ปที่ 1 ฉบับที่ 1 มกราคม 2555
ÊÙ‹½˜¹
ÊÌҧÊØ¢ÀÒ¾´Õ´ŒÇÂÇÔ¶ÕªÕÇÔµä·Â ÃÙŒ·Ñ¹âääÁ‹µÔ´µ‹Í
เอาชนะเบาหวานทั้งตําบล ที่...ต.บอยาง จ.อุทัยธานี ฟตอยางไร.......ใหกายกระชับ หายใจชา...ลดความดันโลหิตสูง
สมุนไพรกับโรคความดันโลหิตสูง
จากใจบก. วารสารกาวสูฝน ปที่1 ฉบับที่1 เดือนมกราคม 2555 เจ า ของ: แผนงานเครื อ ข า ยควบคุ ม โรคไม ติ ด ต อ
A multi - sectoral network for non - communicable diseases control (NCD network) ทีต่ ง้ั สํานักงาน : สํานักพัฒนานโยบายสุขภาพระหวางประเทศ อ า ค า ร ค ลั ง พั ส ดุ ชั้ น 3 ถ น น ส า ธ า ร ณ สุ ข 6 กระทรวงสาธารณสุข ถ.ติวานนท อ.เมือง จ.นนทบุรี 11000 โทร. 0-2590-2370 โทรสาร 0-2590-2370 www.thaincdnet.com
วัตถุประสงคของ NCD network
1. ส ง เสริ ม ให เ กิ ด การประสานความร ว มมื อ ระหวางภาคสวนตางๆ ที่ทํางานเรื่องควบคุมปองกันโรค ไม ติ ด ต อ ทั้ ง ที่ เ ป น หน ว ยงานที่ เ กี่ ยวข อ งกั บ สาธารณสุ ข โดยตรงและไมไดเกี่ยวของโดยตรง 2. สงเสริมใหเกิดความเขมแข็งในดานนโยบาย แผนงาน และมาตรการที่จะปองกันควบคุมโรคไมติดตอ สําคัญ 5 โรค คือโรคหัวใจและหลอดเลือด โรคความดันโลหิตสูง โรคเบาหวาน โรคมะเร็งและโรคปอดเรื้อรัง 3. ส ง เสริ ม ให ค วามเข ม แข็ ง ในเรื่ อ งระบบ การติดตามและประเมิน ผลของนโยบายและมาตรการที่ใช เพื่อควบคุมปองกันโรคไมติดตอ 4. สงเสริมใหประชาชนมีวิถีชีวิตเพื่อสุขภาพ และหามาตรการที่มีประสิทธิภาพ เพื่อควบคุมปจจัยเสี่ยง ที่สําคัญของโรคไมติดตอคือ การสูบบุรี่ การดื่มสุราที่ทําให เกิดอันตรายตอสุขภาพ การบริโภคอาหารทีไ่ มเหมาะสมและ การขาดการออกกําลังกาย 5. สนั บ สนุ น การศึ ก ษาวิ จั ย ที่ เ กี่ ย วกั บ การ ควบคุมปจจัยเสี่ยงและควบคุมโรคไมติดตอ บรรณาธิการบริหาร ดร.นพ.วิชช เกษมทรัพย กองบรรณาธิการ นพ.ขวัญประชา เชียงไชยสกุลไทย นธีรัตน ธรรมโรจน ทวีวรรณ สัมพันธสิทธิ์ ดนยา วสุวัต ภัทราภรณ สอนคํามี เมธาพร เสนคํา ณัฐวดี ศรีสง ออกแบบ / รูปเลม บริษัท เฮลท แชนแนล จํากัด เพลท / พิมพ บริษัท 168 พริ้นทติ้ง จํากัด จํานวนพิมพ 20,000 เลม ตองการเผยแพรกจิ กรรมเครือขาย สงภาพและขอความมาที่ E-mail : ncd_a@hotmail.com และ nsrisong@hotmail.com
มหกรรมจัดการความรู
วารสารฉบับนีเ้ ปนฉบับปฐมฤกษของแผนงานเครือขายควบคุมโรค ไมตดิ ตอ (A multi-sectoral network for non-communicable diseases control หรือ NCD network) ภายใตการสนับสนุนงบประมาณจาก กระทรวง สาธารณสุข องคการอนามัยโลก สํานักงานกองทุนสนับสนุนการสรางเสริม สุขภาพ (สสส.) และสํานักงานหลักประกันสุขภาพแหงชาติ (สปสช.) โดยมี วัตถุประสงคสาํ คัญคือ เพือ่ สนับสนุนสงเสริมทุกภาคสวน ทัง้ ภาครัฐฯ ภาคเอกชน ภาคประชาชนใหมคี วามเขมแข็งในการควบคุมและปองกันโรคไมตดิ ตอ ทุกวันนี้ ภาระโรคของประชาชนไทยและประชากรทั้งโลกกําลังถูก บัน่ ทอนดวยโรคไมตดิ ตอทีส่ าํ คัญคือ โรคหัวใจและหลอดเลือด โรคเบาหวาน โรคมะเร็งและโรคปอดเรือ้ รังในอัตราทีส่ งู สุด สํานักงานพัฒนานโยบายสุขภาพ ระหวางประเทศ ไดศกึ ษาและประมาณวาคาใชจา ยสุขภาพเกีย่ วกับโรคไมตดิ ตอ เหลานีใ้ นประเทศไทยคิดเปนเงิน 1.4 แสนลานบาทตอป ถาตัง้ เปาจะลดภาระลง ไดแคหนึง่ ในสีป่ ระเทศไทยเราก็จะประหยัดงบประมาณไปไดหลายหมืน่ ลานบาท วารสารกาวสูฝ น สรางสุขภาพดีดว ยวิถชี วี ติ ไทย รูท นั โรคไมตดิ ตอ ฉบับนีจ้ ดั ทําขึน้ เพือ่ เปนเวทีแลกเปลีย่ นนวัตกรรม องคความรู การถายทอดประสบการณ ของหนวยงานเครือขายภาคสวนตางๆ โดยมีเปาหมายใหญทท่ี า ทายคือ การ ลดภาระจากโรคไมตดิ ตอทีส่ าํ คัญทีก่ ลาวมา ผมมีความมัน่ ใจวาหากเราทุกคนมี ความฝนทีส่ งู วาคนไทยเราตองมีสขุ ภาพดียง่ิ ขึน้ อยากใหพอ แมพน่ี อ งเราแข็งแรง มีอายุยนื ยาว อยากใหลกู ๆ หลานๆ ของเราเติบโตมาเปนคนอดทน ฉลาดเทาทัน สิง่ เยายวนทีม่ อี ยูใ นวิถชี วี ติ สมัยใหม เพือ่ ทีจ่ ะเติบโตเปนคนรุน ใหมทส่ี ดใสปลอด โรครายแลว เราทุกคนจะมารวมกันเปนเครือขายรวมเสริมพลังกันเพื่อสราง สุขภาพดีตามวิถชี วี ติ แบบไทยๆ เรา
นพ.วิชช เกษมทรัพย ผูจ ดั การแผนงานเครือขายควบคุมโรคไมตดิ ตอ
กิจกรรม สธ.
เปด “ศูนยชมุ ชนสรางสรรค”
น.ส.ยิง่ ลักษณ ชินวัตร นายกรัฐมนตรี เปด “ศูนยชมุ ชน สร า งสรรค ” บริ เ วณใต ท างด ว นถนนสุ ขุ ม วิ ท (เพลิ น จิ ต ) และเยีย่ มชมกิจกรรมของโครงการฯ เมือ่ 21 ม.ค. 2555 โดยมี นายวิทยา บุรณศิริ รัฐมนตรีวา การกระทรวงสาธารณสุข พรอมดวย นายแพทยไพจิตร วราชิต ปลัดกระทรวงสาธารณสุขและคณะ รวมตอนรับ เพือ่ พัฒนาพืน้ ทีส่ าธารณะใหเกิดประโยชนตอ เด็ก เยาวชน สตรีและครอบครัว นับวาเปนศูนยชมุ ชนสรางสรรคแหงแรกในประเทศ และเปนศูนยพฒ ั นาตนแบบ เพือ่ ใหเปนแหลงขอมูลความรูด า นสุขภาพ ดําเนินกิจกรรมสงเสริมการมีสขุ ภาพดีและพฤติกรรม ทีเ่ หมาะสม ทัง้ ในระดับบุคคล ครอบครัว ชุมชน และสังคม
งานมหกรรมอาหารและวัฒนธรรมมุสลิมไทย
เมื่อ 21 ม.ค. 2555 นายวิทยา บุรณศิริ รัฐมนตรีวาการ กระทรวงสาธารณสุข เปนประธานเปดงามหกรรมอาหารและวัฒนธรรมมุสลิมไทย ครัง้ ที่ 4 ทีม่ ลู นิธเิ พือ่ ศูนยกลางอิสลามแหงประเทศไทย กรุงเทพมหานคร มุง เนน การรณรงค แ ละเฝ า ระวั ง ความปลอดภั ย อาหาร เพื่อ ให ป ระชาชน ไดบริโภคอาหารปลอดภัย ปราศจากการปนเปอนของสารพิษตกคาง ยาปฏิชวี นะ และเชือ้ จุลนิ ทรียท ก่ี อ ใหเกิดโรค โดยใหสาํ นักงานสาธารณสุข จังหวัดทัว่ ประเทศ สํานักงานคณะกรรมการอาหารและยา ตรวจสอบเฝาระวัง อาหารปนเปอ น
ลดความดันเบาหวานที่พัทลุง โรงพยาบาลกงหรา อํ า เภอกงหรา จั ง หวั ด พั ท ลุ ง คั ด กรอง เบาหวานความดั น โลหิ ต สู ง ตามโครงการสนองน้ํ า พระราชหฤทั ย ในหลวง ทรงห ว งใยสุ ข ภาพประชาชน เนื่ อ งในวโรกาสพระราชพิ ธี “มหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา 7 รอบ 5 ธันวาคม 2554” ครอบคลุม พื้นที่ 100 %
ชื่นมื่นวันเด็ก น า ง อ ลิ ส ร า ไ ผ ป ร ะ เ ส ริ ฐ น า ย ก ส ม า ค ม แ ม บ า น สาธารณสุ ข สาขาพั ท ลุ ง มอบอุ ป กรณ กี ฬ าให แ ก ร ร.ศึ ก ษา สงเคราะห พั ท ลุ ง เนื่ อ งในวั น เด็ ก แห ง ชาติ ป ระจํ า ป 2555 ทําใหเด็กๆ ชื่นมื่นกันทั่วหนา
ตองการเผยแพรกจิ กรรมเครือขาย สงภาพและขอความมาที่ E-mail : ncd_a@hotmail.com และ nsrisong@hotmail.com Á¡ÃÒ¤Á 2555
3
สังคมเครือขาย
สุขภาพดี Happy Workplace... ทีธ่ นาคารกรุงไทย
“มีอยูชวงหนึ่งที่ผมไปฟงบรรยายของคุณหมอทานหนึ่งในงานสัมมนา HR มีโอกาสไปพบบูธของ สสส. แลวก็ไปเจอโครงการแฮปปเวิรคเพลส ผมก็สนใจเลยเขาไปจอยกับทางคุณหมอ และไดเชิญใหทานมา บรรยายเรื่องแฮปปเวิรคเพลสในแนวคิดของทาน หลังจากนั้นผมก็พยายามผลักดันใหหนวยงานในธนาคาร ใหไดรบั ความรูเ รือ่ งแฮปปเ วิรค เพลส ทีว่ า จะดูแลนอกเหนือจากเรือ่ งการทํางานแลว เราก็จะดูแลเรือ่ งสุขภาพกาย และสุขภาพใจของพนักงานของเราใหทํางานดวยความเปนสุขพรอมๆ กันไปดวย” ร.อ.นพ.คัคนันต กีรติสุนทร ผูอํานวยการฝายอาวุโส ผูบริหารกลุมบรรษัทภิบาลและสวัสดิการ สายงาน ทรัพยากรบุคคลและบรรษัทภิบาล ธนาคารกรุงไทย จํากัด กลาวกับทีมงานถึงแนวคิดและที่มาสั้นๆ ทานบอกวา ตอนเริ่มโครงการขึ้นใหมๆ เพียงแคผลิตแคสื่อประชาสัมพันธความรูดานสุขภาพรูปแบบ ตางๆ ทั้งวีซีดี โปสเตอร แผนพับเพื่อแจกจายแกพนักงานทุกสาขาทั่วประเทศ เปนการรณรงคใหพนักงาน ใส ใ จสุ ข ภาพ ต อ มาในยุ ค ที่ คุ ณวิ โ รจน นวลแข มาเป น กรรมการผู จั ด การใหญ ใ นราวป 43 - 44 ท า นเห็ น ความสําคัญในเรื่องนี้และสนับสนุนเต็มที่ มีกิจกรรมเพื่อสุขภาพของธนาคารฯ หลายโครงการ มีการจางครู แอโรบิคมาสอนเตนและเปดใหบุคคลภายนอกที่สนใจเขามารวมเรียนไดดวย ตอมาจึงมีการอนุมัติใหใชพื้นที่ ที่สํานักงานใหญของธนาคารทําเปน Fitness Center อยางที่เห็นในปจจุบัน เมื่อมีการริเริ่มแลว ผูบริหารตอๆ มา ก็มีการสานตอและขยายกิจกรรมอื่นๆ ออกไปอีกในปจจุบัน ธนาคารกรุงไทยในเวลานี้ จึงไมเพียงแคมสี ถานพยาบาลทีจ่ ะคอยดูแลพนักงานเวลาปวยไขเทานัน้ ยังมีศนู ย ฟ ต เนสเซ็ น เตอร ที่ ต อ งบอกว า ใหญ โ ตไม แ พ ส ถานฟ ต เนสที่ เ ก็ บ ค า สมาชิ ก เลย สถานที่ แ ห ง นี้ เ ป ด ให บ ริ ก าร พนักงานกรุงไทยทุกระดับมาใชบริการ มีผูเชี่ยวชาญประจําคอยสอนและใหคําแนะนํา มีนักกายภาพบําบัดดูแลดวย ยังไมหมดเพียงเทานี้ ธนาคารฯ ยังมีชมรมตางๆ ของพนักงานเพือ่ เปนกิจกรรมผอนคลายอีกดวย ตัวอยางเชน ชมรมกรุงไทยคนรักศิลป เปนชมรมของคนรักการวาดภาพดวยสีน้ํา มีการเชิญอาจารยสมโภชน สิงหทอง ซึ่งมีฝมือ ดานวาดภาพสีน้ํา มาสอนเปนรุนๆ ซึ่งขณะนี้สอนมาแลว 7 รุน จนสามารถจัดแสดงภาพสีน้ําของชาวกรุงไทยได ภาพที่ขายไดก็นําเขาสมทบการกุศล สมาชิกชมรมมารวมกิจกรรมนี้ก็ไดรับการผอนคลาย ไดฝกสมาธิ “มีทา นผูบ ริหารระดับสูงหลายทานก็เขามารวมในชมรม จนมีผลงานภาพวาดสีนาํ้ ออกมาโชวไดหลายภาพแลว” คุณศิณา ยิ่งจอหอ หัวหนาสวนผูบริหารงานเสริมสรางสุขภาพและพลานามัย ฝายสถานพยาบาลธนาคาร บมจ. ธนาคารกรุงไทย สมาชิกชมรมทานหนึ่งกลาวกับทีมงาน นพ.คัคนันตบอกกับทีมงานเพิ่มเติมวา “โรค TOP 5 อันไดแก เบาหวาน, ความดัน, น้ําหนักเกิน, หลอดเลือดและไขมันในเลือด เปนเรื่องที่กําลังโฟกัส เพราะดูจากตัวเลขสถิติแลวเปนกันมาก รองๆ ลงไป สําหรับพนักงานแบงกก็จะมีโรคเครียด โรคออฟฟศซินโดรม เพราะงานแบงกจะอยูกับตัวเลข ตัวเงินและนั่งอยู หนาจอคอมพิวเตอรนานๆ เราก็จะมีโปรแกรมเพื่อดูแลปองกันสุขภาพเปนพิเศษเพื่อปองกันโรค TOP 5 เหลานี้” นับเปนเรือ่ งนโยบายในการดูแลสุขภาพพนักงานทีด่ ขี องธนาคารกรุงไทย ซึง่ ไมไดสงวนลิขสิทธิท์ อี่ งคกร หรือหนวยงานอื่นๆ จะนําไปใชในหนวยงาน เพื่อใหคนทํางานในหนวยงานมีความสุขทั้งกายและใจ 4
Á¡ÃÒ¤Á 2555
วิชาการนารู
ฟตอยางไร.......ใหกายกระชับ พิสษิ ฐ ธิตเิ ลิศเดชา ผูช าํ นาญการพิเศษนักกายภาพบําบัด 7 โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ สภากาชาดไทย ความแข็งแรงสมบูรณของรางกายและจิตใจนั้น โดยธรรมชาติแลวรางกายคนเราจะปรับตัวเพื่อรักษาความ สมดุลของรางกายเปนธรรมดาอยูแลว การที่เราจะมีพฤติกรรมที่ชวยสงเสริมใหรางกายปรับตัวเพื่อรักษาสมดุลของ รางกายไดเร็วและมากขึ้นเทาไรยอมเปนสิ่งที่ดีตอตัวเราเอง นอกจากนั้น สิ่งอํานวยความสะดวกในชีวิตประจําวันมากมายที่ทําใหรางกายของเรามีการเคลื่อนไหวและ ออกแรงในการทํากิจวัตรประจําวันในการงานนอยลง เชน กลุมคนที่ทํางานนั่งโตะหรือในกลุมผูสูงอายุ กลุมบุคคล ดังกลาวจึงถูกจัดใหอยูในกลุมเสี่ยงตอการเจ็บปวยและเปนโรค ทั้งโรคมะเร็ง, โรคหัวใจ, โรคเบาหวาน, โรคเกี่ยวกับ หลอดเลือด, โรคเกี่ยวกับความดันโลหิต, โรคภูมิแพ, โรคเกี่ยวกับทางเดินหายใจ ซึ่ ง ความเจ็ บ ป ว ยและโรคเหล า นี้ ส ามารถป อ งกั น และแก ไ ขได ด ว ยการออกกํ า ลั ง กายทั้ ง สิ้ น กระทรวงสาธารณสุขไดเล็งเห็นความสําคัญในปญหาดังกลาว จึงมีนโยบายรณรงคเกี่ยวกับการสรางเสริมสุขภาพให กับประชาชน โดยใชยุทธศาสตร (3 อ .) ใหถือเปนแนวปฏิบัติไดแก เรื่อง อ.อาหาร อ.ออกกําลังกาย และอ.อารมณ ในการสงเสริมสุขภาพ เพราะจะสงผลทําใหรางกาย สมบู ร ณ แ ข็ ง แรง ช ว ยสร า งสมรรถภาพทางกาย ช ว ยส ง เสริ ม สุ ข ภาพจิ ต นอกจากนี้ ยั ง สามารถป อ งกั น โรค หรือลดอัตราเสี่ยงการเกิดโรคตางๆ
การออกกําลังกายคืออะไร
การออกกําลังกาย หมายถึงการเคลื่อนไหวของรางกายอยางตอเนื่อง ในชวงระยะเวลาที่นานเพียงพอ ที่ จ ะทํ า ให เ กิ ด ผลต อ การเพิ่ ม ความแข็ ง แรงของร า งกาย (Physical Fitness) เช น หั ว ใจและปอดแข็ ง แรง (Cardiorespiratory Fitness), กล า มเนื้ อ แข็ ง แรง (Muscular Strength), กล า มเนื้ อ มี ค วามทนทาน (Muscular Endurance), มีความยืดหยุน (Flexibility)
ความฟตคืออะไร (Physical Fitness) fi
หมายถึงความสามารถของรางกายที่จะเคลื่อนไหวรางกายซึ่งตองอาศัยความทนทาน (Endurance), พละกําลัง (Strength), ความยืดหยุน (Flexibility) ซึ่งความสามารถของรางกายนี้ขึ้นกับการออกกําลังกายอยาง สม่ําเสมอและกรรมพันธุ
ความฟตของรางกายตองประกอบดวยปจจัย 5 อยาง
• Cardio - Respiratory Endurance หมายถึ ง ความสามารถของระบบหายใจและไหลเวี ย น โลหิต โดยเฉพาะการที่หัวใจสามารถที่จะสูบฉีดเลือดไปเลี้ยงสวนตางๆ ไดอยางเพียงพอในขณะออกกําลังกาย ซึ่งการออกกําลังกายแบบแอโรบิค (aerobic) ถือวาเปนการออกกําลังกายที่จะชวยใหหัวใจแข็งแรง • Muscular Strength ความแข็งแรงของกลามเนือ้ ซึง่ เราสามารถเพิม่ ความแข็งแรงไดโดยการออกกําลังกาย ชนิดที่มีแรงตาน เชน ยกน้ําหนัก หรือวิ่งขึ้นบันได • Muscular Endurance ความทนของกลามเนื้อ หมายถึงความสามารถของกลามเนื้อที่จะทํางานอยาง ตอเนื่องโดยที่ไมเกิดอาการเมื่อยลา Á¡ÃÒ¤Á 2555
5
• Body Composition หมายถึ ง สั ด ส ว นของกล า มเนื้ อ กระดู ก ไขมั น การออกกํ า ลั ง กาย อย า งสม่ํ า เสมอจะทํ า ให ร า งกายมี ป ริ ม าณกล า มเนื้ อ เพิ่ ม ขึ้ น แต ป ริ ม าณของไขมั น ในร า งกายจะลดลง อาจจะดูไดจากดัชนีมวลกาย • Flexibility เป น ความยื ด หยุ น ของกล า มเนื้ อ เอ็ น และข อ ต อ เพื่ อ ป อ งกั น การได รั บ บาดเจ็ บจาก การออกกําลังกาย
ขัน้ ตอนของการออกกําลังกาย
1. ชวงการอบอุนรางกาย (Warm Up) มีวัตถุประสงคเพื่อเพิ่มอุณหภูมิของรางกายและกลามเนื้อ เพื่อกระตุนใหเลือด และออกซิเจนมาเลี้ยงกลามเนื้อ กระตุนการทํางานของเอนไซม สามารถชวยลดอุบัติการณ เกีย่ วกับเลือดไปเลีย้ งหัวใจไมเพียงพอในขณะออกกําลังกาย ลดการบาดเจ็บตอกลามเนือ้ และกระดูก รวมทัง้ ชวย ลดความตื่นเตน และเพิ่มความมั่นใจ ใชเวลาในชวงนี้ประมาณ 5 - 10 นาที 2. ชวงการออกกําลังกาย (Training Exercise) ตองมีการกําหนดองคประกอบตางๆ ตามวัตถุประสงค ของการออกกําลังกาย ซึง่ องคประกอบเหลานี้ ไดแกความถีข่ องการออกกําลังกาย (F : Frequency) ความรุนแรง หรือความหนักของการออกกําลังกาย (I : Intensity) ระยะเวลาในการออกกําลังกาย (T : Time) และชนิดของ การออกกําลังกาย (T : Type) รวมเรียกวาหลักของการ FITT ดังนี้ • ความถี่ของการออกกําลังกาย (Frequency) จํานวนครั้งตอสัปดาหในการออกกําลังกาย ควรออกกําลังกาย 3 - 5 ครั้งตอสัปดาห • ความหนักของการออกกําลังกาย (Intensity) นับวาเปนสวนทีส่ าํ คัญทีส่ ดุ ของการออกกําลังกาย ในผูที่เริ่มออกกําลังกายใหมๆ ควรใชความหนักในการออกกําลังกายนอยๆ และใชเวลาในแตครั้งนานๆ เพื่อการ ปรับตัวที่ดีของระบบหัวใจและหลอดเลือด • ระยะเวลาของการออกกําลังกาย (Time) ควรมีความตอเนือ่ งนานเพียงพอเพือ่ ใหเกิดผลตอการ เปลี่ยนแปลงของระบบหัวใจ และหลอดเลือด ซึ่งระยะเวลาที่ดีที่สุดควรอยูระหวางเวลา 15 - 60 นาที • ชนิดของการออกกําลังกาย (Type) ควรพิจารณาใหเหมาะสมกับแตละบุคคลและเปาหมายของ การออกกําลังกาย 3. ชวงของการผอนคลาย (Cool Down) เปนชวงสุดทายของการออกกําลังกายตองมีการลดความหนัก ของการออกกําลังกายดวยการลดความเร็วในการออกกําลังกายดวยการชะลอการเคลือ่ นไหวรางกายคอยๆ ชาลง รวมกับการยืดเหยียดกลามเนื้อจนรางกายเขาสูภาวะปกติ เพื่อลดระดับกรดแลคติกในรางกายซึ่งจะสงผลดีตอ การฟนตัว และชวยลดภาวะการบาดเจ็บของกลามเนื้อ (Muscle Soreness) ได รวมทั้งยังเปนการปองกัน การเปนลมจากการที่เลือดไปเลี้ยงสมองและหัวใจลดลง
รูไ หมใครฟต
การทดสอบความฟตภายหลังการออกกําลังกายสามารถทําได ทันทีดว ยวิธกี ารงายๆ โดยการรองเพลง (การลากเสียงยาวๆ) หรือการพูดคุย (Singing and Talking Test) เมื่อเปรียบเทียบกันแลวใครสามารถ รองเพลงไดเพราะ หรือลากเสียงไดยาวที่สุด พูดคุยไดอยางตอเนื่องไม สะดุด แสดงวา บุคคลนั้นมีสภาพรางกายที่ฟต
6
Á¡ÃÒ¤Á 2555
เรื่องจากปก
ถอดประสบการณ เอาชนะเบาหวานทัง้ ตําบล
ทีบ่ อ ยาง จ.อุทยั ธานี
จังหวัดอุทัยธานีอยูหางจากกรุงเทพฯ ราว 220 กิโลเมตร ไมใชจังหวัดใหญหรือมีชื่อเรื่องแหลงทองเที่ยว ไมมีหางใหญระดับประเทศ มีรานสะดวกซื้ออยูบางในตัวจังหวัดแตไมหนาแนน หากใครขับรถเพื่อมุงสูภาคเหนือ จ.อุทยั ธานีจงึ เปนเพียงเมืองผาน ดวยสภาพทีก่ ลาวมา ถาใครจะมองวาจ.อุทยั ธานียงั หางไกลความเจริญก็ไมผดิ หาก ผูนั้นใชขนาดของเศรษฐกิจและสิ่งปลูกสรางสมัยใหมมาเปนมาตรวัด แตหากใครใชดัชนีความสุขทางใจและวิถีความ เปนอยูอยางพอเพียงมาเปนมาตรวัด จ.อุทัยธานีนาจะติดอันดับตนๆ ที่จังหวัดศิวิไลซหลายๆ จังหวัดเทียบไมติด จนมีคํากลาวทีเลนทีจริงวา “เห็นเศรษฐีตางจังหวัดหลายคนขี่รถเบนซขามจังหวัดมาจายดอกเบี้ยเงินกู ใหแกชาวบานธรรมดาๆ ที่มีแครถมอเตอรไซตเกาๆ ในจ.อุทัยธานี” เสนหของจ.อุทัยธานีจึงอยูที่ความเขมแข็งและความรวมไมรวมมือของชุมชน ความเอื้อเฟอแบงปนกัน ในชุมชน และความสมัครสมานสามัคคี ไมชิงดีชิงเดนกันในชุมชนมีแตสงเสริมงานกันในชุมชน
จากพระราชหฤทัยในหลวง..ไปสูก ารปฏิบตั ิ
ในป 2554 ที่ ผ า นมา กระทรวงสาธารณสุ ข ได จั ด ให มี โ ครงการสนองน้ํ า พระราชหฤทั ย ในหลวง ทรงหวงใยสุขภาพประชาชนขึ้น โดยใหโรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพตําบล (รพ.สต.) ทั่วประเทศจัดทําโครงการ เชิ ง รุ ก เพื่ อ ควบคุ ม และป อ งกั น โรคเบาหวานและโรคความดั น โลหิ ต สู ง แก ป ระชาชนในชุ ม ชน เพื่ อ ถวายแก พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวฯ ในวโรกาสมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษาครบ 7 รอบในวันที่ 5 ธันวาคม 2554 ซึ่ ง ทุ ก ตํ า บลทั่ ว ประเทศต า งดํ า เนิ น โครงการด ว ยกิ จ กรรมต า งๆอย า งหลากหลายและมี ก ารจั ด ทํ า เป น รายงานการทํ า งานขึ้ น เพื่ อ นํ า เสนอต อ กระทรวงสาธารณสุ ข รวมทั้ ง ร ว มแสดงผลงานและผลการทํ า งาน ทัง้ ในระดับจังหวัด ระดับภาค, ระดับทัว่ ประเทศ และทีร่ พ.สต.บอยาง อ.สวางอารมณ จ.อุทยั ธานีนเี่ องทีไ่ ดรบั รางวัล ผลงานดีเยี่ยมทั้งในระดับจังหวัด ระดับภาคและระดับประเทศ
ไพฑู ร ย จิ ต เนาวรั ต น ผู อํ า นวยการรพ.สต.บ อ ยาง
บอกว า ป จ จั ย สํ า คั ญ ของความสํ า เร็ จ ในโครงการนี้ อ ยู ที่ ค วามร ว มมื อ อย า งแข็ ง ขั น ของทุ ก ภาคส ว น ประกอบด ว ย 1. ที ม งานในรพ.สต. ทุ ก คนมี ใ จที่ จ ะทํ า และได ทํ า อย า งเข ม แข็ ง 2. ผู บ ริ ห ารระดั บ สู ง ตั้ ง แต สาธารณสุ ข ระดั บ จั ง หวั ด ระดั บ อํ า เภอให ก ารสนั บ สนุ น เป น อย า งดี และ 3. ภาคีเครือขายในชุมชนเห็นความสําคัญและใหความรวมมือ เชน ทานนายกอบต. ผูอํานวยการโรงเรียนและครูอาจารยในโรงเรียน ชมรม ผูสูงอายุ ผูใหญบาน กลุมอสม.ทุกกลุม รวมถึงเจาอาวาสและพระสงฆในวัด ทีส่ าํ คัญอีกประการหนึง่ คือ ทุกคนรักในหลวงจึงทุม เทและใหความรวมมือเมือ่ ทราบวาเปนโครงการสนองน้าํ พระราชหฤทัยในหลวงทีท่ า นทรงหวงใยสุขภาพ ของประชาชน “โรคเบาหวานสวนใหญมาจากวิถีชีวิต การควบคุมและปองกันโรคจึงตองมีการปรับเปลี่ยนที่พฤติกรรม มีการดูแลติดตามอยางตอเนือ่ งเปนองครวม และพยายามทําใหทกุ ครัวเรือนในชุมชนตระหนักวาสุขภาพดีเริม่ ทีบ่ า น” ผอ.รพ.สต.บอยางกลาว Á¡ÃÒ¤Á 2555
7
นวั ต กรรม 4 สหาย Exercise DM มาจากชาวบ า น เพือ่ ชาวบาน
เนื่อ งจากการส ง เสริ ม ให มีก ารกระตุน การไหลเวี ย นเลื อ ด ทัว่ รางกายตัง้ แตหวั จรดเทาเปนปจจัยสําคัญขอหนึง่ ในการควบคุมโรคเบาหวาน และฟ น ฟู ศั ก ยภาพผู ป ว ยโรคเบาหวานได ส ว นผู ที่ ยั ง ไม เ ป น โรค ก็สามารถใชเพือ่ ปองกันโรคไดเปนอยางดี ดังนัน้ จากการระดมความคิด ของทุกภาคสวนจึงรวมกันคิดคนอุปกรณขึ้นมาโดยใชวัสดุเหลือใชหรือ หาไดงายในชุมชนมาประดิษฐเปนอุปกรณออกกําลังและกระตุนการ ไหลเวียนขึน้ และตัง้ ชือ่ วา “4 สหาย Exercise DM” คําวา 4 สหายมาจาก อุปกรณนี้ชวยได 4 สวนหลักๆ ประกอบดวย 1. กระตุน ระบบหมุนเวียนเลือดและระบบประสาทสัมผัสของเทา 2. เสริมสรางความแข็งแรงทีร่ ะบบกลามเนือ้ และเสนเอ็นขอเขา 3.เสริ ม สร า งความแข็ ง แรงโดยเพิ่ ม การเคลื่ อ นไหวของข อ หัวไหลและขอทุกสวนทั่วรางกาย 4. ชวยบริหารกลามเนื้อคอ ศีรษะและใบหนา อุปกรณ 4 สหาย Exercise DM สามารถสรางขึน้ มาใชเองได โดย ใชไมกระดาน ไมโครง กะลามะพราว ลูกแกว กระจกเงาบานเล็กๆ ลูกบอล ยางและหนังยาง ซึง่ คุณไพฑูรยบอกกับทีมงานวา ขณะนีม้ ที รี่ พ.สต.อยู 1 ตัว เพือ่ ใหชาวบานมาใชไดตอนเย็นๆ กําลังทําอีก 2 - 3 ตัวไวทวี่ ดั ทีโ่ รงเรียน หรือที่ทําการอบต.บอยาง (ดูภาพประกอบ)
นานาทัศนะจากทุกภาคสวน ดต.ถวัลย ชูเรือง นายกองคการบริหาร ส ว นตํ า บลบ อ ยาง (อบต.บ อ ยาง) บอกกั บ
ที ม งานว า ป จ จั ย แห ง ความสํ า เร็ จ ในการควบคุ ม โรค และเอาชนะโรคไดมาจากความรวมมือของชุมชนทุกภาค สวน ทุกคนทําดวยใจไมไดทําดวยเงิน ถามัวแตรอเงิน งบประมาณมันจะเขมแข็งไมได ทุกคนมีอะไรจะคุยกันไดหมด แมแตทานอดีตนายอําเภอก็ยังมาชวย “สํ า หรั บ อบต.บ อ ยาง แม ป ๆ หนึ่ ง จะได งบประมาณนอย แตผมก็ชว ยสนับสนุนทุกเรือ่ งทีท่ าํ แลว ชาวบานไดประโยชน รพ.สต.บอยางกําลังกาวไปอีก ขั้นหนึ่ง เห็นเขาอบรมใหอสม.ใหสามารถไปบริการ เจาะเลื อ ดเพื่ อ วั ด ค า น้ํ า ตาลในเลื อ ดแก ช าวบ า น ถึงที่บานได เรื่องนี้ดีมาก สําหรับผมเอง ขณะนี้กําลัง คิ ด อยากทํ า สวนสุ ข ภาพใกล ๆ กั บ ที่ ทํ า การอบต. และกําลังทําแปลงทดลองปลูกพืชผักเกษตรอินทรีย อยากสงเสริมใหชาวบานปลูกเกษตรอินทรียไ วกนิ เองได ซึ่ ง จะเป น ผลดี ต อ สุ ข ภาพ” ดต.ถวั ลย ชู เ รื อง กล าว 8
Á¡ÃÒ¤Á 2555
ทางดานคุณวิมล แสงอุทยั สาธารณสุข อําเภอสวางอารมณ ซึง่ เปนหนึง่ ในทีมงานระดับบริหาร
ที่รวมแรงรวมใจในโครงการนี้กลาววา เมื่อทางรพ.สต. มาปรึกษาหารือถึงโครงการฯ คุณวิมลก็ไดเขารวมประชุม กับทุกภาคสวนดวยทุกครั้ง “แรกเริ่มของโครงการ ทางรพ.อําเภอใหการ สนับสนุนการประชาสัมพันธอยางดี รถสาธารณสุข อํ า เภอทุ ก คั น ติ ด ป า ยประชาสั ม พั น ธ เวลาออก พื้ น ที่ ก็ แ จ ง ประชาสั ม พั น ธ ต ลอด ใช เ วลาเป น เดื อ น เหมื อ นกั น จนเมื่ อ ผู นํ า ชุ ม ชนต า งๆ เริ่ ม มาร ว ม ประชุ ม ระดมความคิ ด เห็ น กั น กิ จ กรรมโครงการ
จึงเริ่มเดินหนาไปดวยดี มีอสม.1 คนดูแล 10 ครัวเรือน
มี ก ารบั น ทึ ก ข อ มู ล ผู ป ว ยเบาหวานอย า งใกล ชิ ด ตรวจเลือดทุกระยะ ติดตามกิจกรรมการออกกําลังและปจจัยเสี่ยงอื่นๆ หากตองการใชเครื่องมือหรือน้ํายาตางๆ เพิ่มเติม รพ.สวางอารมณก็ใหการสนับสนุนดวยดี” คุณวิมลกลาวพรอมกับรอยยิ้ม ทายสุดเมือ่ ถามถึงมีโครงการใดทีอ่ ยากทําอีกไหม? คุณวิมลบอกวา เทาทีร่ วบรวมขอมูลผูป ว ยระดับอําเภอ มาระยะหนึ่งพบวา มีปญหาเรื่องหลอดเลือดหัวใจกันมากขึ้น กําลังจัดหาระบบกระบวนการสงเสริมสุขภาพเพื่อการ ปองกันรวมทั้งการฟนฟูสําหรับผูที่มีปญหาโรคหลอดเลือด นอกจากนั้นก็มีปญหาการตั้งครรภโดยไมพรอมหรือ ตั้งครรภกอนวัยอันควร นี่ก็เริ่มเห็นตัวเลขมากขึ้น
สําหรับนายแพทยสชุ นิ คันศร ผอ.รพ.สวางอารมณ
ซึ่ ง เป น โรงพยาบาลประจํ า อํ า เภอและเป น แรงสนั บ สนุ น สํ า คั ญ อี ก แรงหนึ่ ง ในโครงการกล า วว า “ความจริ ง รพ.สต.บ อ ยาง ได ทํ า งานส ง เสริ ม สุ ข ภาพเชิ ง รุ ก มาอย า งต อ เนื่ อ งแล ว สั ก 2 - 3 ป มี ตั ว เลขที่ พ อจะชี้ วั ด ได ว า เกิ ด ผลดี ต อ สุ ข ภาพ เมื่ อ ทํ า เป น โครงการอย า งเป น กิ จ จะลั ก ษณะก็ ยิ่ ง ได ผ ลมากขึ้ น โดยสวนตัวผม ผมใหความสําคัญที่การใหความรูแกเยาวชนดวย สอดแทรกเข า ไปในสื่ อ บั น เทิ ง ก็ ไ ด ถ า ยทอดเป น บทเพลง หรื อ โคลงกลอน เมื่ อ เขาได ซึ ม ซั บ ความรู เ หล า นี้ มั น จะติ ด ตั ว เขาไปอี ก 20 - 30ป นอกจากนั้ น เขายั ง อาจนํ า ไป
Á¡ÃÒ¤Á 2555
9
ถายทอดตอใหพอ แม ญาติๆ ที่บานไดดวย นอกจากนั้น ตอง ชมเชยกลุมอสม.ที่ทํางานแข็งขันทุกคน เมื่อทิศทางการทํางาน ชัดเจนบวกกับขวัญกําลังใจในการทํางานดี สิ่งที่อบรมอสม.ไป เขาสามารถนําไปปฏิบัติกันอยางไดผล” เมื่ อ ที ม งานถามถึ ง ตั ว เลขชี้ วั ด นพ.สุ ชิ น บอก กั บ ที ม งานว า วั ด ได ชั ด จากตั ว เลขผู ป ว ยโรคเรื้ อ รั ง ที่ ม าใช บริ ก ารที่ โ รงพยาบาลอํ า เภอ ขณะนี้ น อ ยลงไปราว 60% เมื่อเทียบกับ 2 ปที่แลว เพราะรพ.สต.รับไปดูแลไดมากขึ้น คนที่มาโรงพยาบาลปจจุบันจึงเปน ผูปวยดานอื่นๆ มากกวา อยูในราว 150 คนตอวัน ซึ่งเปนตัวเลขที่ลดลง
บุ ค ค ล อี ก ท า น ที่ ที ม ง า น ไ ป พู ด คุ ย ด ว ย คื อ คุ ณ ครู ธ นวรรณ พรหมมา ครู ป ระจํ า โรงเรี ย น
บ อ ยางวิ ท ยา ซึ่ ง จั ด ตั้ ง ที ม นั ก เรี ย นในโรงเรี ย นขึ้ น มาเพื่ อ ร ว มรณรงค ใ นโครงการสนองน้ํ า พระราชหฤทั ย ในหลวง โดยคุณครูไดประพันธบทโครงกลอน บทเสภา แหลและเพลง พื้นบานมากมายหลายชุด และฝกฝนใหนักเรียนรวมการแสดง เปนการนําศิลปะพื้นบานที่เขาถึงชาวบานไดเปนอยางดี โดยใส เนื้อหาสาระการดูแลสุขภาพตามแนวคิดของโครงการฯ “ปกติเปนครูสอนภาษาไทยและชอบแตงโคลงกลอน อยู แ ล ว พอแต ง ออกมาแล ว เด็ ก ๆ นํ า ไปถ า ยทอดได ผู ป กครองเด็ ก ก็ ภู มิ ใ จ แล ว เขาก็ ไ ด รั บ เนื้ อ หาการป อ งกั น เบาหวานไปด ว ย โดยเฉพาะในเรื่ อ ง 3 อ. (อาหาร, ออกกํ า ลั ง กาย, อารมณ ) และ 2 ส. (สู บ บุ ห รี่ แ ละสุ ร า) ก็ ทํ า ให เ ขาปรั บ เปลี่ ย นพฤติ ก รรมไปด ว ย นอกจากนั้ น เมื่ อ ทางโรงเรียนมีโอกาสนําไปแสดงในที่ตางๆ ผูปกครองก็ดีใจ ที่ ไ ด เ ห็ น ลู ก หลานมี ค วามสามารถ โรงเรี ย นก็ ภู มิ ใ จ” ครูธนวรรณกลาว ทายสุดนี้ ทานจะเห็นไดวา แมโรคเบาหวานและโรคเรือ้ รังอีกหลายโรคทีข่ นึ้ ชือ่ วารักษาใหหายขาดไมไดนนั้ ก็ มิ ไ ด ห มายความว า ผู ป ว ยจะมี คุ ณ ภาพชี วิ ต ที่ ดี ไ ม ไ ด หากชุ ม ชนได ร ว มกั น ดู แ ล กรณี ศึ ก ษาที่ ต.บ อ ยาง ก็ ส ามารถสร า งขึ้ น ในชุ ม ชนอื่ น ๆ ทุ ก หนแห ง ทั่ ว ประเทศได ขอเพี ย งมี ค วามร ว มมื อ ร ว มใจกั น ในชุ ม ชน โรคไหนๆ ก็สามารถเอาชนะได 10
Á¡ÃÒ¤Á 2555
หองรับแขก
ศ.นพ.ประกิต วาทีสาธกกิจ ประธาน NCD Network ภาควิ ช าการ ภาคธุ ร กิ จ เอกชนและภาคประชาชน มารวมกันระดมสมองและรวมกันกําหนดวา มีงานอะไร ทีต่ อ งการการสนับสนุน ตองการความรวมมือประสานงาน ขอมูลอะไรที่ยังขาดหรือควรตองมีการวิจัยอะไรเพิ่มเติม เพื่อใหทุกภาคสวนสามารถผลักดันงานใหไดผลสําเร็จ เมื่อทีมงานถามถึงเรื่องสถิติตัวเลขผูเสียชีวิต จากโรคไมติดตอ คุณหมอประกิตบอกวา “จากตัวเลข ใ น ป 2 5 5 2 จ า ก จํ า น ว น ผู เ สี ย ชี วิ ต ทั้ ง ห ม ด 415,900 คน เปนการเสียชีวิตจากโรคไมติดตอถึง 210,963 คนหรือคิดเปน 50.7% นั่นคือเสียชีวิต จากภาวะโรคหั ว ใจและหลอดเลื อ ด โรคปอดเรื้ อ รั ง โรคมะเร็ง โรคเบาหวาน ทีน่ า สนใจคือในจํานวนผูเ สียชีวติ จากโรคไมติดตอนี้มีถึง 27% อายุนอยกวา 60 ป ซึ่งถือวาเปนการสูญเสียบุคลากรวัยทํางานไป สวนอีก 49.3% เสียชีวติ จากสาเหตุอนื่ ๆ เชน อุบตั เิ หตุ ชราภาพ โรคติดตออื่นๆ อาชญากรรม ฯลฯ” คุณหมอประกิตกลาวตอวา “ความตั้งใจของ คณะกรรมการฯ ตองการวิจัยขอมูลผลกระทบการรักษา โรคไมตดิ ตอ ทีท่ าํ ใหประเทศไทยตองแบกภาระการรักษา โรคเทาไหร เรื่องนี้อยูในระหวางการดําเนินการ วันนี้ โรคไมติดตอเปนปญหาใหญที่มีผลกระทบตอประชากร ทั่วประเทศ แมวาการรักษามีอยูแลวทุกโรงพยาบาล แต ตอ งไปดู วา คุ ณ ภาพการรั ก ษาได ม าตรฐานหรื อ ไม รักษาเบาหวานไดผลดีก่เี ปอรเซ็นต คุมความดันสูงไดผล ดีก่เี ปอรเซ็นต ครอบคลุมไดทั่วถึงหรือไม และหากเรา หาวิธไี ปลดปจจัยเสีย่ งกอนทีจ่ ะเกิดโรค เชน การงดสูบบุรี่ งดแอลกอฮอลล งดอาหารขยะ งดกินเค็ม ฯลฯ และจะ รวมมือทุกภาคสวนผลักดันลงไปสูก ารปฏิบตั จิ ริงในชุมชน ทั่วประเทศไดอยางไร อันนี้เปนเรื่องที่ตองทําตอไป” “แอคชั่นจริงๆคงจะเกิดในปนี้ เพราะปแรก เปนแคการวางรากฐาน การเรียนรู หาขอมูล หาภาคี ลาสุดมีแนวโนมวาเราจะไปสนับสนุนโครงการสุขภาพดี วิ ถี ไ ทย ของกระทรวงสาธารณสุ ข ที่ เ ขามี อ ยู แ ล ว ซึ่งเกี่ยวกับการปองกันโรคไมติดตอ แตวามันขาดกลไก
คอลัมนหองรับแขกฉบับปฐมฤกษนี้ ขอนําพา ท า นผู อ า นมาพู ด คุ ย กั บ ศ.นพ.ประกิ ต วาที ส าธกกิ จ ในฐานะประธานอนุกรรมการกํากับดูแลแผนงานเครือขาย ควบคุมโรคไมติดตอ (NCD Network) เพื่อทําความรูจัก กับแผนงานเครือขายฯ วามีความเปนมาอยางไรและจะ ทําภารกิจอะไรตอไป คุณหมอประกิตเลาใหทีมงานฟงวา เนื่องจาก สภาพเศรษฐกิจสังคมที่เปลี่ยนไปทําใหมีความทาทาย ใหม ๆ ในด า นสุ ข ภาพตา งจากอดีต ดังนั้น องคก าร อนามั ย โลกจึ ง มี ก ารจั ด ประชุ ม ร ว มกั บ หน ว ยงาน ผูกําหนดนโยบายสาธารณสุขในประเทศไทยหลายครั้ง เพื่ อ หารื อ กั น ถึ ง ประเด็ น ที่ ค วรจะต อ งส ง เสริ ม เป น พิ เ ศษ จนกระทั่ ง เมื่ อวั น ที่ 3 มิ ถุ น ายน 2553 ที่ประชุมไดเลือกเรื่องสําคัญขึ้นมา 5 เรื่อง ประกอบดวย 1. การลดอุบัติเหตุบนทองถนน 2. สุขภาพในชุมชน 3. การเป ดการคา เสรีกับผลกระทบตอการ บริการดานสุขภาพ 4. ปญหาจากโรคไมติดตอเรื้อรัง 5. การเตรียมความพรอมรับมือกับภัยพิบัติ และสรุปสุดทายเมือ่ 3 สิงหาคม 2553 ทัง้ 5 เรือ่ ง ก็จะมีคณะทํางานลงไปกําหนดยุทธศาสตร แผนงาน เปาหมายและมาตรการตางๆ ในการทํางานตอไป ในส ว นของแผนงานเครื อ ข า ยควบคุ ม โรค ไมติดตอหรือ NCD Network ก็มีการตั้งคณะกรรมการ ขึ้นชุดหนึ่งเมื่อตนป 2554 โดยมาจากหนวยงานตางๆ ที่เกี่ยวของ ทั้งจากกระทรวงสาธารณสุข, สํานักงาน หลั ก ประกั น สุ ข ภาพแห ง ชาติ (สปสช.), สํ า นั ก งาน กองทุ น สนั บ สนุ น การสร า งเสริ ม สุ ข ภาพ (สสส.), และองค ก ารอนามั ย โลก โดยมี น พ.วิ ช ช มาเป น ผู จั ด การแผนงานเครื อ ข า ยฯ ในรอบป ที่ ผ า นมา ที่จะผลักดัน NCD Network จึงอยากที่จะไปชวยผลักดัน มีการประชุมกรรมการฯ ไปราว 4 - 5 ครั้ง มีการเชิญ สิ่ ง ที่ อ ยู ใ นแผนให เ ป น จริ ง ” คุ ณ หมอ ประกิ ต กล า ว เครือขายที่ทํางานเกี่ยวกับโรคไมติดตอทั้งภาคราชการ ตอนทาย Á¡ÃÒ¤Á 2555
11
บทความ
หายใจชา...ลดความดันโลหิตสูง
มาณีย อุย เจริญพงษ ผูเ ชีย่ วชาญพยาบาล 8 ฝายการพยาบาลโรงพยาบาลจุฬาลงกรณ
ใ นป จ จุ บั น โรคความดั น โลหิ ต สู ง มี ค วามชุ ก ของโรคเพิ่ ม ขึ้ น และยิ่ ง มี อ ายุ สู ง ขึ้ น ก็ จ ะพบมากขึ้ น ตาม ไปด ว ย สาเหตุ สํ า คั ญที่ ทํ า ให เ กิ ด ความดั น โลหิ ต สู ง คื อ ความเครี ย ด หากเรามี ก ารจั ด การกั บ ความเครี ย ดได พรอมกับการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการกินการอยูก็จะทําใหหางไกลจากโรคได การฝกลมหายใจเปนวิธหี นึง่ ทีฝ่ ก จิตของเรา ดังนัน้ ควรหายใจใหถกู ตองเพือ่ เพิม่ ประสิทธิภาพการไหลเวียน ของโลหิตและสรางเสริมภูมิคุมกันโรคทางระบบหายใจและฝกหายใจชาเพื่อการผอนคลายและลดความดันโลหิตสูง การหายใจทีถ่ กู ตองทําอยางไร การหายใจเขา ทําใหทรวงอกขยายตัวรับอากาศจากทางเดินหายใจเขาสูป อด 2 ขาง การขยายตัวของทรวงอก เกิดจากกะบังลม โดยกลามเนื้อระหวางซี่โครง 2 ขางและกลามเนื้อไหลเปนตัวชวยดึงกะบังลมใหขยายและหดตัว กะบังลมเปนกลามเนื้อชวยกั้นสวนชวงอกออกจากชวงทองดานลาง เมื่อหายใจเขากะบังลมจะหดตัวผลักดันอวัยวะ ในชองทองสวนลางลงไปทําใหทอ งโปงนูนออกมา เมือ่ หายใจออกกะบังลมจะคลายตัวโคงเปนรูประฆังคว่าํ อวัยวะใน ชองทองจะเคลื่อนขึ้นเปนผลทําใหเกิดการผลักอากาศออกจากปอด การหายใจออก เพือ่ ระบายอากาศคารบอนไดออกไซดออกจากปอดไดอยางมีประสิทธิภาพ โดยการหายใจ เขาชาๆ ลึกๆ หายใจเขาใหเต็มปอดโดยใชกลามเนือ้ ทีซ่ โี่ ครงและกลามเนือ้ ไหล จากนัน้ หายใจออกอยางชาๆ แผวเบา โดยใชกะบังลมผลักออกดันลมออกทางปากหรือจมูกใหทองแฟบลง พยายามหายใจเขา - ออกเปนจังหวะสม่ําเสมอ จะทําใหรางกายไดรับออกซิเจนในปริมาณคงที่เปนผลดีตอสุขภาพ ในทางการแพทยสามารถอธิบายไดวาการหายใจชาชวยลดความดันโลหิตสูงได กลาวคือในชีวิตประจําวัน เมื่อตื่นนอน มีการใชความคิด เดิน การใชสมอง นี่คือการใชพลังงานเผาผลาญเปนระบบสู และเมื่อทํางานตอเนื่อง กัน 4 - 5 ชั่วโมง เรารูสึกเหนื่อยลา รางกายตองการผอนคลาย นั่นคือรางกายตองการระบบพัก ฉะนั้นในรางกาย จะประกอบดวยระบบ 2 ระบบ คือระบบพักและระบบสูสลับกันไปอยางตอเนื่อง จึงเกิดความสมดุลของรางกาย มีงานวิจัยเรื่อง การหายใจชาชวยลดความดันโลหิตในผูที่มีความดันโลหิตสูง ผลของการหายใจชาตอการ เปลีย่ นแปลงของระดับความดันโลหิตสูง ศึกษาในกลุม ผูม คี วามดันโลหิตสูงทีโ่ รงพยาบาลจุฬาลงกรณ สภากาชาดไทย ป 2552 พบวาภายหลังฝกหายใจทีถ่ กู ตองและหายใจชาใหนอ ยกวา 10 ครัง้ ตอ 1 นาทีวนั ละ 15 นาทีเปนเวลา 8 สัปดาห โดยบันทึกผลระดับความดันโลหิตของผูรับการอบรมกอนฝกและติดตามผลการฝกทุก 4 สัปดาหอยางตอเนื่อง สามารถลดระดับความดันโลหิตตัวบนได 23.59 มม.ปรอท ระดับความดันโลหิตตัวลางลดลง 8.57 มม.ปรอทและ พบวากลุมที่ใชยารักษาความดันโลหิตและกลุมที่ไมไดใชยา ผลไมแตกตางกัน สนับสนุนวาการหายใจชาใชไดผล ไมวาจะใชยารักษาหรือไม เปาหมาย
การหายใจชาถาปฏิบตั ทิ กุ วันทําใหมสี มาธิ เพิม่ สติเกิดปญญา ลองเริม่ ปฏิบตั เิ มือ่ กอนเขานอนหรือตืน่ นอน
หายใจชาใหนอยกวา 10 ครั้งตอ 1 นาที ประโยขนทไ่ี ดรบั 1. รางกายจิตใจไดรับการผอนคลาย ลดความตึงเครียดในชีวิตประจําวัน 2. ทําใหความดันโลหิตลดลงในผูมีความดันโลหิตสูงและชวยรักษาความดันโลหิตใหอยูในเกณฑปกติ ในผูมีสุขภาพดี 3. ลดความเสี่ยงตอโรคหลอดเลือดและหัวใจ 12
Á¡ÃÒ¤Á 2555
วิธฝี ก หายใจเขา-ออกใหชา และละเอียด • ใชนาิกาเปนเครื่องจับเวลาโดยเริ่มตนหายใจเขาใหเต็มปอดแลวหายใจออกชาๆ ใหยาวนาน 6 วินาที • การหายใจรอบตอไปเริ่มตนหายใจเขาใหเต็มปอดแลวหายใจออกชาๆ ใหยาวนานกวารอบที่ 1 ใชเวลามากกวา 6 วินาที • การหายใจรอบที่ 3 เริ่มตนหายใจเขาใหเต็มปอดแลวคอยๆ ผอนลมหายใจออกชาๆ ใหยาวนานแผวเบา ใชเวลามากกวา 6 วินาที ถายังไมสามารถยืดเวลาหายใจออกใหยาวนานไดใหฝกหายใจใชเวลาเทาเดิมไปกอนและ พัฒนาตนเองใหหายใจชาลงเรื่อยๆ เมือ่ ฝกจังหวะการหายใจใหชา ลึกไดอยางสม่าํ เสมอจนคุน ชินเปนนิสยั แลว จะพบวาชวงเวลาเริม่ ตนหายใจ เขา - ออก รอบใหมจะเนิ่นนานออกไป หลายคนสัมผัสไดวาเปนชวงเวลาที่รางกายสงบ ยังไมตองการออกซิเจน เพิ่มเสมือนอยูในภวังคแหงสมาธิเปนผลใหจังหวะการหายใจชาลงชาลงและเมื่อออกจากสมาธิแลว ยังคงหายใจ ไดเปนปกติแตมีสิ่งที่ไดรับคือความผอนคลาย จิตใจสงบเกิดความปติในใจ เอกสารอางอิง
1. สุขภาพคนไทย 2553 : วิกฤตทุนนิยม สังคมมีโอกาส? ชืน่ ฤทัย กาญจนะจิตรา และคณะ พิมพครัง้ ที่ 1 นครปฐม : สถาบันวิจยั ประชากรและสังคม 2553. 2. สมเกียรติ แสงวัฒนาโรจน. หายใจชา พาจิตผอนคลาย. โรครายและการพอกพูนสะสม. สํานักพิมพหมอชาวบาน, 2550. 3. มาณีย อุย เจริญพงษและเบญจพร ทองเทีย่ งดี งานวิจยั การหายใจชาชวยลดความดันโลหิตในผูม คี วามดันโลหิตสูง
ขาวคราวเครือขาย
ปใหมตายเปนศูนย
น.ส.ยิ่ง ลั กษณ ชินวัต ร นายกรัฐมนตรี เปน ประธานเป ดโครงการ และปลอยขบวนคาราวานรณรงคลดอุบัติเหตุปใหมตายเปนศูนย (New Year Zero Dead) โดยมี นายวิรฬุ เตชะไพบูลย รมช.กระทรวงการคลัง นายดํารง พุฒตาล ประธานมูลนิธเิ มาไมขบั มร.อิตะ ยาชิโร อดีตรมว.กระทรวงไปรษณียแ ละคมนาคม ญี่ปนุ พรอมดวยผูแทนภาคีเครือขายภาครัฐ ภาคเอกชน กวา 200 หนวยงาน รวมเปนเกียรติ เมือ่ วันที่ 23 ธันวาคม 2554 ณ ตึกสันติไมตรี ทําเนียบรัฐบาล
กิจกรรมรักษหทัย
ที มรั ก ษ ห ทั ย สั ง กั ด คณะแพทยศาสตร จุ ฬ าลงกรณ ม หาวิ ท ยาลั ย และ
รพ.จุฬาลงกรณ สภากาชาดไทย ไดจัดกิจกรรมเกี่ยวกับการดูแลสุขภาพตนเองไดท่บี าน โดยมี 5 ฐานฝก ประกอบดวย ฐานกินใหเปน เปนการเรียนรูเ กีย่ วกับการเลือกรับประทานอาหาร ฐานเนน ฝกจิต ฝกเรียนรูเกี่ยวกับประโยชนและวิธีการหายใจชา การฝกสติและสมาธิ และการผอนคลายความเครียด ฐานฟตรางกาย เรียนรูเ กีย่ วกับการออกกําลังกายอยางไรใหกายกระชับประโยชนและ ขอจํากัดของการออกกําลังกาย ฐานมุง สูเ ปาหมาย ไดเรียนรูเ กีย่ วกับการคนหาแรงจูงใจในการดูแลสุขภาพ การลดน้าํ หนัก สามารถกําหนดวิธกี ารทีเ่ หมาะสมกับตนเอง ฐานสลายพุง ไดเรียนรูเ กีย่ วกับการประเมินความเสีย่ งดวยตนเอง โดยเนนเรือ่ ง การควบคุมน้าํ หนัก ควบคุมระดับความหิวหรืออิม่ ตองการเผยแพรกจิ กรรมเครือขาย สงภาพและขอความมาที่ E-mail : ncd_a@hotmail.com และ nsrisong@hotmail.com
GAPC (Global Alcohol Policy Conference 2011) การประชุมนโยบายแอลกอฮอลระดับโลก 2011จากแผนยุทธศาสตรระดับโลกสูการปฏิบัติในระดับชาติ และทองถิ่น 13 -15 กุมภาพันธ 2555 หองแกรนด ไดมอนด บอลรูม ศูนยประชุมอิมแพค เมืองทองธานี ดูรายละเอียดเพิ่มเติม : www. GAPC2011.com หรือ โทร.0-2590-2366 (ศูนยวิจัยปญหาสุรา) ผูจัด
จับกระแสโรค
โรคไมติดตอเรื้อรังเปนปญหาสําคัญระดับโลก จากการประชุมสหประชาชาติ เมื่อเดือนกันยายน 2554 ทีผ่ า นมาทีก่ รุงนิวยอรค ประเทศสหรัฐอเมริกา ไดยกระดับความสําคัญของกลุม โรคไมตดิ ตอทีน่ านาชาติตอ งเขามารวมมือ กันแกไข ทัง้ นี้ จากขอมูลสถิตสิ าธารณสุขในแตละปมผี เู สียชีวติ ดวยโรคมะเร็ง หลอดเลือดสมอง หัวใจขาดเลือด เบาหวาน และความดันโลหิตสูง มากถึง 98,000 ราย หรือประมาณ 268 คน/วัน โดยมีสาเหตุการตายสูงสุดจากโรคมะเร็งสูงถึง 3 ใน 5 รองลงมาเปนหลอดเลือดสมอง หัวใจขาดเลือด เบาหวานและความดันโลหิตสูง ตามลําดับ เมื่อพิจารณาอัตราผูปวยในแตละปพบวาแนวโนมเพิ่มขึ้นอยางตอเนื่อง ประมาณ 1.5 - 2 เทาภายใน 5 ป พ.ศ. 2549 - 2553
จากรายงานการสํารวจสภาวะสุขภาพประชาชนไทย อายุ 15 ปขึ้นไป ป พ.ศ. 2551 พบวา มีความชุก
ของโรคความดั น โลหิต สูง รอ ยละ 21.4 หรือ ประมาณ 11 ล านคน โรคเบาหวาน ร อยละ 6.9 หรื อกว า 3 ลานคน ขณะที่ขอมูลจากการสัมภาษณ ผูที่เคยไดรับการวินิจฉัยวาเปนโรคหลอดเลือดหัวใจ รอยละ 1.4 และ โรคหลอดเลือดสมอง รอยละ 1.5 โดยพบวาปจจัยเสี่ยงตอการเกิดโรค ไดแก การกิน ผักและผลไมไมเพียงพอ ภาวะอวนและอวนลงพุง ภาวะไขมันในเลือดผิดปกติ เพิ่มขึ้น
สมุนไพรสูโรค
สมุนไพรกับโรคความดันโลหิตสูง
ทราบไหมวาทุกวันนี้สมุนไพรพื้นบานของไทยมีสรรพคุณลดความดันโลหิตสูงไดดีไมแพยาของตางชาติ เลย และเพื่อเปนการปองกันและหลีกเลี่ยงโรคความดันโลหิตสูง สมุนไพรสูโรควันนี้ มีเกร็ดความรูเรื่องนี้มาฝากกัน ใบทองพันชัง่ นําใบที่ไมออนหรือแกเกินไปนํามาตากแดดใหแหง ประมาณ 1 หยิบมือหรือประมาณ 20 ใบ ผสมกับชาจีน 1 หยิบมือ หลังจากนั้นใชชงในน้ํารอนปลอยทิ้งไวประมาณ 15 นาที แลวนํามาดื่มวันละ 3 ครั้ง
กอนอาหาร 5 - 7 วันติดตอกัน แตหากดื่มไปแลวความดันโลหิตยังสูงอยูก็ควรดื่มตอไปอีก 5 - 7 วัน จนกวาความดัน
นั้นจะลดลงเปนปกติ กระเทียม ซอยกระเทียมสดประมาณครึง่ ชอนชา กินพรอมอาหารวันละ 2 - 3 ครัง้ หรืออาจจะเคีย้ วกระเทียม กินสดๆ ก็ได ที่สําคัญหามกินตอนทองวาง เพราะฤทธิ์รอนของกระเทียมจะทําใหแสบกระเพาะได ขึน้ ฉาย วิธีการนําขึ้นฉายมารักษานั้นใหเลือกตนสดๆ มาตํา คั้นเอาแตน้ําดื่ม หรือใชตนสด 1 - 2 กํามือ ตําใหละเอียดตมกับน้ํา แลวกรองเอากากออก ใชรับประทานครั้งละ 1 - 2 ชอนโตะกอนอาหาร หรือกินเปนผักสด ผสมในอาหารก็ได ใชกาฝากของตนมะมวง นํามาตากแหงตมน้าํ ดืม่ ตางน้าํ ชาหรือตากแหงคัว่ แลวชงดืม่ วิธกี ารทํา เอาน้ําใสหมอตมใสกาฝากมะมวงที่ตากแหงแลวลงไปตมใหเดือดและเคี่ยวจนกวาน้ําของกาฝากจะออกมาเปนสี น้ําตาลออนๆ ก็สามารถนํามาดื่มเปนน้ําชา หรือดื่มแทนน้ําไดตลอดเวลาที่หิวน้ํา ใชสว นของกลีบเลีย้ ง ทีแ่ หง ตมน้าํ หรือชงน้าํ รอนดืม่ เปนชากระเจีย๊ บ นอกจากจะชวยลดอาการ ความดันโลหิตสูงแลวยังชวยลดคอเลสเตอรอล แกนิ่ว และลดไขไดอีกดวย ใชตนสดจํานวน 1 - 2 กํามือ มาตมกับน้ําดื่ม แลวดื่มเปนประจําก็จะสามารถลดอาการความ ดันโลหิตสูงได นอกจากนี้แลวสมุนไพรอื่นๆ ที่มักเปนสวนผสมอยูในอาหารที่เรารับประทานอยูทุกวัน ก็สามารถชวยลดความดันโลหิตสูงได 14
ครัวสุขภาพ
“แกงเลียงสุขภาพ” สําหรับผูท มี่ ปี ญ หาสุขภาพ อยางไขมันในเลือดสูง ความดันเลือดสูง และ โรคหัวใจ ควรหลีกเลีย่ งอาหารประเภทผัดๆ ทอดๆ ไข เนย นม และกะทิ ซึง่ อาหาร ที่ดีที่สุดดูเหมือนจะเปนบรรดาอาหารไทยๆ อยางแกงสม, ตมยํา, น้ําพริก และ แกงเลียง เชน เมนู “แกงเลียงสุขภาพ” ซึ่งสามารถทําเองไดงายๆ เครือ่ งปรุงนํา พริกแกงเลียง ประกอบดวย พริกไทย, หอมแดง, กระชาย (หัน่ ชิ้นเล็กๆ), กุงแหงปน โดยนําสวนผสมทั้งหมดมาตํารวมกันใหละเอียด สวนเครือ่ งปรุงอืน่ ๆ ประกอบไปดวย น้ําซุปผัก, ซีอิ๊วขาวปรุงรส, กระชายหั่น ฝอย, ใบแมงลัก และผักชนิดตางๆ เชน ฟกทอง, บวบเหลีย่ ม, น้าํ เตา, ขาวโพดออน และตําลึง โดยผักทีไ่ มมเี ปลือก ใหเด็ดหรือหัน่ เปนชิน้ ใหญๆ สวนผักทีม่ เี ปลือกให ปอกเปลือกออกและเอาเมล็ดออกกอน แลวหั่นเปนชิ้นใหญๆ แตถาเปนฝกออน เชน น้ําเตา หรือบวบไมตองเอาเมล็ดออก วิธที าํ คือใหละลายเครื่องแกงที่ตําไวกับน้ําซุปผัก คนใหละลายแลวจึงตั้งไฟใหเดือด จากนั้นใสผักที่สุกยาก ลงกอนสัก 2 - 3 นาที จึงใสผักที่สุกงายตามลําดับ แลวปรุงรสดวยซีอิ๊วขาว สุดทายใสกระชายหั่นฝอย และใบแมงลัก ปดฝายกลงจากเตาพรอมจะเสิรฟได
สวยหลอเลือกได
สวยดวยมะนาว ขึ้นชื่อวามะนาว ที่มีเอกลักษณเฉพาะตัวในความเปรี้ยวจี๊ดจาดแลว มะนาวยังมี ประโยชนตอ สุขภาพหลายอยาง น้าํ มะนาวชวยรักษาอาการไอและขับเสมหะ มีวติ ามินซีสงู ทีช่ ว ยรักษาโรคเลือดออกตามไรฟน มะนาวยังมีสรรพคุณชวยขจัดสารพิษ ขจัดเสมหะ และ แกไอไดดี สวนในทางความงาม มะนาวอุดมดวยกรดผลไมที่จะชวยขจัดเซลลผิวที่ตายแลว อยางออนโยน ลอกเซลลผิวที่ตายแลวและลดเลือนจุดดางดํา ผามะนาวครึ่งซีกผสมกับน้ําตาล ทราย ½ ชอนชา แลวขัดผิวอยางเบามือสองสามนาที ทําอยางนอยสัปดาหละครั้งจน กระทั่งรอยดําจางลง คอนดิชนั เนอรสาํ หรับผม ผสมน้าํ มะนาวหนึง่ ลูกกับน้าํ อุน หนึง่ ถวย และชโลมลงบนเสนผมปลอยทิง้ ไว 2 - 3 นาที แลวลางออก มันจะเพิ่มความเงางามและทําใหเสนผมสปริงตัวดี รังแค ผสมน้ํามะนาวสดสองถึงสามชอนโตะ กับน้ํามันมะกอกอุนๆ แลวนวดลงบนหนังศีรษะ ปลอยทิ้งไว 15 นาที แลวสระผมตามปกติ
Á¡ÃÒ¤Á 2555
15
สาสนปใหม ปพุทธศักราช ๒๕๕๕
ในโอกาสวั น ขึ้ น ป ใ หม ป พุ ท ธศั ก ราช ๒๕๕๕ นี้ กระผมขอ สงความปรารถนาดีมายังทุกทาน และขอขอบคุณเครือขายงานควบคุมโรค ไมติดตอ (NCD Network) ทุกทาน ที่ใหความรวมมือในการปฏิบัติงาน ในรอบป ที่ ผ า นมาเป น อย า งดี และหวั ง เป น อย า งยิ่ ง ว า เราจะเป น เครื อ ข า ยการทํ า งานที่ ดี มีความเขมแข็ง และยั่งยืนตลอดไป สุดทายนี้ ขออํานาจสิง่ ศักดิส์ ทิ ธิท์ งั้ หลายในสากลโลก พระสยามเทวาธิราช พระพุทธอังคีรส พระบุญญาบารมีแหงองคพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว สมเด็จพระนางเจาพระบรมราชินีนาถ
ไดโปรดดลบันดาล พระราชทาน ประทานพรใหทุกทานพรอมครอบครัว ประสบแตความสุข ความเจริญ
ความสําเร็จดวยจตุรพิธพรชัย และสัมฤทธิ์ผลในสิ่งอันพึงปรารถนาทุกประการ อีกทั้งมีทรัพยสิน เงินทองเพิ่มพูนมั่นคง สุขภาพพลานามัยสมบูรณ แข็งแรง มีกําลังกาย กําลังใจ กําลังสติปญญา ที่จะประกอบกิจการนอยใหญสัมฤทธิ์ผล ปราศจากภัยทั้งหลายทั้งปวง โดยทั่วกัน
(ศ.นพ.ประกิต วาทีสาธกกิจ) ประธานคณะกรรมการกํากับดูแล แผนงานเครือขายควบคุมโรคไมติดตอ
กรุณาสง
ผูสง
ผนึกอากรแสตมป
แผนงานเครือขายควบคุมโรคไมติดตอ A multi - sectoral network for non - communicable diseases control (NCD network) สํานักพัฒนานโยบายสุขภาพระหวางประเทศ อาคารคลังพัสดุ ชั้น 3 ถนนสาธารณสุข 6 กระทรวงสาธารณสุข ถ.ติวานนท อ.เมือง จ.นนทบุรี 11000