Karla Buiskool Toxopeus:Thorbecke zou wanhopig zijn

Karla Buiskool Toxopeus: Thorbecke zou wanhopig zijn Rob Lambrichs de Bruin en Peter Noordhoek

Dit interview maakt deel uit van de publicatie ‘Door het verdwijnpunt. Perspectief voor provincies’ van de hand van Rob Lambrichs de Bruin en Peter Noordhoek.

Beide hebben een aantal bekende en minder bekende personen geïnterviewd voor deze publicatie. In dit interview komt Karla Buiskool Toxopeus aan het woord.

Karla schreef een paper voor het examen van een leergang voor beleidsambtenaren van de provincie NoordHolland. Dit document, waarin zij op een historisch interessante manier het huis van Thorbecke relativeert, viel Peter Noordhoek als kerndocent en examinator van die leergang op. We moeten erbij zeggen dat Karla in ons gesprek haar eigen beelden weergeeft die niet noodzakelijkerwijs overeenkomen met die van de provincie.

Voor meer info ldb@tg.nl of dpn@northedge.nl.

U kunt ons ook volgen op LinkedIn en Twitter @PeterNoordhoek en @rob_ldb

2|

Karla Buiskool Toxopeus: Thorbecke zou wanhopig zijn

Op ons verzoek spreken we af in een grand café op het

commissie Lodders. Ze beschrijft het lezen ervan als een

Plein in Den Haag. Karla Buiskool Toxopeus – mogen

deceptie: ‘het zijn gewoon lijstjes’. Lijsten met taken

we Karla zeggen? – geeft ons alert een hand en bijna direct

die overgedragen zouden kunnen worden. Een onderbou-

vallen we in het gesprek. Van alle gesprekspartners is zij

wing of echte visie was niet te vinden. Waarom praten

waarschijnlijk de meest onverwachte. Zij staat nog aan

we elkaar dan na alsof dit het laatste woord is over de

het begin van haar carrière en heeft haar naam nog niet

provincies?

gevestigd in de discussies over het middenbestuur. Maar

Kritisch, maar ook gefascineerd, vertelt ze verder over

dat gaat ze naar onze verwachting wel doen. De reden

de vanzelfsprekendheden die ze tegen kwam in haar

dat we haar gevraagd hebben heeft met een paper te

werk en die bij nadere beschouwingen lang niet zo van-

maken die zij in het kader van een leergang strategisch

zelfsprekend bleken. In haar notitie bracht ze deze terug

beleidsadviseur van de provincie Noord-Holland heeft

tot twee vragen.

ingebracht. Ze deed precies wat je van een nog jonge

De eerste raakte de vanzelfsprekendheid van de be-

beleidsambtenaar mag verwachten: om je heen kijken

perking van provinciale taken tot die van ruimte en

en kritische vragen stellen bij het vanzelfsprekende. De

economie en de wisselwerking daartussen, gereduceerd

titel van haar tekst luidt: ‘Zorg dat u niets in huis hebt

tot – in onze woorden – ‘de lijstjes van Lodder’. De

dat volgens u niet nuttig of niet mooi is’. Het is het

tweede raakte de vanzelfsprekendheden in de discus-

devies van William Morris, de oprichter van de Arts &

sies over bestuurskracht en schaalgrootte. Zonder dat

Crafts-movement in Groot-Brittannië. De eerste en niet

er iets van ideologische bijbedoeling in te horen valt,

de laatste doordenker van Karla in een discussie over rol

gooit ze ook ijswater over die vanzelfsprekendheid heen,

en taken van de provincie.

vervolgens met haar vinger naar voren prikkend alsof ze pal tegenover de dwazen zit die dit allemaal bedacht of

Welke logica?

klakkeloos overgenomen hebben. We deinzen terug.

Karla beschrijft eerst hoe haar visie tot stand is gekomen.

Ze vertelt hoe ze aanvankelijk meeging in de logica van

Hoezo te weinig bestuurskracht?

de beelden die er waren over de taken van de provincie.

Hoezo hebben kleine gemeenten te weinig bestuurs-

Tegelijk werd ze getroffen door het gebrek aan inhoude-

kracht? Waar halen we die wijsheid eigenlijk vandaan?

lijke discussie over die taken. Er is een gemeenschap-

Herweijer2 citerend, hebben we het over een vergroting

pelijk beeld over die taken, maar waarop is dat beeld

van de schaalgrootte van gemiddeld 5000 inwoners in

gebaseerd? Hoe logisch zijn die taken eigenlijk? Zelf

1980 naar 25000 nu. Dat proces van schaalvergroting

voelt ze die logica niet zo. Is het niet erg de logica van

versnelt alleen nog maar verder, waardoor we op Zweden

de grote steden? De leergang moedigde haar aan om

na nu al het land zijn met de grootste gemeenten in

daadwerkelijk het rapport te lezen waar iedereen met

Europa. In bestuurdersland lijkt er consensus te zijn dat

grote vanzelfsprekendheid naar verwees, dat van de

de schaalvergroting nog verder moet gaan. Karla zegt het

K. Buiskool Toxopeus, ‘Zorg dat u niets in huis hebt dat volgens u niet nuttig of niet mooi is. Waarom de provincie niet het juiste doet, waarom dat niet zal veranderen, en waarom er toch wel wat te verbeteren valt.’ Visiedocument Leergang beleidsadviseur, editie 3, Provincie Noord-Holland, 2010.

M. Herweijer, De relatie tussen provincies, rijk en gemeenten, 2001.

1

2

|3

sterk: ‘Het zijn schaalsprongen waar ik met mijn verstand

Europa nu zo ver is doorgevoerd, dat wat dat betreft de

niet bij kan’. En juist het feit dat er met haar verstand

basis, de legitimiteit onder de provincies is weggevallen.

duidelijk niets mis is, maakt dat we ons afvragen op

In de combinatie van het beperkte takenpakket van de

welk probleem deze schaalsprongen nu eigenlijk het

commissie Lodders en het beeld van Klaartje Peeters’

antwoord zijn. Wanneer is het genoeg? Als we een land

‘opgeblazen bestuur’ is de basis wel erg smal is geworden.

van een rijksoverheid en 4 grote steden zijn? Wat valt er

Opnieuw verzet Karla zich tegen die lijn. Ze ziet het

dan ondertussen ‘between the cracks’? Op welk niveau

wel gebeuren, maar vindt dat er veel te eenzijdig wordt

vinden mensen elkaar dan nog? Karla stelt terechte vragen,

geredeneerd. We gooien uiteindelijk het kind met het

maar geeft tegelijk geen ruimte om te denken dat we dit

badwater weg. Het grote voordeel van de provincies is de

proces van schaalvergroting nu nog zomaar kunnen stop-

bovenlokale kennis die er is en het vermogen om daarop

pen. De trend is gezet. Ze beschrijft het wel mooi. De

integrale regionale planvorming te baseren. Alleen wer-

veronderstelling heeft, zeker in gemeenteland, postgevat

ken via sectorale wetten van het rijk is werken op basis

dat je als kleine gemeente ‘bestemd bent voor iets groters’.

van georganiseerd wantrouwen. Dat moet juist minder

En dus wil elke gemeente de grootste zijn, zodat ze bij

in plaats van meer gebeuren. De functionele benadering,

de volgende onvermijdelijke fusie de bovenliggende partij

vooral gebaseerd op regelgeving, loopt uiteindelijk dood.

zijn. En bij een volgende fusie weer. En zo gaat het door.

Daarvoor zijn de taken die de overheid wil verrichten

Maar gaat dat dan uiteindelijk niet ten koste van de

te complex. Zonder maatwerk in een gebied werkt het

kwaliteit?, is de wedervraag. Ook dat is relatief. Weer

niet. Provincies, met hun open huishouding, kunnen

volgt een stevig statement: we krijgen al meer kwaliteit

met hun activiteiten veel meer inspelen op de lokale

dan we verdienen. Natuurlijk gaat er veel mis en is er

verschillen. Daar hoort wel democratische legitimatie

verspilling, maar nog veel meer gaat er buitengewoon

bij. Zonder een vorm van een kiezersmandaat werkt het

goed. We horen bij de best bestuurde landen ter wereld.

niet. Lage opkomst als teken van desinteresse? Dat geldt

Maar ondertussen is het wel de vraag wie de gemeente,

dan ook voor de gemeenten, waar de opkomst niet hoger

maar ook de provincie, nu nog dient. Wat is in hemels­

is. Lage opkomsten zijn misschien een probleem, maar

naam de ratio achter een Friese gemeente die 80 kilo­

ze zijn geen provinciaal probleem.

meter van gemeentegrens naar gemeentegrens meet?

Achter de wens van iedere gemeente om zoveel mogelijk

Open huishouding

woningbouw en bedrijventerreinen binnen de eigen

In het gesprek komen we ongemerkt steeds terug op

grenzen te krijgen? De gele kanariepiet die in de mijn

het element van de open huishouding. Voor Karla is dat

waarschuwt voor gevaar doordat hij stopt met fluiten, is in

een kernwaarde: de provincie bepaalt zelf haar taken

het openbaar bestuur al heel lang stil, maar niemand lijkt

en de heffing die daarbij hoort. Ze heeft er een histori-

het op te vallen. De schaalvergroting gaat dus gewoon ver-

sche beleving bij. Enthousiast beschrijft ze de Bataafse

der. De vraag dringt zich dan wel op wie je nu eigenlijk

Republiek van 1798. Volgens haar een prachtig stelsel,

dient: ‘who do you groom?’ en dan gaat het voor zowel

minstens zo aantrekkelijk als dat van Thorbecke. De

provincies als gemeenten vooral om het be­antwoorden

Franse eenheidsgedachte was echter niet haalbaar in de

van vragen zoals die vanuit het rijk worden gesteld.

Hollandse verhoudingen. Thorbecke probeerde er later toch het beste van te maken. Zijn model, dat door

4|

Georganiseerd wantrouwen

Thorbecke vaak als staats-‘fundament’ of zelfs als

We haken daar op in door te schetsen hoe mensen als

‘gebouw’, maar nooit als ‘huis’ is aangeduid, was een

Bekker stellen dat de functionalisering vanuit rijk en

poging om de realiteit van een aantal provincies die

sterk aan hun eigen positie hechtten, te verzoenen met

kunnen we het op zich mee eens zijn, maar Karla is

de efficiency en rechtsgelijkheid zoals die uit de opzet

minder duidelijk als ze aan moet geven tot wat voor rol

van de Bataafse republiek sprak.

die visie op de provincies zou moeten leiden. Interessant

Maar, zo praktisch als het ook was bedoeld, ook dit

is wel dat zij naast de bekende ruimtelijke taken ook en

compromis bleek te simpel. De taken van de overheid

juist de bovenlokale sociale taken als heel logisch ziet

veranderden wezenlijk, de gedachten over de manier

voor de provincie. Haar eigen optiek, ingegeven door

waarop een democratie zou moeten functioneren evo-

het werk dat ze dagelijks doet, heeft vooral betrekking

lueerden ook in een fundamenteel andere richting. Dit

op sectoraal rijksbeleid op natuurgebied dat op de een

laatste spitst zich in de vertelling van Karla toe op de

of andere wijze moet worden ingepast in de regionale

positie van de Grondwet. Een discussie die 15 jaar duurt

werkelijkheid. Volgens haar zal het in het landelijk

en rond 1975 tot een hoogtepunt komt. In de vernieuw-

gebied vooral aan het doorzettingsvermogen van een

de Grondwet moest een veel verdergaande democrati-

provincie liggen of al dan niet een optimale oplossing

sering geregeld worden. Dat zou ook gevolgen moeten

wordt bereikt. Mondt Natura 2000 bijvoorbeeld alleen

hebben voor het middenbestuur. De grondwetscommis-

uit in een ophoging van een dijk of betekent het een ver-

sie stelde voor om de totale bestuursstructuur te de con-

betering van de hele omgeving? Het is de provincie die

stitutionaliseren, oftewel er uit te halen. De polarisatie

over de lokale belangen heenkijkt en tegelijk dwars door

uit die tijd leidde tot een patstelling. Een patstelling die

sectorale kokers op Europees en lokaal beleid heen kan

uiteindelijk tegen de verwachting in leidde tot een op

breken. Maar hoe eigenwijs durven de provincies te zijn?

slot zetten van de discussie over de bestuurslagen.

Het zou volgens haar een gebrek aan kritisch vermogen

Het lijkt er op dat het met name Hans Wiegel is geweest

zijn als de provincies zich niets zouden aantrekken van

die door zijn spreken over ‘het huis’ van Thorbecke,

alle discussie over het opheffen van ‘opgeblazen’ provin-

datzelfde huis als het ware direct ook in beton heeft

cies. Maar dat het logisch en verklaarbaar is, maakt het

gegoten. Het retorisch effect van het ‘huis’ is zo groot

nog niet juist. Ze zegt het met grote overtuiging in haar

dat serieuze stelselwijzigingen in feite geen kans meer

stem.

krijgen. Zoals we Karla uit haar visiedocument citeren: ‘De aankondiging van een Randstadprovincie in het

Karla kijkt ons tegelijk zeker en onzeker aan als ze het

regeerakkoord is toch vooral een bekrachtiging van

hierover heeft. Ze barst van de energie en de ideeën,

het belang van de drie bestuurslagen in min of meer

maar is ook nog onzeker over wat ze wel en niet van de

hun huidige vorm. En zelfs de zelfbenoemde grootste

provinciale organisatie mag vragen. Haar kritische hou-

criticaster van de provincies, Klaartje Peeters, stelt niet

ding is niet cynisch. We ronden het ondertussen lange

voor om ze op te heffen. Het huis is here to stay.’ En wij

gesprek af, rekenen af bij de bar en lopen een regenach-

zitten we gevangen in een zowel prachtig als nostalgisch

tig Den Haag in.

paradigma. Een paradigma dat wel van alle kanten wordt

We weten het zeker. Er lopen meer Karla’s rond. In elke

uitgehold. Thorbecke zou volgens Karla wanhopig zijn.

provincie. We hopen dat ze gekoesterd worden.

Hij zou het zeker niet eens zijn met hoe we zijn levenswerk gebruiken.

Visie Zonder een nieuwe inhoudelijke visie is ons model uiteindelijk ten dode opgeschreven, stelt Karla. Daar

|5

Samen met onze opdrachtgevers komen tot nieuwe antwoorden op vragen, tot het creĂŤren van kansen. Dat betekent goed luisteren, durven doorvragen en kritisch blijven. Eigenschappen die onze adviseurs en managers kenmerken. Zodat u de juiste strategische keuzes kunt maken.

Resultaat: een andere, verfrissende kijk op uw vraagstuk, met oplossingen die echt werken. Onze mensen staan u terzijde.

Twynstra Gudde staat erachter.

Twynstra Gudde

Tel 033 4677777

Stationsplein 1

Fax 033 4677666

3818 LE Amersfoort

info@tg.nl

Postbus 907

www.twynstragudde.nl

3800 AX Amersfoort

www.northedge.nl Twitter: @PeterNoordhoek

2182