Museumtijdschrift 1 - 2025

museumtijdschrift nr 1 • 2025

nr 1 jan-feb 2025 • € 12,95 • verschijnt 8x per jaar Den Haag

Romantisch Parijs

Arnhem en Heerenveen

Amersfoort

Mona Hatoum

Brits-Palestijnse ster in Amersfoort Amsterdam

Foto’s uit de VS

De ‘American dream’ voor en achter de lens

+ de tentoonstellingsagenda 40 pagina’s gratis bijlage www.museumtijdsc

BP

JAN MANKES Meester van de stilte

Nieuwe schilderkunst voor een nieuwe stad

BP

Het meest complete overzicht

13 jan hrift.nl 2 mrt

INHOUD-

22

Jan Mankes, ‘Zelfportret met uil’, 1911, olieverf op doek, 20,5 x 17 cm, Museum Arnhem, Arnhem (foto: Peter Cox)

museumtijdschrift.nl nr 1 / jan-feb 2025

36

48

28

66

8

72 MODERNE KUNST

22 Jan Mankes

Verstilde schilderijen van mensen, dieren en landschappen door Joke de Wolf FOTOGRAFIE

28 Roadtrips en reclame 56

Mona Hatoum

13-20 MUSEUM - KORT

Museumtijdschrifttips: De mooiste tentoonstellingen inclusief de vooruitblik

71-79 MUSEUM & MEER het atelier Bodil Ouédraogo een dag uit het leven van Lucassen boeken recensies en tips varia museumnieuws lezerspagina ‘de kunstreis’, reacties

COLUMNS

34 Pauline Broekema Op een gammel rijwiel

55 De museumvrijwilliger

Maritiem Muzeeum Zeeland

Waarom verzamelt het Rijksmuseum Amerikaanse fotografie? door Kees Keijer MODERNE KUNST

36 Vroege citymarketing

Impressionistische stadsgezichten bezorgden Parijs zijn romantische imago door Jaron Beekes MODERNE EN HEDENDAAGSE KUNST

42 De zwarte blik

Overzicht van honderd jaar schilderkunst viert optimisme, trots en genot door Rob Perrée OUDE KUNST

48 Samuel van Hoogstraten

Van Rembrandts meest ambitieuze leerling naar meesterillusionist door Erik Spaans INTERVIEW

56 Mona Hatoum

Brits-Palestijnse grootheid maakt in haar werk het politieke persoonlijk door Edo Dijksterhuis MODERNE KUNST

62 Martin en Le Sidaner

Bevriende Franse kunstenaars schilderden het idyllische platteland door Gerda van de Glind KUNST & ERFGOED

66 Kijken, horen, proeven

Het geloof in de late middeleeuwen was een zintuiglijke aangelegenheid door Koen Kleijn

9

Fonkelende

SCHOONHEID

‘Bomenrij’, 1915, olieverf op doek, 69 x 52 cm, Museum More, Gorssel (foto: Peter Cox)**

22

MODERNEKUNST-

‘Marmot in herfstbos’, 1918, olieverf op doek, 24 x 22,5 cm, particuliere collectie (foto: Han Boersma)*

Jan Mankes zocht zijn toevlucht in klassieke en stemmige onderwerpen: het Friese landschap, dieren, planten, zelfportretten. Verspreid over twee musea is deze winter een groot overzicht van Mankes’ dromerige werk te zien.

DOOR JOKE DE WOLF

23

ROADTRIPP

28

PEN

FOTOGRAFIE-

DOOR EEN AMERIKAANSE LENS Het Rijksmuseum in Amsterdam verzamelt zeventiende-eeuws erfgoed, prenten en Aziatische kunst, maar minder bekend is de collectie Amerikaanse fotografie.

Die wordt nu voor het eerst gepresenteerd. Wat is Amerikaanse fotografie eigenlijk?

DOOR KEES KEIJER

S Amanda López, ‘Homegirls, San Francisco’, 2008, inkjetprint, 32 x 43,5 cm, National Museum for American History, Washington DC © Amanda López

tel, het is 1905 en je bent een ‘early adopter’ in de Verenigde Staten. De meeste mensen om je heen zijn voor hun transport afhankelijk van paarden, boten, trams of treinen.

Maar als voorloper wil je natuurlijk het nieuwste van het nieuwste: een automobiel.

Die waren destijds zeldzaam. Er reden in de VS nog maar zo’n 77.000 auto’s rond – een schijntje vergeleken met de huidige aantallen. De technologie stond nog in de kinderschoenen en auto’s waren peperduur. De productie en verkoop kwamen langzaam van de grond, maar auto’s werden nog voornamelijk gezien als een hebbedingetje voor de rijken.

Die early adopters wilden uiteraard met hun mooie aanwinst de hort op. Andere dorpen en steden bezoeken, de vrije natuur in. En daarbij liepen ze tegen problemen aan die we ons nu nauwelijks kunnen voorstellen. Er was bijvoorbeeld weinig infrastructuur voor auto’s. De meeste wegen waren nog onverhard en tankstations waren schaars. Maar voor automobilisten was het vooral extreem lastig om de weg te vinden op de slecht gemarkeerde plattelandswegen van die tijd. Bewegwijzering bestond immers nog niet.

29

Altijd de buitenstaander

Uitsluiting, herkomst en heimwee, de kwetsbaarheid van het lichaam en veerkracht. In haar eerste Nederlandse overzichts­ tentoonstelling, bij Kunsthal Kade, snijdt Mona Hatoum universele onderwerpen aan waarin haar persoonlijke ervaringen doorklinken. DOOR EDO DIJKSTERHUIS

D ‘Under siege’, 1982, performance, 7 uur, in Aspex Gallery, Portsmouth (foto: John McPherson)

56

e Brits-Palestijnse Mona Hatoum (1952) is mobiel op een manier die de meeste mensen – zeker op hun 72ste – als rusteloos zouden ervaren. Twee dagen voor dit Zoominterview was ze nog in een ander land en de volgende vlucht staat alweer gepland voor over een halve week. Voordat ze naar Kunsthal Kade in Amersfoort komt om haar eerste grote Nederlandse overzichtstentoonstelling in te richten, verlaat ze haar woonplaats Londen nog zeker twee keer. ‘On the move’ is Hatoums normaalsituatie en ze gedijt erbij.

Het meest kijkt ze uit naar haar verblijf volgend jaar in Sardinië, waar ze gaat samenwerken met lokale staalbewerkers, wevers en pottenbakkers. “In zo’n periode van drie tot vier weken kan ik heel geconcentreerd werken”, vertelt de kunstenaar. “Daar een residency vaak wordt afgerond met een tentoonstelling, word ik gedwongen om ideeën meteen op te pakken en snel beslissingen te nemen. Dat levert altijd nieuw werk op.”

Dat kosmopolitische hoppen van werkverblijf via gastdocentschap naar tentoonstellingsvoorbereiding begon ironisch genoeg in 1975 met een gesloten luchthaven. De toen 23-jarige Hatoum was in Londen en kon niet terug

FOTO: JENS ZIEHE

Portret Mona Hatoum, Berlijn 2022

HEDENDAAGSEKUNST-

‘Hot spot III’, 2009, staal en neon, 234 x 223 x 223 cm (foto: dotgain.com)

57

E HE T G

S

Anoniem, ‘De lactatie van de Heilige Bernardus’, ca. 1480, olieverf op paneel, 39 x 26 cm, Grand Curtius, depot Sint-Pauluskathedraal, Luik © Ville de Liège – Grand Curtius

66

T

O L

G E F K U O

KUNST& ERFGOED-

Atelier Fraterhuis Nijmegen, ‘Missaal van het bakkersgilde’ (detail), 1482-83, perkament, 39,1 x 30,5 x 19 cm, Valkhof Museum, Nijmegen.

De figuur van Christus aan het kruis is weggekust.

Van kijken tot horen en proeven. Het geloof in de late middeleeuwen sprak alle zintuigen aan. Dat is nauwelijks meer na te voelen – maar een tentoonstelling in Rijksmuseum Twenthe probeert het. DOOR KOEN KLEIJN

D

e heilige Bernardus van Clairvaux (1090-1153) zou in een moment van twijfel tot Maria hebben gebeden, met de vraag ‘te tonen dat U een moeder bent’. Op een klein paneel, dat rond 1480 in Zuid-Nederland is gemaakt, is te zien hoe Maria het gebed van Bernardus beantwoordt: ze verschijnt, ontbloot een borst en spuit een straaltje moedermelk naar hem, alsof hij een zogende baby is. De wonderlijke episode is vaak afgebeeld en kreeg navolging: ook andere gelovigen werden in gebed door dezelfde ‘doop door melk’ genezen van twijfel, keelpijn, lipkanker en zelfs van slechte adem.

Voor een gewone gelovige in de middeleeuwen in West-Europa was zo’n verhaal minder exotisch dan het ons toeschijnt.

Christus, Maria, de apostelen en de heiligen waren de gelovigen zeer nabij en hun relatie was heel direct, een zaak van geest én lichaam. Geloof was immers een fysieke activiteit. Uren geknield, biddend in de kerkbank, of ijverig lezend, gebogen over een getijdenboekje, bij elke gelegenheid een gebed op de lippen. Maar het geloof was vooral een voortdurende en overdonderende ervaring, die alle zintuigen aansprak.

Veel van de kunstwerken in de tentoonstel-

ling ‘Zien en geloven – Zintuiglijke ervaring in de late middeleeuwen’ in Rijksmuseum Twenthe willen je de intensiteit van die ervaring laten navoelen. Gelovigen gingen naar de mis en zagen de processies in hun stad, maar ze droegen ook kleine religieuze voorwerpen bij zich: crucifixjes, pelgrimsinsignes, kleine altaartjes, kunstig gesneden gebedsnoten, getijdenboekjes.

Hun dagelijkse, intensieve omgang met die voorwerpen liet sporen na. Vingerafdrukken, druppels kaarsvet en tranen zijn zichtbaar op de pagina’s van getijdenboeken. Devote afbeeldingen zijn afgesleten, omdat ze door de gelovige herhaaldelijk werden aangeraakt en gekust.

De vereenzelviging van de gelovige met de Bijbelse geschiedenis was vooral zo intensief omdat er maar weinig andere verhalen en beelden voorhanden waren. Grootmoeder zal bij het keukenvuur oude sprookjes verteld hebben en een belezen oom kende misschien de ridderromans, maar de verhalen over de dood en de wederopstanding van Christus overstegen dat op een manier die niet meer na te voelen is.

Zo schrijft Johan Huizinga in Herfsttij der middeleeuwen (1919): “Zoo overvuld van Christus was de geest, dat bij de geringste uiterlijke overeenkomst van eenige handeling of gedachte met ‘s Heeren leven of lijden de Christustoon onmiddellijk ging

klinken. Een arme non, die brandhout aandraagt voor de keuken, verbeeldt zich, dat zij daarmee het kruis draagt: enkel de voorstelling hout dragen is genoeg, om de handeling te drenken in den lichtschijn van de opperste daad van liefde.” De laatmiddeleeuwse Nederlander was ondergedompeld in die verhalen, die telkens weer in preken, schilderijen, beeldhouwwerken en elk ander denkbaar medium werden verpakt.

Gebedsnoot in de vorm van het hoofd van Maria (geopende staat), 16de eeuw, buxushout, 6,7 x 5,2 x 5,2 cm, Museum Schnütgen, Keulen

67

VOLGEND NUMMER Beladen geschiedenis, schone patronen en het moedermodel

Binnenkort te zien

Anselm Kiefer

Daan van Golden

Good mom, bad mom

Anselm Kiefer, ‘Innenraum’, 1981, Stedelijk Museum Amsterdam

Daan van Golden, ‘Zonder titel (Tokyo)’, 1964, Stedelijk Museum Schiedam (foto: Tom Haartsen)

Hendrick Bloemaert, ‘Maria met kind’, Centraal Museum, Utrecht (foto: Ernst Moritz)

Meer lezen? Kijk op www.museumtijdschrift.nl voor actuele informatie, tips, recensies en interviews

Museumtijdschrift nummer 2 ligt op 5 maart in de winkel Museumtijdschrift verschijnt 8x per jaar

(om de 6 weken en tijdens zomer en winter om de 8 weken)

Een prachtig welkomstcadeau voor nieuwe abonnees

14 februari — 1 juni 2O25

De Kremer Collectie:

Een gedeelde liefde

Dit boek gaat niet over Pieter de Hoogh, George Hendrik Breitner, Kees van Dongen of Willem de Kooning. Zij werden in Rotterdam geboren, maar wilden er niet zijn.

In De schilders van Rotterdam onderzoeken kunsthistoricus Werner van den Belt en journalist Bob Hardus de levens, de werken en inspiratiebronnen van kunstenaars die zich vereenzelvigen met de enerverende geschiedenis van de koopmansstad aan de Maas.

Rotterdam is een stad voor kunstenaars die het water en het werk niet schuwen maar omarmen. Hoge luchten, volle kades, de weerbarstigheid van hout op steen en stoom op staal in weer en wind. Handen uit de mouwen. Pen op papier, kwasten op het doek, glas in lood of een spuitbus op de muur. De drager is vaak bijzaak. Als het maar werkt; gedreven door en vaak zelfs drijvend óp het water.

de schilders van

ntdek de Laurenskerk als baken van de kunstenaars. De Zandstraatbuurt als het Montmartre van Rotterdam, totdat de sloophamer kwam. De havens die onstuimig groeien. Het mastenwoud dat verandert in een wolkendek van rookpluimen. Het onvermijdelijke bombardement.

En de wederopbouw. Van Verschuier tot Jongkind, van De Lorme tot Langendijk en van Richters tot Van Mastenbroek, Toorop, Gubbels en Van Lieshout. Kijk en leef mee met de schilders van Rotterdam.

Rotterdam

Het baken van O de stad Behouden vaart Nieuwe wegen Volle kracht vooruit Onder vuur Wederopbouw Jong en wild Naschrift

cadeau bij een tweejarig abonnement

Rotterdam cadeau de schilders van

bij een jaarabonnement

De schilders van Rotterdam

Fenomenale vrouwen in de beeldhouwkunst

Dit boek gaat niet over Pieter de Hoogh, Breitner, Kees van Dongen of Willem de Kooning. Zij werden in Rotterdam geboren, maar wilden er niet zijn. Kunsthistoricus Werner van den Belt en journalist Bob Hardus onderzoeken de levens, de werken en inspiratiebronnen van kunstenaars die zich vereenzelvigen met de enerverende geschiedenis van de koopmansstad aan de Maas, zoals Verschuier, Jongkind, Van Mastenbroek, Toorop, Gubbels, Van Lieshout en Lampe.

Fenomenale vrouwen in de beeldhouwkunst presenteert ruim 300 kunstenaars uit 64 landen, samen goed voor een tijdsbeeld van 500 jaar beeldhouwkunst. Elke kunstenaar wordt belicht met een sleutelwerk en een tekst die introduceert en houvast geeft bij het kijken naar haar werk.

Er worden nieuwe verbindingen gelegd en er ontstaan verrassende combinaties tussen kunstenaars en kunstwerken die verder gaan dan chronologische of geografische kaders.

240 pagina’s, gebonden, 19,7 x 19,7 cm, ISBN 978 94 625 8640 6

344 pagina’s, gebonden, 25 x 29 cm, ISBN 978 94 625 8646 8

€ 27,95

€ 49,95

OOK VERKRIJGBAAR IN DE BOEKHANDEL, BESTEL OP WBOOKS.COM OF BEL 038 - 467 34 00