c u lt u u r, ge s c h i e d e n is e n t a al va n g ro n in ge n - n r. 3 2 0 13
3
4
5
6
7
colofon Oplage: 2.500 Redactie: Eddy de Jonge, Harma Rozema-Woldhuis Vaste medewerkers: Albert Buursma, correspondent Stad en Lande Bettie Jongejan, correspondent OVCG
Lutje FEITH is een gezamenlijke uitgave van het Huis van de Groninger Cultuur, het Regionaal Historisch Centrum Groninger Archieven,
Jona van Keulen, correspondent RHC Groninger Archieven Henk Scholte, correspondent Huis van de Groninger Cultuur Sebastiaan Vos, correspondent GAVA
het Gronings AudioVisueel Archief, het Oorlogs- en Verzetscentrum Groningen en de cultuurhistorische vereniging Stad en Lande.
Aan dit nummer werkten mee: René Duursma, Gino Huiskes, Anita Selen-Boonstra
Cascadeplein 4 is de gezamenlijke voordeur. In Cascadeplein 4 wordt onderzoek over de Groninger geschiedenis en de Groninger cultuur gepresenteerd door middel van tentoonstellingen, publica-
Ontwerp: Richard Bos, Wergea Fotografie: Jan Glas, Marij Kloosterhof, Truus de Witte Druk: Koninklijke Van Gorcum BV, Assen
ties en publieksinformatie. Afbeelding omslag Voorkant: foto Marij Kloosterhof, uitsnede Achterkant: Westerwolde: Landarbeiders oogsten vlas nabij Bellingwolde, periode 1915-1930, uitsnede foto,
INHOUD
collectie RHC Groninger Archieven, 818-19316
3. Groninger Archieven hebben nieuw depot nodig!
Contact:
door Jona van Keulen
4. Stad en Lande
door Gino Huiskes
5. Nieuw project van het Huis van de Groninger Cultuur: Streektoalmeziek
door Eddy de Jonge
ISSN: 2214-2258
Redactie Lutje FEITH Cascadeplein 4, 9726 AD Groningen Postbus 30040, 9700 RM Groningen Telefoon: 050-5992000 E-mail: lutjefeith@groningerarchieven.nl www.huisvandegroningercultuur.nl www.groningerarchieven.nl www.gava.nl www.ovcg.nl www.stad-lande.nl
6. “Hij is eindelijk thuisgekomen”
door Bettie Jongejan en Anita Selen-Boonstra
Auteursrecht is voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden openbaar gemaakt of verveelvoudigd zonder vooraf-
7. Dorpsfilms online
door René Duursma
gaande schriftelijke toestemming van de redactie. De redactie behoudt zich het recht voor (ingezonden) stukken in te korten, aan te passen of niet te plaatsen. Ingezonden brieven vallen niet onder verantwoordelijkheid van de redactie.
2
lutje
Feith
Groninger Archieven hebben nieuw depot nodig! Nee, het is niet zo dat het hulpdepot van de Groninger Archieven in Hoogkerk, dat net vier jaar geleden geopend is, al weer vol is. Natuurlijk blijft onze ‘papieren’ collectie nog steeds groeien, maar het gaat hier om een ander soort depot, een e-depot: een elektronisch (digitaal) depot.
door Jona van Keulen
De Groninger Archieven scannen zelf stukken om op het internet beschikbaar te stellen, voor bijvoorbeeld de website www.beeldbankgroningen.nl, www.groningerarchieven.nl of www. allegroningers.nl en natuurlijk worden die scans goed bewaard. Maar wat moet er gebeuren, als gemeentelijke en rijksdiensten nieuwe digitaal ge-
Albert Beuse, Eddy de Jonge en Jaap Jan Hoogstins, foto Marij Kloosterhof
vormde archieven aan ons overdragen? Want net als bij de papieren ar-
digitale origineel in het e-depot en dat
er ook, die keken naar Personeel en
chieven moeten ook de digitale goed
moet onveranderd bewaard blijven.
Organisatie en naar Metagegevens.
worden opgeborgen en beschikbaar
Het e-depot verzorgt voor de bezoe-
gesteld aan het publiek.
ker een (tijdelijke) raadpleegkopie op
Eddy de Jonge, directeur, was lid van
het scherm en die moet precies over-
de stuurgroep. “Als Groninger Archie-
eenstemmen met het digitale archief.”
ven verwachten wij rond 2015 de eer-
Om dat uit te werken is er landelijk een project opgezet om te komen tot een
ste digitale archieven over te nemen.
‘rijks e-depot’. Onder leiding van het
Jaap Jan Hoogstins, applicatiebeheer-
Momenteel is het wettelijk zo geregeld,
Nationaal Archief ging de landelijke
der, was lid van de werkgroep Architec-
dat overheidsarchieven na 20 jaar be-
Werkgroep Voorbereiding Implemen-
tuur. “Die groep keek naar de manier
schikbaar komen voor het publiek. Er
tatie e-depot aan de slag. Vanuit de
waarop de diverse systemen die door
zijn plannen om de Archiefwet te ver-
Groninger Archieven werkten daar drie
de archiefinstellingen worden gebruikt
anderen, zodat na de invoering van het
mensen aan mee.
en voor e-depot belangrijk zijn, kun-
e-depot de stukken die openbaar zijn
nen worden gekoppeld. Om het te ver-
direct kunnen worden aangeboden.
Albert Beuse, hoofd studiezaal en in-
talen naar de situatie van de bezoeker:
Daarmee verbeteren wij de service aan
lichtingen, keek met de werkgroep
hoe werkt e-depot samen met bijvoor-
gebruikers aanzienlijk. Mogelijk gaan we
Werkprocessen naar de gang van za-
beeld MaisFlexis, het systeem, waarin
dit verder organiseren met de gemeente
ken voor papieren archieven en de
onze archieven beschreven staan en
Groningen, want ook die wil veel meer
procedures die nu gelden en naar de
waarin op onze website gezocht kan
digitale informatie beschikbaar stellen,
vertaling daarvan voor digitale aan-
worden? Als archieven bestaan uit pa-
zodat de burgers daar snel en zo goed
winsten. Albert vond het belangrijk om
pieren én digitale onderdelen, moeten
mogelijk van kunnen profiteren.”
hieraan mee te werken, omdat e-depot
we zorgen, dat de samenhang tussen
niet alleen gaat over het beheer van ar-
die onderdelen blijft bestaan, en voor
Meer weten? Op het WVI-blog vindt u
chief, maar ook over dienstverlening.
de bezoeker duidelijk is.”
alle producten van de werkgroepen en
“Nu bekijken mensen het originele stuk
nog veel meer informatie over de weg
of een door ons gemaakte reproduc-
Naast deze werkgroepen voor Ar-
naar een gezamenlijk e-depot: http://
tie (fotokopie of scan). Straks blijft het
chitectuur en Werkprocessen waren
duurzaamtoegankelijk.blogspot.nl
lutje
Feith
3
Stad en Lande en de Dag van de Groninger Geschiedenis Op zaterdag 5 oktober is het voor de 27e keer dat de
de hand van musicus Kees Steketee; uitvoerenden zijn het
Dag van de Groninger Geschiedenis wordt georganiseerd.
vocaal kwintet Sequens en het IVAK-koperkwintet. Kees
Thema dit jaar is vorst en volk.
Steketee begeleidt op de piano. De voorstelling maakt deel
door Gino Huiskes
uit van een reeks muziek- en theateractiviteiten die tussen De vereniging Stad en Lande nam in 1986 het initiatief voor
november 2013 en juni 2014 plaatsvinden in het kader van
een ‘contactmiddag voor historische verenigingen’. In de
200 jaar Beleg en Ontzet van Delfzijl. Voor meer informatie:
loop der jaren is de Dag op allerlei plaatsen in de provincie
www.ivak.net/projecten/.
Groningen gehouden. Stad en Lande werkte daarbij steeds meer samen met plaatselijke historische verenigingen, mu-
Ook staat een lezingenreeks op het programma. Stad en
sea en andere instellingen. Dat heeft er toe geleid dat de
Lande zal samen met IVAK de Cultuurfabriek, de Neder-
Dag van de Groninger Geschiedenis sinds 1997 een vast on-
landse Genealogische Vereniging afdeling Groningen en de
derkomen heeft in het gebouw van de Groninger Archieven
Groninger Archieven in het voorjaar van 2014 enkele van
aan het Cascadeplein in Groningen. Partners bij de orga-
deze Napoleon-lezingen programmeren.
nisatie zijn nu Stad en Lande, de Groninger Archieven, het Huis van de Groninger Cultuur, het Groninger Museum, het
Tijdens de Dag van de Groninger Geschiedenis zal
Noordelijk Scheepvaartmuseum, het GAVA en Biblionet.
Matthijs Lok, docent moderne Europese geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam, alvast een korte lezing
De aantrekkelijke mix van theater, muziek, informatie, le-
houden over zijn boek Windvanen. Hij beschrijft daarin
zingen en tentoonstellingen heeft er voor gezorgd dat het
de continuïteit van de besturen onder het Keizerrijk van
aantal bezoekers sinds 1986 is gegroeid van 75 tot 2.500 in
Napoleon en het nieuwe Koninkrijk der Nederlanden: vaak
2012.
dienden dezelfde personen beide heren.
Samenwerking met IVAK de Cultuurfabriek Tijdens de Dag van de Groninger Geschiedenis kan het
Samenwerking met NGV en Groninger Archieven: Najaarslezingen
publiek genieten van de mini-opera Het mysterie van
In samenwerking met de NGV afdeling Groningen en de
Geefsweer en deszelves explicatie. De opera vormt een
Groninger Archieven organiseert Stad en Lande een aantal
voorproefje van de theatervoorstelling De moorden van
interessante lezingen dit najaar.
Geefsweer, die IVAK de Cultuurfabriek in de eerste helft van Op 16 oktober 2013 bespreekt historicus dr. Jan Willem
2014 op de planken brengt.
Veluwenkamp het gebruik van de 18e-eeuwse Deense In Het mysterie van Geefsweer en deszelves explicatie
Sonttolregisters voor historisch onderzoek. Deze registers
wordt de geheimzinnige manier bezongen waarop de jonge
zijn sinds 2012 digitaal te raadplegen dankzij een samen-
Derk Jans uit Geefsweer ontsnapt aan de moordzucht van
werkingsproject van de universiteiten van Groningen en Ko-
een Franse groep soldaten. Compositie en libretto zijn van
penhagen en het Fries historisch en letterkundig centrum Tresoar.
Stad en Lande wil samen
het werk van de vereniging
Op 6 november 2013 zal prof.dr. Klaas van Berkel spreken
met de diverse partners de
is de steun van de leden
over de rol van Thorbecke bij het steunen van de Groninger
geschiedenis van Stad en
onontbeerlijk: nieuwe le-
Universiteit in het midden van de 19e eeuw. De lezing is een
Ommeland aantrekkelijk
den zijn van harte welkom!
aanloop naar de viering van het 400-jarig bestaan van de
presenteren voor een breed
Voor meer informatie:
RUG in 2014.
publiek. Leden ontvangen
www.stad-lande.nl.
vier keer per jaar het blad
Op 11 december 2013 spreekt dr. Jonn van Zuthem over zijn
Stad en Lande en een exem-
boek Harde Grond. Kerkelijke verhoudingen in Groningen
plaar van het Historisch
1813 – 1945. Dit boek verscheen in 2012 in de Groninger
Jaarboek Groningen. Voor
Historische Reeks.
4
lutje
Feith
Nieuw project van het Huis van de Groninger Cultuur:
Streektoalmeziek Het Huis van de Groninger Cultuur start dit najaar met een nieuw muziek project. Onder de noemer ‘Grunneger meziek’ komt er een digitaal platform met onder meer een overzicht van alle muzikanten die gebruik maken van Groningstalige muziek.
door Eddy de Jonge
Over Groninger schrijvers en dichters
Internet maakt het mogelijk
is alles goed gedocumenteerd door de
informatie zoveel mogelijk bij elkaar
Stichting Grunneger Toal en de Stich-
te brengen op een overzichtelijke
ting t Grunneger Bouk. Dat is niet zo bij
weblocatie. De nieuwe webplek voor
het muzikantenvolk. Ze hebben weinig
de Grunneger meziek staat in nauwe
contact met elkaar en komen elkaar zo
verbinding met Webloug, hét weblog
nu en dan tegen bij optredens. Muziek
met een overzicht van alle activitei-
speelt daarentegen een belangrijke en
ten over alles wat met het Gronings te
verbindende rol bij het instandhouden
maken heeft. Er wordt op de nieuwe
en verspreiden van het Gronings. Bij
muzieksite niet alleen informatie over
de meeste Groningstalige activiteiten
muziek gepresenteerd, de site krijgt
staat muziek op het programma. Re-
ook een forumfunctie en muzikanten
gionale muziek heeft een grote pro-
kunnen eigen informatie en materiaal
motionele waarde voor het Gronings.
inbrengen.
Denk maar aan de landelijke belang-
Voor de totstandkoming van het
stelling voor Ede Staal of de successen
‘Grunneger meziekarchief’ wordt ge-
van De Bende van Baflo Bill. Liefheb-
bruikgemaakt
bers van bepaalde muziekrichtingen
Groningen waar het Huis al jarenlang
kunnen door hun muziekvoorkeur ook
mee samenwerkt.
van
het
om de
Poparchief Arnold Veeman, foto Marij Kloosterhof
in aanraking komen met streektaal. In allerlei genres wordt het Gronings tegenwoordig gebruikt: jazz, folk, country,
pop,
rap, hiphop enz.
In januari 2014
Grunneger meziekdoagen. De me-
organiseert het
ziekdoagen worden één of twee keer
Huis de eerste
per jaar gehouden. Natuurlijk zijn er op
editie van de
die dag veel muziekoptredens, maar er is ook aandacht voor inhoudelijke thema’s, bijvoorbeeld over het schrijven
Wat Aans,
van liedteksten en over de samenwer-
foto Jan Glas
king van dichters en muzikanten. Lotte Kleijssen zet het digitale project op poten en is bezig om zoveel mogelijk informatie bij elkaar te brengen. Ze hoopt dat ze extra informatie uit het ‘veld’ krijgt. Belangstellenden kunnen contact met haar opnemen via lottekleijssen@gmail.com.
lutje
Feith
5
“Hij is eindelijk thuisgekomen” Na maanden voorbereiding vonden op dinsdag 9 juli de struikelsteenleg-
De Ordnungspolizei schoot landarbei-
gingen plaats ter nagedachtenis van 14 Groninger slachtoffers van de April-
der Harm Wessels uit Onstwedde op
Meistakingen in 1943. De struikelstenen zijn door de Duitse kunstenaar Gunter
de vlucht dood.
Demnig ontworpen. Op de herdenkingssteentjes van tien bij tien centimeter is een messing plaatje bevestigd met daarop informatie over het slachtoffer. De
De laatste steenlegging was voor
struikelstenen werden gelegd voor de woningen waar de omgekomen perso-
Grietje Dekker in Musselkanaal. Zij was
nen het laatst hebben gewoond.
op de dag van haar dood tragisch ge-
door Bettie Jongejan en Anita Selen-Boonstra
noeg net verloofd met Willie Camijn. Voor student Will van Rossum uit Gro-
Simon Frankruijter uit Groningen om
Voor de nabestaanden was het een
ningen werd de eerste steen gelegd.
het leven. Hij liet zes kinderen achter. In
waardevol, maar ook emotioneel sa-
Hij werd gearresteerd op verdenking
hetzelfde kamp stierf boer Ate Faber uit
menzijn. “Hij is weer thuisgekomen”,
van verboden wapenbezit. Hij werd
Hoogkerk. Hij kreeg 15 jaar ‘tuchthuis’
was een veelgehoorde opmerking.
gefusilleerd op het terrein van de stro-
(concentratiekamp), omdat hij geen
In navolging van het initiatief van OVCG
kartonfabriek Beukema in Hoogezand.
melk had geleverd.
Zijn lichaam verdween spoorloos. Rienold Terpstra uit Doezum kwam Graanhandelaar Gerrit van der Werf
voor het vuurpeloton. Hij hield samen
werd op 13 juli 1943 in Bedum gearres-
met anderen een melkwagen tegen die
teerd voor het verspreiden van ‘oprui-
op weg was naar de melkfabriek.
ende’ pamfletten. Hij stierf bijna twee jaar later in Büdelsdorf. Landarbeider
Obbe Leininga uit Sappemeer stierf
Berend Vriezema uit Bedum werd ook
nadat een Duitser het vuur opende op
op transport gezet. Hij liet een zwan-
een groep mensen.
gere vrouw en drie kinderen achter. Egbert Thoma uit Woudbloem werd Marten Woudstra ligt begraven in een
gearresteerd, omdat hij een van de sta-
massagraf in het concentratiekamp
kingsleiders van de aardappelmeelfa-
Dachau. De Groninger melkbezorger
briek zou zijn. Ook hij kreeg de kogel.
De struikelsteen voor stakingsslachtoffer en fabrieksarbeider Egbert Thoma bij zijn voormalig woonadres Scharmer AE 17 in Woudbloem op 9 juli 2013. Foto Truus de Witte
weigerde zijn werk weer op te pakken. In Dachau kwam ook melkbezorger
De broers Hermanus en Eisso Kleef-
zijn ook andere comités in de provincie
man uit Scharmer en Woudbloem
van plan om stenen te leggen. Er is al
werden op 3 mei 1943 allebei geëxe-
een werkgroep ‘Struikelstenen Schil-
cuteerd. Ze werkten op de aardappel-
dersbuurt Groningen’ opgericht even-
meelfabriek ‘De Woudbloem’.
als het ‘comité Stolpersteine gemeente Stadskanaal’. Ook overweegt het Her-
Paulinus Nieuwold uit Kolham werd
denkingscomité Bedum om struikel-
midden in de nacht uit bed gehaald en
stenen te leggen voor de slachtoffers
gefusilleerd. Hij werkte op scheeps-
van de razzia van 1944 in het dorp.
werf Bodewes in Waterhuizen en was in staking gegaan. Cees Leinenga overhandigt kunstenaar Gunter Demnig de steen voor zijn omgekomen familielid Obbe Leininga aan de Kleinemeersterstraat 12 in Sappemeer op 9 juli 2013. Foto Truus de Witte
6
Documentairemakers Cees Stolk en Liefke Knol werken in opdracht van het Museumhuis Groningen aan een documentaire over de slachtoffers van de April-Meistakingen.
lutje
Feith
Still uit AV0301
Still uit AV2069
Dorpsfilms online Het GAVA heeft bijna negentig dorpsfilms in de collectie. Deze films laten een
Na de jaren ‘60
beeld zien van dorpen tussen de jaren 1938 en 1985. Dat beeld is er niet een
Na de jaren ’60 werden dorpsfilms
van krimp, maar van een bloeiende dorpseconomie.
door René Duursma
nog wel gemaakt, vaak met geluid en in kleur, maar het was minder bijzonder. Mensen hadden televisie, de mid-
Adolfs
van Stadskanaal en Winschoten. Hier
denstand had minder geld over voor
De meerderheid van deze films is ge-
zien we vooral de winkeliers en on-
dergelijke films en filmmakers gingen
maakt door de Deventer ondernemer
dernemers aan het werk. Soms door
zich richten op andere onderwerpen.
J. Adolfs, vaak in opdracht van sport-
middel van acteurs, zoals in Winscho-
Het Winschoter Stadsjournaal en Film-
en muziekverenigingen. Hij maakte
ten het geval was in de Moushorn film
groep Dubbel 8 (Veendam) vormden
dorpsfilms door het hele land volgens
(1939). Bijzonder is dat op deze film
hierop een uitzondering. Het waren
een vaste formule.
Zo zit er vrijwel
nog veel Joodse mensen te zien zijn.
semiprofessionele
altijd een grapje in met achteruit ge-
Per stoomtrein arriveren twee mannen,
ambitie en hart voor de streek waarin
draaide film, en aan het eind volgt
een lange en een korte, met opplak-
ze woonden. Zij gingen periodieken
een optocht van diverse verenigingen
snor en schmink, die ons al grappend
maken waarin te zien was wat het jaar
en bedrijven in het dorp. Ook filmde
en stuntelend laten zien wat er in Win-
bracht. Deze werden nog lang met veel
hij scholen, met leerlingen die op het
schoten allemaal te koop is.
succes vertoond aan lokaal publiek.
filmmakers
met
schoolplein haasje-over deden. Tussendoor probeerde hij zoveel moge-
Met hetzelfde doel werd meer dan 15
lijk mensen in beeld te krijgen uit het
jaar later de film KS55 gemaakt. Een film
betreffende dorp. Dat werkte goed bij
over de Veenkoloniale Tentoonstelling
vertoningen, waar mensen zichzelf op
Kanaalstreek 55, gehouden van 1 t/m
het doek terug zagen. Toen was dat
9 juli 1955. Ook hier veel reclame voor
nog bijzonder. Van deze films, die ei-
winkels en ondernemers. De Kanaal-
genlijk allemaal op elkaar lijken, zijn er
streek wilde de vooruitgang laten zien.
meer dan zevenhonderd gemaakt in
De prachtige nieuwbouw bijvoorbeeld
Nederland. Wij hebben er bijna vijftig in
werd afgezet tegen oude krotten. Er is
Groningen.
aandacht voor de spoorverbinding die
Still uit AV1730
destijds lag tussen Stadskanaal en Ter
Het GAVA laat de dorpsfilms zien
Winschoten en de Kanaalstreek
Apel en voor de verbeterde wegen en
op de website, via Google Maps.
Films gemaakt in opdracht van een
bruggen. Ook is er aandacht voor de
Veel kijkplezier!
handelsvereniging en niet gemaakt
‘Berkenbosch’, een school voor moei-
door Adolfs waren anders, zoals die
lijk lerende kinderen.
lutje
Feith
www.gava.nl/collectie/google-maps
7