Inleiding

Het is een prachtige voorjaarsdag in juni. Twee maaiers halen met krachtige slagen hun zeisen door het lange gras. Het zijn hannekemaaiers uit Duitsland, een van hen is gekleed in de voor die tijd kenmerkende kleding met een strohoed, een rood baaien hemd en een blauwe broek. Het gras staat al in bloei en is voldoende gegroeid om gemaaid te worden. Vanaf de vroege ochtend tot aan de middag en in de late namiddag doen de maaiers schuin achter elkaar staande in synchroon tempo het zware werk. Net zoals ze later, in eenzelfde opstelling, het losse hooi zullen verwerken tot een wiers voordat het op de wagen geladen kan worden.

Het hier beschreven schilderij is niet erg groot, minder dan 50 bij 70 centimeter, maar het hoort samen met een aantal andere tot de meest iconische schilderijen van het Friese plattelandsleven aan het begin van de vorige eeuw. Niemand kon de sfeer van het agrarische bedrijf zo vangen als de schilder van dit werk, Ids Wiersma. Hij is voor nostalgische liefhebbers van het boerenleven uit de ‘goede oude tijd’, maar ook voor kunstkenners een van de beste boerenschilders die Friesland heeft voortgebracht. Wiersma, die werkte in de traditie van de Haagse Schoolschilders uit de 19e eeuw staat daarmee op en naast de schouders van collega-schilders die daarvoor al het boerenleven en het landschap hebben vastgelegd op doek of op andere dragers. En hij staat in

< Ids Wiersma, Hannekemaaiers op het land, 1930, olieverf op doek, 46 x 68 cm, collectie FB Oranjewoud

Aldert van der Poort, Koeien in een landschap / Graanoogst in de Stellingwerven / Boerderij met schapen / Boer met paarden en een karploeg, 1805, olieverf op doek, afm. in totaal 224 x 998 cm, Fries Landbouwmuseum, Leeuwarden

Van de Dokkumer schilder Aldert Jacobs van der Poort (1771-1807) is niet veel werk bekend, want hij stierf al op 36-jarige leeftijd. Hij ging in de leer bij kunstenaar Jacob Bonga en later bij Harmen Wouter

Beekkerk in Leeuwarden. In 1805 maakte hij onder andere een inmiddels beroemd werk van de eerste vrouwenschaatspartij van Nederland, die op 1 februari op de stadsgracht van Leeuwarden werd gehouden.

In hetzelfde jaar kreeg hij van koopman Johannes van der Veen, die op de Nieuwstad te Leeuwarden een huis liet inrichten, de opdracht om een zaal met landschappelijke voorstellingen te schilderen. Het werden vier landschappen, twee die een kleilandschap nabij

Leeuwarden laten zien en twee die mogelijk de zanderige Stellingwerven voorstellen. Ze laten allerlei landbouwwerkzaamheden zien. Omstreeks 1900 zijn de behangsels verkocht aan een diplomatengezin, die ze meenam naar Frankrijk en later naar Marokko. Uiteindelijk kwamen ze terecht in een kasteel in het dorp Chitry-les-Mines in Bourgondië. De Ottema-Kingma Stichting heeft in 2012 de werken aangekocht en in bruikleen gegeven aan het Fries Landbouwmuseum. Zo kwamen ze terug naar Leeuwarden. Tussen het einde van de 17e eeuw en het begin van de 20e eeuw zijn er bijna geen landschappen in Friesland geschilderd. In de ontwikkeling van de Nederlandse landschapsschilderkunst nemen ze zodoende een bijzondere plaats in.

Johannes Elsinga, Het koren wordt geoogst, 1936, olieverf op doek, 64 x 75 cm, Fries Landbouwmuseum, Leeuwarden, bruikleen uit particuliere collectie

Op dit werk zijn enkele arbeiders bezig handmatig graan te oogsten. Op de voorgrond staan een aantal korenschoven bijeengezet tot zogenaamde ‘hokken’. Op de achtergrond is het dorp Hijum te zien.

Ids Wiersma, It hea yn de golle, ongedateerd, potlood op papier, 300 x 200 mm, Fries Landbouwmuseum, Leeuwarden

Ids Wiersma werd geboren in een armoedig gezin te Brantgum. Al vroeg bleek hij groot tekentalent te hebben. Vanwege een lichte handicap kon hij geen zware lichamelijke arbeid verrichten. Huisschilder worden was wel mogelijk. In 1898 belandde hij op voorspraak van een predikantenechtpaar op de Haagsche TeekenAcademie. Na de opleiding kreeg hij via Rijksbouwmeester C.H. Peters in 1911 de opdracht om muurschilderingen aan te brengen in het nieuwe gebouw van de Rijksmunt te Utrecht. In 1912 verrichte hij werk voor het Amsterdamse Gemeentearchief. Gedurende de jaren 1914 en 1915 woonde hij in Sneek, waar in april 1915 de eerste tentoonstelling van zijn werk werd gehouden. Datzelfde jaar kreeg hij een betrekking aan de Haagse tekenacademie als leraar etsen en lithograferen. Omdat hij geen bevrediging vond in het lesgeven, verkaste Wiersma in 1918 met zijn gezin naar

Drachten. Hij wilde het oude Friesland vastleggen voor het was verdwenen. In 1926 verruilde hij Drachten weer voor Amsterdam, maar bleef opdrachten uit Friesland aannemen. Van de Zuivelbank te Leeuwarden kreeg hij de opdracht om het Friese boerenleven op olieverfschilderijen af te beelden. Met name na 1929 legde hij zich sterk toe op het uitbeelden van taferelen uit het boerenleven.

Rein Halbersma, Ploegen bij Holwerd, ongedateerd, olieverf op doek, ca. 60 x 80 cm, particuliere collectie

De in Leeuwarden geboren en in Wanswerd aan de Streek getogen kunstenaar Rein Halbersma (19492021) had al op jonge leeftijd aanleg voor tekenen. Na 1979 ging hij zich serieus aan de kunst wijden en volgde een tiental jaren lessen bij verschillende bekende kunstenaars. Zijn favoriete onderwerpen waren dieren, landschappen en portretten in olieverf. Halbersma werkte met verschillende materialen: inkt, potlood, olieverf en waterverf en soms in een combinatie daarvan. Zijn onderwerpen lagen dichtbij en stonden hem na: het landschap van NoordoostFriesland, koeien en paarden, de zee en het wad.

Fred Thoolen, Mestrijder, 2011, olieverf op doek, 200 x 180 cm, Deventer Musea, Deventer

Aan de Haskedyk bij Jelsum wordt gier in de grond gebracht met een giertank met mestinjecteur. Het was het gevolg van wetgeving dat boeren verplichtte mest onder te werken.

< Jentsje Popma, Boer, boerin, koe en een kalf, 1939, krijttekening op papier, 44 x 44 cm, Fries Landbouwmuseum, particuliere bruikleen

Klaas Koopmans, Melker, ongedateerd, olieverf op doek, 52 x 72 cm, Galerie de Vis, Harlingen

Jan van der Zee, Koeien, 1988, olieverf op doek, 50 x 80 cm, Fries Museum, Leeuwarden

Jan van der Zee (1898-1988), in Leeuwarden geboren, werd door zijn tekenleraar aan de hbs in Leeuwarden in contact gebracht met Jan Mankes, bij wie hij enige tijd tekenlessen volgde. Hij volgde een opleiding aan

Academie Minerva (1919-1922) in Groningen. Van der Zee was zeer veelzijdig hij schilderde en aquarelleerde landschappen, portretten, stillevens en stadsgezichten en maakte daarnaast grafische kunst in de vorm van lino- en houtsneden. Hij behoorde tot de vroege Nederlandse constructivisten en was lid van De Ploeg.

Tjerk Bottema, Compositie met koeien en rode daken, 1920-1929, olieverf op doek, 101 x 106 cm, Fries Museum, Leeuwarden