Museumtijdschrift 6 - 2024 by WBOOKS

Stem op uw favoriete tentoonstelling

+ win een kunstreis nr 6 sep-okt 2024 • € 12,50 • verschijnt 8x per jaar

Maarten van Heemskerck

On-Hollandse bravoure

Den Haag

Joan Miró

Speelse avonturen in drie dimensies

Leeuwarden

Ja, ik wil

De bruidsjurk als fenomeen

Amsterdam

Miriam Cahn

Schone schilderijen, rauwe wereld

+ de tentoonstellingsagenda 40 pagina’s gratis bijlage

Haarlem en Alkmaar

Maarten van Heemskerck, ‘Madonna met Christuskind in een landschap’, ca. 1528-29, olieverf op paneel, 58 x 75 cm, National Gallery of Art, Washington (FHM)

museumtijdschrift.nl nr 6 / sept-okt 2024

Museumtijdschrifttips:

De mooiste tentoonstellingen inclusief de Vooruitblik het atelier

Margriet van Breevoort een dag uit het leven van Evert Thielen boeken recensies en tips varia museumnieuws lezerspagina ‘de bezoeker’, reacties

Delft De 10 genomineerden

Kunstreis

Met Museumtijdschrift naar Luik, Brussel en Antwerpen

OUDE KUNST Maarten

Heemskerck

Spierbundels en halfnaakte lijven door een zestiende-eeuwse lefgozer door Erik Spaans

DESIGN

Verrassend veelzijdig

De niet altijd witte bruidsjurk als spiegel van de tijd door Dorien Tamis

MODERNE KUNST

Netwerker en inspirator van de expressionistische voorhoede door Marina de Vries

MUSEA

Prinsenhof Delft

Monumentaal museum vindt zichzelf opnieuw uit door Edo Dijksterhuis

FOTOGRAFIE

Chris Killips empathische blik op de teloorgang van Engeland door Chris Reinewald

MODERNE KUNST

Sophie Taeuber-Arp en Jean Arp rekten de grenzen op van de kunst door Robert-Jan Muller

INTERVIEW

Museumdirecteur Rein Wolfs over een compromisloze kunstenaar door Kees Keijer

MODERNE KUNST

De speelse en ontwapende beelden van Joan Miró door Jet van der Sluis

Rein Wolfs

Goed voor één dag

Trouwkostuum van Isabella Stinstra, 1782, o.a. changeantzijde, bruikleen particuliere collectie, Fries Museum, Leeuwarden (foto: Cees de Jonge, the Visual Art Box)

uiterst links: Sitsen Hindelooper bruidswentke, 1750-75, vrouwenjas, o.a. ‘melk-en-bloeds’ beschilderd katoen, Fries Museum, Leeuwarden (foto: Cees de Jonge, the Visual Art Box)

Een bruidsjurk is altijd wit, onpraktisch en goed voor één dag. Of toch niet? In het Fries Museum blijkt het fenomeen ‘trouwjurk’ verrassend veelzijdig. Over spraakmakende couture, vrouwenemancipatie en prinsessenjurken.

DOOR DORIEN TAMIS

De spreekwoordelijke wolken aan tule met kant en satijn; een totaal over-the-top witte suikertaart van een gewaad inclusief hoepelrok; de net wat te strakke droomjurk voor de bruid die de laatste kilo’s niet meer tijdig kwijt wist te raken; ongemakkelijk geposeerde trouwfoto’s en een schoonmoeder die per ongeluk expres op de sleep gaat staan: het ene cliché na het andere vooroordeel schiet te binnen bij de gedachte aan een tentoonstelling over trouwjurken. Dat zo’n onderwerp bij uitstek geschikt is om sociale geschiedenis, vrouwenemancipatie en zelfs hergebruik van textiel – een van de

hete hangijzers voor de kledingindustrie –op een niet belerende, spontane manier voor het voetlicht te brengen, dát bedenk je niet één-twee-drie.

Toch is dat de tentoonstelling die het Fries Museum dit najaar organiseert. Op het eerste gezicht is de tentoonstelling rechttoe rechtaan gericht op het cliché van de ‘mooiste dag van je leven’. In ‘Ja, ik wil!’ laat het museum zo’n zestig jurken zien: de vroegste is van rond midden achttiende eeuw en onder de recente creaties zijn jurken van bekende Nederlandse ontwerpers als Iris van Herpen (1984), Jan Taminiau (1975) en Viktor & Rolf (beiden 1969).

Die laatsten ontwierpen in 2022 de jurk voor het huwelijk van Nikkie de Jager, bekend als de ‘internetcontentcreator’ van

Trouwfoto van Nikkie de Jager in een ontwerp van Viktor & Rolf, 2022, zijde, privécollectie (foto: Joy Hansson)

‘Zelfportret I’, ca. 1910, tempera op papier, 51 x 34 cm, Lenbachhaus, München. Dit kunstwerk is t/m 20 oktober 2024 te zien in de tentoonstelling

‘Expressionists – Kandinsky, Münter and the Blue Rider’ in Tate Modern, daarna reist het naar Zwolle.

SYMFONIE VAN KLEUR & VORM

Het tamelijk onbekend gebleven werk

van Marianne von Werefkin gaat over sensationele natuur en mededogen met de ploeterende mens. Met haar Roze Salon en naar abstractie neigende, experimentele beeldtaal inspireerde ze onder anderen Wassily Kandinsky.

DOOR MARINA DE VRIES

Hoe reusachtig het verschil is tussen de twee zelfportretten van Marianne von Werefkin (18601938), die beide in Museum de Fundatie in Zwolle te zien zijn, is in een oogopslag duidelijk. Het ene, Zelfportret in matrozenblouse (1893), toont in stevige schilderstreken een jonge, zelfverzekerde, maar ook wat brave vrouw met een bosje kwasten in de rechterhand. Het andere, Zelfportret I (ca. 1910), toont een uitdagende vrouw van middelbare leeftijd met een frivool hoedje en een vuurspugende blik. Niet haar door het leven getekende ogen zijn opmerkelijk, maar het kleurgebruik en de techniek. Wordt het eerste portret gedomineerd door bruintonen, het tweede zindert van de combinatie rood, geel, blauw en groen. De stevige kwaststreek is vervangen door korte strepen à la Van Gogh. Lange tijd werd Marianne von Werefkin ofwel in een adem genoemd met haar bekendere levenspartner Alexej von Jawlensky (1864-1941), ofwel met Der Blaue Reiter, het netwerk uit München van kunstenaars die streefden naar vernieuwing van vorm en kleur, waartoe ze samen met Von Jawlensky, Wassily Kandinsky en Gabriele Münter behoorde. Tijd om haar een eigen podium te geven, vindt Beatrice von Bormann, directeur van Museum de Fundatie, het enige museum in Nederland met een werk van deze kunstenaar in de collectie. Het leeuwendeel van de schilde -

rijen, tekeningen en schetsboeken die in Zwolle te zien zijn, is afkomstig uit het Zwitserse Ascona, waar Von Werefkin tijdens de Eerste Wereldoorlog tijdelijk neerstreek en waar zij de laatste twintig jaar van haar leven woonde.

ORANJE, PAARS, BLAUW

Wat gebeurde er tussen 1893 en 1910, waardoor haar zelfportretten zo hemelsbreed verschillen? Want in 1910 was het gedaan met de realistische schilderstijl van deze brave dochter uit een aristocratische familie. Die stijl had ze zich eigen gemaakt in Sint-Petersburg, tijdens privéschilderlessen van de wereldberoemde, sociaalkritische kunstenaar Ilja Repin (1844-1929). Indrukwekkende olieverfschilderijen maakte Von Werefkin destijds: karakterportretten in veelal donkere tinten. Ze was zo talentvol dat ze al op twintigjarige leeftijd bekend stond als de ‘Russische Rembrandt’. Bij Repin ontmoette ze in 1892 haar grote liefde Von Jawlensky. Vier jaar later verruilden ze gezamenlijk Sint-Petersburg voor München, waar al talloze Russische kunstenaars, schrijvers en componisten waren neergestreken met een gretig verlangen naar moderne kunst.

Het verhaal wil dat de getalenteerde Von Werefkin eenmaal in München zo’n tien jaar lang haar penselen aan de wilgen had gehangen teneinde Von Jawlensky’s carrière vaart te geven. En dat ze daarna, na een abrupte metamorfose, naar buiten kwam met een schilderij als De Rode Stad (1909), waarin de gebouwen zijn veran-

‘Zelfportret in matrozenblouse’, 1893, olieverf op doek, 69 x 51 cm, Museo Comunale d’Arte Moderna, Ascona

derd in geestverschijningen, of met het in platte, blauwe vormen gedompelde In het Café (1909).

Maar dit is een mythe, zo blijkt in Ascona. Daar bladert Mara Folini, directeur van het Museo Comunale d’Arte Moderna di Ascona, tijdens een door Museum de Fundatie georganiseerde persreis, door Von Werefkins schetsboeken. Het museum is niet alleen door Von Werefkin opgezet, zij heeft er ook een groot deel van haar oeuvre aan nagelaten, waaronder honderdzeventig schetsboekjes van wisselend formaat. Tien daarvan zijn in Zwolle te zien. Uit de boekjes duikt een duizelingwekkende hoeveelheid tekeningen, oefeningen en zelfs complete schilderijtjes op, in potlood, tempera of aquarel. De onderwerpen vormen een mengelmoes van portretten, straattaferelen, dansers, alledaagse landschappen, keuvelende dames in de natuur en een zoektocht naar het

LIEFDE VOOR ELKAAR EN DE KUNST

Hans/Jean Arp, ‘Man en vrouw’, ca. 1928, waterverf en potlood op papier, 22,5 x 30,5 cm, privécollectie (foto: Fabien de Cugnac)

Nic Aluf, ‘Sophie Taeuber met het Dadahoofd’, 1920, Stiftung Arp e.V., Berlijn/Rolandswerth

De

avant-gardisten Sophie Taeuber-Arp en Hans/Jean Arp rekken gedurende hun carrière de grenzen op tussen toegepaste en ‘nobele’ kunst. Zij laat zich inspireren door dans en geometrie, hij door toeval en de natuur, toont een overzicht in Brussel.

DOOR ROBERT-JAN MULLER

n de Zürichse galerie Tanner vindt in 1915 de ontmoeting plaats tussen Hans/Jean Arp en Sophie Taeuber; dit leidt tot een band van bijna dertig jaar gebaseerd op liefde voor elkaar en voor de kunst. Ze leren elkaar daar overigens kennen op een tentoonstelling van een Nederlands kunstenaarskoppel: Otto en Adya van Rees Dutilh. Met ruim 250 objecten, waaronder schilderijen, beelden, collages en textielwerken, geeft de tentoonstelling ‘Hans/Jean Arp & Sophie TaeuberArp – Friends, Lovers, Partners’ in Bozar in Brussel een breed overzicht van de artistieke productie van het paar in de jaren van hun samenzijn. Sophie TaeuberArp (1889 1943) is in haar

geboorteland Zwitserland en in Duitsland op verschillende instituten opgeleid tot ontwerper en specialiseert zich in textiele ontwerpen. In 1914 dwingt de Eerste Wereldoorlog haar vanuit München terug te keren naar Zwitserland en ze vestigt zich in Zürich, dat door de toestroom van vluchtende kunstenaars uit heel Europa een broeinest wordt van de twintigsteeeuwse avantgarde.

Hans/Jean Arp (18861966) wordt geboren in Straatsburg, dat sinds de FransDuitse oorlog van 1870 tot het Duitse keizerrijk behoorde. Met een Duit se vader en een Elzasser moeder wordt hij tweetalig opgevoed en hij gebruikt zowel de voornamen Hans als Jean. Na opleidingen aan kunst en ontwerpacademies in Straats

Hans/Jean Arp met navelmonocle, 1926, Stiftung Arp e.V., Berlijn/Rolandswerth

HEFTIGE KUNST VOOR EEN HEFTIGE TIJD

Het werk van Miriam Cahn laat toeschouwers niet onberoerd. Met verleidelijke kleuren maakt zij compromisloze schilderijen over geweld, seksualiteit en de positie van de vrouw. Een gesprek met directeur Rein Wolfs, die de tentoonstelling in het Stedelijk Museum Amsterdam samenstelde. DOOR KEES KEIJER

igenlijk had de tentoonstelling ook tien jaar eerder georganiseerd kunnen worden. Of twintig jaar eerder. Want, zo benadrukt Rein Wolfs, directeur van het Stedelijk Museum Amsterdam: “Miriam Cahn is een van de belangrijke schilders en tekenaars van onze tijd. En dat is ze al heel lang. In de jaren tachtig kreeg ze bekendheid en ze had in 1988 al een tentoonstelling in Arnhem.”

Maar sindsdien is haar werk mondjesmaat te zien geweest in Nederland. Dat de Zwitserse kunstenaar Miriam Cahn (1949) een lange carrière heeft met een indrukwekkend oeuvre, is dus een beetje aan ons land voorbijgegaan. Het Stedelijk Museum Amsterdam biedt nu een overzicht, met tekeningen, schilderijen, collages en films. Het gemeenschappelijke kenmerk: krachtige beelden en een confronterende thematiek.

VOLGEND NUMMER

Beatriz González

De badende Susanna Tuindorpen en tuinsteden

Meer lezen? Kijk op www.museumtijdschrift.nl voor actuele informatie, tips, recensies en interviews

muurschilderingen, vernielde schilderijen straatkunstenaar Banksy tonen spannende versie van de kunstgeschiedenis. ontrafelt enkele van meest herkenbare werken: opnieuw vormgegeven meesterwerken die de conventie verhaal van de kunst op onverwachte manier belichten. EN DE MEESTERS

Museumtijdschrift nummer 7 ligt op 15 oktober in de winkel

Museumtijdschrift verschijnt 8x per jaar (om de 6 weken en tijdens zomer en winter om de 8 weken)

Een prachtig welkomstcadeau voor nieuwe abonnees

MEESTERS

cadeau bij een jaarabonnement

Banksy en de meesters

Met zijn herkenbare stijl weet straatkunstenaar Banksy altijd de aandacht te trekken. Niet voor zichzelf, want de kunstenaar blijft liever anoniem, maar wel voor zijn statements. Of het nou wordt versnipperd op een kunstveiling, of opduikt in de openbare ruimte, elk werk heeft iets te zeggen. Kelly Grovier ontleedt de ogenschijnlijk eenvoudige kunst van Banksy.

208 pagina’s, gebonden, 18,6 x 24,6 cm, ISBN 978 94 625 8650 5 € 29,95

cadeau bij een tweejarig abonnement

Queer & kunst | Van doek tot digitaal en alles daartussen

Dit is een nieuw perspectief op kunstgeschiedenis. Queer & kunst positioneert in heldere lijnen en prachtig geïllustreerd de kunst van kunstenaars van over de hele wereld. Bekende namen als Isaac Julien, Nicole Eisenmann en Tom of Finland, maar ook nieuwe sterren aan het artistieke firmament.

240 pagina’s, gebonden, 19,5 x 24 cm, ISBN 978 94 625 8647 5 € 39,95

Beatriz González, ‘La madrépora’, 1967 (foto: Niko Jacob)

Gustave Vanaise, ‘Na het bad’ (detail), 1902

Stefano Boeri Architetti, Trudo Toren (‘vertical forest’), 2017-21, Eindhoven