7 minute read
Waarom stropers ook op planten jagen
Tekst: Paul Q de Vries
Criminele bendes verdienen miljarden aan de illegale handel in planten. Door het stropen van kostbare en bedreigde soorten, worden hele ecosystemen bedreigd. Willen we er wat aan doen? Dan moeten we van onze plantblindheid af.
Bij wildlife crime denken we vooral aan dieren. Zangvogels die gesmokkeld worden in wc-rolletjes, zeldzame hagedissen in een koffer met een geheim compartiment, tropische vissen in plastic flessen. Afgelopen november liep een smokkelaar tegen de lamp die driehonderd vogelspinnen aan zijn lichaam had vastgebonden. En dan is er natuurlijk nog de handel in ivoor, huiden, tijgerbotten, hoorns van neushoorns en schubben van schubdieren.
Een stuk minder bekend is dat onder wildlife crime ook de illegale handel in planten valt. Zo betalen verzamelaars grof geld voor vetplanten uit de Succulenten-Karoo, een woestijnachtig gebied in Zuid-Afrika en Namibië dat bekendstaat om zijn bijzondere plantensoorten. Recent hebben criminelen de intensiteit van het stropen van deze vetplanten – net als bij dieren is het illegaal oogsten van planten gewoon stropen – flink verhoogd. Volgens het South African National Biodiversity Institute zijn alleen de laatste drie jaar al ongeveer 1,5 miljoen planten uit het gebied weggehaald. Volgens het instituut heeft de coronacrisis het probleem verergerd. Veel mensen zijn in die periode, waarin ze niet naar buiten konden, planten gaan verzamelen –geïnspireerd door ‘plant influencers’ op social media.
Miljardenbusiness
Er is een levendige handel – vaak deels legaal, deels illegaal – in bijvoorbeeld orchideeën, vleesetende planten, cactussen, boomvarens, jatamansi-kruiden, Arabische gom, baobabs en geneeskrachtige planten zoals duivelsklauw. En natuurlijk in hout, zoals teak, mahonie, ceder, rozenhout en vele andere soorten. Vaak is illegale houthandel de enige vorm van wildlife crime met betrekking tot planten die het nieuws haalt.
Wildlife crime is big business, vergelijkbaar met internationale drugs- en wapenhandel. Naar schatting verdienen criminelen jaarlijks rond de 20 miljard euro met de illegale handel in planten en dieren. Hoeveel daarvan dieren betreft en hoeveel planten, is niet te zeggen. ‘Waarschijnlijk onderschatten we het aandeel van plantensoorten’, zegt Colman O’Criodain, een botanist die zich bij WWF al meer dan dertig jaar bezighoudt met de handel in wildlife.
‘Ik schat dat zeker de helft van de handel uit planten bestaat. Palmvarens zijn qua opbrengst vergelijkbaar met de hoorns van neushoorns. Of neem agarhout uit Zuidoost-Azië, dat ontstaat wanneer bomen worden geïnfecteerd met een bepaalde schimmel. De hars die de boom daarop aanmaakt, wordt gebruikt in parfums en wierookstokjes en zou een geneeskrachtige werking hebben. In poedervorm is agarhout qua prijs te vergelijken met heroïne.’
Bedreigd met uitsterven
Sierplanten voor verzamelaars, planten met aromatische of medicinale werking en hout – het zijn de drie categorieën van handel in planten die O’Criodain onderscheidt. Het belangrijkste instrument om die handel te reguleren, is de Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora (CITES). ‘Naast dieren staan er ook plantensoorten in dit internationale verdrag. Voor sommige planten is handel deels of helemaal verboden, voor andere is een speciale vergunning nodig.’
CITES richt zich op bedreigde planten en niet-duurzame praktijken rondom de oogst en winning. Sommige soorten lopen het gevaar uit te sterven, wat gevolgen heeft voor hele ecosystemen. De vetplanten in de eerder genoemde Succulenten-Karoo zijn bijvoorbeeld essentieel om bodemerosie tegen te gaan. De gevolgen kunnen dus verstrekkend zijn. ‘Als uit een bepaald stuk bos de bomen die het meest opleveren zijn verdwenen, is het hele bos economisch gezien minder waard’, zegt O’Criodain. ‘Er is dan nog maar weinig stimulans om zo’n bos te behouden, waardoor het eerder zal worden gekapt. Bovendien schaadt de illegale handel de lokale bevolking in de betreffende streken. Met een gereguleerde, duurzame winning van plantensoorten heb je een structurele bron van inkomen. Nu lijkt het meer op plunderen en zijn de gevolgen rampzalig, ook in sociaaleconomisch opzicht.’
Gebrekkige handhaving
Neem het eiland Madagaskar. ‘Na een periode van instabiliteit in 2007 en 2008 is de illegale houtkap daar enorm toegenomen’, zegt O’Criodain. ‘Met name van rozenhout, een verzamelnaam voor meerdere geurige houtsoorten. Corrupte elites hebben er de hand in. Arme boeren worden ingehuurd om te kappen, waardoor ze niet meer op het land werken om voedsel te verbouwen. De aanwezigheid van tijdelijke arbeidskrachten met geld in hun zak leidt vaak tot prostitutie en alcoholisme.’
Corruptie en gebrekkige handhaving is een terugkerend probleem bij wildlife crime. ‘Het heeft vaak niet de hoogste aandacht bij douane en politie die moeten toezien op smokkel’, zegt O’Criodain. ‘Als een partij drugs of wapens in beslag wordt genomen, is dat vaak het gevolg van voorafgaand onderzoek. Als er een partij dieren of planten wordt onderschept, is dat vaak het gevolg van steekproefsgewijze inspecties. Dat geeft aan dat wildlife crime nog steeds geen topprioriteit heeft.’
Plantblindheid
Bij de handel in planten geldt dat nog meer dan bij dieren. Handhavers, beleidsmakers, politici, het grote publiek en zelfs natuurorganisaties – volgens O’Criodain lijden we aan een vorm van plantblindheid. ‘Als we het over biodiversiteit hebben, gaat het bijna altijd over dieren. Planten zijn dat groene spul op de achtergrond. Ik begrijp het wel; in mensenogen valt fauna altijd meer op dan flora. We lopen minder snel warm voor planten en bomen en dat staat effectieve bescherming in de weg. CITES heeft al sinds 1987 een Animal Committee met experts die adviseren over diersoorten, maar het kreeg pas tien jaar daarna een Plants Committee. Planten lopen altijd een stap achter.’
Arme boeren worden ingehuurd om te kappen, waardoor ze niet meer op het land werken om voedsel te verbouwen
WWF is over de hele wereld actief om illegale en niet-duurzame handel in planten te bestrijden. ‘De Verenigde Staten zijn over het algemeen een trouw CITES-supporter, ook omdat de verdragsregels lijken op hun eigen wetgeving. In China is de coöperatie wisselend, onze lokale afdeling richt zich daar nu sterk op rozenhout. In Madagaskar gaat onze aandacht vooral naar het ontbreken van serieus overheidsbeleid. En in Latijns-Amerika hebben we hard gewerkt om Dipteryx-bomen, een groep bomen die waardevol hout oplevert, onder CITES-bescherming te krijgen.’
Follow the money
Daarbij moeten we niet de illusie koesteren dat de handel volledig stopgezet kan worden. ‘Het gaat erom de criminele verdienmodellen zo veel mogelijk te verstoren. Zo zie je dat de smokkel van illegaal hout uit Afrika een stuk minder plaatsvindt via de havens van Zanzibar, Mombasa en Dar es Salaam. De criminele netwerken proberen nu uit te wijken naar havens aan de westkust. Dat betekent dat je het moeilijker en kostbaarder voor ze gemaakt hebt. Verder geldt ook hier: follow the money. Traceer de opbrengsten, leg beslag op bezittingen, pak het geld af. Daar gaan we het op de volgende CITES-conferentie over hebben.’
En onze plantblindheid, wat kunnen we daaraan doen? ‘We moeten de mensen elke keer weer informeren. Als ik een webinar of een lezing geef, begin ik altijd met planten.
Of het nu gaat om onze voedselvoorziening, erosie, klimaatadaptatie of alle andere zaken die ons ecosysteem beïnvloeden: de rol van planten is niet te overschatten. Ik raad mensen altijd aan te kijken naar de documentaires van David Attenborough die specifiek over planten gaan.
Samenwerken, voortplanten, overlevingsstrategieën – al de dingen die dieren doen, doen planten ook. Ze zijn net zo charismatisch, op hun eigen manier.’
