8 minute read
Snelwegen en kraamkamers
Hoe een onzichtbaar web voor nieuw oceaanleven zorgt
Tekst: Jaap Backx
Onder het oppervlak van zeeën en oceanen ligt een onzichtbaar web van snelwegen en kraamkamers. Het samenspel tussen deze verschillende gebieden zorgt ervoor dat zeedieren zich kunnen voortplanten. Maar onder druk van de mens is het systeem gaan haperen. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat onze oceanen weer gezond worden?
Als je op de wereldkaart vanaf Lissabon naar het westen kijkt, zie je midden in de Atlantische Oceaan enkele stipjes liggen. Het zijn de negen eilanden die samen de Azoren vormen. Het is een van de weinige plekken op aarde waar je zowel een walvishaai als een reuzenhaai kunt spotten. Ook zwemmen er hele potvisfamilies, zeeschildpadden, roggen, dolfijnen en zo’n 25 verschillende walvissoorten.
Dat de archipel een magneet is voor zeedieren, heeft te maken met de ligging: precies op een kruispunt van warme en koude oceaanstromingen. Daardoor is het water er heel voedselrijk. ‘De Azoren worden weleens de snackbar van de Atlantische Oceaan genoemd’, vertelt WWF-oceanenexpert Nathalie Houtman. ‘Dieren die enorme afstanden afleggen stoppen er om uit te rusten, aan te sterken of jongen te baren.’
Onzichtbaar web
Net als op land en in de lucht zijn ook onder het wateroppervlak dieren constant in beweging. Elk voor- en najaar steken tienduizenden walvissen, zeeschildpadden, haaien en dolfijnen de halve wereld over. Vaak reizen ze langs vaste routes, zogenaamde blue corridors.
Bij migratie is timing alles. ‘Dieren moeten op het juiste moment op de juiste plek zijn om zich te kunnen voortplanten’, zegt Nathalie Houtman. ‘Blue corridors verbinden de verschillende plekken waar dieren eten, paren en jongen krijgen. Het zijn een soort snelwegen, de levensaders van de oceanen. Het intact blijven van deze routes is essentieel voor de geboorte van nieuwe generaties zeedieren.’
In het onzichtbare onderwaterweb van de Atlantische Oceaan spelen de Azoren een sleutelrol. Houtman: ‘Daarom is het geweldig dat 30 procent van de wateren rondom de archipel recent is uitgeroepen tot beschermd gebied. Het gaat om een stuk oceaan van bijna 300.000 vierkante kilometer – groter dan het Verenigd Koninkrijk.’
Oceanen produceren 50 procent van de zuurstof op aarde
Kraamkamers
Voor de levenscyclus van migrerende soorten is een soepel samenspel tussen blue corridors en kraamkamers noodzakelijk. De snelwegen leiden naar de hotspots voor jong leven in de mangroves, koraalriffen, zeegrasvelden, schelpdierbanken en delta’s van ondiepe kustzones. ’s Werelds rijkste kraamkamer is de Koraaldriehoek – een stuk oceaan tussen Indonesië, Maleisië, de Filipijnen en de Salomonseilanden.
En ook in de Caribische Zee wordt veel nieuw zeeleven geboren. Met zijn stranden, mangrovebaaien, zeegrasvelden en koraalriffen is Bonaire een ideale omgeving voor groene zeeschildpadden. Het eiland vormt de schakel tussen de verschillende levensfases van de reptielen: schildpadden die hier uit het ei kruipen, keren twintig tot dertig jaar later terug om te paren en nesten te maken. ‘Het is fascinerend dat ze na zoveel tijd precies weten waar ze naartoe moeten,’ zegt Kaj Schut van Sea Turtle Conservation Bonaire.
Tijdens die lange periode tussen ei en volwassenheid is de wereld vaak ingrijpend veranderd. Ook op en rond Bonaire wordt de impact van de mens steeds groter. Er is meer plastic afval en rondslingerend vistuig en door het toerisme is het drukker op zee. Ook de bebouwing is flink toegenomen. ‘Als een vrouwtje na twintig jaar terugkeert om te paren, kan het gebeuren dat ze geen geschikte plek meer vindt voor haar nest’, zegt Kaj Schut. ‘Ook de gevolgen van klimaatverandering zijn voelbaar, met hevigere stormen en een stijgende zeespiegel.’
Schildpadden keren na twintig jaar terug om te paren
Gevangenisstraf
Bonaire is een relatief veilige haven voor zeeschildpadden. Mede dankzij het werk van Sea Turtle Conservation Bonaire worden ze in elke levensfase beschermd. ‘Als je bedenkt dat hier ruim dertig jaar geleden nog schildpadden werden gegeten, hebben we veel bereikt. Wie nu een nest verstoort of een schildpad vangt, kan een boete van ruim 500.000 euro krijgen of vier jaar gevangenisstraf.
Maar die bescherming houdt wel op bij de landsgrens, terwijl zeeschildpadden enorme afstanden afleggen tussen de gebieden waar ze geboren worden, opgroeien, paren en nesten. Vaak trekken ze van hier naar Nicaragua, en daar worden jaarlijks nog zo’n 6000 schildpadden gegeten.’
De mensen van Sea Turtle Conservation Bonaire zetten zich op verschillende manieren in om de zeeschildpadden te beschermen. ‘We doen wetenschappelijk onderzoek en via educatie en campagnes proberen we het gedrag van bewoners en toeristen positief te beïnvloeden. Soms zijn we een reddingsbrigade: dan verplaatsen we nesten die gevaar lopen of bevrijden schildpadden uit spooknetten of vislijnen.’
Buiten Bonaire is de organisatie actief met lobbywerk. ‘We werken samen met andere eilanden en landen om zeeschildpadden in het hele Caribisch gebied betere bescherming te bieden. Alleen door samen te werken, kun je migrerende dieren een stabiele toekomst bieden. Daarbij hebben we nog een lange weg te gaan, en telkens duiken er nieuwe bedreigingen op. Dat maakt ons werk behoorlijk uitdagend.’
Grensoverschrijdend
Dat het beschermen van de oceanen complexer wordt, weet ook Nathalie Houtman. ‘Vroeger had één specifieke maatregel – zoals een verbod op jacht – een enorme impact. In de loop van de tijd zagen we soorten dan vaak herstellen. Zulke maatregelen helpen nog steeds, maar in deze geglobaliseerde wereld moet je aan meerdere knoppen tegelijk draaien.’
De pijler onder het beschermen van het oceaanleven is het VN Biodiversiteitsverdrag. Daarin is vastgelegd dat in 2030 minimaal 30 procent van het land en de oceanen beschermd moet zijn. Vervolgens is het de vraag: welke gebieden moeten voorrang krijgen? ‘We weten dat blue corridors en kraamkamers cruciaal zijn voor nieuwe generaties oceaandieren. Als we die qua bescherming goed op elkaar laten aansluiten, betekent dat veel winst. Daarom moeten we blijven onderzoeken welke routes dieren precies nemen en welke bedreigingen ze onderweg tegenkomen. Op die manier ga je knelpunten ontdekken en kun je slimme keuzes maken. Kraamkamers liggen vaak binnen de grenzen van één land, maar migratieroutes strekken zich uit over hele zeeën en oceanen. Dat vraagt om een combinatie van lokale monitoring en internationale samenwerking. Gelukkig zie je steeds vaker dat landen gezamenlijk beschermde gebieden uitroepen.’
Lange adem
De bescherming van onze oceanen is dus allesbehalve eenvoudig, maar stilstand is geen optie. Daarvoor is het biodiversiteitsverlies te groot. ‘Oceanen zijn op zoveel manieren belangrijk’, zegt Nathalie Houtman. ‘Ze produceren 50 procent van de zuurstof op aarde. Elke ademhaling hebben we dus mede te danken aan het leven in de oceanen. Daarnaast zijn ze essentieel voor ons voedsel, transport, energie en recreatie. Er staat nogal wat op het spel.’
Daarbij is het goed om te beseffen dat natuurbescherming om een lange adem vraagt. ‘Vroeger was ik WWF-Ranger en haalde ik geld op voor de bescherming van zeeschildpadden. Als je bedenkt dat die dieren minimaal twintig jaar nodig hebben om jongen te krijgen, begint het geld dat ik toen ophaalde nu pas echt vruchten af te werpen.’
Afgelopen jaar werkte Nathalie een tijd als onderzoeker op Bonaire. ‘De onderwaterwereld is daar nog steeds betoverend, hoewel mensen die al lang duiken vaak zeggen hoeveel pijn het doet om te zien wat allemaal is aangetast. En ja, er is veel verloren gegaan, maar we hebben nog heel veel om voor te vechten. De natuur is veerkrachtig – dat zie je aan de populaties van groene zeeschildpadden die zich door betere bescherming aan het herstellen zijn. Maar dan moet de natuur daar wel de tijd en ruimte voor krijgen.’
Hoe staan de oceanen ervoor?
Het leven in de oceanen staat onder druk. De totale biodiversiteit is sinds 1970 met 56 procent afgenomen. 38 procent van de visbestanden is overbevist. Veel soorten walvissen, haaien en zeeschildpadden worden met uitsterven bedreigd. Daarnaast vervuilt jaarlijks 8 miljoen ton plastic het water. Ondertussen verdwijnen belangrijke kraamkamers als koraalriffen en mangroves in snel tempo – en die zijn cruciaal voor 25 procent van het zeeleven. Klimaatverandering versnelt de problemen: afgelopen jaren waren de warmste ooit gemeten als je kijkt naar oceaantemperaturen. Dat leidt tot verbleking van koralen, stijgende zeespiegels en verzuring van het water.
The Azorean government allowed this project under authorisation 02/ orac/24judithvandegriendt. Precautions are taken by professionals in order to avoid disturbing the animals. According to regional legislation, swimming with whales and other cetaceans that are not dolphins is forbidden.
