Karla Buiskool Toxopeus: Thorbecke zou wanhopig zijn Rob Lambrichs de Bruin en Peter Noordhoek
Dit interview maakt deel uit van de publicatie ‘Door het verdwijnpunt. Perspectief voor provincies’ van de hand van Rob Lambrichs de Bruin en Peter Noordhoek. Beide hebben een aantal bekende en minder bekende personen geïnterviewd voor deze publicatie. In dit interview komt Karla Buiskool Toxopeus aan het woord. Karla schreef een paper voor het examen van een leergang voor beleidsambtenaren van de provincie NoordHolland. Dit document, waarin zij op een historisch interessante manier het huis van Thorbecke relativeert, viel Peter Noordhoek als kerndocent en examinator van die leergang op. We moeten erbij zeggen dat Karla in ons gesprek haar eigen beelden weergeeft die niet noodzakelijkerwijs overeenkomen met die van de provincie.
Voor meer info ldb@tg.nl of dpn@northedge.nl. U kunt ons ook volgen op LinkedIn en Twitter @PeterNoordhoek en @rob_ldb
2|
Karla Buiskool Toxopeus: Thorbecke zou wanhopig zijn
Op ons verzoek spreken we af in een grand café op het
commissie Lodders. Ze beschrijft het lezen ervan als een
Plein in Den Haag. Karla Buiskool Toxopeus – mogen
deceptie: ‘het zijn gewoon lijstjes’. Lijsten met taken
we Karla zeggen? – geeft ons alert een hand en bijna direct
die overgedragen zouden kunnen worden. Een onderbou-
vallen we in het gesprek. Van alle gesprekspartners is zij
wing of echte visie was niet te vinden. Waarom praten
waarschijnlijk de meest onverwachte. Zij staat nog aan
we elkaar dan na alsof dit het laatste woord is over de
het begin van haar carrière en heeft haar naam nog niet
provincies?
gevestigd in de discussies over het middenbestuur. Maar
Kritisch, maar ook gefascineerd, vertelt ze verder over
dat gaat ze naar onze verwachting wel doen. De reden
de vanzelfsprekendheden die ze tegen kwam in haar
dat we haar gevraagd hebben heeft met een paper te
werk en die bij nadere beschouwingen lang niet zo van-
maken die zij in het kader van een leergang strategisch
zelfsprekend bleken. In haar notitie bracht ze deze terug
beleidsadviseur van de provincie Noord-Holland heeft
tot twee vragen.
ingebracht. Ze deed precies wat je van een nog jonge
De eerste raakte de vanzelfsprekendheid van de be-
beleidsambtenaar mag verwachten: om je heen kijken
perking van provinciale taken tot die van ruimte en
en kritische vragen stellen bij het vanzelfsprekende. De
economie en de wisselwerking daartussen, gereduceerd
titel van haar tekst luidt: ‘Zorg dat u niets in huis hebt
tot – in onze woorden – ‘de lijstjes van Lodder’. De
dat volgens u niet nuttig of niet mooi is’. Het is het
tweede raakte de vanzelfsprekendheden in de discus-
devies van William Morris, de oprichter van de Arts &
sies over bestuurskracht en schaalgrootte. Zonder dat
Crafts-movement in Groot-Brittannië. De eerste en niet
er iets van ideologische bijbedoeling in te horen valt,
de laatste doordenker van Karla in een discussie over rol
gooit ze ook ijswater over die vanzelfsprekendheid heen,
en taken van de provincie.
vervolgens met haar vinger naar voren prikkend alsof ze pal tegenover de dwazen zit die dit allemaal bedacht of
Welke logica?
klakkeloos overgenomen hebben. We deinzen terug.
Karla beschrijft eerst hoe haar visie tot stand is gekomen. Ze vertelt hoe ze aanvankelijk meeging in de logica van
Hoezo te weinig bestuurskracht?
de beelden die er waren over de taken van de provincie.
Hoezo hebben kleine gemeenten te weinig bestuurs-
Tegelijk werd ze getroffen door het gebrek aan inhoude-
kracht? Waar halen we die wijsheid eigenlijk vandaan?
lijke discussie over die taken. Er is een gemeenschap-
Herweijer2 citerend, hebben we het over een vergroting
pelijk beeld over die taken, maar waarop is dat beeld
van de schaalgrootte van gemiddeld 5000 inwoners in
gebaseerd? Hoe logisch zijn die taken eigenlijk? Zelf
1980 naar 25000 nu. Dat proces van schaalvergroting
voelt ze die logica niet zo. Is het niet erg de logica van
versnelt alleen nog maar verder, waardoor we op Zweden
de grote steden? De leergang moedigde haar aan om
na nu al het land zijn met de grootste gemeenten in
daadwerkelijk het rapport te lezen waar iedereen met
Europa. In bestuurdersland lijkt er consensus te zijn dat
grote vanzelfsprekendheid naar verwees, dat van de
de schaalvergroting nog verder moet gaan. Karla zegt het
K. Buiskool Toxopeus, ‘Zorg dat u niets in huis hebt dat volgens u niet nuttig of niet mooi is. Waarom de provincie niet het juiste doet, waarom dat niet zal veranderen, en waarom er toch wel wat te verbeteren valt.’ Visiedocument Leergang beleidsadviseur, editie 3, Provincie Noord-Holland, 2010. M. Herweijer, De relatie tussen provincies, rijk en gemeenten, 2001.
1
2
|3
sterk: ‘Het zijn schaalsprongen waar ik met mijn verstand
Europa nu zo ver is doorgevoerd, dat wat dat betreft de
niet bij kan’. En juist het feit dat er met haar verstand
basis, de legitimiteit onder de provincies is weggevallen.
duidelijk niets mis is, maakt dat we ons afvragen op
In de combinatie van het beperkte takenpakket van de
welk probleem deze schaalsprongen nu eigenlijk het
commissie Lodders en het beeld van Klaartje Peeters’
antwoord zijn. Wanneer is het genoeg? Als we een land
‘opgeblazen bestuur’ is de basis wel erg smal is geworden.
van een rijksoverheid en 4 grote steden zijn? Wat valt er
Opnieuw verzet Karla zich tegen die lijn. Ze ziet het
dan ondertussen ‘between the cracks’? Op welk niveau
wel gebeuren, maar vindt dat er veel te eenzijdig wordt
vinden mensen elkaar dan nog? Karla stelt terechte vragen,
geredeneerd. We gooien uiteindelijk het kind met het
maar geeft tegelijk geen ruimte om te denken dat we dit
badwater weg. Het grote voordeel van de provincies is de
proces van schaalvergroting nu nog zomaar kunnen stop-
bovenlokale kennis die er is en het vermogen om daarop
pen. De trend is gezet. Ze beschrijft het wel mooi. De
integrale regionale planvorming te baseren. Alleen wer-
veronderstelling heeft, zeker in gemeenteland, postgevat
ken via sectorale wetten van het rijk is werken op basis
dat je als kleine gemeente ‘bestemd bent voor iets groters’.
van georganiseerd wantrouwen. Dat moet juist minder
En dus wil elke gemeente de grootste zijn, zodat ze bij
in plaats van meer gebeuren. De functionele benadering,
de volgende onvermijdelijke fusie de bovenliggende partij
vooral gebaseerd op regelgeving, loopt uiteindelijk dood.
zijn. En bij een volgende fusie weer. En zo gaat het door.
Daarvoor zijn de taken die de overheid wil verrichten
Maar gaat dat dan uiteindelijk niet ten koste van de
te complex. Zonder maatwerk in een gebied werkt het
kwaliteit?, is de wedervraag. Ook dat is relatief. Weer
niet. Provincies, met hun open huishouding, kunnen
volgt een stevig statement: we krijgen al meer kwaliteit
met hun activiteiten veel meer inspelen op de lokale
dan we verdienen. Natuurlijk gaat er veel mis en is er
verschillen. Daar hoort wel democratische legitimatie
verspilling, maar nog veel meer gaat er buitengewoon
bij. Zonder een vorm van een kiezersmandaat werkt het
goed. We horen bij de best bestuurde landen ter wereld.
niet. Lage opkomst als teken van desinteresse? Dat geldt
Maar ondertussen is het wel de vraag wie de gemeente,
dan ook voor de gemeenten, waar de opkomst niet hoger
maar ook de provincie, nu nog dient. Wat is in hemels
is. Lage opkomsten zijn misschien een probleem, maar
naam de ratio achter een Friese gemeente die 80 kilo
ze zijn geen provinciaal probleem.
meter van gemeentegrens naar gemeentegrens meet? Achter de wens van iedere gemeente om zoveel mogelijk
Open huishouding
woningbouw en bedrijventerreinen binnen de eigen
In het gesprek komen we ongemerkt steeds terug op
grenzen te krijgen? De gele kanariepiet die in de mijn
het element van de open huishouding. Voor Karla is dat
waarschuwt voor gevaar doordat hij stopt met fluiten, is in
een kernwaarde: de provincie bepaalt zelf haar taken
het openbaar bestuur al heel lang stil, maar niemand lijkt
en de heffing die daarbij hoort. Ze heeft er een histori-
het op te vallen. De schaalvergroting gaat dus gewoon ver-
sche beleving bij. Enthousiast beschrijft ze de Bataafse
der. De vraag dringt zich dan wel op wie je nu eigenlijk
Republiek van 1798. Volgens haar een prachtig stelsel,
dient: ‘who do you groom?’ en dan gaat het voor zowel
minstens zo aantrekkelijk als dat van Thorbecke. De
provincies als gemeenten vooral om het beantwoorden
Franse eenheidsgedachte was echter niet haalbaar in de
van vragen zoals die vanuit het rijk worden gesteld.
Hollandse verhoudingen. Thorbecke probeerde er later toch het beste van te maken. Zijn model, dat door
4|
Georganiseerd wantrouwen
Thorbecke vaak als staats-‘fundament’ of zelfs als
We haken daar op in door te schetsen hoe mensen als
‘gebouw’, maar nooit als ‘huis’ is aangeduid, was een
Bekker stellen dat de functionalisering vanuit rijk en
poging om de realiteit van een aantal provincies die
sterk aan hun eigen positie hechtten, te verzoenen met
kunnen we het op zich mee eens zijn, maar Karla is
de efficiency en rechtsgelijkheid zoals die uit de opzet
minder duidelijk als ze aan moet geven tot wat voor rol
van de Bataafse republiek sprak.
die visie op de provincies zou moeten leiden. Interessant
Maar, zo praktisch als het ook was bedoeld, ook dit
is wel dat zij naast de bekende ruimtelijke taken ook en
compromis bleek te simpel. De taken van de overheid
juist de bovenlokale sociale taken als heel logisch ziet
veranderden wezenlijk, de gedachten over de manier
voor de provincie. Haar eigen optiek, ingegeven door
waarop een democratie zou moeten functioneren evo-
het werk dat ze dagelijks doet, heeft vooral betrekking
lueerden ook in een fundamenteel andere richting. Dit
op sectoraal rijksbeleid op natuurgebied dat op de een
laatste spitst zich in de vertelling van Karla toe op de
of andere wijze moet worden ingepast in de regionale
positie van de Grondwet. Een discussie die 15 jaar duurt
werkelijkheid. Volgens haar zal het in het landelijk
en rond 1975 tot een hoogtepunt komt. In de vernieuw-
gebied vooral aan het doorzettingsvermogen van een
de Grondwet moest een veel verdergaande democrati-
provincie liggen of al dan niet een optimale oplossing
sering geregeld worden. Dat zou ook gevolgen moeten
wordt bereikt. Mondt Natura 2000 bijvoorbeeld alleen
hebben voor het middenbestuur. De grondwetscommis-
uit in een ophoging van een dijk of betekent het een ver-
sie stelde voor om de totale bestuursstructuur te de con-
betering van de hele omgeving? Het is de provincie die
stitutionaliseren, oftewel er uit te halen. De polarisatie
over de lokale belangen heenkijkt en tegelijk dwars door
uit die tijd leidde tot een patstelling. Een patstelling die
sectorale kokers op Europees en lokaal beleid heen kan
uiteindelijk tegen de verwachting in leidde tot een op
breken. Maar hoe eigenwijs durven de provincies te zijn?
slot zetten van de discussie over de bestuurslagen.
Het zou volgens haar een gebrek aan kritisch vermogen
Het lijkt er op dat het met name Hans Wiegel is geweest
zijn als de provincies zich niets zouden aantrekken van
die door zijn spreken over ‘het huis’ van Thorbecke,
alle discussie over het opheffen van ‘opgeblazen’ provin-
datzelfde huis als het ware direct ook in beton heeft
cies. Maar dat het logisch en verklaarbaar is, maakt het
gegoten. Het retorisch effect van het ‘huis’ is zo groot
nog niet juist. Ze zegt het met grote overtuiging in haar
dat serieuze stelselwijzigingen in feite geen kans meer
stem.
krijgen. Zoals we Karla uit haar visiedocument citeren: ‘De aankondiging van een Randstadprovincie in het
Karla kijkt ons tegelijk zeker en onzeker aan als ze het
regeerakkoord is toch vooral een bekrachtiging van
hierover heeft. Ze barst van de energie en de ideeën,
het belang van de drie bestuurslagen in min of meer
maar is ook nog onzeker over wat ze wel en niet van de
hun huidige vorm. En zelfs de zelfbenoemde grootste
provinciale organisatie mag vragen. Haar kritische hou-
criticaster van de provincies, Klaartje Peeters, stelt niet
ding is niet cynisch. We ronden het ondertussen lange
voor om ze op te heffen. Het huis is here to stay.’ En wij
gesprek af, rekenen af bij de bar en lopen een regenach-
zitten we gevangen in een zowel prachtig als nostalgisch
tig Den Haag in.
paradigma. Een paradigma dat wel van alle kanten wordt
We weten het zeker. Er lopen meer Karla’s rond. In elke
uitgehold. Thorbecke zou volgens Karla wanhopig zijn.
provincie. We hopen dat ze gekoesterd worden.
Hij zou het zeker niet eens zijn met hoe we zijn levenswerk gebruiken. Visie Zonder een nieuwe inhoudelijke visie is ons model uiteindelijk ten dode opgeschreven, stelt Karla. Daar
|5
Samen met onze opdrachtgevers komen tot nieuwe antwoorden op vragen, tot het creĂŤren van kansen. Dat betekent goed luisteren, durven doorvragen en kritisch blijven. Eigenschappen die onze adviseurs en managers kenmerken. Zodat u de juiste strategische keuzes kunt maken. Resultaat: een andere, verfrissende kijk op uw vraagstuk, met oplossingen die echt werken. Onze mensen staan u terzijde. Twynstra Gudde staat erachter.
Twynstra Gudde
Tel 033 4677777
Stationsplein 1
Fax 033 4677666
3818 LE Amersfoort
info@tg.nl
Postbus 907
www.twynstragudde.nl
3800 AX Amersfoort
www.northedge.nl Twitter: @PeterNoordhoek
2182