Panda Zomer 2018 - Ontdek de delta

Panda Zomerspecial 2018

Ontdek de Delta Droomfondsproject Haringvliet zorgt voor paradijs voor trekvogels en vissen Puzzel en win een dag meehelpen roggen uitzetten in zee!

Schelpdiermijlpaal: zo keert de platte oester terug in de Noordzee

PANDA 1

Voorwoord

Inhoud

Wereldnatuur in Nederland

05 Ontdek de delta De mooiste plekjes van het Haringvliet.

08 Spotten maar!

Onze Nederlandse delta is een internationale hotspot voor miljoenen trekvissen, -vogels en andere dieren. Het vormt een natuurlijk kruispunt waar dieren samenkomen uit tropisch Afrika, de hoge Alpen en de onherbergzame Noordpool. De titel ‘Wereldnatuur’ is hier zeker op zijn plaats! Maar de Deltawerken die de delta jarenlang beschermden tegen overstromingen, hebben de natuurlijke processen ontregeld. Trekvissen zoals steur, zalm en paling stoten hun neus tegen deze dammen en kunnen hun paaigebieden in Frankrijk, Duitsland, België en Zwitserland moeilijk bereiken. Diezelfde dammen hebben geleid tot het verlies van getij en sedimentatie, waardoor ook de slikken en schorren afnemen; de belangrijke voedselgebieden voor trekvogels op hun vermoeiende trektochten.

Op zoek naar bijzondere deltabewoners.

10 Platte oesters

Na meer dan 100 jaar weer terug in de Noordzee.

Het Wereld Natuur Fonds werkt al jaren met steun van onze achterban aan schone, natuurlijke rivieren en een gezonde, rijke Noordzee. En nu zetten we de volgende stap.

De delta vormt een onmisbare schakel die de Noordzee verbindt met ons rivierenlandschap. Samen met partnerorganisaties werken we aan grootschalig natuurherstel in het mondingsgebied voor onze rivieren: het Haringvliet. Werken mét de natuur in plaats van ertegen, daar zien wij de oplossing. Met meer ruimte voor de natuur creëren we ook ruimte voor het hoge water en tegelijk voor recreatie, wonen en economische kansen.

Nederland kan een voorbeeld zijn van een drukbevolkte delta waar mensen veilig en beter leven en waar natuur floreert. We moeten de natuur dan wel een centrale plek geven in het denken en handelen van ons allemaal. De natuur wordt zo een onmisbare bondgenoot in de bescherming tegen het water en bij de gevolgen van klimaatverandering. De keuzes voor toekomstige generaties worden nu gemaakt. Ook in Den Haag waar de onderhandelingen over het klimaatakkoord plaatsvinden en wordt gewerkt aan het opnieuw inrichten van de delta. Droge voeten en kunnen genieten van een bijzonder stukje Nederland. Wereldnatuur voor iedereen!

14 Het ruime sop

Kirsten Schuijt, Algemeen directeur Wereld Natuur Fonds

Panda Zomerspecial 2018

Ontdek de Delta Droomfondsproject Haringvliet zorgt voor paradijs voor trekvogels en –vissen Puzzel en win een dag meehelpen roggen uitzetten in zee!

Schelpdiermijlpaal: zo keert de platte oester terug in de Noordzee

Panda_delta_15juni.indd 1

2 PANDA

PANDA 1

15-06-18 14:14

COVER

Uitgave: Wereld Natuur Fonds, Zeist

Druk: Roto Smeets, Weert

Artikelen uit Panda mogen

Ontdek, net als de familie De

Concept & realisatie: LBL, Arnhem

Papier: Panda wordt gedrukt op

uitsluitend na schriftelijke

Jong, hoe uniek, mooi en veel-

Artdirection/vormgeving: Ykes-

Roto Green Silk 60, een FSC®-

toestemming vooraf van het

zijdig de natuur is in onze delta-

werk, Amsterdam; LBL, Arnhem

gecertificeerde papiersoort.

Wereld Natuur Fonds te Zeist

gebieden. Het is de plek waar

Drukwerkbegeleiding:

en met bronvermelding worden

zoet en zout water samenkomen

Graphic, Leusden

overgenomen. Het Panda-logo

en bijzondere dieren en planten

Lithografie: Willem Grafische

is een beschermd beeldmerk.

leven. Foto: Ayla Maagdenberg

Bewerkingen, Halle

BEELD: KIRSTEN SCHUIJT PRIVÉFOTO ILLUSTRATIE STUDIO VONQ

Gekweekte stekelroggen uitgezet in Oosterschelde.

& Verder Deltaweetjes 04 Puzzel: deltadoolhof

13

Doen voor de delta

15

Wereldnatuur 16 PANDA 3

Deltaweetjes

Haringvliet TEKST MARIEKE ENTER FOTOGRAFIE AYLA MAAGDENBERG EN MICHIEL VAN DEN BERGH

Rotzooi ruimen Twintig vuilniszakken vol: zo veel afval raapten 35 vrijwilligers in twee uur tijd op tijdens een opruimactie rondom het Haringvliet.

De opruimactie vond eind mei plaats en was onderdeel van Schoon Haringvliet om ervoor te zorgen dat er minder plastic via de rivieren in zee belandt en om de stranden op te ruimen. Dit is nodig, want vogels en vissen kunnen verstrikt raken in het afval of zien het aan voor voedsel. In het najaar organiseert Schoon Haringvliet weer een opruimactie.

Op schoonharingvliet.nl is meer informatie te vinden.

Met het eiland krijgt onder meer de grote stern er een voedselzoekplek bij.

Vogel- en viswalhalla Deze maand start WWF met de aanleg van een gloednieuw vogel- en viseiland in het Haringvliet. En u kunt meedenken over de naam!

Het eiland speelt een belangrijke rol bij het herstel van de dynamische deltanatuur in het Haringvliet. Want de Haringvlietsluizen gaan in september op een kier, maar dat geeft de getijden van de zee nog geen vrij spel. Ondieptes, zandplaten en slibbanken keren daarom niet terug, terwijl trekvogels en vissen die hard nodig hebben als kraamkamer en voedselplek. Daarom legt WWF deze zomer een eiland aan voor de vogels en vissen. Daarmee verhogen we de natuurwinst van de kier in de Haringvlietsluizen aanzienlijk.

Zo’n bijzonder eiland verdient natuurlijk een bijzondere naam.

We hebben er een wedstrijd voor uitgeschreven, lees hierover meer op pagina 15.

4 PANDA

Zo groot is de doorsnede (minimaal!) van het nest van de Europese zeearend. In 2006 vestigde het eerste paartje zich in de Oostvaardersplassen. Inmiddels zijn er tien broedplekken in Nederland, waaronder op het eiland Tiengemeten in het Haringvliet. Met zijn spanwijdte tot bijna 2,5 meter is de zeearend een opvallende verschijning. Iets om naar uit te kijken bij een bezoek aan de Nederlandse delta!

ZEEKATTREK

De jaarlijkse trek van de sepia, ook wel zeekat genoemd, is momenteel in volle gang. Zodra het Noordzeewater warm genoeg is (minimaal 11˚C), trekken deze tienarmige inktvissen onder andere richting de Oosterschelde om te paaien en eitjes af te zetten. Ze verkleuren voortdurend, afhankelijk van hun stemming.

In deze periode zijn ze niet erg schuw – te druk met hofmakerij?

SCHITTEREND Vanaf eind juli bloeit de lamsoor, een plant die voorkomt in gebieden die af en toe overstroomd worden met zeewater. Lamsoor heeft speciale kliertjes aan de onderkant van het blad waarmee het overtollig zout afscheidt. Op zonnige dagen kun je die kliertjes zien schitteren. Het zijn er dan ook een heleboel: wel zeshonderd per vierkante centimeter.

BEELD: GROTE STERN MARCEL LANGELAAN EUROPESE ZEEAREND, AFVAL GETTY IMAGES ZEEKAT, LAMSOOR BUITENBEELD

Zoetwaterexpert Bas Roels van WWF is trots dat we naar manieren blijven zoeken om de deltanatuur te versterken en tegelijkertijd zorgen voor een veilig Nederland en economische impuls aan de regio.

Natuur als bondgenoot!

Ontdek de delta

1,5 M

“Werken met natuur voor een mooier en veiliger Nederland!”

“Kijk, een hele mooie veer!” Trots laat Lieke (10) zien wat ze bij een kreekje heeft gevonden. Gids Michiel haakt er direct op in: “Hier in het Haringvliet kun je veren vinden van allerlei bijzondere vogelsoorten. We helpen ze een handje om ervoor te zorgen dat ze graag in het Haringvliet komen. En we doen hier nog veel meer voor de natuur.”

PANDA 5

Haringvliet

WWF-zoetwaterexpert Michiel stelt z'n telescoop scherp: "Kijk Jasmijn, nu zie je hoe een blauwborst aan z'n naam komt."

I

n het dagelijks leven is Michiel van den Bergh zoetwaterexpert bij WWF. Vandaag laat hij Marije en Marcel de Jong en hun dochters Lieke (10) en Jasmijn (7) de mooiste plekjes van het Haringvliet zien. Michiel kent het gebied goed, omdat hij nauw betrokken is bij het Droomfondsproject Haringvliet. Dat is een samenwerkingsverband van zes natuurorganisaties die, dankzij een bijdrage van de Nationale Postcode Loterij, de natuur op en om het Haringvliet herstellen – en wel op zo’n manier dat iedereen weer kan genieten van deze unieke Nederlandse deltanatuur.

Neus stoten

Droomfonds project

Een unieke coalitie van zes natuurorganisaties werkt aan een natuurlijker Haringvliet. De financiële bijdrage uit het Droomfonds van de Nationale Postcode Loterij is daarbij een onmisbare impuls.

Vanaf de strekdam zijn de Haringvlietsluizen goed te zien. Michiel legt Lieke en Jasmijn uit dat trekvissen zoals de steur, zalm en haring daar nu hun neus stoten: ze willen verder de Maas en Rijn op zwemmen om eitjes te leggen, maar de sluizen houden ze nog tegen.

“Gelukkig gaan die sluizen in september op een kier”, vertelt hij. “En dat heeft nog meer voordelen. Wisten jullie dat er bepaalde planten zijn die én zout water én zoet water nodig hebben? Die kunnen straks ook weer groeien in het Haringvliet.” Michiel wijst de meiden ook op de vele vogels die naar voedsel scharrelen op de droogvallende platen in de Voordelta. “Het Haringvliet is een belangrijk gebied voor vogels. WWF gaat op verschillende plekken de deltanatuur herstellen.

Zodat er nóg meer vogels komen en ook hele speciale soorten.”

Gekke snavel

Vlakbij de strekdam, in natuurgebied Kwade Hoek, is een vogelkijkhut waar de familie 6 PANDA

De Jong met eigen ogen kan zien hoeveel verschillende vogelsoorten nu al hun kostje bij elkaar scharrelen in de Voordelta. Van majestueus zwevende bruine kiekendieven tot druk rondpikkende steltlopertjes. “Is dit zo’n vogel die we vanmiddag zagen, met die gekke snavel?”, wil Jasmijn weten, terwijl ze een grote, witte vogel aanwijst. Ze heeft gelijk: het is een lepelaar. Eerder die dag had Michiel de familie meegenomen naar de lepelaarskolonie van Quackjeswater, een oud duinmeer bij het Haringvliet. Het uitkijkplatform biedt een prima uitzicht op de kolonie. Met een verrekijker, en zeker met Michiels telescoop, is goed te zien hoe prachtig deze vogels zijn, met hun verenkuif, lichtgele borst en natuurlijk die gekke lepelvormige snavel.

Maar Quackjeswater valt niet alleen vanwege de lepelaarskolonie in de smaak. De korte wandeling er naartoe, door een stukje bos en langs wat waterpartijtjes, vinden de meisjes minstens zo leuk. Michiel laat ze de naam raden van een sterk geurende oeverplant (watermunt), wijst ze op een nest grote bonte spechten en zelf ontdekken ze een rondspringend padje. De meiden hebben het naar hun zin en Marcel en Marije genieten eveneens zichtbaar.

Bijzondere bewoners

’s Ochtends was het warm en scheen de zon uitbundig toen het gezelschap op het pontje stapte naar Tiengemeten, een eiland in het Haringvliet dat ruim twintig jaar geleden werd teruggegeven aan de natuur. Waar eens aardappelen en suikerbieten in lange, kaarsrechte rijen werden geteeld, meanderen nu kreekjes en stroompjes die wemelen van het leven: planten, vogels, vissen, insecten en

Praktische informatie

Op haringvliet.nu staat alle benodigde informatie voor een bezoek aan het Haringvliet – inclusief een interactieve kaart en de dienstregeling van de waterbus, een ideale manier om dit gebied te verkennen.

Meer over het project en de rol van WWF vindt u op wwf.nl/haringvlietdelta.

amfibieën, maar je ziet er ook Schotse Hooglanders en reeën. Tiengemeten heeft nóg een bijzondere bewoner: de bever. Het liefst hadden de meiden gewacht bij de beverburcht tot ze zo’n bever zagen. Helaas gooide naderend onweer roet in het eten.

Liefde voor de natuur

Hoewel Michiel z’n gasten nog veel meer mooie plekjes kan laten zien, zit rond etenstijd de Haringvliet-trip erop. “Moeten we nog een keer terug naar wat we vandaag hebben gezien?”, vraagt Marcel aan de meiden.

“Jaaaa!”, is het antwoord. “En wat willen jullie dan weer zien?”, wil hij weten. “Alles!” Dat laat aan duidelijkheid niets te wensen over.

Volgens Marije is de kans groot dat ze binnenkort teruggaan. “We wonen vlakbij, dus het Haringvliet is bijna onze achtertuin. Eerlijk gezegd wist ik niet dat het hier zó mooi en bijzonder was”, bekent ze. Michiel glimlacht.

“We ontwikkelen hier nog veel meer nieuwe, beleefbare natuur. Het Haringvliet wordt alleen maar nóg mooier en waardevoller!”

PANDA 7

Zoek en vind TEKST GEERT-JAN ROEBERS

Bijzondere deltadieren en -planten

4 4

In de delta barst het van 't leven: het is er goed toeven voor talloze planten en dieren. En als je weet waar je precies naar moet uitkijken, zie je nog veel meer. Ga naar buiten, op zoek naar deze deltabewoners!

Visarend

3

Bijzonder deltadier of gave plant gespot? Post een foto op social media met de hashtag #wwfdeltaspotters

2

Kruisdistel

3

(Eryngium campestre) • bleekgroen, bossig en stekelige bladeren • schermbloemige: meer verwant met fluitenkruid dan met andere distels • bloempjes bij elkaar in groene, stekelige bollen • op rivierduinen en dijkhellingen • zoektip: Gelderse poort

De meest voorkomende zeehondensoort in Nederland.

Regelmatig te zien op zandplaten in de Waddenzee en de delta.

Duikt ook weleens op in rivieren in het binnenland.

8 PANDA

5

2

1

Gewone zeehond

5

Grote stern

Eigenlijk een trekvogel, maar een toenemend aantal verkiest de Nederlandse delta als overwinteringsplek.

Tamelijk forse vogel die spierwit overkomt, met een zwarte kopkap en kuif.

Zeeaster

(Aster tripolium) • bloemen lichtlila (of lichtblauw tot wit) • van knie- tot manshoog • op kwelders en schorren, de buitendijkse begroeide gebieden • kan tegen zout water, heeft beetje zoet nodig • zoektip: langs de Westerschelde

Zandhommel

Kwam vroeger in heel Nederland voor; tegenwoordig alleen nog rond het Haringvliet.

WWF-zoetwaterexpert Michiel van den Bergh (zie pagina 5) spotte er eentje op Tiengemeten.

Nonnetje

Een in de delta veel voorkomend schelpdier dat zichzelf actief enkele centimeters in de bodem ingraaft.

De schelpen hebben wit met roze, gele, oranje of paarse banden. In brak water zijn ze vaak egaal wit.

BEELD: VISAREND, BEVER, BRUINVIS, ZEEPAARDJE BUITENBEELD LEPELAAR MICHIEL VAN DEN BERGH ZANDHOMMEL DREAMSTIME OVERIGE BEELDEN ISTOCK

1

(Pandion haliaetus) • buitenbeentje onder de roofvogels door zijn meeuwachtige vlucht • eet vrijwel alleen vis • lange, geknikte vleugels, zwart-wit • grijpt grote vissen uit het water • bouwt groot takkennest in een boom • gast in ons land, enige broedgeval: Biesbosch (2016) • bij of boven (vis)water (zoet, brak en zout) • zoektip: Haringvliet

Nog meer soorten vinden en herkennen? Ga naar wwf.nl/spotten voor gedetailleerde zoekkaarten.

6

6

Bruinvis

(Phocoena phocoena) • kleine dolfijn • rugzijde donker, snuit stomp • geen springer • kop, rug en vooral rugvin boven water tijdens ademhalen • meestal alleen of in kleine groep • Noordzee, vooral langs de kust en in zeearmen • zoektip: Oosterschelde op windstille dagen

Lepelaar

(Platalea leucorodia) • groot en wit, familie van de ibis • lepelvormige snavel • vliegt met gestrekte hals (anders dan reiger) • zoekt hoofdschuddend voedsel in ondiep water • koloniebroeder: Nederland belangrijkste broedgebied West-Europa • vooral op overgang zoet en zout • zoektip: Lauwersmeer (nazomer)

7

Inheemse orchidee die bloeit van begin juni tot half juli. Tijdens de bloei wordt duidelijk waar de naam vandaan komt: de onderlip lijkt op een bij. Groeit op matig vochtige, plaatsen, zoals op Tiengemeten.

Bever

(Castor fiber) • g rootste knaagdier van Europa: tot ruim 40 kilo •b ruine vacht, platte staart, oranje tanden • zwemt en duikt veel • onmiskenbare knaagsporen • vooral ’s nachts actief • zoet water, rivierengebied • z oektip: Biesbosch (in 1988 geïntroduceerd)

7

Bijenorchis

Zeekraal

(Salicornia europaea) • ‘miniatuur cactussen zonder stekels’ • vlezig, vertakt, geen zichtbare bloemen of bladeren • kan tegen overstroming met zeewater • op overgang van kwelder naar wad • eetbaar (ziltige smaak), beschermde soort, alleen plukken voor eigen consumptie • zoektip: Eemsmond

Veldleeuwerik

De mannetjes maken 'duiken' door de lucht om uitbundig zingend naast een vrouwtje te landen. Ze komen in Nederland steeds minder voor, maar in het Haringvliet maakt u nog kans.

Zeepok

Dit is een kreeftachtige, met een kalkskelet dat lijkt op een vulkaantje.

Ze hechten zich aan een harde ondergrond, zoals schelpdieren.

Er zijn een handvol soorten langs de Nederlandse kust te vinden.

Kortsnuitzeepaardje

Voor de duikers: dit max. 15 cm grote zeepaardje wordt de laatste tijd steeds vaker gespot in de Oosterschelde en heeft zich ook al laten zien in de Westerschelde en de Waddenzee.

PANDA 9

Herstelproject TEKST NICO VAN DER WEL

Platte oesters wisselen tijdens hun leven meermalen van geslacht.

Vrouwelijke dieren brengen 1 tot 3 miljoen eieren voort, die na bevruchting ruim een week in de moederschelp blijven. Daarna verlaten ze als larven de schelp, op zoek naar een goede vestigingsplaats.

In het wild kunnen platte oesters wel 30 jaar oud worden en meer dan 20 centimeter lang.

platte oester

De eerste platte-oesterbank in de ‘diepe’ Noordzee in ruim honderd jaar. Die plaatste WWF onlangs ten noorden van Schiermonnikoog. En er zijn nog meer primeurs die ervoor moeten zorgen dat schelpdierbanken hun belangrijke rol in het ecosysteem weer kunnen vervullen.

10 PANDA

BEELD: OPENINGSBEELD, PLATTE OESTER, OESTERSCHELPEN BUITENBEELD OESTER IN HANDEN, OESTER IN WATER ARK ONDERWATERWERELD

De terugkeer van de

P

latte oesters zijn schelpdieren met twee kleppen, die al sinds mensenheugenis als lekkernij worden gegeten. Vroeger was maar liefst 20 procent van de Nederlandse Noordzeebodem bedekt met deze oesterbanken. Ook in de Zuiderzee en de oostelijke Waddenzee lagen uitgestrekte banken.

Vooral door overbevissing en ziektes zijn de banken vrijwel volledig verdwenen.

Bruisend leven

Schelpdierbanken zijn van grote waarde voor de natuur in de Noordzee. Ze ontstaan op plekken waar de zeebodem met rust wordt gelaten, waar larven zich vastzetten op de harde ondergrond van bijvoorbeeld schelpen en dan, dicht opeengepakt, rustig verder kunnen groeien.

Zo’n schelpdierbank bruist van het leven. Voor veel vissen, zoals haaien en roggen, zijn deze banken een kraamkamer; zij zetten er hun eieren af. Kleine visjes en garnalen kunnen er eten, schuilen en veilig opgroeien. Roofvissen, zeevogels en zeezoogdieren komen er graag voor een lekker hapje: zij zijn voor hun voedselvoorziening (deels) afhankelijk van oesters en andere schelpdieren. Schelpdieren zijn ook voor de mens erg belangrijk. Ze zorgen voor een betere waterkwaliteit door het zeewater te filteren. Bovendien dragen de banken bij aan veiligere kusten: ze hogen zandbanken op, versterken de zeebodem en beschermen de kust tegen hoge golven en stormvloed. De terugkeer van de oesterbanken is dan ook heel waardevol voor mens en natuur.

Te druk op de Noordzee

Uit zichzelf kunnen oesterbanken niet meer terugkeren, omdat de bronpopulatie is opge-

vist. Niet zo gek dus dat ARK Natuurontwikkeling, Wageningen Marine Research, Bureau Waardenburg en Sas Consultancy samen met WWF werken aan actief herstel van schelpdierbanken in het Nederlandse deel van de Noordzee. Projectleider Emilie Reuchlin, oceaanexpert bij WWF: “De platte oester is nagenoeg verdwenen uit de Noordzee en de oesters díe er nog zijn, kunnen niet meer tot banken uitgroeien. Het is simpelweg te druk op de Noordzee met bodemvisserij, zandwinning, schelpenwinning en andere activiteiten.

Minder dan 1 procent van de Nederlandse Noordzee is zodanig beschermd dat de bodem helemaal met rust gelaten wordt. We moeten dus zorgen voor rustige locaties, waar oesters zich kunnen vestigen.” WWF werkt met haar projectpartners op vier van die locaties: twee in de Zuid-Hollandse/Zeeuwse kustzone en twee ten noorden van Schiermonnikoog.

Onverwachte vondst

Op zoek naar geschikte locaties voor schelpdierbanken in de Voordelta, als onderdeel van het Droomfonds Haringvliet programma, stuitten onderzoekers in 2016 bij de Brouwersdam op een onverwachte vondst: een natuurlijke schelpdierbank van platte oesters, Japanse oesters en mosselen. Het water is er te ondiep voor bodemvisserij, zodat oesterlarven uit de Grevelingen er zich rustig konden vestigen.

Vorig jaar bleek dat de bank zelfs drie keer groter was dan gedacht: 40 hectare in totaal.

Emilie: “De biodiversiteit in deze schelpdierbank is 60 procent hoger dan op de omliggende zandige bodem. Dat bewijst dat schelpdierbanken echt een boost geven aan biodiversiteit.” WWF en ARK werken nu verder samen om deze bank te beschermen en uit te bouwen.

Zo’n 2,5 kilometer verderop, bij het gebied ‘de Bollen van de Ooster’, is in mei van dit jaar een nieuwe oesterbank geplaatst, met 1.500 kilo Zeeuwse platte oesters. De andere twee nieuwe oesterbanken liggen in dieper water ten noorden van Schiermonnikoog: bij het Gemini windmolenpark en de Borkumse Stenen.

PANDA 11

Prijsvraag!

Riffen uit 3D-printer

Borkumse Stenen is zeer geschikt door de al harde ondergrond: grind en stenen uit de laatste ijstijd. Daarop kunnen heel goed oesterbanken ontstaan. “Het gebied is helaas nog steeds niet beschermd,” zegt Emilie, “maar we zijn met de vissers overeengekomen dat ze een gebied van 500 bij 500 meter met rust laten. Op die plek hebben we 6.000 kilo oesters uitgezet, over een oppervlakte van 1 hectare en op een diepte van 25 meter.

Daarnaast hebben we een aantal 3D-geprinte rifstructuren van zandsteen geplaatst waarop

oesters zijn bevestigd zodat er een bank kan groeien.” In het windmolenpark Gemini is 1.000 kilo oesters uitgezet. “Het bouwen van windmolenparken brengt de onderwaternatuur schade toe. Maar als ze er eenmaal staan, zijn het misschien geschikte plekken voor oesterbanken: de bodem wordt met rust gelaten en er is een geschikte ondergrond, in de vorm van stortstenen rondom de windturbines.” Door de windmolenparken groeit het potentiële gebied met bodemrust in de komende jaren uit tot circa 5 procent van de Nederlandse Noordzee.

Primeurs

De recente oesterexpedities leverden drie primeurs op. Emilie: “Voor het eerst hebben we in dieper water een oesterbank geplaatst, een start gemaakt met een oesterbank in een windmolenpark én 3D-geprinte rifstructuren op de zeebodem gezet. Het zijn experimenten, dus we onderzoeken alles goed. Maar als het slaagt, hebben we veel nieuwe inzichten én nieuwe schelpdierbanken!” Bekijk ook de video's op wwf.nl/schelpdierbanken

Een heel avontuur De projecten bij Schiermonnikoog zijn bijzonder voor Emilie: “Drie jaar geleden heb ik op de Borkumse Stenen een oude platte oester opgedoken. Ik wist van oude kaarten dat ze op die locatie voorkwamen. Daar kreeg ik het idee een oesterbank te herstellen. Een jaar geleden kwam er groen licht om het herstel van de schelpdierbanken grootschalig aan te pakken. Het werd een heel avontuur: kennis verzamelen voor een ontwerp, de keuze van de 12 PANDA

locatie, de juiste oesters vinden, vergunningen aanvragen, het transport van 80.000 oesters regelen, de bemanning vinden om ze uit te zetten, onderzoekskooien en rifstructuren plaatsen en een geschikt gebied bepalen in afstemming met de visserij. Het was een jaar hard werken. Maar toen eenmaal alles op de bodem stond en de oesters het volgens de onderwatercamera goed leken te doen, voelde dat echt geweldig.”

Sinds de jaren 60 worden in de Zeeuwse wateren vooral Japanse oesters gekweekt. Die zijn ingevoerd omdat de platte oesters na de strenge winter van 1963 massaal waren gestorven.

Japanse oesters groeien sneller dan platte oesters.

BEELD: KUNSTMATIGE RIFSTRUCTUREN EMILIE REUCHLIN OESTER BUITENBEELD ILLUSTRATIE BARBARA VAN DEN BERG

De kunstmatige rifstructuren zijn gemaakt met een 3D printer en bestaan grotendeels uit zandsteen. Ze zijn speciaal ontworpen door Alex Goad (Reef Design Lab, Australië) en Emilie Reuchlin (WWF).

Ze bevatten ook ruimtes voor vissen en andere dieren om te schuilen.

=

DELTA-DOOLHOF

Trekvissen als Atlantische steur, paling en zalm leggen enorme afstanden af om te paaien - van zout naar zoet water, of andersom.

Via de delta zoeken ze hun kraamkamer op en daarbij komen ze allerlei obstakels tegen.

DOE MEE EN WIN! Welke drie vissen ziet u en

welke route nemen zij naar hun paaigebied?

Stuur de antwoorden (vissoort + letter) in via wwf.nl/pandapuzzel. Onder de juiste inzendingen verloten we mooie prijzen.

HOOFDPRIJS:

Kom met max. vijf personen helpen bij het uitzetten van roggen op vrijdag 31 augustus of vrijdag 14 september (onder voorbehoud van het weer) in Yerseke. Inclusief uitleg van een haaien- en roggenexpert en een rondleiding in De Oesterij, waar de roggen in oesterputten rondzwemmen voordat ze de zee ingaan.

OVERIGE PRIJZEN:

1 x pandapuzzel van 1.000 stukjes 5 x boek ‘In de diepte’, dat een uniek beeld

geeft van tien ontdekkingsreizen naar alle uithoeken van de Noordzee.

5 x boek ‘De groene zee’, dat je meeneemt op reis door de Nederlandse zoute wateren.

5 x WWF-dopper waterfles De oplossing kan tot 3 augustus 2018 worden ingezonden. Winnaars krijgen vóór 17 augustus 2018 bericht. Over de uitslag wordt niet gecorrespondeerd. De uitslag van de Panda Lente-prijsvraag is te vinden op wwf.nl/prijsvraaglente.

PANDA 13

Nieuws in beeld

Nieuwe roggen in de Noordzee Deze zomer wordt elke twee weken een groep gekweekte stekelroggen uitgezet in de Oosterschelde. Doen zij het goed, dan volgen pilots met meer bedreigde roggenen haaiensoorten zoals vleet en zee-engel.

Monique van de Water, oceanenexpert bij WWF: “Roggen en haaien komen van oudsher voor in de Noordzee. Er wordt meestal niet op ze gevist, maar ze zijn vaak slachtoffer van bijvangst. De dieren zijn kwetsbaar, omdat ze zich pas laat voortplanten; gemiddeld rond hun tiende levensjaar. Afgelopen oktober zijn de eerste gekweekte stekelroggen uitgezet en we gaan door totdat er eind 2019 duizend gekweekte stekelroggen in de Noordzee zwemmen. De dieren krijgen een ‘tag’ die waardevolle informatie oplevert. Nu deze pilot is geslaagd, kunnen we starten met de meer bedreigde soorten, zoals de vleet en de zee-engel.” Partnerorganisatie Blue Linked kweekt de roggen in het kweekcentrum waar ze blijven tot ze ongeveer een jaar oud zijn. Vervolgens gaan ze twee weken naar Zeeuwse oesterputten.

Daar wennen ze aan het zeewater en leren ze jagen op levend voedsel. De uitzettingen zijn onderdeel van het project ‘Haaien en roggen terug in de Noordzee’, dat WWF samen met vier partnerorganisaties uitvoert.

Bekijk de video’s op wwf.nl/haaienrog

14 PANDA

In de Nederlandse Noordzee zwemmen negen soorten haaien en negen soorten roggen

BEELD: STEKELROG, MICHAËL LATERVEER PETER VERHOOG DELTA AYLA MAAGDENBERG BEACH CLEANUP, CAMERA ISTOCK BRUINVIS BUITENBEELD KNUFFELBEVER IBTT MIDDELHARNIS WWF DAM WORLD FISH MIGRATION FOUNDATION

Doen voor de delta

Doe mee: doop het vis- en vogeleiland

Beach Cleanup > Een florerende delta en een schone zee horen bij elkaar. U kunt daaraan bijdragen door mee te doen aan de Beach Cleanup Tour, waarbij twee teams van vrijwilligers tijdens de eerste twee weken van augustus de héle Noordzeekust afvalvrij maken.

Het ene team start op Schiermonnikoog, het andere in Cadzand. Per dag maken ze zo’n 2 x 10 kilometer strand afvalvrij. Aanmelden via beachcleanuptour.nl

Bruinvissen tellen

> De bruinvis – niet bruin en ook geen vis – is de meest voorkomende en kleinste walvisachtige van de Noordzee en de Nederlandse delta. Een belangrijke graadmeter voor hoe het met ze gaat, is de jaarlijkse bruinvistelling van Stichting Rugvin en WWF in de Oosterschelde. Afhankelijk van de weersomstandigheden is de 2018-editie waarschijnlijk net achter de rug, maar ook voor volgend jaar staat een telling gepland. Wilt u meehelpen? Er is vooral behoefte aan schippers die met hun eigen boot meevaren in de ‘observatievloot’. Op rugvin.nl leest u wat de telling inhoudt en hoe u zich aanmeldt als schipper of ‘teller’.

Delta-cadeautje

> Op zoek naar een cadeautje waarmee u ook nog eens de natuur steunt? Deze knuffeluitvoering van de Europese bever, een geliefde deltabewoner, is leuk voor kleine én grote jarigen. Voor 14,95 te koop in de

webshop: wwf.nl/shop/bever

> Bij Middelharnis, in het Haringvliet, legt WWF een uniek eiland aan – waar vissen kunnen paaien en

Liefhebber van fotografie en vol ambitie?

Doe dan mee met de WWF-Frans Lanting Photo Award. Bij deze wedstrijd draait alles om het fotograferen van unieke wereldnatuur. Ver weg, maar ook juist in Nederland is deze natuur te vinden, zoals in de delta. De winnaar mag een fotoreportage maken in één van onze projectgebieden.

Doe mee! wwf.nl/foto

15.000 KILO De hoeveelheid afval die de vrijwilligers tijdens de Beach Cleanup Tour in 2017 van het strand haalden.

vogels volop gelegenheid vinden om te broeden en eten te zoeken. Dit soort plekken zijn nu schaars in het Haringvliet. Daar waar ze wel zijn, zie je meteen een explosie van leven. Zo'n prachtig eiland verdient natuurlijk een prachtige naam. Bedenkt u die? Geef de door u verzonnen naam door via wwf.nl/eiland en maak kans op een uitnodiging voor de exclusieve opening van het eiland én natuurlijk eeuwige roem!

Dammen indammen > Na jarenlange inspanningen gaat de waterkwaliteit van veel Europese rivieren gelukkig weer de goede kant op. Nu is het tijd voor een

volgende stap: het indammen van het aantal dammen. Europa telt tienduizenden oude dammen die geen functie meer hebben. Maar voor trekvissen vormen ze een onoverkomelijk obstakel op de reis naar hun paaigronden. Dus weg ermee! WWF is een van de voortrekkers van een Europese Dam Removal beweging. We zijn een crowdfundingsactie gestart om dammen te verwijderen en rivieren weer de vrije loop te geven. Helpt u mee? Kies ‘uw’ dam via crowdfunding.wwf.nl

Het Wereld Natuur Fonds legt uw gegevens vast volgens de Algemene Verordening Gegevensbescherming. We kunnen uw gegevens gebruiken om u te informeren over onze activiteiten,

projecten en producten. Wilt u meer weten over WWF en uw gegevens? Lees meer op wwf.nl/privacy.

U kunt ons ook gratis bellen (0800-1962) of mailen (info@wwf.nl).

PANDA 15

Wereldnatuur FOTO ESA/NASA/ANDRÉ KUIPERS

Vanuit de ruimte kun je goed zien dat Nederland een delta is, waar grote Europese rivieren uitmonden in de zee. André Kuipers, astronaut en WWF-ambassadeur, maakte deze foto toen het International Space Station in z’n baan om de aarde over ons kikkerlandje vloog. “Dit is Nederland bij het ochtendgloren. Het gouden zonlicht weerkaatst op het water en levert een prachtig beeld op.

Zo zag ik Nederland het liefst. Hier moeten we héél zuinig op zijn.”

Gaat u verhuizen of zijn uw gegevens onjuist?

U kunt uw gegevens zelf online wijzigen op wwf.nl/gegevenswijzigen. Natuurlijk kunt u voor het melden van een verhuizing ook gebruik maken van een PostNL Verhuisbericht.

Bellen kan ook: 0800-1962 (gratis).

Retouradres: Wereld Natuur Fonds, Postbus 7, 3700 AA ZEIST