Cornelia.

Het Duitsland onder regime van Adolf Hitler, ook wel het ‘derde rijk’ genaamd, vertegenwoordigt een gitzwarte bladzijde in de moderne Europese geschiedenis. Het tijdvak wordt gedomineerd door dictatoriale repressie, de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust. Bij deze achter­ grond denken we niet zo snel aan beeldende kunst. Niettemin speelde de moderne kunst een belangrijke rol in de propaganda van het nationaalsocialisme en het gewenste imago van Duitsland als leidende natie voor de Europese cultuur. Enerzijds verboden de nazi’s de moderne, experimentele kunststromingen en belasterden deze als Entartete Kunst.

Anderzijds kreeg de meerderheid van de kunstenaars die wél voldeden aan de criteria van het regime ongekende overheidssteun.

Een speerpunt was de Große Deutsche Kunstausstellung die van 1937 tot 1944 jaarlijks plaatsvond in München. Nazileiders, in de eerste plaats Hitler zelf, kochten daar duizenden kunstwerken aan als blijk van hun waardering en steun. De tentoonstellingen werden massaal bezocht en gepopulariseerd met commercieel drukwerk en in de kritiekloze pers.

T/M 17.03 2024

in het

verleiding & afleiding

art in the third reich

In dit boek zijn de biografieën van deze vrouwen samengesteld, gebaseerd op de documenten. Van verschillende schilderijen, tekeningen en etsen van Rembrandt is aangenomen dat zij Saskia voorstellen. Hier wordt nagegaan of dat ook echt zo is.

Geertje kon hier worden herkend in de vrouw die voorkomt op vier tekeningen en een schilderij van Rembrandt. De schilderijen en tekeningen van Rembrandt die Hendrickje heten voor te stellen werden bestudeerd. Maar een zeker portret van haar is niet bekend.

Het boek gaat over Saskia, Geertje en Hendrickje. Hun levens worden beschreven en alle werken van Rembrandt die ze zouden voorstellen worden besproken.

art in the third reich bijcadeau een jaar-

Jeroen GiltaiJ publiceerde in 2018 het boek Titus, zoon van Rembrandt en in 2022 Het grote Rembrandt Boek. Alle 684 schilderijen (inmiddels tweede druk).

Dit boek gaat over de kunst die tijdens het ‘derde rijk’ op grote schaal werd gecreëerd, geëxposeerd, en verhandeld. Samen met de redacteuren belichten de experts Sabine Brantl, Christian Fuhrmeister,

abonnement

Gregor Langfeld en Gregory Maertz hoe de nazi’s hun kunstsysteem optuigden. Dit boek gaat daarnaast dieper in op het werk van tientallen kunstenaars die in de naziperiode de toppen van hun roem bereikten.

Hoe verhielden zij en hun kunst zich tot de nationaalsocialistische propaganda? Hoe profiteerden zij van het regime? Wie waren zij, en hoe moeten we hun zeer uiteenlopende en soms uitzonderlijke kunstzinnige kwaliteiten beoordelen?

jeroen giltaij De vrouwen van Rembrandt Saskia, Geertje, Hendrickje

Foto’s: Hoorn, O.L.V.-basiliek, Maastricht F 2008-IV-63; Ansfriduscodex, Museum Catharijneconvent, Utrecht ABM h3

Vermakelijke, kwetsbare en vreemde perspectieven

De vrouwen van Rembrandt Saskia cadeau Geertje bij een Hendrickje tweejarig

abonnement

Jelle Bouwhuis Almar Seinen

jeroen giltaij

Kunst in het derde rijk | verleiding en afleiding

De vrouwen van Rembrandt | Saskia, Geertje, Hendrickje

Welke kunst was officieel toegestaan in nazi-Duitsland? Dat de nationaalsocialisten de moderne kunst uitsloten, is alom bekend. Maar dat het Duitse rijk onder Hitler de hedendaagse kunst aanwendde als propagandamiddel, kunsttijdschriften liet verschijnen en omvangrijke tentoonstellingen organiseerde, is maar bij weinigen bekend. Steunden de kunstenaars het regime, steunde het regime de kunstenaars, of beide? Kunst in het derde rijk plaatst de kunstenaars en hun werken terug in de kunstgeschiedenis.

In het leven van Rembrandt speelden drie vrouwen een belangrijke rol.

Met Saskia Uylenburgh huwde hij in 1634 en kreeg hij zoon Titus. Na haar overlijden had hij een relatie met Geertje Dircx. Hendrickje Stoffels werd zijn tweede vrouw en met haar kreeg hij dochter Cornelia. In dit boek zijn de biografieën van deze vrouwen samengesteld, gebaseerd op nagelaten documenten en alle werken van Rembrandt die ze zouden voorstellen worden besproken.

176 pagina’s, gebonden, 23 x 28 cm, ISBN 978 94 625 8581 2

240 pagina’s, gebonden, 17 x 24 cm, ISBN 978 94 625 8576 8

€ 24,95

€ 39,95

OOK VERKRIJGBAAR IN DE BOEKHANDEL, BESTEL OP WWW.WBOOKS.COM OF BEL 038 - 467 34 00