Be One With Nature | 2 | 2023

with be

Schateiland

Nieuw-Guinea

‘We moeten de natuur weer centraal stellen’

Jan Terlouw

Voedselbos

geen sprookjesbos

Wildlife in de KARPATEN

‘De natuur is onze grootste bondgenoot en beste inspiratiebron’

Sir David Attenborough

The Wave, Arizona

© Ola Jennersten

Wildlife in de Karpaten

Bizons, beren, wolven en lynxen. Dan denk je snel aan ruige gebieden ver weg. Toch vind je dit soort iconische dieren ook in de bergen, rivieren en oerbossen van de Karpaten. Nog wel tenminste, want het groene hart van Europa wordt op steeds meer plekken verstoord door menselijke activiteiten.

Tekst: Sabine Bos

© Stephen Brkich

BEREN

De Karpatische bossen in Midden-Europa zijn al eeuwenlang een thuis voor bruine beren. De dieren hebben een bijzonder vermogen om zich aan te passen aan de omgeving, geholpen door hun uitstekende gehoor en reuk. Hoewel er een gunstig aantal van ongeveer 8000 beren in de Karpaten leeft, vormen de bouw van wegen, huizen en bedrijven en de aanleg van skipistes grote bedreigingen. Ook plukken mensen berenvoedsel als bessen en paddenstoelen soms in te grote hoeveelheden. Noodgedwongen trekken hongerige beren dan naar bewoond gebied, waar ze makkelijk etensresten kunnen scoren. Daar worden ze regelmatig gedood uit angst of voorzorg.

© Bogomaz Conservation Photography/ WWF-Ukraine

© Ola Jennersten

BIZONS

De bizon is Europa’s grootste landzoogdier. Vroeger kwam hij op bijna het hele continent voor. Nu leven er nog ruim 6000 wilde bizons in Europa, waarvan ruim 140 in de Roemeense Karpaten. Daar waren ze volledig verdwenen en dat had een negatief effect op de natuur. Bizons eten gras, distels, jonge boompjes en struiken. Ze bemesten graslanden, woelen zand en modder om en dragen zo bij aan biologische variatie. Ook zijn ze een bron van voedsel voor carnivoren als de beer en de wolf. Om de biodiversiteit in de Roemeense Karpaten weer te laten groeien, werden enkele dieren geherintroduceerd. Deze groep vormt een toeristische trekpleister en daarmee een inkomstenbron voor lokale bewoners.

WOLVEN

De wolf is een kosmopoliet. De soort had in het verleden de grootste verspreiding van alle zoogdieren op aarde. Helaas zijn wolven de afgelopen twee eeuwen in de meeste Europese regio’s uitgestorven. In Roemenië is de wolvenpopulatie nooit verdwenen, dankzij de bescherming die het Karpatengebergte biedt. Sinds de oudheid is de wolf een symbool van intelligentie en kracht en talrijke Roemeense tradities houden verband met het samenleven met dit indrukwekkende roofdier. Officiële gegevens wijzen op een stabiele populatie van 2500 tot 3000 dieren in de Roemeense Karpaten. Maar inmiddels wordt ook de wolf bedreigd door ontbossing en de aanleg van infrastructuur. Beschermen blijft dus noodzakelijk.

© juancarcha69

© Tomas Hulik

LYNXEN

Na de beer en wolf is de lynx het grootste roofdier van Europa. De katachtige leeft geïsoleerd in bergketens in Zuidoost- en Midden-Europa en vermijdt contact met mensen. Er leven 9000 tot 10.000 lynxen in Europa, waarvan zo’n 2700 in de Karpaten. Het dier wordt bedreigd door stroperij, maar vooral door de menselijke aanwezigheid en activiteiten die zijn leefgebied verstoren. WWF heeft diverse projecten in de Karpaten om wolven, beren en lynxen te beschermen. Bij het maken van plannen voor infrastructuur, vragen we aandacht voor ecologische corridors. Daardoor kunnen dieren veilig van het ene naar het andere gebied trekken. Daarnaast proberen we zoveel mogelijk te voorkomen dat mensen met deze wilde dieren in aanvaring komen.

© Tomas Hulik

Interview Mátyás Bittenbinder

Natuurverteller

In De Slimste Mens nam bioloog Mátyás Bittenbinder elke uitzending een bijzonder plantje of diertje mee. Niet omdat hij zo nodig wil opvallen, hij vindt gewoon niets leuker dan vertellen over de natuur. ‘Ik voel nog steeds dezelfde passie als toen ik zeven was.’

Tekst: Fleur Baxmeier, beeld: Nico Kroon

Natuur speelt al zo lang Mátyás Bittenbinder zich kan herinneren een belangrijke rol in zijn leven. ‘Dat gaat terug tot ik een jaar of vijf was’, vertelt hij vanuit zijn werkkamer op de Vrije Universiteit Amsterdam. ‘We hadden in ons stadstuintje in Nijmegen een vijver waarin kikkers en salamanders zaten. Elke lente en zomer ving ik kikkervisjes om te kijken hoe ze opgroeiden. Op een gegeven moment kreeg ik van mijn ouders een verrekijkertje en toen was het hek helemaal van de dam.’

Als hij de kans krijgt, trekt de jonge Mátyás er op zijn etsje op uit om de natuur in te gaan en vogels te bestuderen. ‘In de buurt van Nijmegen zijn veel bossen en heidevlaktes,

maar ook moerasgebieden. Soms ging ik met een vriendje, soms in mijn eentje. Overal waar ik kwam – of dat nu bij ons in de tuin was of tijdens vakanties in Frankrijk en Italië – was ik op zoek naar dieren en planten. Ik voelde ook altijd een natuurlijke drang om andere mensen te vertellen wat ik daar zo interessant aan vond.’

Altijd in actie

Zijn ouders zijn Mátyás’ eerste publiek, later komen daar vrienden van z’n ouders en zijn eigen vriendjes bij. ‘De drang om te vertellen over de natuur hee me nooit meer losgelaten. Ik ben heel blij dat ik tegenwoordig de mogelijkheid heb om dat op grote platforms te doen. Op de radio, af en toe voor de krant, regelmatig op tv. Ik voel nog steeds dezelfde passie als toen ik als zevenjarige mijn ouders ging rondleiden door onze eigen tuin: kijk, hier zie je dit, daar zie je dat.’

De natuur brengt Mátyás op een bepaalde manier tot rust, wat geen overbodige luxe is voor iemand die altijd in de actie staat. ‘Op vrije momenten denk ik bijna nooit: ik ga eens even lekker niks doen. Stilzitten of een avondje hangen op de bank, kan ik moeilijk. Dan ga ik toch weer werken of aan de slag met een nieuw project. In de natuur kom ik tot rust, omdat ik dan bijna als een soort jager kijk naar alle dieren en planten die ik zie. Daar krijg ik een kick van.’

Medicijnen van slangengif

Mátyás houdt van alle dieren, maar vogels, reptielen en am bieën hebben een speciaal plekje in zijn hart. ‘Ik weet nog dat ik mijn eerste gi ige slang vond, op de heide in Apeldoorn. Dat vond ik zo waanzinnig! Toen ik er meer over ging lezen, ontdekte ik niet alleen dat er in Afrika en Zuidoost-Azië veel problemen zijn met dodelijke slangenbeten, maar ook dat er uit het gif van slangen medicijnen kunnen worden ontwikkeld. Die combinatie vond ik heel boeiend.’

Als hij na z’n studie biologie naar Australië gaat om onderzoek te doen naar slangengif, weet hij het zeker: hiermee wil ik mijn hele leven bezig blijven. ‘Inmiddels doe ik vanuit Naturalis en de VU Amsterdam onderzoek naar het e ect dat slangengif hee op het menselijk lichaam.’

‘Ik heb daar heel veel voor gereisd en ga regelmatig naar

wetenschappelijke conferenties aan de andere kant van de wereld, omdat je op die plekken met interessante mensen en onderzoeken in aanraking komt.’

Dat brengt hem in een lastige spagaat, want in principe wil hij vanwege het milieu zo min mogelijk vliegen. ‘Ik probeer mijn vakanties vooral binnen Europa te houden, al lukt dat niet altijd. En voor mijn werk vind ik het helemaal moeilijk. Netwerken kan digitaal – dat hebben we tijdens corona ook gedaan – maar het is een stuk minder e ectief. Het liefst zou ik nooit meer vliegen, maar dat is voor mij op dit moment geen haalbare zaak.’

Positief activisme

Hij probeert om bewuster te eten: niet helemaal vegetarisch, maar wel een stuk minder vlees en vis dan een paar jaar geleden. ‘Dat zou nog wel iets beter kunnen, bijvoorbeeld door minder producten te kopen waarvoor veel water is gebruikt. Als iedereen maar avocado’s blij eten, dan werkt dat droogte en verdorring in de hand. Dat is funest voor onze biodiversiteit: alle verschillende soorten dieren, planten, micro-organismen en ecosystemen op onze aarde.’

Mátyás maakt zich veel zorgen over het verlies van biodiversiteit. Daarom probeert hij mensen mee te geven waarom we daar zuinig mee moeten omgaan. ‘Dat doe ik op een niet te activistische manier. Volgens mij werkt het averechts als je gaat zeggen dat we met z’n allen moeten stoppen met vliegen of vlees eten. Ik kies voor de positieve insteek. Dat houdt in dat ik laat zien hoe geweldig en divers de natuur is.’

‘Als ik een lezing geef aan kinderen, dan vraag ik bijvoorbeeld standaard aan een van de jongens en meisjes: “Hé goh, jij hebt een shirt aan. Waar is dat eigenlijk van

gemaakt?” Meestal blijven ze het antwoord schuldig. Dan vertel ik dat hun shirt is gemaakt van de katoenplant. Dat is een speelse manier om kinderen zich te laten realiseren dat we zonder de katoenplant veel kleren niet kunnen dragen.’ In de toekomst hoopt Mátyás nog meer mensen van allerlei lee ijden en achtergronden te laten zien waarom hij zo warm draait voor de natuur. Met als onderliggende boodschap: de natuur is belangrijk voor ons allemaal. ‘Uiteindelijk zou ik graag een eigen tv-programma of podcast hebben, waarin ik kan losgaan over mijn passie.’

Bio

1992 Geboren in Nijmegen 1999 Vond z’n eerste wilde slang in Hongarije 2011 Gaat biologie studeren aan de Universiteit Utrecht

2016 Master biologie aan de Universiteit Leiden 2019 Start met een vierjarig promotietraject bij Naturalis Biodiversity Center en de Vrije Universiteit 2020 Huisbioloog van het tv-programma De Vooravond 2022 Huisbioloog bij Jinek & Beau 2022 Huisbioloog in het radioprogramma van Jeroen van Inkel op NPO Radio 2 2022 Deelnemer De Slimste Mens 2022 Kinderboek Gif in het Dierenrijk

‘Toen ik een verrekijkertje kreeg, was het hek van de dam’

Kijken, lezen, doen

Tekst: Cynthia van Zwol

Win

Haaienhelden

Sommigen vinden ze fascinerend, anderen eng. Maar wat veel mensen niet weten, is dat haaien onmisbaar zijn voor het voortbestaan van de zeeën. Schrijfster Sophie van der Stap zwom op verschillende plekken met haaien. In haar kinderboek Haaienhelden laat ze aan de hand van bizarre weetjes en mooie verhalen zien dat haaien helden zijn en onze hulp nodig hebben. Freek Vonk schreef het voorwoord. En nog mooier: we mogen 5 exemplaren weggeven. wwf.nl/winactie

Kijken, kijken, niet kopen

De vakantietijd breekt aan en het is weer druk op Schiphol. Maar niet alleen toeristen reizen mee met het vliegtuig. Helaas worden er jaarlijks honderdduizenden dieren gestroopt voor de illegale handel en in beslag genomen door de douane. Sommige worden levend aangeboden, andere als souvenir verkocht of belanden in voedsel, een drankje of geneesmiddel op de zwarte markt. Een selectie daarvan is nu te zien in de tentoonstelling Dierbare Goederen in het Belasting & Douane Museum in Rotterdam. De boodschap: ook al zijn deze souvenirs soms makkelijk te koop, neem ze nooit mee! bdmuseum.nl

Film met korting

Kledingruil ketting

Een kledingstuk dat je niet meer draagt, maar nog heel goed is. Bijna iedereen kent dat wel. Wat is er nou beter dan het weggeven en er een leuk item voor terugkrijgen, zonder dat je daar veel moeite voor hoeft te doen? Dat kan bij The Clothing Loop. Het idee is dat tassen gevuld met kleding een route afleggen door een bepaalde stad of wijk. Komt er een tas bij je langs? Pak er wat leuks uit en stop wat moois terug. Daarna breng je de tas weer naar het volgende adres in de ketting. Er zijn al meer dan 350 kettingen met 8000 ruilers. Op clothingloop.org kun je zien of er al een ketting bij jou in de buurt is.

Terugkeer van de wolf

Op zoek naar een mooie natuurfilm?

Neem dan een

kijkje op het nieuwe natuurfilmplatform Cinecheetah. Wij mogen 50 procent korting geven op de prachtige en succesvolle natuurfilm Wolf, over de terugkeer van de wolf in de Nederlandse natuur. Ook kun je genieten van de exclusieve making off van de film, verteld door regisseur Cees van Kempen. Geïnteresseerd? Na aanmelding op cinecheetah.com kun je gebruikmaken van kortingscode WNF-FAW-VSL-7LA.

De jacht op de jaguar

WWF-ambassadeur Humberto Tan laat in zijn nieuwe documentaire zowel de schoonheid van de Surinaamse jungle als haar schaduwzijde zien: illegale wildlife handel. Hij gaat op zoek naar de jaguar, maar ook naar diegenen die haar opjagen. Vanaf 21 juni is De jacht op de jaguar te zien op Videoland

Achter de bomen

Natuurlijk is de Amazone prachtig en weten we dat het gebied ernstig bedreigd wordt. Maar waar komen die dreigingen vandaan? Wat was en is de rol van Europa? En hoe vergaat het de inheemse bevolking? In De toekomst van het Amazonewoud zet de Nederlandse econoom Pitou van Dijck de ontwikkelingen van dit magische regenwoud in historisch perspectief. Hij is daarbij niet zwaarmoedig, maar oplossingsgericht en geeft aan wat we kunnen doen om de Amazone een toekomst te geven. Een ideaal boek voor iedereen die wil weten wat er schuilgaat achter de dikke boomstammen in het Amazonewoud.

Win Goed

100 nationale parken

Van de geisers van Yellowstone tot de savanne van de Serengeti. En van de uitzichten van de Grand Canyon tot de gletsjers van Patagonië. De overweldigende natuur van nationale parken prijkt bovenaan de bucketlist van veel reizigers. In een special van reismagazine

Columbus Travel staan maar liefst honderd nationale parken. Met extra aandacht voor relatief onbekende nationale parken in Europa, want voor spectaculaire natuur hoef je niet ver te reizen. Plus: handige tips hoe je de parken kunt bezoeken zonder in massatoerisme te belanden, zodat je de natuur bijna voor jezelf hebt. We mogen 20 exemplaren weggeven! Kijk op wwf.nl/winactie

te voet

Om avonturen te beleven, hoef je niet ver te reizen. Sterker nog, neem als vervoermiddel eens de benenwagen. Wandelen is een laagdrempelige en gezonde manier om te ontdekken hoe mooi Nederland is. Wandel.nl staat boordevol inspiratie. Je vindt er tientallen prachtige tochten (met verschillende afstanden) in elke provincie en informatie over gezondheid en training. Ook leuk: je kunt testen wat voor type wandelaar je bent.

Leven met de zee

Zeg je Madagaskar, dan zeg je zee. Langs de 5000 kilometer lange kustlijn met honderden kleine eilanden vind je uitgestrekte mangrovebossen en enkele van de grootste koraalriffen ter wereld. Lokale vissersgemeenschappen beschermen er het zeeleven. Zo hebben hun gezinnen voedsel en een inkomen – nu en in de toekomst. Twee vissers leggen uit hoe zij zich inzetten voor een meer duurzame vangst.

Samenstelling: Sabine Bos en Marit de Bruijn, beeld: WWF-Madagaskar

Samson (33) zit in een comité dat het zeeleven in Beheloke beschermt. Hij wil zo veel mogelijk mensen bij duurzame visserij betrekken.

Als kind greep Samson elke kans om naar het strand te gaan. Toen hij begon met vissen, was hij verbaasd over de hoeveelheid vis die hij ving. Het was zo winstgevend dat hij na de zesde klas besloot te stoppen met school om al zijn tijd aan vissen te besteden. ‘In die periode was het makkelijk om als visser de kost te verdienen. Er visten niet zo veel mensen als nu en er was veel vis. Na een uurtje of twee kwamen we terug met volle pirogues (kleine, traditionele vissersboten red.).’

Zorgen voor de zee

Dat is nu wel anders. Steeds meer boeren komen naar de kust om als visser de kost te verdienen. Ze zoeken naar manieren om zichzelf te onderhouden, omdat hun land door klimaatverandering niet meer dezelfde hoeveelheid gewassen oplevert als vroeger. Samson: ‘Ze wisten dat dit gebied rijke koraalriffen heeft en dat het water wemelde van de vissen. Op een gegeven moment visten te veel mensen op een nietduurzame manier. Het gevolg: overbevissing en schade aan het koraal. Vissers gaven elkaar de schuld van het gebrek aan voedsel, maar niemand leek de oorzaak te zien.’

Samsons gemeenschap ging met WWF-Madagaskar samenwerken om de visserij te verduurzamen. In het begin

hoe de vissers hun werk- en leefomgeving in stand kunnen houden met beter beheer en nieuwe technologieën. Samen hebben ze regels opgesteld, zoals een verbod op de vangst van jonge vis. Ook schadelijk vistuig – zoals netten die de riffen beschadigen – werd verboden.

Onafhankelijkheid

‘Vissers uit omliggende kustdorpen komen ook naar ons gebied’, zegt Samson. ‘Sommigen gebruiken illegale vistechnieken, zoals kunstlicht ‘s nachts. Om dat te voorkomen, is het belangrijk om zo veel mogelijk mensen te betrekken bij de verduurzaming van de visserij.’

Hoewel hij blij is met de steun van organisaties en instellingen, zou Samson graag zien dat zijn gemeenschap onafhankelijker wordt in het beheer van het gebied. Daarom moeten ze volgens hem hun kennis van regelgeving vergroten en hun samenwerking met het ministerie van Visserij verbeteren. ‘Het medebeheer van onze zee en de hulpbronnen die we uit de zee halen is heel belangrijk. Als gemeenschap moeten we leren hoe we onze zee gezond houden. We moeten ervoor zorgen dat iedereen zich aan de regels houdt. Dat is in het belang van ons allemaal.’

veranderde er niet veel, maar na een tijdje merkten vissers dat ze weer meer en ook grotere vissen vingen. Toen Samson deze positieve verandering zag, realiseerde hij zich dat hij duurzame visserij moest gaan promoten. ‘Ik besefte dat we voor de zee moeten zorgen, omdat de zee ook voor ons zorgt.’ Hij begon aan anderen uit te leggen hoe het rif werkt en

Iedereen kan helpen ‘Zelfregulerende kustgemeenschappen zijn cruciaal voor de bescherming van de zee van Madagaskar’, zegt Mialisoa Raharimanana van WWF-Madagaskar. ‘De mensen zijn afhankelijk van de visserij en het merendeel van de vangst wordt nationaal en internationaal verkocht. Dat betekent dat duurzame visserij – een direct resultaat van het harde werk van mensen als Samson – bijdraagt aan de consumptie van duurzaam gevangen vis en octopus in verschillende delen van de wereld. Om de impact van ons lokale werk te vergroten, zouden kustgemeenschappen wereldwijd op deze manier moeten werken. En zouden consumenten moeten kiezen voor duurzame vis-, schaal- en schelpdierproducten. Zo helpen we allemaal mee aan een verantwoord gebruik van de zee.’

‘Ik zie het als mijn plicht de zee te beschermen’

Ernestine Perline (29) is voorzitter van de vissersvereniging van Marohata. Deze moeder van vier begeleidt haar dorpsgenoten bij het gebruik van duurzame visserijmethodes en het opzetten van lokaal beheerde zeegebieden.

In 2013 daalde de visstand in deze regio drastisch. Dat had te maken met illegale visserij. ‘Vroeger vingen we genoeg vis om geld te sparen, sindsdien leven we van dag tot dag’, zegt Ernestine Perline. ‘De mensen zijn gefrustreerd door de teruglopende vangsten. Ze worden snel boos en sommigen zijn zelfs gaan stelen.’

Toch gelooft Ernestine in haar gemeenschap. ‘Ondanks de tegenslagen ben ik nooit gestopt met het organiseren van bijeenkomsten. Ik wil mensen bewustmaken van het belang van samenwerken en een duurzaam beheer van onze kustgebieden. Tijdens deze bijeenkomsten benadruk ik altijd het belang van de zee voor ons voortbestaan. En van de naleving van de visserijwetten die ons daarbij helpen. Veel mensen in de gemeenschap beseffen daardoor dat duurzame visserij ons weer toekomst geeft.’

Goede opleiding

‘We zijn op de goede weg wat betreft gedragsverandering’, zegt Ernestine. ‘Toch is het belangrijk dat de partners die ons helpen, zoals WWF, met ons blijven samenwerken totdat we de visserij weer zelfstandig kunnen beheren. Dan kan

alleen als de gemeenschap goed is opgeleid en verschillende manieren heeft om inkomsten te genereren. Daarom zijn we begonnen om meer mensen in de gemeenschap te leren lezen. De partnerorganisaties helpen ons bij het opzetten van beheerplannen en bij visserijmaterialen die duurzamer zijn, zodat wij ermee aan de slag kunnen.’

Sleutelrol

Ernestine werkt samen met WWF-Madagaskar aan duurzame kustvisserij. Het project biedt hulp aan lokale gemeenschappen die wonen en vissen in de buurt van de nationale parken van het land. ‘Ernestines dorp is alleen via de zee bereikbaar, daarom heeft zij een sleutelrol in de communicatie met de rest van de gemeenschappen’, zegt Mialisoa Raharimanana. ‘Ze helpt bij de verduurzaming van de lokale visserij en het behoud en herstel van de natuur, zoals koraalriffen en mangroves langs de kust. Deze riffen en kustbossen zijn niet alleen de kraamkamers voor vissen, maar beschermen de kust ook als natuurlijke golfbrekers tegen de invloeden van extreem weer.’

‘Duurzame visserij geeft ons dorp weer toekomst’

Grijs voor groen

We zijn gewend om jongeren te zien demonstreren tegen de opwarming van de aarde, maar ook ouderen maken zich grote zorgen om de toekomst. Misschien niet voor zichzelf, maar wel voor de generaties die na hen komen. Deze vier senioren zetten zich in voor een groenere toekomst.

Tekst: Ernest Marx, beeld: Sicco van Grieken, Sabine Bos

Corina van Arnhem (71) is voorzitter van Grootouders voor het Klimaat, een groep bezorgde senioren die wil bijdragen aan een leefbare wereld voor de volgende generaties. Corina begon ooit als universitair docent politicologie, maar schoolde zich om tot hovenier en landschapsarchitect.

‘Mijn liefde voor de natuur is me met de paplepel ingegoten. Mijn vader had in Rotterdam een volkstuintje waar ik vaak mee naartoe ging. Op mijn achtste oogstte ik daar mijn eerste sla. Later heb ik dertig jaar een botanische tuin gehad die toegankelijk was voor publiek. Liefde voor de natuur moet je als kind toch een beetje meekrijgen. Daarom heb ik me na mijn pensioen aangesloten bij Grootouders voor het Klimaat. Ik weet het nodige van politiek en ecologie. Dus ik dacht: hier kan ik iets wezenlijks bijdragen aan natuurbehoud. Ik heb zelf acht kleinkinderen en maak me ernstige zorgen over wat zij voor een toekomst zullen hebben. Ik lig daar ‘s nachts echt wakker van.’

Hoe ziet u die toekomst voor zich?

‘Ik ben somber, want de mens put de aarde uit. We hebben mondiale elites die geen enkele moraliteit hebben en alleen maar bezig zijn met geld verdienen. Ze bekommeren zich niet om het welzijn van mens, dier en natuur. Maar ik ben een optimistisch persoon. Ik houd hoop. Ik zie dat er klimaatbewegingen op gang zijn gekomen van jonge mensen, die zich bijvoorbeeld verenigen in Extinction Rebellion. Ook in mijn leeftijdsgroep zetten veel mensen zich als vrijwilliger in voor de natuur. Het onderwerp leeft meer dan zo’n vijftien jaar geleden. Logisch, in diezelfde tijd is de natuur ernstig verslechterd.

Ik ben drie jaar geleden verhuisd naar een boerengebied in Friesland. Ik zie hier vrijwel geen vogels meer. Het platteland is gewoon dood. Maar gelukkig zijn er steeds meer mensen die de ernst van de zaak inzien.’

‘Ik heb kleinkinderen en maak me zorgen over hun toekomst’

Jan Terlouw (91) heeft zich als politicus, wetenschapper en schrijver altijd ingezet voor natuurbehoud. Afgelopen najaar publiceerde hij de novelle Wankele Wereld. Daarin pleit hij er opnieuw voor om verstandiger met onze planeet om te gaan.

‘Zorgen over de natuur heb ik al bijna mijn hele leven. Ik weet nog dat het me op mijn veertiende al verontrustte dat na de oorlog de opkomende industrieën vrijelijk hun afvalstoffen mochten lozen. Het duurde tot diep in de jaren 60 voordat we wetten kregen tegen water-, bodem- en luchtverontreiniging. Dat vond ik onbegrijpelijk. Ik heb klimaatontwikkelingen mijn hele leven gevolgd en me er altijd druk over gemaakt. Nu ben ik stokoud. Maar als oud-politicus, natuurwetenschapper en schrijver vind ik dat ik mijn kennis moet blijven gebruiken om mensen te waarschuwen. Ga beter met de natuur om! In al het beleid moeten we de natuur weer centraal stellen. Anders redt de mensheid het niet. Ik heb een heleboel achterkleinkinderen en maak me erg ongerust over hun toekomst.’

Hoe komt het dat de mens het zo ver heeft laten komen?

‘Doordat we te erg gericht zijn op eigenbelang: hoe krijg ík het beter? Hoe krijg ík het makkelijker? Hoe word ík rijker? We zijn niet gericht op evenwicht en zorgvuldig natuurbeheer. Wetenschappers weten al heel lang hoe schadelijk dat op den duur voor de mensheid zelf is. Maar pas deze eeuw begint de ernst hiervan tot de bevolking door te dringen. Nu moeten we durven om besluitvaardig op te treden. Dat zal helemaal niet meevallen. Kijk wat we hebben opgebouwd: over de hele wereld kun je tegenwoordig in elk dorpje een liter olie voor een kleine prijs kopen. Dat is een geweldige verworvenheid. Het is een gigantische taak om dat in enkele tientallen jaren te vervangen door een soortgelijke infrastructuur van duurzame energie. Dat is zeker niet makkelijk, maar het kan wel.’

‘De mens is gericht op eigenbelang’

Cees de Vos (72) zet zich al jaren in als vrijwilliger voor WWF. De projecten waarbij hij betrokken is, zijn gericht op bewustwording en samen in actie komen voor een schonere leefomgeving voor mens en dier.

‘Vroeger heb ik het alarmerende milieurapport van de Club van Rome natuurlijk meegekregen. Maar destijds dacht ik dat “ze” die problemen wel zouden oplossen. Zo ben ik lang blijven denken. Tot ik een keer de Voetafdruktest van het Wereld Natuur Fonds deed. Daaruit bleek dat als iedereen zou leven zoals ik toen, we wel vier aardbollen nodig zouden hebben. Ik moest dus zelf ook iets doen! Ik heb zonnepanelen genomen en ik rij inmiddels elektrisch. Nadat ik in 2015 met pensioen ging, heb ik me aangesloten bij een club waarmee we elke maandag en vrijdag op het strand van Katwijk plastic afval opruimen. Natuurlijk los je daar het mondiale probleem niet mee op. Maar je laat wel aan anderen zien: er is een probleem en dat moeten we samen aanpakken! Daarnaast heb ik als vrijwilliger voor WWF talloze kinderen lesgegeven over het plastic probleem en hebben we samen zwerfafval opgeruimd. Zo betrek je kinderen actief en laat je zien hoe het anders kan.’

Waarover maakt u zich het meest zorgen?

‘Dat er zoveel mensen zijn die de huidige klimaatproblemen niet serieus nemen. We zagen het met de Provinciale Statenverkiezingen. Blijkbaar waren er een heleboel mensen van overtuigd dat kiezen voor BBB een soort tegenstem was. Maar dan met name een tegenstem die zegt: “Jongens, doe niet zo moeilijk. We kunnen best wel blijven leven zoals we nu doen. Waarom zou ik geen vlees meer mogen eten?!” Het beangstigt me het meest dat het zo moeilijk is om mensen mee te krijgen in de urgentie. We moeten nu noodzakelijke stappen zetten om te zorgen voor een gezondere planeet.’

‘Weinig mensen nemen het klimaatprobleem serieus’

Elise Bauw (84) eet al een aantal jaar geen vlees meer. Ze doet haar boodschappen het liefst bij biologische telers in de buurt. Ze leeft zo duurzaam mogelijk en stoort zich soms aan de onverschilligheid van anderen op dat vlak.

‘De opwarming van de aarde vind ik erg zorgelijk. Wij gingen vroeger met het gezin weleens op wintersport. Niemand vroeg zich toen af of er genoeg sneeuw zou liggen. Dat is tegenwoordig wel anders. Nu hoor je geregeld dat mensen maar in een heel klein gebied kunnen skiën of langlaufen. En vaak niet eens op natuurlijke, maar op kunstmatig opgespoten sneeuw. Ook de berichten over smeltende ijskappen baren me zorgen. Eigenlijk ben ik me altijd zeer bewust geweest van de zorg voor de natuur. De laatste jaren is dat erg toegenomen door alle berichten die ik daarover via de media tot me krijg.’

Op welke manier hebben die berichten uw levensstijl beïnvloed?

‘Ik ben gek op dieren. Door wat ik inmiddels weet over dierenleed in slachterijen en allerlei ziektes die je kunt oplopen door vlees te eten, heb ik de knop omgezet. Sinds een aantal jaar eet ik vegetarisch. Ik vind duurzaam leven belangrijk. Ik heb vroeger wel auto gereden, maar al tientallen jaren doe ik mijn boodschappen uitsluitend op de fiets. Dan rij ik naar biologische kwekers in de omgeving voor verse en lokale groenten, fruit en aardappelen. Het stuit me tegen de borst dat sommige mensen groente en fruit buiten het seizoen kopen – want dan moet het helemaal uit het buitenland komen. Er is zoveel lekkers in eigen land! Sommige mensen zijn nu eenmaal onverschillig. Er zijn er ook zoveel die slordig en gemakzuchtig zijn en hun afval zomaar in de natuur gooien. Ze zouden veel vaker teruggefloten moeten worden. Maar ze nemen het niet van je aan. En dat is iets wat mij zorgen baart. Dan denk ik toch wel: waar moet dit naartoe?’

‘Soms denk ik: waar moet dit naartoe?’

Wijze raad 4 tips van senioren

Jan Terlouw

Stel de natuur weer centraal

‘Jongens, let niet op je eigen comfort en je eigen voordelen. Hou op met dat idee van groei en winst. Met dat systeem zul je het nooit redden. We moeten naar een ander economisch systeem. Er is namelijk ook een heel goede samenleving mogelijk waarin we niet groeien, maar gelijk blijven of zelfs wat verminderen. Dat zal na al die overconsumptie en overmatige groei van de laatste paar honderd jaar nodig zijn om de herstelslag te maken. We moeten echt de rechten van de natuur centraal stellen. Alleen dan kunnen we het redden.’

Elise Bauw

Zorg ervoor dat je de juiste keuzes kunt maken

‘Wees goed geïnformeerd, zodat je de juiste keuzes kunt maken en de informatie ook weer kunt doorgeven aan anderen en aan volgende generaties. Wees niet onverschillig en gooi je troep niet zomaar weg met de gedachte: nou ja, het zal mijn tijd wel duren. Anders denk ik dat we naar een heel nare wereld toe gaan. En is dat dan nog te herstellen? Er gaat nu al zoveel vuil de lucht in. Ik heb al gehoord dat we aan de late kant zijn. Maar ze zeggen altijd: zeg nooit nooit. Ik houd hoop.’

Cees de Vos

Test wat jouw leefstijl voor impact heeft

‘Doe de Voetafdruktest (wwf.nl/voetafdruk) en zie wat jouw leefstijl voor invloed heeft op de aarde. Weet dat er dingen anders moeten. Eerlijk gezegd heb ik wel vertrouwen in de jongste generatie. Als ik namens WWF lesgeef op basisscholen, zie ik de impact die de boodschap op kinderen heeft. Ik weet dat ze naar huis gaan en hun ouders aanspreken op het feit dat ze wellicht hun afval niet scheiden. Of dat ze te veel plastic gebruiken. Ik merk dat de basisschooljongeren daar echt wat mee doen. Het draait allemaal om bewustwording.’

Corina van Arnhem

Plant een boom en vertroetel die

‘Ik zou graag zien dat jonge mensen veel meer bomen planten. Als iedereen dat zou doen, helpen we daar het klimaat ontzettend mee vooruit. De afspraak is dat in Nederland in 2030 minstens 30 procent van ons grondoppervlak uit beschermde natuur bestaat. Daar zijn we nog lang niet. We hebben nu nog maar 15 procent aan beschermde natuur. Als alle jongeren een boom planten, helpt dat. Je vindt vast wel een plekje en zet hem anders gewoon op je balkon in een pot. Plant je eigen boom en vertroetel die!’

Groen doen

Vernieuwende ideeën en initiatieven om de wereld beter achter te laten

Tekst: Jaap Backx

Gezocht: aanpoters

Een landschap vol miniatuur-natuurgebiedjes. Dat is de droom van natuurfotograaf Ruurd Jelle van der Leij en muzikant Ruben Hein. Om dat voor elkaar te krijgen, bedachten de vrienden een plan. Hun motto: biodiversiteitsherstel, we doen het zelf wel! Op zoveel mogelijk plekken planten ze struiken en bomen. Dat doen ze samen met landeigenaren die hun gebied willen vergroenen en vrijwilligers die helpen aanpoten. Via hun site kun je ook bomen en struiken doneren. Ga naar aanpoten.nu.

En verder:

Het zwarte goud Zachte revolutie Boombommetjes

Vegan cheerleaders

Vegan cheerleaders. Zo noemen Maarten Gomes en Myrthe van der Vlis zichzelf weleens grappend. Met hun bedrijf Plant B willen ze plantaardig eten zo makkelijk mogelijk maken. Het geheime wapen: de diepvries. De kant-en-klare gerechten van Plant B worden meteen ingevroren, waardoor de smaak en voedingsstoffen behouden blijven. Vervolgens bezorgt Plant B ze ijskoud thuis. ‘Door met diepgevroren producten te werken gaan we verspilling tegen’, zegt Myrthe. ‘Mensen halen onze maaltijden pas uit de vriezer wanneer ze die gaan eten. Dus er ligt niets in de koelkast te verpieteren als je dag onverhoopt anders loopt.’

Het zwarte goud

In veel tuinen gebeurt iets onlogisch. We halen plantenresten weg om het netjes te maken. Vervolgens kopen we in een tuincentrum compost – die is gemaakt van plantenresten. Terwijl je groenafval prima thuis kunt omtoveren tot een voedingsbron voor je tuin. Dat is bovendien makkelijk, goedkoop en duurzaam. Om zoveel mogelijk mensen aan het zwarte goud te krijgen, heeft een clubje enthousiastelingen uit Raalte de Compostbrigade opgericht. Op compostbrigade.nl vind je een complete gids voor verschillende compostmethoden.

Verfspoelwater wordt drinkwater

Wekelijks spoelen we miljoenen liters vuil verfwater door de gootsteen. Daarin zitten microplastics die via het riool in het oppervlaktewater belanden. Dat moet anders, dacht schilder Jeroen Oostveen van Freshpaint uit Woerden. Hij sloot zich aan bij Clean Water Global, een initiatief om verfspoelwater te recyclen. Van de vaste stoffen uit het water wordt plamuur gemaakt. De rest is drinkwater. Collega-schilders en particulieren uit de provincie Utrecht kunnen hun afvalwater bij Jeroen inleveren. ‘Het werkt heel simpel’, zegt hij. ‘Zet een emmer in de gootsteen en spoel daarin je rollers en kwasten uit. Deksel erop en breng hem naar een CWG-inleverpunt in de buurt. Die vind je op cleanwaterglobal.be. Wij kunnen ook jouw rollers en kwasten reinigen. Daardoor hoef je geen nieuwe spullen te kopen en ook dat is beter voor het milieu.’

Boombommetjes

Bosbranden nemen wereldwijd toe. Overal verliezen we grote bosgebieden door vuur. Met het oog op klimaatverandering en biodiversiteitsherstel is het van levensbelang dat die miljoenen hectaren braakliggend land zo snel mogelijk weer bos worden. Maar hoe krijg je dat voor elkaar? Bij de Canadese start-up Flash Forest zoeken ze de oplossing in technologie. Met drones brengen ze gebieden in kaart en vervolgens droppen ze vanuit de lucht boombommetjes met zaden en schimmels. Zo kunnen ze tot tien keer sneller planten dan met de hand. Hun missie is om vanaf 2028 jaarlijks 1 miljard bomen te planten.

Zachte revolutie

Dat de landbouwsector onder spanning staat, is geen nieuws. En dat dit voor boosheid zorgt ook niet. Maar er is ook een ander boerengeluid. Caring Farmers is begonnen als een diverse groep agrariërs die zich sterk maakt voor natuurinclusieve landbouw. Tegelijkertijd benadrukken ze dat boeren het systeem niet alleen kunnen veranderen – we zullen het met z’n allen moeten doen. Daarom nodigt Caring Farmers allerlei soorten mensen en organisaties uit om zich aan te sluiten bij de beweging. Een groeiende groep wetenschappers, dierenartsen, bedrijven, goede doelen (waaronder WWF) en consumenten doet mee. Ben je ook voor een zachte landbouwrevolutie? Kijk dan eens op caringfarmers.nl

Broodnodige verandering

Je kent ze vast. De plastic clipjes waarmee je zakken brood, eierkoeken en bolletjes dichthoudt. In totaal gaat het om honderden miljoenen stukjes wegwerpplastic per jaar. In het beste geval belanden ze in de afvalemmer, maar je ziet ze ook vaak op straat slingeren. Gelukkig is er een duurzaam alternatief in de vorm van karton of papier. Via operatiebroodclipje.nl proberen KarTent – producent van kartonnen gebruiksartikelen – en greenfluencer The Happy Activist alle bakkers van Nederland over te laten stappen op karton. En er is meer goed nieuws, want ook Albert Heijn gaat voor papieren clips. Die stap scheelt alleen al zo’n 125 miljoen stukjes wegwerpplastic per jaar!

SCHOON GEWETEN

Wat is het probleem?

Ons gootsteenkastje staat vol schadelijke schoonmaakproducten. De meeste luchtverfrissers, wc-reinigers en wasverzachters tasten de lucht en het water aan met chemische oplosmiddelen, drijfgassen, fosfaten en microplastics. Chloor, spiritus en wasbenzine zijn bovendien niet goed voor je gezondheid. Veel schoonmaakmiddelen bevatten ingrediënten uit aardolie, een niet-duurzame grondstof die veel CO2-uitstoot veroorzaakt. De plastic verpakkingen vormen ook een probleem. En een groot deel van de producten bestaat uit water, waardoor het vervoer ervan onnodig belastend is. Zelfs als je ecologische middelen gebruikt, kan het zijn dat je bijdraagt aan milieuvervuiling.

SCHOON GEWETEN

Hoe erg is het?

Stoffen als fosfaat en chloor brengen ernstige schade toe aan het waterleven. Fosfaten stimuleren de groei van algen, waardoor het zuurstofgehalte en de biodiversiteit in het water afnemen. Chloor en ammoniak verdampen bij kamertemperatuur en tasten de luchtkwaliteit aan. Goed voor je eigen gezondheid is het ook niet. Uit onderzoek blijkt dat werken met chemische schoonmaakmiddelen een verminderde longfunctie kan opleveren. Sommige middelen bevatten bovendien microplastics. Deze minuscule plasticdeeltjes komen in oceanen terecht. Daar vormen ze een bedreiging voor ecosystemen en uiteindelijk voor de gezondheid van dier en mens.

Schoon schoonmaken

5 tips voor thuis

Tip 1: Koop ecologische producten

Wees wel kritisch, want ecologisch is geen beschermd keurmerk en niet alle ecologische schoonmaakmiddelen zijn goed voor het milieu. Op keurmerkenwijzer.nl vind je betrouwbare keurmerken voor schoonmaakmiddelen, zoals EU Ecolabel, Nordic Swan Ecolabel en Nature Care Product.

Tip 2: Zorg dat je de ingrediënten begrijpt

Zoek uit wat de termen op de verpakking betekenen. Zijn ze gebaseerd op aardolie? Bevatten ze plastics zoals acrylaten? Of staat er een grote driehoek met een uitroepteken op? Kies dan een ander product.

Tip 3: Kies verpakkingen met zo weinig mogelijk plastic

Sommige middelen worden verkocht in sterk geconcentreerde vorm, bijvoorbeeld wastabletten en allesreinigers. Die kun je thuis oplossen in water en bewaren in een glazen of metalen fles. Met navulpakketten kun je keer op keer dezelfde fles gebruiken.

Tip 4: Gebruik koud water

Een heel simpele manier om milieuvriendelijk schoon te maken, is koud water gebruiken. Het opwarmen van water kost veel energie en is daardoor belastend voor het milieu.

Tip 5: Weg met microvezeldoekjes

Vervang microvezeldoekjes en schuursponsjes door katoenen doekjes en een spons van plantaardige materialen. Als je kunststof poetsdoekjes in de wasmachine gooit, dan komen er elke wasbeurt vele miljoenen plastic microvezels vrij. Veel van deze microplastics belanden uiteindelijk in zee. Katoenen doekjes zijn biologisch afbreekbaar.

SCHOON GEWETEN

Wat doen we eraan?

In de supermarkt kun je voor elk klusje een apart schoonmaakmiddel vinden. Maar kalkaanslag en vuil kun je prima te lijf gaan met azijn of soda. Eigenlijk heb je voor een schoon huis – en een schoon geweten – maar zes producten nodig die je overal voor kan gebruiken: natuurazijn, (baking) soda, groene zeep, ossengalzeep, citroen en zout. Al deze middelen zijn milieuvriendelijk, overal verkrijgbaar en heel betaalbaar.

Gelukkig is niet alles wat in de schappen ligt een ramp voor het waterleven. Bedrijven als Seepje, Marcel’s Green Soap, Ecover, Naiked, Ecopods, Zo, Ocean Saver en Sophie Green maken producten die (bijna) volledig biologisch afbreekbaar zijn. Het is nog steeds geen goed idee om een teiltje van dit sop in de tuin te gooien, maar voor gebruik in huis zijn deze producten een prima alternatief.

Los van wat we zelf kunnen doen, werkt de Europese Commissie aan een Chemicals Strategy voor een gifvrije leefomgeving in 2030. Door middel van strengere wetgeving wil de EU onder andere de meest schadelijke chemicaliën uit consumentenproducten weren.

Column

Elke editie een gastcolumn van een natuurliefhebber over wat hem of haar bezighoudt op het gebied van natuur en milieu. Deze keer: ecoloog en filmmaker Ruben Smit.

Ik heb de afgelopen jaren veel meegemaakt. Daardoor is mijn blik op de wereld – in het bijzonder op de natuur –gewijzigd. Allereerst en vooral ben ik ruim drie jaar flink ziek geweest. De ziekte van Lyme zorgde voor een existentiële crisis. Mijn leven was niet veel meer waard, mijn zintuigen haperden en ik was overgevoelig voor licht en geluid. Door deze fysieke malheur werd ik sterfelijker. Ik bleek ook maar gewoon een wezen van vlees en bloed dat geveld werd door een bacteriële infectie. In die duistere tijd heb ik de dood in de ogen gekeken. Door mijn eigen kwetsbaarheid ben ik anders naar de natuur gaan kijken. Voorheen zag ik de natuur als de leefwereld van planten en dieren waar – in de ideale situatie - de mens zo min mogelijk invloed heeft. Een visie met gradaties. Zo was voor mij een jaguar in de Amazone meer ‘natuur’ dan een edelhert op de Veluwe – laat staan een grutto in de weide. Een visie waarmee ik altijd worstelde. Want zijn wij mensen dan geen natuur?

Het antwoord hierop is voor mij sinds mijn ziekte eenduidig: dat zijn we uiteraard wel! Wij als rechtop lopende primaten zijn net zo kwetsbaar en sterfelijk als de Tasmaanse duivel. Dat heeft corona ons wel laten zien. De mensheid kan zo verdwijnen als het ‘juiste’ virus zich openbaart. Mijn nieuwe visie op natuur heeft grote gevolgen. Als de mens natuur is, dan is alles om ons heen ook natuur. Van het straatgras tussen de stoeptegels tot het zilvervisje in de wc. Het vergt tijd om dit goed te laten indalen, dat besef ik. Ik zal het makkelijker maken. Stel je een wereld voor waarin de mens recent is uitgestorven. Onze huizen zijn overwoekerd door bomen en struiken, waarin oehoes leven en waaraan herten knabbelen. Onze lijken zijn massaal opgegeten door monniksgieren, miljarden aaskevers, vliegen, schimmels en bacteriën. Komt het binnen? Wij zijn natuur. Deze visie heeft wel consequenties. Want als wij natuur zijn, waarom zouden er dan überhaupt nog natuurgebieden moeten bestaan? Laat staan natuurbeschermingsorganisaties? Want waartegen zou je jezelf als mensheid moeten beschermen? Als het met één soort goed lijkt te gaan, is het wel de mensheid. Op die manier denken heeft trouwens wel zo zijn voordelen. Weggeredeneerd is de stikstofcrisis, want alles is tenslotte natuur. Mais, brandnetels of klokjesgentiaan, wat maakt het uit? Het begrip biodiversiteit is niet langer relevant meer. Zou je denken?

Maar terug naar die allesomvattende vraag: waarom zou er nog natuurbescherming nodig zijn? Dat zal ik simpel uitleggen. Zie de hele planeet aarde als een groot natuurreservaat waarin wij mensen mogen leven. Zolang de bodem, het water en de lucht schoon en gezond zijn, zal er leven zijn in allerlei verschijningsvormen. En is er dus bestaansrecht voor de mens. Volg je me nog?

‘Natuurgebieden bestaan niet’

De voetafdruk van...

Hoe scoren Nederlanders op de vier thema’s die samen onze ecologische voetafdruk bepalen?

Tekst: Ernest Marx

Auteur en stemacteur Susan Muskee (30) woont samen met haar man. Haar voetafdruk is weliswaar kleiner dan die van een gemiddelde Nederlander, maar ze ziet zeker ruimte voor verbetering. ‘Ik ga vooral letten op mijn voeding.’

Wonen

‘Ik woon in de binnenstad van Deventer in een 18e-eeuws pand. Zeven jaar geleden is dat helemaal gerenoveerd en zijn er goed geïsoleerde appartementen in gemaakt. Sowieso letten we goed op ons energiegebruik. Sinds de stijging van de energieprijzen zetten we de thermostaat standaard op achttien graden in plaats van op twintig. Daarnaast zijn we zuinig met water. In onze badkamer hangt een lamp met een bewegingssensor. Na vijf minuten gaat hij vanzelf uit. Dus als ik onder de douche een beetje sta weg te dromen, wordt het na vijf minuten donker. Dan moet ik de douche uit om de lamp weer aan te krijgen. We houden onze douchetijd dus niet in de gaten met een zandloper, maar met die lamp.’

Voeding

‘Groente en fruit koop ik meestal vers. Alleen let ik er nooit op of ze wel van het seizoen zijn. Als ik denk: ik heb nu zin in aardbeien, dan koop ik die. Terwijl ze buiten het seizoen natuurlijk van ver of uit een verwarmde kas komen. Maar in die keuze laat ik me niet leiden door duurzaamheid. Daarop zou ik wat meer gefocust mogen zijn. Als het kan, kies ik wel altijd voor biologisch. Daarnaast kook ik thuis uitsluitend vegetarisch. Buiten de deur eet ik soms vlees, maar ik haal het nooit in huis. Daar ben ik zo’n drie jaar geleden mee gestopt. Vanwege mijn liefde voor dieren kon ik dat niet meer naar mezelf toe verantwoorden. De volgende stap is helemaal vegetarisch of zelfs vegan. Maar ik hou zo van een gebakken eitje… Wel scharreleieren van de lokale boer!’

Lifestyle

‘Goedkoop is duurkoop. Daar geloof ik echt in. Ik hou van mooie spullen en heb voornamelijk wat duurdere designmeubelen in huis. Die heb ik al jaren en ze zijn behoorlijk tijdloos. Zulke aankopen doe ik weloverwogen. Helaas ben ik met kleding iets minder duurzaam. Ik koop weleens in fast fashion-winkels als de H&M. Maar als ik daar kan kiezen voor een shirtje van vijf of vijfentwintig euro, ga ik voor de duurdere met een net wat betere stof. Wat ik niet meer draag, breng ik naar een kringloopwinkel. Dat doe ik ook met boeken, want als auteur lees ik uiteraard veel. Ik heb een e-reader, maar soms ga ik voor papier. Dus eens in de zoveel tijd puilt mijn boekenkast uit. Als ik niemand in mijn directe omgeving blij kan maken, gaan de boeken naar de kringloop of ik zet ze in een minibieb.’

Vervoer & vakantie

‘Het verbaast me dat ik hier slechter scoor dan de gemiddelde Nederlander. Ik werk nota bene thuis! Mijn woonwerkverkeer is een trap naar beneden. Maar het is natuurlijk vervoer én vakantie – en het zit hem in die laatste. Ik reis niet veel, maar voor vakanties ga ik graag verder weg. Dat is dan met het vliegtuig. Maar alleen als het niet anders kan. Stedentrips binnen Europa doe ik altijd met de trein of auto. En als ik in Nederland naar een boekwinkel moet voor een signeersessie, kijk ik of dat met het ov kan. Maar meestal is de auto efficiënter. Ik zou graag elektrisch rijden, maar de actieradius van betaalbare elektrische auto’s is jammer genoeg nog niet zo groot. Zodra dat verandert, stap ik direct over.’

‘Ik dacht dat ik best duurzaam bezig was.’

2,6 aardbollen

De testuitslag van Susan is 4,34 hectare. Als iedereen zou leven zoals zij, hebben we 2,6 aardbollen nodig. Daarmee doet ze het beter dan de gemiddelde Nederlander.

Susan: ‘Ik schrok toch een beetje van mijn uitslag. Ik dacht dat ik best duurzaam bezig was, maar 2,6 aardbollen vind ik best veel klinken. Er is dus ruimte voor verbetering. Ik ga vooral beter letten op mijn voeding en wil nog vaker verse en lokale producten kopen.’

De gemiddelde Nederlander heeft een voetafdruk die neerkomt op 3,3 aardbollen. De gemiddelde Amerikaan scoort 4,8 aardbollen. De gemiddelde Keniaan 0,6 aardbol.

Benieuwd naar jouw voetafdruk? Doe de test op wwf.nl/voetafdruk

EEN APPJE ALS DE OLIFANT KOMT

De zon gaat bijna onder boven de Afrikaanse savanne. Een hongerige olifant nadert een dorpje. Hij kan de mais en het suikerriet al ruiken. Vlak voordat hij door het hek om de akkers breekt – en dus vlak voor een confrontatie tussen olifant en boeren die voor beide partijen levensgevaarlijk is – wordt hij betrapt door een smart camera.

Tekst: Paul Q de Vries

Direct ontvangen het dorpshoofd en de rangers een WhatsAppbericht. Ook gaat er een signaal naar een wachttoren vlak bij het dorp. Lichten flitsen aan en dan galmt de stem van Céline Dion over de velden: ‘Near, far, whereeeeeeeever you are...’ De olifant flappert met zijn oren, draait zich om en draaft ervandoor.

Door de inzet van technologie om wilde dieren (en mensen) te beschermen, zal dit scenario binnenkort werkelijkheid worden. ‘De keuze voor de muziek is geen waardeoordeel’, grijnst Tim van Deursen, oprichter van Hack the Planet, een non-profitorganisatie die deze Elephant Repeller ontwikkelt. ‘Op de playlist staan ook de Beastie Boys en het gezoem van bijen. Het belangrijkst is dat olifanten telkens iets anders horen, zodat ze niet gaan wennen aan de alarmgeluiden.’

Van Deursen kwam op dit idee toen hij zag hoe mensen in Gabon olifanten wegjagen. ‘Ze rennen naar buiten en beginnen met stokken op lege olievaten te slaan. Het principe van de Repeller is hetzelfde, maar dan verrijkt met kunstmatige intelligentie. De camera’s kunnen verschillende diersoorten leren herkennen en sturen indien nodig alerts via een satellietverbinding.’

Chip in de hoorn

De automatische olifantenverschrikker wordt binnenkort uitgeprobeerd in Zambia. In het Gonarezhou-park in Zimbabwe test Van Deursen nu een ander systeem: sensors die stropers detecteren. ‘Stropers hebben altijd twee dingen bij zich: een geweer en een telefoon. Die telefoonsignalen kun je opvangen en de locatie doorsturen naar parkwachters.’

Deze anti-stroperijsensors moeten met name neushoorns beschermen, die gestroopt worden om hun hoorns. Maar er is nog veel meer technologie bedacht voor deze met uitsterven bedreigde giganten. Zo heeft Smart Parks, een andere Nederlandse non-profitorganisatie, de nieuwste generatie neushoorntrackers uitgebracht. Deze RhinoEdge

Puck 50 is een implantaat voor in de hoorn met gpstechnologie. Hij wordt aangestuurd via bluetooth vanaf een smartphone en geeft elk uur locatie-updates voor real-time monitoring. Verder heeft het apparaat een geïntegreerde antenne, bewegingssensoren en een batterij die tot twee jaar meegaat. Rangers en onderzoekers kunnen de neushoorns zo secuur in de gaten houden.

Smart Parks ontwikkelt verder detectietechnologie die waarschuwt wanneer dieren door hekken breken. Ook is het bedrijf bezig met telecommunicatienetwerken vanuit de internet of things-gedachte. ‘Dat wil zeggen dat allerlei objecten via internet met elkaar communiceren’, zegt medeoprichter Tim van Dam. ‘Bijvoorbeeld via een chip in de hoorn van een neushoorn. Of via zenders in halsbanden bij bekende “probleemdieren” in groepen leeuwen en hyena’s, die het bijvoorbeeld op vee hebben voorzien. Met onze technologie kun je dieren volgen, maar ook mensen of voertuigen. Al die informatie komt samen in een controleruimte waar parkbeheerders op een dashboard zien wie waar is en wat er speelt in het park – en op basis van die informatie beslissingen nemen.’

Tim van Deursen (tweede van rechts)

DE AUTOMATISCHE OLIFANTENVERSCHRIKKER WORDT BINNENKORT GETEST

Gehackte tijgers

Veel van de technologie die Smart Parks en Hack the Planet ontwikkelen, komt tot stand dankzij bijdragen uit het innovatiefonds (INNO-fonds) van WWF. De grootste uitdaging is om wat op de tekentafel een goed idee lijkt efficiënt te laten werken in met name Afrikaanse parken. Die zijn soms groter dan Nederland en hebben vaak geen 3G-dekking of uitgebreide elektriciteitsvoorziening. Hoe reageren rangers en omwonenden als ze de beschikking krijgen over technische snufjes? Van Deursen: ‘We luisteren altijd heel goed naar wat mensen zelf zeggen over wat ze nodig hebben. Onze slimme technologie zit in een doos die gekoppeld kan worden aan de reguliere wildcamera’s die er al hangen. Mensen vinden het vaak geweldig als ze voortaan een whatsappje krijgen als er een olifant langsloopt.’ Van Dam: ‘Ze zijn vaak verbaasd dat er zo veel meer kan dan wat tot nu toe werd gedaan.’ Ondertussen zitten de stropers ook niet stil. Een aantal jaar geleden verschenen er berichten dat stropers in India zouden proberen databanken met gps-data van gezenderde tijgers te hacken – om daarmee de dieren te kunnen opsporen. ‘Goede beveiliging is essentieel’, zegt Van Dam. ‘Vroeger werden vaak halsbanden met radiozenders gebruikt die om de paar seconden een ping uitzonden. Daarmee kun je zo uitpeilen waar een neushoorn is. Tegenwoordig staan dat soort systemen met radiosignalen alleen even aan wanneer het nodig is. Ook is het Long Range Wide Area-telecommunicatienetwerk opgezet. Dat is veel beter beveiligd.’

Het plaatsen van de apparatuur

‘HET BLIJFT

EEN KAT- EN MUISSPEL TUSSEN

NATUURBESCHERMERS EN STROPERS’

Als stropers tegen sensors of slimme camera’s aanlopen, zullen ze niet aarzelen die te vernielen. ‘Gelukkig zijn ze klein en onopvallend en geschilderd in camouflagekleuren’, zegt Van Deursen. ‘Maar het blijft een kat-en-muisspel tussen natuurbeschermers en stropers.’

Barcodes en drones

Hoe verder de technologie zich ontwikkelt, des te meer toepassingen in de bescherming van dieren en natuur denkbaar zijn. Er zijn zogenaamde ‘DNA barcode’scanners waarmee de douane kan zien of een tas of sieraad van beschermde diersoorten is gemaakt. Er zijn drones met infraroodcamera’s die olifantenkuddes volgen en drones die vanuit de lucht in ontbost gebied zaden planten. Er zijn zelfs onderwaterdrones die op de doornenkroon jagen, een zeester die in veel gebieden een plaag is geworden en hele koraalriffen leegvreet. De drone injecteert de zeester met gif en zwemt dan door op zoek naar zijn volgende prooi. Drones zijn vooralsnog moeilijk voor langere perioden in het veld operationeel te houden, dus Van Dam verwacht de meeste innovaties uit de opmars van kunstmatige intelligentie. ‘Als een olifant voorzien is van een slimme sensor, zou hij als een mobiele wachtpost kunnen functioneren. De sensor kan geweerschoten leren herkennen, de geluiden van andere dieren in de omgeving of de kreten die olifanten uitstoten als ze stress ervaren – en die data naar de controlekamer sturen.’ Is het voorstelbaar dat olifanten op enig moment leren dat de rangers blijkbaar meeluisteren en daarom actief om hulp gaan vragen? ‘Dat is zeker voorstelbaar. Ze zijn er intelligent genoeg voor. Ik maakte in Tanzania mee dat een jong olifantje bescherming zocht in het hutje van een parkwachter, nadat zijn moeder was gedood door stropers.’

Zaak van leven of dood

Sensors en camera’s in de bomen, neushoorns met een gps-signaal, leeuwen met halsbandjes om – het valt niet te ontkennen dat al die hightech innovaties onze ideeën van wat ‘wild’ en ‘natuurlijk’ is danig op de proef stellen. Het ontbreekt er nog aan dat een olifant straks zélf een wifi-hotspot is. Zijn Van Dam en Van Deursen gevoelig voor de kritiek dat we als het ware de dieren aan het automatiseren zijn en de wildernis aan het vertechnologiseren? Het antwoord is een volmondig ‘ja’. Best verrassend uit de mond van twee techneuten. ‘De natuur wordt er zeker minder authentiek door’, zegt Van Deursen. ‘We willen natuurlijk zo min mogelijk inbreuk maken met al die technische oplossingen, zowel op

dierenwelzijn als op de natuurervaring. Het is ook weer niet zo dat in die uitgestrekte parken overal sensors hangen. Maar goed, het liefst zouden we overbodig zijn.’ Van Dam beaamt dat. ‘We moeten niet de illusie hebben dat niets doen een optie is. Stroperij en mensdierconflicten zijn een zaak van leven of dood. Wat wij doen, is een noodmaatregel. We zijn pas overbodig als er geen vraag meer is naar de hoorns van neushoorns of ivoor van olifanten. Als we bereid zijn wilde dieren in onze nabijheid te dulden. Dat is een kwestie van cultuurverandering, van een andere kijk op de wereld.’ En daar is helaas nog geen app voor.

Tim van Dam installeert een gateway in een zendmast

‘Nederland is te klein voor grote natuurgebieden’

Energietransitie, woningtekort, infrastructuur, landbouw, klimaatadaptatie, stikstofproblematiek – en natuur. Allemaal leggen ze een claim op de schaarse ruimte in Nederland. Moeten we genoegen nemen met bescheiden natuurgebiedjes?

Jannemarie de Jonge

Landschapsarchitect, lid van het College van Rijksadviseurs en partner bij adviesbureau Wing

‘Te klein of te groot; dat hangt af van je definitie van natuurgebied. Ons idee van natuurbescherming was lange tijd: grond kopen en er een hek omheen zetten. We zien nu dat dat niet werkt, want de natuur gaat nog steeds achteruit. Daarom is het nodig dat we een switch maken in ons denken. Heel Nederland is een natuurgebied! Niet meer: dit is landbouwgrond, dit is de stad, dit is natuur, maar uitgaan van landschappelijke mengvormen. En daar dubbelslagen in maken, zoals akkers waar het niet alleen gaat om maximale voedselproductie maar ook om biodiversiteit. Groene verbindingszones die dienen als waterberging en waar je ook kunt recreëren. Steden met groene daken en groene gevels. Op sommige plekken gaan we misschien afscheid nemen van een traditioneel natuurgebied, maar per saldo gaat de natuur in Nederland er fors op vooruit. De kramp moet eraf. Laten we liever multifunctioneel gaan kijken en niet blijven hangen in natuurdoelen die in beton gegoten zijn. De kern is dat we niet langer denken dat de mensen hier leven en de natuur daar. Al ons landgebruik vraagt afstemming op de natuurlijke draagkracht van een gebied. We zijn onderdeel van de natuur.’

Stefan Pasma Ecoloog en publicist

‘Nederland is zeker niet te klein. We hebben grote natuurgebieden, zoals de Waddenzee. De Veluwe is een van de grootste aaneengesloten natuurgebieden van NoordwestEuropa. En er kan nog meer natuur bij. Nederland heeft het VN-Biodiversiteitsverdrag ondertekend om in 2050 de biodiversiteit voor 100 procent te hebben hersteld. Uit onderzoek blijkt dat daar 150.000 hectare nieuwe natuur voor nodig is. Dat is een gebied zo groot als de provincie Utrecht. Klinkt onhaalbaar, toch? Tot je bedenkt dat dit slechts 6 tot 7 procent is van de grond die nu gebruikt wordt voor de landbouw. Of stel dat we alsnog de robuuste natuurverbindingen realiseren, die staatssecretaris Henk Bleker in 2011 uit de Ecologische Hoofdstructuur schrapte. De benodigde grond hiervoor komt overeen met een strook van een kilometer breed van Groningen naar Maastricht. Maar ook hier: dat is slechts 1 procent van het huidige landbouwareaal. Twee derde van het landoppervlak van Nederland is nu landbouwgrond! Op mijn site ongereptenatuur.nl pleit ik voor meer wildernis. Plekken waar de natuur haar gang kan gaan. Die we niet beheren of reguleren. Een derde van het Natuurnetwerk Nederland op het vasteland is nu productiebos – daarvan kan best een deel wildernis worden. Misschien willen sommige boeren hun akkers wel omvormen tot productiebos. Er is van alles mogelijk. Alles hangt af van je perspectief en goede wil.’

Tekst: Paul Q de Vries

‘We moeten anders denken’

‘Er kan nog meer natuur bij’

‘Nederland is niet te klein. De Nederlander misschien wel’

Johan van der Wielen Natuurfotograaf

‘Wat is klein, wat is groot? Nederland is kleiner dan menig natuurpark in de Verenigde Staten. Ik ben net terug uit Scandinavië. Daar kun je 300 kilometer door de bossen rijden, maar het landschap verandert niet wezenlijk. In Nederland passeer je in 300 kilometer een enorme variatie aan natuur – weliswaar allemaal postzegelgebiedjes, maar toch uniek in de wereld. Nederland is niet te klein voor natuur, maar de Nederlander misschien wel. Overal waar ik kom is de natuur van iedereen, maar we zijn het enige land ter wereld waar bordjes staan dat je ’s nachts het bos niet in mag. Als de zeearend ergens neerstrijkt, gooien we direct het halve gebied dicht. Daardoor is de natuur niet van ons, maar van die beheerder die ons bekeurt. En voelen we ons veel minder betrokken en verantwoordelijk. Ook de natuur zelf willen we volledig reguleren. Hoeveel beesten mogen er rondlopen? Waar mogen ze wel komen en waar niet? En een boom lijkt alleen te mogen groeien als wij hem dat gunnen. In Scandinavië gaan schoolkinderen eens per week het bos in en leren daar hoe je vuur maakt en wanneer je dat niet moet doen. We moeten in Nederland veel meer inzetten op natuureducatie op scholen in plaats van reguleren en verbieden.’

Jos Rademakers Directeur ARK Rewilding Nederland

‘Nederland heeft al indrukwekkende natuurlandschappen en er is ruimte en geld genoeg om er nieuwe aan toe te voegen. Bij de aanwinsten van de laatste decennia – zoals de Gelderse Poort, het Brabantse Groene Woud of de Grensmaas – is natuur de basis van de landschapskwaliteit én de regionale economie. Natuur is geen onland, maar een essentiële, renderende investering. Verhuur één blokhut in het bos jaarrond en je hebt meer omzet dan van menig akker. De recreatiewaarde van Zuid-Limburg is vele malen hoger dan de landbouwwaarde. Maak er dan een natuurlandschap van, zou ik zeggen. En niet alleen om het geld, want natuur biedt nog zoveel meer: zuurstof, drinkwater, CO2-opslag, kustbeveiliging, welzijn, gezondheid en ga maar door. Natuurlandschappen kunnen dat genereren als er een drijvende kracht achter zit: meanderende rivieren, predatie, begrazing, eb en vloed, migratiepatronen. Herstel van zulke natuurlijke processen is wat we rewilding noemen. Dan denk je al snel aan grotere gebieden, maar het kan op elke schaal – rewilding rendeert ook al in je tuin. Maar dat vinden we moeilijk, want we willen graag de controle hebben. We zien liever een knotwilg dan een natuurlijk gegroeide wilg. Rewilden is durven loslaten. Dat werkt bevrijdend en levert zo veel op!’

Geef ook je mening op wwf.nl/stelling

‘Rewilden is durven loslaten’

GEEN SPROOKJESBOS

Eindeloos voedsel oogsten zonder dat je hoeft te ploegen, zaaien, bemesten en sproeien. Het klinkt als een sprookje. Maar volgens pionier

Wouter van Eck en chef-kok Emile van der Staak zijn voedselbossen een serieus alternatief voor ons intensieve landbouwsysteem.

Tekst: Jaap Backx, beeld: Mattmo Creative

Ze ontmoeten elkaar voor het eerst in november 2014. Emile van der Staak maakt op dat moment voorzichtig naam met zijn restaurant De Nieuwe Winkel in Nijmegen. Milieubeschermer en botanicus Wouter van Eck heeft vijf jaar eerder op een uitgewoonde maisakker in Groesbeek het eerste voedselbos van Nederland geplant. ‘Ketelbroek was nog een kleuterbosje’, herinnert Van Eck zich. ‘Eigenlijk vond ik het te vroeg om met een chef-kok te praten.’

Ook Van der Staak heeft niet zo’n zin in de afspraak, maar zodra Van Eck begint te vertellen over zijn ideeën, is hij om. ‘Wouter legde glashelder uit hoe akkerbouw zoals we het nu kennen in elkaar steekt. Dat je begint op een kale akker. Dan volgt een maandenlang proces van ploegen, eggen, mesten, zaaien, wieden, gif spuiten, sproeien en oogsten. En uiteindelijk eindig je met die kale akker. Daarmee gaan we compleet tegen de natuur in. Op dat moment viel bij mij een kwartje.’

Botanische gastronomie

In Ketelbroek verzamelt Wouter van Eck sinds 2009 gewassen van over de hele wereld die in de Nederlandse klimaatzone groeien. Al die bomen, struiken, klimmers, kruipers en kruiden moeten aan één eis voldoen: iets eetbaars opleveren. In totaal gaat het om zo’n vierhonderd, meestal meerjarige soorten. Van der Staak: ‘Toen ik dat hoorde, wist ik het meteen: met die ingrediënten wil ik koken. Daar is de basis gelegd voor wat we botanische gastronomie zijn gaan noemen.’

Acht jaar later is De Nieuwe Winkel een culinaire sensatie. Op de hele wereld is geen ander volledig plantaardig restaurant met twee Michelinsterren en een groene ster voor duurzaamheid. Het voedselbos vormt de katalysator van het verhaal van de botanische keuken. Naast bekende ingrediënten als de tamme kastanje, walnoot en kers experimenteert De Nieuwe Winkel met exoten als de Japanse dwergkwee, Siberische honingbes en

Emile van der Staak (links) en Wouter van Eck

Chinese mahonie. Dat leverde spectaculaire vondsten op. ‘We ontdekten bijvoorbeeld dat het blad van Chinese mahonie naar geroosterde ui smaakt. En uiteindelijk lukte het om van de takken een bouillon te trekken die op kippensoep lijkt. Dan gaat bij ons de vlag uit.’

Bevers en ringslangen

Elke maandagochtend ontmoeten de chef en de voedselbosboer elkaar – weer of geen weer – om elf uur in Ketelbroek. Ze lopen door het gebied, praten over het leven en bespreken de ontwikkelingen rondom voedselbossen. Want het zaadje dat Van Eck in 2009 heeft geplant, is uitgegroeid tot een bloeiende beweging. Vanuit de hele wereld komen mensen naar Groesbeek voor een rondleiding in de eetbare jungle met zaden, bloemen, scheuten, knoppen, knollen, noten en fruit. En niet alleen de voedselproductie groeit explosief. Ketelbroek is een walhalla voor insecten, vogels, ringslangen en bevers. ‘Wat betreft natuurherstel zijn mijn stoutste verwachtingen overtroffen’, zegt Van Eck. ‘Wetenschappers hebben vergelijkend biodiversiteitsonderzoek gedaan tussen Ketelbroek en een natuurreservaat vlakbij. Daarbij scoort ons

voedselbos iets beter. Zulke resultaten had ik pas na enkele decennia voorzien. Dat maakt Ketelbroek een bos van de hoop. Als we de bakens nu verzetten, kunnen we snel resultaten boeken.’

Maatschappelijke dilemma’s

De roep om de bakens in de Nederlandse landbouw te verzetten, groeit. Ons geïndustrialiseerde systeem zorgt voor onontkoombare maatschappelijke dilemma’s. Van stikstof tot waterhuishouding, van biodiversiteitsverlies tot de gevolgen van klimaatverandering. ‘Om deze problemen op te lossen, moeten we overstappen op een divers landbouwsysteem waarin we samenwerken met de natuur’, zegt Van Eck. ‘In mijn optiek moet Nederland weer een mozaïeklandschap krijgen, waarin verschillende

vormen van landbouw elkaar versterken. Voedselbossen vormen daarin een schakel. Een voedselbos (zie kader) is een klimaatrobuust en zelfvoorzienend systeem dat stikstof vastlegt. Het verzorgt zijn eigen plaagbestrijding en bouwt zonder bemesting vruchtbaarheid op. En door te kiezen voor polycultuur – meerdere soorten naast elkaar – doe je op een natuurlijke manier aan risicospreiding. Elk jaar groeit de oogst in Ketelbroek, zonder dat ik daarvoor iets hoef te doen. Dat maakt een voedselbos voor mij een paradijs voor luie boeren.’

Van voer naar voedsel

Een veelgehoorde vraag is of je met voedselbossen de massa kunt voeden. Een terecht punt, vindt Van Eck. ‘Maar die vraag kun je net zo goed neerleggen bij de gebruikelijke landbouw. Op de helft van ons grondoppervlak staat snijmaïs en raaigras – diervoer dus. Als je het hebt over de wereld voeden, zullen we van voer naar voedsel moeten. Van vlees en zuivel naar plantaardig. De oogst uit een voedselbos komt dichter in de buurt van wat het Voedingscentrum als een volwaardig en gezond eetpatroon omschrijft dan de producten die de intensieve veeteelt voortbrengt.’

Hoewel voedselbossen nog altijd het domein zijn van pioniers, gaat de opmars snel. Ook de overheid is aan boord. Als het aan het kabinet ligt, is er vanaf 2030 duizend hectare aangeplant. Om dat voor elkaar te krijgen, moeten geïnteresseerde boeren worden begeleid en verleid. Dat doet Van Eck met de stichting Voedselbosbouw Nederland. Naast een beplantingsplan en gewaskeuze is het verdienmodel een belangrijk gespreksonderwerp met agrariërs. ‘Het duurt zeven jaar voordat een voedselbos iets oplevert’, weet Van Eck uit ervaring. ‘Die eerste periode moet je kunnen overbruggen. Daarna gaat de curve exponentieel omhoog en na tien jaar heb je een systeem dat rendabeler is dan de monocultuur die veel akkerbouwers en veehouders nu hanteren. Met het oog op dat financiële vooruitzicht – en alle ecosysteemvoordelen van voedselbossen – zou de overheid met een subsidie moeten komen die boeren ondersteunt tijdens de eerste jaren van hun transitie.’

Biodiversiteit op je bord

Met zijn botanische gastronomie hoopt Emile van der Staak zijn gasten te inspireren om de biodiversiteit op hun bord te vergroten. ‘Wij willen mensen laten kennismaken met al die geweldige, meerjarige planten. Hoe mooi zou het zijn als het normaal wordt om vaker kastanjes of Chinese mahonie te eten? Dan groeit de productie en komt vanzelf een verwerkende industrie op gang. Als je de

prachtige smaak van Chinese mahonie weet te vangen, kan het zo als bouillonblokje de supermarkt in.’ Zoiets vergt een denksprong, beseft Van der Staak. ‘Maar bedenk dat er ook mensen zijn geweest die voor het eerst koemelk dronken. Daarna zijn in de loop der eeuwen yoghurt, kaas en boter ontstaan. Het is logisch dat we met voedselbosproducten nog niet zijn waar we willen zijn. Om een ecologisch verantwoord voedselsysteem als dit verder te ontwikkelen, zijn meer pioniers en onderzoek nodig. En er zijn harde keuzes te maken, ook politiek. Wanneer dat gebeurt, ben ik ervan overtuigd dat het grote publiek de oogst uit voedselbossen gaat eten.’

Wat is een voedselbos?

Overal in Nederland schieten voedselbossen als paddenstoelen uit de grond. Dat leidt weleens tot spraakverwarring. Want wat is het verschil tussen voedselbossen en andere vormen van ‘agroforestry’ (boslandbouw), zoals boomgaarden en bomen op weilanden? Een voedselbos is een door mensen ontworpen, meerjarig systeem dat een natuurlijk bos imiteert. Het systeem functioneert op eigen kracht, dus zonder bemesting, bestrijdingsmiddelen, beregening of ontwatering. Bomen bieden bescherming aan de struiken, die weer samenwerken met een bodemlaag met kruiden en kruipers. Zo ontstaat een driedimensionaal landbouwsysteem.

© Voedselbos Ketelbroek

Shopping

Tekst: Anouk van Gaans

Bloemen die blijven

Echte snijbloemen hebben veel water nodig en verwelken snel. En bij de teelt worden vaak pesticiden gebruikt. Zonde, voor jou én voor de natuur. De duurzaam gemaakte kunstbloemen van Reflower zijn een stuk groener. Met een abonnement op hun bloemenbieb krijg je elke maand een nieuwe bos die later naar iemand anders gaat. Dat scheelt CO2-uitstoot en afval. Zo haal je op een duurzame manier de zomer in huis!

Vanaf € 20,- per maand reflower.nl

Schone was, schone planeet

Met de wasstrips van Brauzz kun je op een innovatieve en duurzame manier de was doen. De strips gaan zo de trommel in. Ze veroorzaken weinig afval, werken voor alle materialen en op alle temperaturen en wegen ook nog eens een stuk minder dan grote flessen of pakken wasmiddel. Een frisse wasbeurt voor een schonere planeet!

€ 15,Brauzz.com

OP DE RUG VAN

EEN TIJGER

Leuk voor in de kinderkamer: een kartonnen krukje met dierenprint. Een tijger, leeuw of olifant waar je veilig en diervriendelijk op kan zitten.

€ 25,95 wwf.nl/krukje

Bio bellen

Bellenblaas is niet meer weg te denken van kinderfeestjes of de camping. Sonett maakt bellenblaas van biologische zeep. Beter voor het milieu en voor de gezondheid van kinderen.

€ 3,29 ecomondo.nl

Water en brood

Onnodig afval voorkomen? Ga praktisch en stijlvol op pad met deze stoere drinkfles van het merk Retulp en het herbruikbare broodzakje van Broodnodig. De fles is gemaakt van duurzaam rvs dat lang meegaat en is bedrukt met het WWF-logo. Het broodzakje is na gebruik makkelijk op te rollen en is gemaakt van gerecyclede petflessen. Beschikbaar in meerdere kleuren!

€ 24,95 wwf.nl/drinkfles

€ 19,95 wwf.nl/brood

0% alcohol, 100% biologisch

Lekker voor zomerse dagen in de tuin of op het balkon: de alcoholvrije biertjes van de Nederlandse brouwer Lowlander. De biertjes worden natuurvriendelijk, biologisch en met weinig afval gemaakt én zijn vegan. Een deel van de opbrengst doneert Lowlander aan goede doelen. Een daarvan is WWF!

Te koop in de supermarkt

Flinke fietstas

Met deze afneembare fietstas pak je makkelijk alle spullen in voor een dagje op pad. Hij is ook perfect voor een ritje naar de supermarkt. Dan kun je je boodschappen op de fiets meenemen en hoef je niet meer met de auto. De tas heeft een inhoud van 21 liter, is (gevuld) 40 x 29 x 18 cm groot en heeft een draagvermogen van acht kilo.

€ 22,95 wwf.nl/fietstas

© Andre Djohan / WWF

Raja Ampat

Schateiland

Na Groenland is Nieuw-Guinea het grootste eiland ter wereld. Je vindt er ongerepte regenwouden met paradijsvogels. Betoverende blauwe wateren boordevol koraal en gekleurde vissen. En ook veel grondstoffen als koper en goud. Die bodemschatten vormen een bedreiging voor de oorspronkelijke bevolking en de natuur.

Tekst: Ellen de Wolf

Indonesisch Nieuw-Guinea -het westelijk deel van het eiland- was vroeger bekend als Irian Jaya en heet nu Tanah Papua.

De biodiversiteit in Tanah Papua behoort tot de grootste ter wereld. Alleen al van de orchidee zijn er hier ruim 2700 soorten. De wouden herbergen een overvloed aan boomvarens en geneeskrachtige planten. Er leven veel soorten paradijsvogels en prieelvogels, boomkangoeroes, vleerhonden, zoetwaterschildpadden en buideldieren. En in zee vind je zeeschildpadden, Indische zeekoeien, verschillende dolfijnen en walvissen en rond de 3000 vissoorten.

Onderwaterparadijs

Gelegen op het kruispunt van de Indische en Stille Oceaan wordt het wonderschone Raja Ampat beschreven als een ‘soortenfabriek van vissen en koralen’. Hier komt 75 procent van alle koraalsoorten ter wereld voor. Het wemelt van de vis. Van het kleinste zeepaardje ter wereld tot grote diepzeevissen als (walvis)haaien, manta’s en tonijnen. Het gebied beslaat 40.000 km² land en zee en omvat ruim 1500 eilanden. Wetenschappers hebben ontdekt dat veel koraalsoorten in dit onderwaterparadijs mogelijk beter bestand zouden zijn tegen de stijgende temperaturen in de oceaan dan op andere plekken in de regio. Dit biedt de hoop dat het sinds 2007 beschermde zeegebied kan helpen bij het herstel van nabijgelegen koraalriffen die ernstig zijn beschadigd door verbleking.

Grote paradijsvogel

Boomkangoeroe

© Brent Stirton

© Brent Stirton

© Jürgen Freund

© Lie Tangkepayung

© Lie Tangkepayung

Bodemschatten

Tanah Papua is een van de minst bevolkte delen van Indonesië. De helft van de bijna drie miljoen inwoners heeft Melanesische roots (Melanesiërs zijn de oorspronkelijke bevolking van Nieuw-Guinea). De andere helft bestaat uit Indonesische immigranten. De culturele rijkdom van met name de oorspronkelijke bevolking is groot. Er zijn meer dan tweehonderd afzonderlijke Papoea-talen en culturen. De meerderheid van de Papoea’s blijft trouw aan hun tradities en leeft in de landelijke hooglanden of in bergdorpen.

Deze regio is een van de plekken op aarde waar ongerepte natuur en grootschalige mijnbouw en industriële plantages vlak naast elkaar liggen. En waar de bevolking, ondanks de rijkdom aan bodemschatten, in armoede leeft. De winning van onder andere goud en koper – die een moderne levensstijl elders in stand houden – betekent een kaalslag van wouden. Dat gaat niet alleen ten koste van ecosystemen, maar is ook een aanslag op de manier van leven en eeuwenoude cultuur van de bewoners, waarin natuur een grote rol speelt.

Intensieve samenwerking

Om de natuur te beschermen en gemeenschappen vooruit te brengen, werkt WWF al tientallen jaren samen met lokale bevolkingsgroepen aan de verbetering van hun voedselzekerheid en leefomstandigheden. We helpen bij het op de markt brengen van duurzaam verbouwde producten als honing, koffie en cacao. Ook sporen we mensen aan om de eigendomsgrenzen en gebruiksrechten van traditionele gemeenschapsgronden in kaart te brengen. En uiteraard doen we er alles aan om samen de paradijselijke natuurlijke omgeving te behouden.

© Brent Stirton

Impact

Wat hebben we bereikt? En welke ontwikkelingen hebben onze aandacht hard nodig?

Meer tijgers in India

Het aantal wilde tijgers in India is toegenomen! Van ongeveer 2964 in 2019 naar 3167 dit jaar. De stijging is te danken aan het beschermingsprogramma dat vijftig jaar geleden is opgezet. India verbood toen de jacht op tijgers en er kwamen meer dan vijftig reservaten. Dat was hard nodig, want in de jaren ‘70 waren er door ontbossing en stroperij nog maar 1800 tijgers over in het land. Er moet nog steeds veel gebeuren, zoals het verder verminderen van mens-tijgerconflicten, het verbieden van valstrikken en het uitbreiden van het leefgebied. Maar dit zijn alvast mooie resultaten om te delen!

Tekst: Carlijn Assink

Historisch moment

Na bijna twintig jaar lobbyen hebben de lidstaten van de Verenigde Naties een internationaal bindend verdrag afgesloten voor het beschermen van oceanen! In 2030 moet minimaal 30 procent van de oceanen beschermd zijn, zodat de biodiversiteit niet verder achteruitgaat en het leven in zee zich kan herstellen. ‘Dat is belangrijk’, zegt WWF NL-Oceaanexpert Nathalie Houtman. ‘Gezonde oceanen absorberen een groot deel van onze koolstofuitstoot, waardoor ze een natuurlijke oplossing vormen tegen klimaatverandering. We kunnen niet zonder ze!’

Recordweek

De Week Zonder Vlees en Zuivel was ook dit jaar weer een succes. Maar liefst 1 op de 6 volwassenen nam deel aan de campagne om een week plantaardig te eten. Zo werden meer plantaardige alternatieven gekocht en minder vlees en zuivel. En dat zijn goede ontwikkelingen voor de natuur! Want de productie van vlees en zuivel neemt veel grond in beslag. Met vaker een dagje plantaardig eten ga je ontbossing en natuurverlies tegen. Zoek je inspiratie? Op weekzondervlees.nl staan veel lekkere recepten.

Zeearenden in de Millingerwaard

Voor het eerst heeft een zeearendenpaar een nest gebouwd in een bos in de Millingerwaard. Dit is een belangrijk natuurgebied in Gelderland dat opnieuw is ingericht met het oog op een betere water- en natuurkwaliteit. Vroeger kwam de zeearend voor in heel Europa, maar als gevolg van een versnipperd leefgebied, pesticidegebruik en de jacht, daalde het aantal drastisch. Sinds 2005 is de roofvogel weer regelmatig te zien in Nederland, onder andere in de Biesbosch en de Oostvaardersplassen. De zeearend heeft een spanwijdte van twee meter en houdt van waterrijke gebieden en vis. En die zijn volop te vinden in de Millingerwaard!

TELLEN TELT

Stichting Rugvin telt al jaren walvissen vanaf veerboten die vanuit Nederland naar een andere bestemming vertrekken. Van witsnuitdolfijnen tot een incidentele orka –er valt van alles te spotten. De stichting deelt de data via een internationaal samenwerkingsverband. Vrijwilliger worden? Meld je aan op rugvin.nl, dan kun je wellicht mee als observant. Je kunt ook zelf tellen als je op de boot richting Texel, Engeland of Noorwegen zit. Hou je ogen open en je verrekijker in de hand!

Ook in je eigen achtertuin valt een hoop te tellen. Zo is op 7, 8 en 9 juli de Nationale Tuinvlindertelling. Kies een zonnig moment en tel vijftien minuten lang alle soorten vlinders in je tuin. Een herkenningskaart is te vinden op tuintelling.nl. Daar kun je ook de resultaten invoeren.

Tot slot houdt de Vogelbescherming in januari altijd de Nationale Tuinvogeltelling. Je kunt nu vast beginnen door je ontdekkingen bij te houden op jaarrondtuintelling.nl. Zo kun je het leven in jouw tuin vergelijken met het leven in de tuin van je buren of een tuin in een andere provincie.

Do’s en don’ts op reis

Heerlijk luieren in de zon, lekker zwemmen en mooie plekken bezoeken. We maken ons op voor de zomervakantie. Maar wat moet je nu eigenlijk wel of vooral niet doen op reis? We geven je enkele tips. Koop zonnebrand zonder het ingrediënt oxybenzone. Dat wil je niet in de crème hebben, want het goedje tast koraal en de waterkwaliteit aan. Eet verder in het buitenland niet zomaar een exotisch gerecht, want er zou zomaar een bedreigde diersoort als slang, haai of aap in kunnen zitten. Datzelfde geldt voor het kopen van souvenirs van bijvoorbeeld ivoor, slangenleer of schildpaddenschild. En wilde dieren spotten tijdens je reis is ontzettend tof, maar hou afstand. Zodra je betaald kunt knuffelen met een tijger of olifant, ga dan ergens anders heen. Er zit een wrede industrie achter.

Klimaatverandering bedreigt zeeschildpadden

De opwarming van de aarde zorgt voor grote problemen voor zeeschildpadden. Uit een recente studie blijkt dat door zeespiegelstijging legstranden overstromen en wegspoelen. Daarnaast hebben zeeschildpadden een temperatuurafhankelijke geslachtsbepaling. Bij lage temperaturen worden meer mannetjes geboren en bij hogere temperaturen meer vrouwtjes. Door de temperatuurstijging op aarde zijn er steeds minder mannetjes en dat betekent voortplantingsproblemen in de toekomst. WWF heeft op diverse locaties proefprojecten met het koelen van de nesten.

Het succes van gemeenschapsbossen

Samen met lokale partijen is WWF al twintig jaar bezig met het opzetten van gemeenschapsbossen in Kameroen. Door middel van duurzame houtkap en de verkoop van bosproducten proberen we samen de biodiversiteit te behouden en maatschappelijke ontwikkeling te steunen. Inmiddels zijn er al tachtig van deze bossen. ‘De lokale bevolking is getraind in het aanleggen en duurzaam beheren van gemeenschapsbossen. Met de inkomsten uit het bos kunnen ze hun levensomstandigheden verbeteren’, zegt Alphonse Ngniado Wouala van WWF-Kameroen.

Zo zijn alle 150 huizen van het dorpje Nzoutou voorzien van zonnepanelen. In Assok wordt de opbrengst gebruikt om het lesgeld en materiaal van inheemse Baka-kinderen te betalen. Ook is er betere huisvesting en toegang tot drinkwater. Een bijzonder goed resultaat dus!

De bruinvis lacht weer

Na twintig jaar achteruitgang groeit de populatie van Yangtze-bruinvissen in China weer. Van dit bijzondere dier – dat altijd lijkt te glimlachen – zwommen in 2017 nog maar 1012 exemplaren in de Yangtze-rivier. De telling van 2022 toonde aan dat het er op dit moment zo’n 1249 zijn. Een toename van 23 procent in vijf jaar tijd! Dat is onder andere te danken aan het visserijverbod dat de Chinese overheid in 2021 in de hele rivier plus zijrivieren heeft ingesteld. Voorheen raakten bruinvissen verstrikt in netten en stierven ze.

We komen ook op plekken zonder postcode

De jaguar leeft onder meer in de Amazone en de Pantanal in Zuid-Amerika. Dit prachtige dier is onmisbaar voor een gezond ecosysteem. Hij vangt zieke en zwakke dieren en houdt het aantal grazers als herten in toom. Zo blijft de natuur in balans. Helaas versnippert het leefgebied van de jaguar steeds verder doordat grote stukken bos worden opgeofferd voor sojaplantages en weiland. Ook is hij nog altijd doelwit van stropers. Samen met de lokale bevolking beschermt WWF de jaguar en zijn leefgebied. Humberto Tan maakte hier met steun van de Nationale Postcode Loterij en WWF een documentaire over in Suriname. Deze gaat in juni in première op Videoland.

Dankzij onze deelnemers kregen 168 goede doelen dit jaar een bijdrage. Samen met deze organisaties werken we aan een rechtvaardige, groene en gezonde wereld voor iedereen. Het Wereld Natuur Fonds ontving de afgelopen vijf jaar een totale bijdrage van € 91,4 miljoen. Sinds de oprichting van de Postcode Loterij in 1989 hebben we al ruim € 7,6 miljard aan goede doelen kunnen schenken.

Samen voor een betere wereld: postcodeloterij.nl

Foto: © Aline Santana da Hora / WWF-Brazil

Win dit WWF dierenboek

De encyclopedie ‘Dieren van de wereld’ geeft een fascinerend kijkje in de wereld van dieren. De grootste, de kleinste, de snelste, de sterkste en de vreemdste dieren, ontdek ze allemaal in dit boeiende boek. Het boek bevat maar liefst 381 pagina’s met meer dan honderd schitterende foto’s.

Woordzoeker

Onderstaande woorden zijn in het diagram verborgen. De letters mogen meer dan eenmaal gebruikt worden. De overgebleven letters vormen de oplossing

Bescherm samen met ons de natuur en wilde dieren overal ter wereld.

Word ook RangeR en scoor je RangeRs Paspoort

wwfrangers.nl

Win ! Maak kans op een verblijf in Center Parcs

Center Parcs, dé plek om echt even samen te zijn, midden in de natuur. Maak kans op een midweek of weekend in een 4- of 6-persoons

Comfort cottage in een park naar keuze in Nederland, België of Duitsland. Niet geldig tijdens schoolvakanties/feestdagen. Geldig tot 1 jaar na uitgiftedatum.

Zweedse puzzel

Breng de letters uit de genummerde vakjes over naar de gelijkgenummerde vakjes van de oplossingsbalk.

Geef de oplossing door op wwf.nl/puzzel

Uitgave van Wereld Natuur Fonds wwf.nl - info@wwf.nl

0800-1962 (gratis)

Wijzigingen in adres of e-mail: wwf.nl/gegevenswijzigen

Concept & Redactie

Wereld Natuur Fonds, Zeist

Redactie: Anita van der Aa (hoofdredacteur), Sabine Bos, Annemiek Heuvelmans, Ellen de Wolf, Cynthia van Zwol, Nina Reimert

Vormgeving: Alexander Kahrel Met medewerking van: Jaap Backx (eindredactie), Bouwien Jansen (correctie)

Druk Roularta Printing

Papier gedrukt op recycled papier, FSC

Productiebegeleiding

DPG Media SCM

Digitaal

Als WWF-donateur dit magazine liever digitaal lezen? wwf.nl/digitaalmagazine

Volg ons op social media wereldnatuurfonds wnfnederland wnfnederland

Gift geven?

NL31RABO0300000030, t.n.v. Wereld Natuur Fonds te Zeist of wwf.nl/gift

Vrijwilliger worden? wwf.nl/vrijwilliger

Artikelen uit Be one with nature mogen uitsluitend na schriftelijke toestemming vooraf van het Wereld Natuur Fonds te Zeist en met bronvermelding worden overgenomen. Het panda-logo is een beschermd beeldmerk.

Donateurs ontvangen het magazine 3x per jaar. wwf.nl/donateur

Heb je het magazine uit?

Geef het door en maak er iemand anders blij mee

WWF-Rangers: Ontdek alles over wilde dieren en natuur

Jong geleerd is oud gedaan. WWF-Rangers is hét jeugdprogramma voor kinderen die meer willen weten over natuur en wilde dieren, wwf.nl/aanmeldenranger

7 t/m 11 jaar 3 t/m 6 jaar

WWF YOUTH

Een community voor en door jongeren. Met als doel: jongeren samenbrengen, informeren en uiteindelijk inspireren tot een duurzame lifestyle.

Nieuwsgierig?

© Jürgen Freund

Daar

Zeeleeuwen op de Galápagoseilanden

‘De liefde voor natuur van kinderen, raakt mij elke keer tijdens een gastles!’

HÉ JIJ DAAR! WE ZIJN OP ZOEK NAAR JOU

Heb jij een groen hart en wil je je inzetten voor een betere wereld op een manier die bij jou past? Dat kan!

Geef een gastles op een school bij jou in de buurt, organiseer activiteiten en events bij een regioteam of help mee bij landelijke campagnes.

Sluit je aan en word vrijwilliger! wwf.nl/helpmee

‘Op expeditie met andere natuurliefhebbers is zo waardevol om te doen’