Belangstelling?
Ben jij door al deze leuke voorbeelden ge誰nspireerd geraakt? En heb je met enkele buurtbewoners belangstelling om zelf iets te gaan doen met gemeentegroen? Maak dan snel een afspraak met jouw stadsdeelmanager. Hij of zij kan je er alles over vertellen en samen met jullie kijken naar de mogelijkheden bij jou in de buurt.
Steeds vaker dragen bewoners een initiatief aan om zelf een bijdrage te leveren aan het beheer en onderhoud van gemeentegroen. De gemeente ziet dit als een kans om de kwaliteit van de openbare ruimte te verhogen en betrokkenheid van bewoners te vergroten. In dit boekje staan verschillende voorbeelden van wat bewoners zelf kunnen doen met gemeentegroen. Dat varieert ook qua intensiviteit. Sommige bewoners zetten zich wekelijks in om een stuk groen te onderhouden, andere vrijwilligers gaan 1 dag per jaar aan de slag. Doe wat je aankunt en waar je zin in hebt!
Inleiding
1
Do’s Je kunt met een leuke groep bewoners een stuk gemeentegroen mooier, beleefbaarder of eetbaarder maken. Als bewoners een stuk openbaar gebied adopteren van de gemeente, creëren zij meer mogelijkheden voor de inrichting ervan. In plaats van het standaard gemeentegroen, zoals besjes, kan er dan gekozen worden voor een mooie rozenstruik. Of voor een kruidentuin in plaats van een stuk gras. Voor bewoners is het leuk om mee te doen, want: • je wijk wordt mooier • zo leer je je buren kennen • je breidt je eigen tuin uit!
Algemene info Voor de gemeente is het ook leuk, want: • de wijken worden mooier. Als gemeente kunnen we het gewenste niveau niet altijd betalen, maar als een groep bewoners gemeentegroen wil beheren, denkt en helpt de gemeente graag mee • het vergroot het woonplezier van de Arnhemmers • de gemeente wil bewoners faciliteren waar het maar kan door de inzet van vrijwilligers heeft de gemeente meer tijd over om bijvoorbeeld parken extra schoon te maken en te onderhouden. Let wel: het gaat hier niet om een bezuiniging voor de gemeente. De meeste projecten die door bewoners worden gedaan, kosten de gemeente net zoveel geld als het reguliere beheer en onderhoud.
2
Dont’s Niet alle stukken groen lenen zich voor alternatief beheer. Het is alleen mogelijk bij gemeentegroen dat op dat moment niet voor een specifiek doeleinde gebruikt wordt. Maar je kunt bijvoorbeeld niet maar zo een trapveldje omvormen tot tuin of gezonde bomen kappen en vervangen door fruitwaarde. Het uitgangspunt is dat het wel kwaliteit moet toevoegen.
Besef wel dat… …je een verplichting aangaat in de vorm van een contract, vaak voor meerdere jaren. Het is dus wel handig om tuindersbloed in de bewonersgroep te hebben. …het altijd maatwerk is en in overleg gaat met de stadsdeelmanager. Het niet zo is dat als je in Schaarsbergen iets mag, dat ook in De Laar kan. ...de aanlegkosten niet door de gemeente worden vergoed. Vaak kan het wijkplatform wel iets betekenen. …er duidelijke afspraken moeten worden gemaakt met de gemeente over wie wat doet. Het is bijvoorbeeld mogelijk dat de gemeente de hagen onderhoudt en de stoep reinigt en dat bewoners de rest doen. …de gemeente niet aansprakelijk is als het groen vernield wordt.
Smaak Over smaak valt niet te twisten. Mooi en lelijk zijn subjectieve begrippen. Wees je er bewust van dat als je begint aan beheer van het openbare gebied, je ook draagvlak moet hebben in de buurt. Niet alle bewoners zullen meedoen en niet alle bewoners zullen enthousiast zijn. De gemeente is geen scheidsrechter!
3
De stadstuinen in de wijk Spijkerkwartier zijn een begrip in Arnhem. Negen verbazingwekkend mooie tuinen die grotendeels door vrijwilligers worden onderhouden.
4
Spijkertuinen
5
Vrijwilligster Jobien Wind: “In de jaren ’80 begon de gemeente met het opknappen van de wijken Spijkerkwartier en Spoorhoek, waarbij verwaarloosde panden werden gesloopt. Dit had tot gevolg dat er steeds meer binnenterreinen vrijkwamen. De buurtbewoners grepen deze kans aan om er mooie openbare binnentuinen van te maken. De eerste opzet was om alle tuinen ecologisch aan te leggen, maar doordat er voor elk terrein verschillende bewonersgroepen waren, ontstonden er ook diverse tuinen, sommige met inheemse planten, andere juist niet. Deze karakters (b.v. watertuin, ecologische tuin, kruidentuin) zijn nog steeds in alle tuinen te herkennen. De tuinen zorgen voor diversiteit in de wijk en bevorderen bewonersparticipatie, doordat bewoners verantwoordelijk zijn voor een openbaar stukje van de wijk. Als je een boomspiegel
onderhoudt voor je huis, zorg je actief voor je leefomgeving. Je haalt dan vuilniszakken, fietsen, blikjes en andere rommel uit je boomspiegel. Er groeit en bloeit van alles waar de bewoner zelf van geniet. Natuurlijk is die natuur ook zichtbaar voor de andere bewoners en bezoekers van de wijk. De gemeente helpt bij het beheer van de tuinen (hulp bij grasmaaien, grote snoeiklussen, plaatsen van hekken) en zorgt voor financiële ondersteuning. Ook is er een groengroep, hierin zit een vertegenwoordiger uit elke tuin. Deze groep organiseert één keer per jaar dat bewoners weer nieuwe planten voor de boomspiegel kunnen bestellen. Er zijn op dit moment meer dan 150 mensen actief. Een deel als medewerker in een tuin, de rest als boomspiegelbeheerder. Ze onderhouden het groen, en genieten van het werken in de tuin en het resultaat.”
6
Meer dan 150 vrijwilligers onderhouden het groen en genieten van het werken in de tuin ĂŠn het resultaat
7
De vlindertuin aan de Parkweg is een uniek natuurgebied en een paradijs voor vlinders en vogels. De tuin wordt onderhouden door een trouwe groep vrijwilligers.
8
Vlindertuin
9
Anita Broekhuizen, IVN Arnhem: “Op verzoek van enkele Arnhemse bewoners is het terrein van de vlindertuin in 2008 geadopteerd door de Arnhemse afdelingen van het IVN (vereniging voor natuur en milieu-educatie) en de KNNV (vereniging voor veldbiologie). Zij hebben het ingericht als vlindertuin. De vlindertuin wordt onderhouden door een trouwe groep vrijwilligers. Iedere donderdagmorgen steken we de handen uit de mouwen om te snoeien, onkruid te verwijderen en te zaaien. Zo zorgen we ervoor dat de beplanting optimaal is voor vlinders. In de vlindertuin vinden vlinders en rupsen voedsel, maar ook rustige plekjes. Die gebruiken ze om zich op te warmen, te overwinteren en zich voort te planten.” Van het vroege voorjaar tot het late najaar wordt er donderdags hard gewerkt door de vrijwilligers, maar gelukkig is er ook altijd tijd voor een kopje koffie of een lunch.
Het is een gezellige, gevarieerde club; mannen en vrouwen, van jong tot oud. Anita: “We hebben echt een persoonlijke band met elkaar opgebouwd. Vorig jaar heeft de gemeente als dank een uitstapje voor de vrijwilligers gesponsord. Toen zijn we met z’n allen naar de Ooij geweest en hebben daar vlinders bekeken en geluncht.” De gemeente is eigenaar van de grond, dus zij nemen ook enkele onderhoudswerkzaamheden voor hun rekening. Anita: “Wij doen het dagelijkse handwerk, maar de gemeente snoeit de heggen bijvoorbeeld. We weten elkaar te vinden. Soms word ik door de gemeente gebeld dat ze nog planten of struiken voor ons over hebben. En laatst kregen we enkele boomstammen. Daar hebben we nu stammen van gemaakt om op te zitten.”
10
Iedere donderdagmorgen steken we de handen uit de mouwen
11
De volkstuinen in Elderveld zijn uniek. Niet alleen omdat ze biologische zijn, maar ook omdat de 200 volkstuinen gelegen zijn in het openbare park ‘De Steenen Camer’.
12
Volkstuinen Elderveld
13
Ed van Dam, voorzitter volkstuinen Elderveld: ”In het openbare park ‘De steenen Camer’ zijn onze tuinen in clusters gelegen. Dat park werd tot die tijd onder verantwoordelijkheid van de gemeente onderhouden. Gras maaien, heggen knippen, zwerfvuil ruimen en snoeien. Onze vereniging, de Biologische Tuin Vereniging (BTV-Elderveld) heeft destijds een plan gemaakt om het park te “vernieuwen” en beter aan te laten sluiten op onze biologische, natuurlijke en kleinschalige doelstellingen. Meer oude hoogstamfruitbomen en ander klein fruit en ruimte maken voor de natuur. Dit plan werd geaccepteerd door de gemeente. Om dit plan te kunnen realiseren hebben wij de gemeente het aanbod gedaan het onderhoud onder onze verantwoordelijkheid te laten plaatsvinden. Het onderhoud gebeurt door leden van onze vereniging in “onderhoudsdagen” en door cliënten van
Werkzin, een afdeling van de Pluryn-werkenrode. Deze cliënten zijn jongens en meisjes met een beperking en worden opgeleid voor hovenier of om het dagelijkse ritme van school/werk mee te maken. Dagelijks wordt er inmiddels al 5 jaar lang, geweldig werk geleverd aan het park en wordt zichtbaar dat het park kleinschalig en natuurlijk wordt onderhouden. Het verenigingsgebouw van onze vereniging dient als onderkomen voor de begeleiders en cliënten van Werkzin. Twee keer per jaar maak ik met de stadsdeelmanager van de gemeente, door het park en wordt de voortgang besproken. Tot op heden is er een zeer goede verstandhouding met de gemeente en ook met de cliënten van Werkzin en hopen wij dat er nog jaren op dezelfde wijze kan worden voort gegaan.”
14
Dagelijks wordt er al 5 jaar lang, geweldig werk geleverd aan het park en wordt zichtbaar dat het park kleinschalig en natuurlijk wordt onderhouden
15
In het Perenlaantje in Elden staan maar liefst 80 verschillende perensoorten. De Perenlaan wordt onderhouden door een groep enthousiaste Eldenaren.
16
Perenlaantje
17
Henk van Rheede, vrijwilliger: “Onze volkstuinvereniging is aangesloten bij de stichting Samenwerkende Volkstuinverenigingen Arnhem (SSVA). Deze stichting heeft als doel om de belangen tussen de volkstuinverenigingen uit Arnhem te bundelen. In 2002 laat de staat waarin de oude perenbomen verkeren in te wensen over. Daarom klopt de dorpsraad Elden aan bij de gemeente. Vrijwilligers uit Elden stonden de gemeente met goede raad bij. Het Perenlaantje werd door de gemeente opgeknapt.” Het oorspronkelijk 300 meter lange Perenlaantje is te danken aan een Eldenaar die in 1844 op Huize Westerveld werd geboren: Walter baron Van Voorst tot Voorst.
Hij laat in zijn tijd het Perenlaantje aanleggen. Er verrijzen volgens overlevering 80 verschillende soorten peren. Henk: “Het Perenlaantje zorgt alle jaargetijden voor fraaie plaatjes. En veel Eldenaren wandelen er graag. Enkele jaren terug heeft het Park Westerveld de status van Gemeentelijk monument gekregen. Het Perenlaantje is – terecht – als onderdeel van het Park opgenomen. Dit maakt dat nog generaties lang genoten kan worden van het Perenlaantje. Er staan nu maar liefst 80 verschillende perensoorten. Een genot in de bloesemtijd!”
18
Een genot in de bloesemtijd!
19
In Sint Marten lag lange tijd een onbestemd stuk terrein dat bekend stond als het ‘voormalige boerderijterrein’. Bewoners van Sint Marten namen het heft in eigen hand en openden in 2010 een openbare stadstuin. 20
Boerderijtuin St. Marten
21
Tussen de Schrasserstraat en het straatje Sint Marten lag tot voor kort een onbestemd stuk terrein wat voornamelijk bekend stond als het ‘voormalige boerderijterrein’. Bewoners van Sint Marten namen het heft in eigen hand en openden in 2010 een openbare stadstuin. Leon Waltmans, bewoner St Marten: “In 2008 gaven de gemeente en Portaal gezamenlijk een kick-off. Een grote groep bewoners waaronder ikzelf raakte gelijk enthousiast.
Samen gingen we aan de slag. We hebben ons in het begin vooral laten inspireren door de tuinen in de Spijkerbuurt. Daar heb je een stuk of zeven tuinen die onderhouden worden door bewoners. Er zitten echt pareltjes tussen!”
22
Een groep bewoners raakte enthousiast en we gingen aan de slag
23
Bewoners uit de Vondellaan in Paasberg hebben acht boomspiegels van de gemeente geadopteerd om de leefbaarheid in de straat te vergroten.
24
Boomspiegels Vondellaan
25
Rob Hennemann, initiatiefnemer boomspiegelproject: “In 2005 ben ik samen met een paar andere bewoners van de Vondellaan in Paasberg het boomspiegelproject Vondellaan gestart. We wilden de leefbaarheid in de straat vergroten door vaste beplanting op de grote boomspiegels onder de Linden te planten. We zijn toen samen met de stadsdeelmanager van de gemeente om tafel gaan zitten om te kijken wat er mogelijk was. Het bewonersproject heeft vervolgens acht boomspiegels van de gemeente Arnhem geadopteerd.” De gemeente liet haar waardering blijken door het project in november 2007 een gemeentelijke Spekcheque toe te kennen. De directe meerwaarde voor bewoners
en gemeente is de versterking van de groene beeldkwaliteit en leefbaarheid. Daarnaast is de sociale leefbaarheid in de straat verbeterd. Rob: “De Vondellaan is een brede straat, daardoor is de overkant vaak ver weg. Maar tijdens de werkzaamheden aan de boomspiegels, maak je met iedereen even een praatje. Een keer per jaar loop ik samen met een buurman alle deuren langs om de jaarlijkse contributie op te halen. Iedereen betaalt dan 4 euro. Maar daar kunnen we met z’n allen heel veel bloemen en planten voor halen!”
26
De meerwaarde voor bewoners en gemeente is de versterking van de groene beeldkwaliteit en leefbaarheid
27
In de Steile Tuin in park Sonsbeek wordt ieder jaar een dag hard gewerkt door een grote groep vrijwilligers om de vaste planten te stekken.
28
Steile Tuin
29
Rudi Gies, onderhoud gemeente Arnhem: “In de Steile Tuin in park Sonsbeek staan meer dan zeventig vaste plantensoorten die in het voorjaar gestekt moeten worden. Dat is een heel intensief werkje. Ieder jaar gaan we een dag aan de slag met vrijwilligers. Ik geef ze altijd een uitleg hoe ze moeten stekken en scheuren. En natuurlijk mogen ze de stekjes die overblijven meenemen naar huis. Als dank nodigen we de vrijwilligers later in het jaar nog eens uit om te kijken hoe de planten bloeien en dan geef ik ze een kleine tuincursus, hoe ze moeten snoeien bijvoorbeeld. Dat vinden mensen altijd erg leuk.”
Jeroen Glissenaar, opzichter gemeente Arnhem: “Ieder jaar nodigt de KMPT Arnhemmers uit om een dagje te komen stekken en scheuren in de steile tuin in Park Sonsbeek. Ze begeleiden nog veel meer leuke projecten voor mensen die zich een dagje willen inzetten als ‘groene’ vrijwilliger. Vanuit de gemeente faciliteren we het proces. Ik zorg voor grote stektafels en koffie en lekkere broodjes. En met een beetje geluk ook nog een paar hapjes van de Chinees uit park Sonsbeek. We maken er gewoon een gezellige dag van met z’n allen. En er wordt altijd goed genetwerkt tussen de vrijwilligers. Ik hoor vaak terug dat ze het zo leuk vinden dat de gemeente hen deze kans biedt!”
3 30
Als dank nodigen we de vrijwilligers later in het jaar nog eens uit om te kijken hoe de planten bloeien en dan krijgen ze een kleine tuincursus
31
De ‘vrienden van Meinerswijk’ bestaat uit maar liefst 200 vrijwilligers die allerlei groene initiatieven ontplooien in de wijk.
32
Meinerswijk
33
Geert V, vriend van Meinerswijk: “De goep ‘Vrienden van Meinerswijk’ is ontstaan toen het vogelkijkhuisje in Meinerswijk in brand was gestoken. Daarna kwamen verschillende groenliefhebbers bij elkaar om ervoor te zorgen dat het vogelkijkhuisje terugkwam. Vijf jaar later heeft de groep maar liefst 200 vrienden die allerlei groene initiatieven ontplooien in de wijk. Zo zijn de Vrienden van Meinerswijk actief betrokken bij de landelijke Parkendag. We hebben bijvoorbeeld de laatste twee jaar een Romeinse dag georganiseerd met allerlei activiteiten voor kinderen én volwassenen.
Daarnaast organiseren we wandelingen, zoals de flora-wandelingen en de vroegevogel-wandelingen. Ook hebben we dit jaar een webcam op de steenfabriek geplaatst, zodat mensen 24 uur per dag naar het enige ooieveraarsnest in Arnhem konden kijken. De gemeente Arnhem en Rijkswaterstaat hebben de kosten voor de webcam op hun rekening genomen. De Vrienden van Meinerswijk en de gemeente Arnhem weten elkaar te vinden. Er is veel deskundigheid aanwezig binnen de ‘Vrienden van Meinerswijk’, dus we zijn een uitstekend adviesorgaan voor de gemeente.”
34
‘De Vrienden van Meinerswijk’ en de gemeente weten elkaar te vinden
35
Bent u door al deze leuke voorbeelden ge誰nspireerd geraakt? En heeft u met enkele buurtbewoners belangstelling om zelf iets te gaan doen met gemeentegroen? Maak dan snel een afspraak met uw stadsdeelmanager. Hij of zij kan u alles over alternatief beheer vertellen en samen met u kijken naar de mogelijkheden bij u in de buurt. U kunt bellen naar het algemene informatienummer van gemeente Arnhem, 0900-1809 (lokaal tarief) of mailen naar gemeente@arnhem.nl. Als u dan duidelijk aangeeft in welke wijk u woont en wat uw idee is, dan komt uw vraag bij de juiste stadsdeelmanager terecht en neemt hij of zij zo snel mogelijk contact op met u. Ontwerp: ontwerpers om de hoek, Nadine van Kleef Fotografie: Nadine van Kleef & Dennis Winters
Belangstelling?
36