MAGAZINE HERFST
2014
WATERKRACHT
Het effect van waterkrachtdammen op de natuur – p. 6
Panda
WATERLEVEN
WATERGEVECHT
Nederland is één grote Europese delta – p. 14
Leidt zoetwaterschaarste straks tot oorlogen? – p. 30
water Panda 1
WATER
Net als vrijwel alle andere zoogdieren kunnen olifanten zich goed voortbewegen in het water.
Beeld: Steve Bloom
ZWEMMEN
EEN AZIATISCHE OLIFANT NEEMT EEN VERFRISSENDE DUIK BIJ DE ANDAMAN-EILANDEN IN DE INDISCHE OCEAAN. 2 Panda
Panda 3
POST
In de aap gelogeerd
Naar aanleiding van het artikel ‘Zeg het met dieren’ in Panda Zomer 2014 kan ik u met nog een theorie confronteren over het ontstaan van de uitdrukking ‘in de aap gelogeerd zijn’. Ik hoorde deze twee jaar geleden bij een rondleiding in het Historisch Museum Den Briel. Daar werd het volgende gezegd: als de zeilen van een schip uit de tijd van vóór de stoomboten voor de nacht gestreken werden, was het aan de minst aanzienlijke in rang om een slaapplaats te zoeken in het opgerolde zeil bij de boeg. Dat zeil heette ‘aap’. Kees Ringeling, Bilthoven
Ecologische voetafdruk
Graag wil ik hierbij reageren op het artikel ‘Natuur & The City’ in Panda Zomer 2014. Daarin wordt als feit vermeld dat stedelingen een grotere ecologische voetafdruk hebben dan mensen die buiten de stad wonen. Dit lijkt mij echter geen feit maar een fabel. Diverse wetenschappelijke onderzoeken hebben namelijk bewezen dat stedelingen een stuk minder milieubelastend leven dan mensen die buiten de stad wonen. Een stedeling woont gemiddeld kleiner, consumeert daarmee minder ruimte en verbruikt minder energie dan een plattelandsbewoner. Er is zelfs een sterke negatieve correlatie tussen bevolkingsdichtheid en energieverbruik: hoe hoger de bevolkingsdichtheid, des te lager het energieverbruik. Robert Mackaaij, Hattem WNF: Het grootste deel van de stedelijke wereldbevolking woont in ontwikkelingslanden en opkomende economieën. Daar is een groot verschil tussen de Ecologische Voetafdruk van een stedeling – die toegang
Wilde kat
In het zomernummer van Panda staat op pagina 27 onder het kopje ‘Lang afwezig’ een bericht over de Europese wilde kat. Van 1957 tot 1960 was ik werkzaam als leerling-verpleegkundige op Sanatorium Sonnevanck in Harderwijk. In een winter waarin de temperaturen ’s nachts -15 graden waren, werden wij gewaarschuwd wanneer we de nachtdienst in gingen: wilde katten kwamen buiten de kliekentonnen leeg eten. Deze katten waren groot en woest om te zien. Ze hadden een grijze vacht, als van een muis. Ze waren gevaarlijk en vielen soms zelfs mensen aan. Ik ben benieuwd hoe betrouwbaar het bericht is dat de wilde kat zich sinds het eind van de vorige eeuw soms laat zien. Of is er wellicht sprake van een andere soort wilde kat dan de Europese? M.L. Bosma-Hillebrand, Nunspeet WNF: Van de drie soorten wilde katten komt alleen de Europese wilde kat in
Europa voor. Tot in de Romeinse tijd kwam hij voor in Nederland, maar als gevolg van vervolging en verlies van leefgebied is hij daarna lange tijd niet gesignaleerd. Volgens gegevens van de Zoogdiervereniging zijn tussen 1999 en 2004 weer een aantal betrouwbare waarnemingen van de soort in Nederland geweest. Vóór die tijd was het mogelijk dat er toch stiekem ergens één rondliep, maar erg waarschijnlijk is dit niet. Wij kunnen ons daarom niet voorstellen dat de katten waarvoor u werd gewaarschuwd Europese wilde katten zijn geweest. Het is veel waarschijnlijker dat het hier om verwilderde huiskatten ging, al valt dat zo veel jaar na dato natuurlijk niet meer met 100 procent zekerheid te zeggen.
Correcties
In het zomernummer van Panda reageerden we in de rubriek Post op een ingezonden brief van Suzanne Vonk over rijst. In onze reactie schreven we dat wereldwijd twee miljoen mensen voor een groot deel van hun dagelijkse calorieën afhankelijk zijn van rijst. Dat is niet correct. Wereldwijd gaat het om ruim twee miljard mensen. In hetzelfde nummer van Panda berichtten wij op pagina 21 dat een van de drie welpjes die waren geboren in Liuwa Plain Nationaal Park in Zambia, was overleden. Dat is niet correct. Niet een welpje is overleden, maar een van de twee leeuwinnen die in 2011 in het park waren uitgezet.
SCHRIJF OF BEL ONS!
Hebt u een vraag of een opmerking? Wij hebben graag contact met onze lezers, dus laat het ons weten! Schrijf of bel ons, of reageer via Facebook of Twitter. U krijgt altijd snel een antwoord.
Wereld Natuur Fonds Postbus 7, 3700 AA Zeist 0800-1962 info@wwf.nl WWW.FACEBOOK.COM/WERELDNATUURFONDS WWW.TWITTER.COM/WNFNEDERLAND
COVER
Uitgave: Wereld Natuur Fonds, Zeist
Druk: Roto Smeets, Weert
Artikelen uit Panda mogen uitsluitend
Deze westelijke laaglandgorilla
Concept & realisatie: Label, Arnhem
Papier: Panda wordt gedrukt
na schriftelijke toestemming vooraf van
wacht met een jong gelaten tot
Artdirection/vormgeving: Ykes
op Satimat Green, een FSC®-
het Wereld Natuur Fonds te Zeist en met
de regenbui over is. Door hun
werk, Amsterdam; Label, Arnhem
gecertificeerde papiersoort.
bronvermelding worden overgenomen. Het
dikke vacht zullen ze niet snel
Drukwerkbegeleiding:
doorweekt raken: ze hoeven
Graphic, Leusden
maar even te schudden en ze
Lithografie: Willem Grafische
zijn weer droog. Foto: Steve
Bewerkingen, Halle
Bloom/Imageselect
4 Panda
heeft tot energie en meer consumptiegoederen – en van iemand die op het platteland leeft. Vandaar dat we over het algemeen stellen dat stedelingen in vergelijking met de rest van de wereldbevolking een grotere voetafdruk hebben. Dat neemt natuurlijk niet weg dat we steden als een belangrijke motor zien voor duurzame ontwikkeling en dat juist daar veel kansen liggen om de voetafdruk te verkleinen, bijvoorbeeld door slimme openbaarvervoersystemen en energiebesparing.
Panda-logo is een beschermd beeldmerk.
INHOUD
Deze Panda staat in het teken van water. Water in de zeeën en oceanen, leefgebied voor ontelbare vissen en andere waterdieren. En water ‘op het land’, zoetwater, dat van levensbelang is voor mens en dier.
DELTA P.14 Voor de kanoet en de steur zijn de Nederlandse intergetijdengebieden onmisbaar.
HUNZEDAL P.22 De Hunze kronkelt weer door een natuurlijk beekdallandschap: de bever profiteert daarvan.
DRINKEN P.20 Hoe lessen de giraffe, de luipaard en andere dieren hun dorst?
& MEER ACTUEEL 13, 34
NEERSLAG 08
ACTUEEL: SEASTARS 27
WATERGEVECHT 30
Nieuws van het WNF en wetenswaardigheden over de natuur.
Wat zijn de natste en droogste plekken ter wereld? Twee keer een top 3.
Nieuwtjes over de Seastarcampagne.
Kan zoetwaterschaarste tot grote wereldwijde conflicten leiden?
ENERGIEBRON 06
WATERFEITEN 16
VISKWEEK 24
WOESTIJNDRUPPELS 32
Het WNF en de waterkrachtsector ontwikkelden richtlijnen voor duurzamere energiewinning uit water.
Maar liefst 70 procent van het aardoppervlak bestaat uit water. Feiten en cijfers over water.
Voor een gezonde zee is verantwoord vis kweken noodzakelijk.
In, bij en onder woestijnen is water te vinden met bijzondere levensvormen. Panda 5
WATER
Het WNF en de waterkrachtsector ontwikkelden richtlijnen voor duurzamere energiewinning uit water.
ENERGIEBRON
HET EFFECT VAN DAMMEN Midden in de Amazone, in de Mekong en op Borneo: ook in de mooiste rivieren van de wereld dreigen grote waterkrachtdammen te worden gebouwd. Het Wereld Natuur Fonds laat dat niet zomaar gebeuren. Tekst: Suzanne Visser, Beeld: Bente van der Wilt/WNF
V
an de 177 langste rivieren van de wereld kunnen er nog maar 63 vrij stromen – nog geen 40 procent. Het is de toenemende vraag naar energie die overal op aarde leidt tot de bouw van grote waterkrachtdammen. Ook in ongerepte natuurgebieden. Vaak krijgt de arme bevolking niet eens de beschikking over de lokaal opgewekte elektriciteit. In het Zuid-Amerikaanse Amazonegebied en het Afrikaanse Kongobekken is het vooral de mijnbouw (in kostbare natuurgebieden!) die daarvan profiteert. Elders, op Borneo, hoopt de overheid met goedkope waterkrachtstroom nieuwe industrieën aan te trekken, waaronder sterk vervuilende aluminiumsmelterijen.
Drooggevallen
Veel waterkrachtdammen zijn projecten van een schaal die te vergelijken is met onze Deltawerken. Ze zijn van grote economische betekenis en dat maakt het moeilijk om voldoende aandacht te krijgen voor de negatieve gevolgen: de tol die betaald wordt door de lokale bevolking en de natuur. Alleen al het aan banden leggen van de vrije waterloop heeft een grote impact. Tal van planten- en diersoorten kunnen niet overleven zonder de dynamiek van hoge en lage waterstanden. De gevolgen kunnen honderden kilometers stroomafwaarts nog merkbaar zijn. Zo is de Salone-rivier, een zijtak van de Zambezirivier in de delta, drooggevallen na de bouw van de enorme Cahora Bassa-dam op de grens van Mozambique en Zambia, 500 kilometer stroomopwaarts. De lokale bevolking en de natuur langs de Salone hebben het de laatste decennia steeds moeilijker gekregen. Geen visserij meer, geen transport over water, geen watertoevoer voor het beschermde Marromeu-wetland. Vergelijk het met de menselijke bloedsomloop: als de pompfunctie van het hart verslechtert, krijgen vingers en tenen niet genoeg zuurstof meer.
Zware druk
Voor trekvissen is de bouw van waterkrachtdammen ronduit desastreus. Ze reizen honderden kilometers de rivier op en af op weg naar 6 Panda
hun paai- of voedselgebieden. Maar om hoge betonnen damwanden kunnen ze letterlijk niet heen. Dit is wat nu ook dreigt te gebeuren in de Mekong-rivier in Cambodja en Laos, waar elf dammen in de hoofdstroom en nog eens 77 dammen in de zijstromen zijn gepland. De zoetwatervisserij in de Mekong is de grootste ter wereld en maar liefst 70 procent van de vangst bestaat uit trekvissen. De vis is van groot belang voor de voedselvoorziening (eiwitten) van de plaatselijke bevolking. Als al die dammen volgens plan worden gebouwd, kelderen de visbestanden met bijna 38 procent. Dat heeft tot gevolg dat de behoefte aan eiwitten van de lokale bevolking uit een andere bron – landbouw – moet komen, waar dan weer natuurgebieden voor moeten wijken.
VOOR TREKVISSEN IS DE BOUW VAN WATERKRACHTDAMMEN RONDUIT DESASTREUS De aanleg van een dam heeft ook ingrijpende gevolgen voor de directe omgeving. Zo wordt er voor de Belo Monte-dam in het Amazonegebied veel bos gekapt. Als het stuwmeer straks wordt gevuld, komen hele dorpen onder water te staan, inclusief belangrijke archeologische vindplaatsen. Nu al legt de komst van duizenden arbeiders een zware druk op de natuur: al die mensen moeten eten, wonen en worden vervoerd (aanleg wegen). En juist in afgelegen natuurgebieden ontbreekt het aan controle en toezicht, wat illegale houtkap en stroperij in de hand werkt.
Lobby
Het Wereld Natuur Fonds is niet tegen waterkracht als energiebron, maar het is niet de eerste keuze (zie kader). Het WNF vindt waterkracht pas een optie als duurzame vormen van energiewinning onmogelijk blijken. En áls er dan een dam wordt gebouwd, zou dat moeten gebeuren volgens de allerhoogste internationale standaar-
Cahora Bassa-dam in de Zambezi-rivier op de grens van Mozambique en Zambia
den. En zeker niet in regio’s met een uitzonderlijke biodiversiteit of waar de mensen en de natuur benedenstrooms de gevolgen niet kunnen dragen. Vanuit deze visie beïnvloedt het WNF wereldwijd discussies over waterkracht en dammen. Samen met de waterkrachtsector zijn er bijvoorbeeld richtlijnen ontwikkeld voor een meer duurzame energiewinning uit water. Projecten die nog in de planningsfase zijn, krijgen prioriteit: als het WNF overheden en projectontwikkelaars op andere gedachten kan brengen, kan dat veel schadelijke gevolgen voorkomen. Daartoe wordt kennis over de ecologische en sociale gevolgen van een dam gedeeld en worden alternatieven gegeven. Voor de Mekong-delta en het Amazonegebied (150 dammen gepland in twintig jaar!) heeft het WNF bijvoorbeeld computermodellen ontwikkeld die laten zien hoe de waterhuishouding en de natuur met elkaar samenhangen. Wat gebeurt er met de natuur als er op plaats x een dam komt? En wat als de dam er niet komt, of elders? Mede als gevolg van deze lobby wil de Mekong Rivier Commissie de besluiten over de aanleg van dammen in de hoofdstroom van de Mekong met minstens tien jaar uitstellen.
Regionale samenwerking
Als ergens dan toch een waterkrachtcentrale komt, zet het WNF in op de meest geschikte locatie en het beste ontwerp. De dam niet in de hoofdstroom, maar in een zijrivier. Of een ontwerp zonder grote dam in de rivier en zonder stuwmeer. Beter beheer van bestaande dammen is ook een streven. Het WNF pleit er bijvoorbeeld voor dat beheerders de doorvoer van water niet uitsluitend meer laten afhangen van de vraag naar stroom, maar vooral ook van de behoeften in de benedenstroomse gebieden. Dit soort onderwerpen over regionale samenwerking wordt op de agenda van dam- en waterbeheerders gezet. Zo heeft het WNF dambeheerders en watermanagers uit het hele stroomgebied van de Zambezi-rivier samengebracht in een grensoverschrijdend samenwerkingsprogramma voor duurzaam waterbeheer. Een praktische uitwerking hiervan is het unieke herstelprogramma voor de Salone: in samenwerking met de lokale bevolking en de International Crane Foundation, een internationale
organisatie die zich bezighoudt met de bescherming van kraanvogels en hun leefgebied, wordt de loop van de rivier geleidelijk hersteld.
Afbreken van dammen
De explosieve groei van het aantal grote waterkrachtdammen in het verre buitenland staat in contrast met de trend in Noord-Amerika en Europa. Hier is de eerste generatie dammen al aan het einde van haar levensduur. Steeds meer dammen worden niet vervangen, maar afgebroken, om de rivieren te herstellen en de natuur meer ruimte te geven. Op deze manier zijn in de Verenigde Staten al duizenden dammen verdwenen en in Spanje al driehonderd. Een mooi voorbeeld dichter bij huis is de rivier de Allier, een zijrivier van de Franse Loire, waar sinds het verdwijnen van dammen de natuur weer floreert.
SCHONE ENERGIE?! Het Wereld Natuur Fonds geeft de voorkeur aan zonne- en windenergie boven waterkracht. Waterkracht is namelijk niet zo duurzaam als vaak wordt gedacht. Wel is het een hernieuwbare grondstof: de waterkracht, niet het water zelf wordt gebruikt. Maar er zitten forse nadelen aan de grote waterreservoirs die nodig zijn om de stroom op te wekken. Bij de aanleg verdwijnt veel bos onder water en het vergaan van al dat organische materiaal zorgt nog decennialang voor een hoge uitstoot van CO2 en methaan – dé stoffen die de klimaatverandering versnellen! Uit de reservoirs verdampt bovendien veel water dat benedenstrooms hard nodig is. Bij het omgaan met klimaatverandering vindt het WNF het heel belangrijk om natuurlijk stromende rivieren intact te houden. Als de regenval afneemt en het land verdroogt, kan juist een jaarlijkse overstroming of water dat wordt vastgehouden – in de bovenloop of in de grond – natuurgebieden laten floreren of ervoor zorgen dat de lokale bevolking in staat is voedsel te verbouwen.
Panda 7
WATER
Hoeveel regen er in een bepaald gebied valt, bepaalt in hoge mate het leven voor mens, dier en plant ter plaatse.
NEERSLAG
KLETSNAT Tekst: Geert-Jan Roebers Beeld: Mawsynram: Amos Chapple/Getty Images
TOP 3 VAN NATTE PLEKKEN OP DE WERELD
OP WELKE PLEK OP AARDE VALT DE MEESTE NEERSLAG EN WAAR IS HET JUIST HET DROOGST?
1. MAWSYNRAM WAAR: India GEMIDDELDE JAARLIJKSE NEERSLAG: 11.870 mm Bij het dorp Mawsynram in Noordoost-India loopt de warme, vochtige luchtstroom vanuit de Golf van Bengalen in een val. De enige weg is omhoog. Daar koelt de lucht af en ontstaan regenwolken. Het gevolg is dat hier maandelijks gemiddeld meer regen valt dan in Nederland in een heel jaar. De plantengroei in het gebied is dan ook meer dan weelderig. De bewoners hebben de wortels en uitlopers van bomen op zo’n manier over de plaatselijke rivier geleid dat er een levende brug is ontstaan.
2. TUTUNENDO WAAR: Colombia GEMIDDELDE JAARLIJKSE NEERSLAG: 11.770 mm In het kleine plaatsje Tutunendo in het noordwesten van Colombia is het windstil en bijna permanent bewolkt. Het regent er dan ook vrijwel dagelijks. Daarnaast zijn er elk jaar twee extra natte periodes, met buien die nóg heviger en frequenter zijn dan in de rest van het jaar. Het vegetatietype laat zich raden: regenwoud.
3. CROPP RIVER WAAR: Nieuw-Zeeland GEMIDDELDE JAARLIJKSE NEERSLAG: 11.516 mm Qua lengte – nog geen 10 kilometer – is de Cropp River vrij onbeduidend. Maar wat betreft neerslag behoort deze woeste rivier op het Zuidereiland tot de wereldtop. De meeste neerslag valt, heel toepasselijk, ter hoogte van de enige waterval in de rivier. In het weelderige woud groeien boomvarens en reusachtige rimu’s: naaldbomen die tijdens hun achthonderdjarig bestaan meer dan 50 meter hoog kunnen worden.
8 Panda
In Nederland valt per jaar gemiddeld 850 mm regen.
1m
Valt er op een plek 1.000 mm regen per jaar, en de regen zou niet wegzakken, verdampen of wegstromen, dan zou daar na een jaar een meter water staan.
KURKDROOG
McMurdo: Corbis/Hollandse Hoogte, Atacama: Corbis/Hollandse Hoogte, Aswan: David Begner/Getty Images
1. DROGE VALLEIEN VAN MCMURDO WAAR: Antarctica GEMIDDELDE JAARLIJKSE NEERSLAG: 0 mm De Zuidpool wordt geassocieerd met sneeuw en ijs, en dus met water. Toch is Antarctica juist het droogste continent op aarde. Door de extreem lage temperatuur is de lucht er uiterst droog. De Valleien van McMurdo zijn bovendien omringd door hoge bergketens die de aanvoer van vocht verhinderen. Hier valt dus zelden een vlok en nooit een druppel.
TOP 3 VAN DROGE PLEKKEN OP DE WERELD
2. ATACAMA WAAR: Chili GEMIDDELDE JAARLIJKSE NEERSLAG: 0,76 mm Op sommige plekken van de Atacama-woestijn in het noorden van Chili is sinds mensenheugenis geen regen gevallen. Bij de pekelvlaktes aan de voet van de Andes wil nog wel eens een stortbui vallen, waarna ze in zoutmeren veranderen. Dat is het moment dat de eitjes uitkomen die jaren eerder door pekelkreeftjes zijn gelegd en bevrucht. De uit de eieren gekropen pekelkreeftjes ontwikkelen zich razendsnel, paren en leggen op hun beurt eitjes. Wanneer het pekelmeer indampt, kunnen ook die jarenlang in het zout blijven liggen tot de volgende bui.
3. ASWAN WAAR: Egypte GEMIDDELDE JAARLIJKSE NEERSLAG: 0,86 mm Bij de stad Aswan bevinden zich indrukwekkende bouwwerken uit de oudheid. Uit inscripties die ter plekke op een rots zijn gevonden, is op te maken dat er in de tijd van de oude Egyptenaren al eens een periode van droogte was die zeven jaar duurde. Tegenwoordig is het hier n贸g langer droog en gaan er zelfs meer dan zeven jaren voorbij zonder een druppel neerslag.
Panda 9
WATER
‘Waar zee en land elkaar raken’ is het thema van de fotowedstrijd Frans Lanting Award. Doet u mee?
KUST
Beeld: Flavio Conceicao Fotos
Doe mee en win de Frans Lanting Award De zeeën worden bedreigd door overbevissing, klimaatverandering en vervuiling. Maar de zee is ook vol van schoonheid en een bron van leven voor mens en dier. ‘Waar land en zee elkaar raken’ is het thema van de fotowedstrijd Frans Lanting Award. Wilt u meedingen naar deze Award? Upload dan vóór 1 oktober 12.00 uur uw mooiste foto en maak kans op unieke prijzen. De ingezonden foto’s worden beoordeeld door een jury die bestaat uit Frans Lanting, Sacha de Boer, André Kuipers, Humberto Tan en Aart Aarsbergen, hoofdredacteur van National Geographic Magazine.
Meer informatie en de wedstrijdvoorwaarden vindt u op WWW.FRANSLANTINGAWARD.NL 10 Panda
Humberto Tan is een van de juryleden van de Frans Lanting Award. Hoe gaat hij de foto’s beoordelen? “Een foto moet er voor mij in meerdere opzichten uit springen, en dat wordt bij mij bepaald door mijn ogen en mijn hart. Mijn ogen moeten bijna automatisch naar een beeld getrokken worden omdat er kennelijk iets gebeurt waardoor ik wel naar de foto móet kijken. En als ik eenmaal kijk, moet mijn hart verwarmd worden, door de compositie, het object, de uitvoering. Dat kan variëren, maar de foto moet mij hoe dan ook raken.”
Zeemeeuwen aan de Braziliaanse kust Panda 11
Advertentie
HET PANDABROODJE IS 25 JAAR! KOOP NU EEN PANDABROODJE EN MAAK KANS OP EEN ELEKTRISCHE FIETS Het Pandabroodje is een heerlijke meergranenbol in de vorm van een pandapoot. Het wordt in bakkerswinkels in heel Nederland verkocht, waarbij een deel van de opbrengst naar het Wereld Natuur Fonds gaat. Al 25 jaar lang. Dus dat vieren we! Iedereen die een Pandabroodje koopt, krijgt een setje mooie ansichtkaarten cadeau en maakt bovendien kans op een elektrische fiets.
Speciaal voor dit jubileumjaar wordt een nieuw broodje ge誰ntroduceerd: het Hollandse Pandabroodje. Dit vernieuwde meergranen volkorenbrood wordt gebakken op basis van 100% Hollandse tarwe, bevat geen e-nummers en er is geen lactose aan toegevoegd. Bovendien draagt het Pandabroodje bij aan de productie van duurzame palmolie.
Kijk op www.pandabrood.nl en doe mee!
App voor kleuters. Het Wereld Natuur Fonds heeft een leuke WNFBamboeclub-app ontwikkeld met vier kleurrijke games. Daarmee maken kleuters op speelse wijze kennis met wilde dieren en de natuur. De app is verkrijgbaar voor Android (€ 0,79) en iPad/iPhone (€ 0,89). Wie de app aanschaft, steunt het werk van het WNF.
ACTUEEL
Warme bakkers: bedankt! Al 25 jaar ondersteunen de ambachtelijke bakkers van Nederland het werk van het Wereld Natuur Fonds. Hoe? Door voor elk verkocht
Beeld: illustratie: Leonie Hulsman, lederschildpad: Mint Images-Frans Lanting/Imageselect, vuurstaartspringaapje: Adriano Gambarini
Pandabroodje, een meergranenbol in de vorm van een pandapoot, een bedrag af te dragen. Dit leverde tot nu toe al 4 miljoen euro op voor de natuur, wat onder andere heeft bijgedragen aan de bescherming van berggorilla's, Afrikaanse olifanten en koraal. Het WNF is erg blij met deze bijzondere samenwerking en bedankt de Nederlandse bakkers én leverancier van bakkerijgrondstoffen Zeelandia hartelijk voor hun enorme steun!
Vuurstaartspringaapje In de Amazone is met steun van het Wereld Natuur Fonds het leefgebied van het vuurstaartspringaapje in kaart gebracht. En dat is positief nieuws, want hoe meer informatie er over dit dier en zijn leefgebied beschikbaar komt, hoe groter de kans dat het gebied beschermd wordt. De Braziliaanse overheid heeft namelijk als beleid dat de groei van de economie van het land niet ten koste mag gaan van diersoorten. Het vuurstaartspringaapje leeft op de grens van de Braziliaanse staten Amazonas en Mato Grosso, tussen de Roosevelt- en de Arapuanã-rivier, een gebied dat al gedeeltelijk wordt beschermd en waarin sommige delen worden beheerd door de traditionele bevolking. Een ander deel van het leefgebied wordt momenteel echter nog bedreigd door ontbossing voor veeteelt en illegale houtkap. Het is nu zaak om ook dat gebied voor het vuurstaartspringaapje veilig te stellen.
KLM ‘vliegt op frituurvet’ Wie komende maand met KLM van Amsterdam naar Aruba of Bonaire vliegt, heeft grote kans dat de brandstoftanks van het vliegtuig gedeeltelijk zijn gevuld met kerosine gebaseerd op afgewerkt frituurvet. Tot en met medio november voert KLM namelijk een reeks vluchten uit met deze duurzame biobrandstof. De luchtvaartindustrie is verantwoordelijk voor 2 tot 3 procent van de totale CO2-uitstoot die wordt veroorzaakt door de mens. Daarom werken het Wereld Natuur Fonds en KLM al sinds 2007 samen om onder meer een internationale markt te creëren voor duurzame biobrandstoffen voor de luchtvaart. Duurzame biobrandstof is gemaakt van plantaardig materiaal dat aanzienlijk minder CO2 uitstoot dan fossiele kerosine. Bovendien mogen de productie en de teelt niet ten koste gaan van bijzondere natuur, voedselgewassen of de lokale bevolking. Het WNF en KLM hebben als doelstelling dat alle vliegtuigen deels op biobrandstof gaan vliegen.
In actie voor de lederschildpad De laatste grote populaties van de lederschildpad in de Atlantische Oceaan worden ernstig bedreigd omdat hun migratieroutes door locaties lopen waar industrieel wordt gevist. Dat blijkt uit een recente studie, waarvoor 106 lederschildpadden werden uitgerust met satellietzenders en gevolgd in hun bewegingen. Er zijn negen gebieden geïdentificeerd waar de schildpadden het grootste risico lopen om verstrikt te raken in netten en te verdrinken. Daarom werkt het Wereld Natuur Fonds samen met de visserijsector aan manieren om bijvangst van zeeschildpadden zo veel mogelijk te voorkomen. Panda 13
WATER
De Nederlandse kust en rivieren zijn essentieel voor het leven van miljoenen vissen en vogels.
WATERLEVEN
NEDERLAND HEEFT WERELDNATUUR Vanuit de ruimte zie je hoe Nederland eigenlijk één grote delta is, want via ons land stromen grote Europese rivieren de Noordzee in. Nederland is als toegangspoort, kraamkamer en foerageergebied nummer één. Tekst: Lonneke Kranendonk Illustraties: Saskia Rasink
Zwitserland
De natuur in Nederland staat onder druk, maar het Wereld Natuur Fonds ziet kans voor spectaculair herstel. Daarbij neemt het méér en rijkere natuur als uitgangspunt in plaats van tevreden te zijn met behoud of het temperen van verlies. Zo kan Nederland het voorbeeld worden van een dichtbevolkte, vruchtbare delta waar mens én natuur floreren. Wat is de rol van Nederland in het grote, grensoverschrijdende systeem waarvan het deel uitmaakt?
Duitsland
Moezel
Maas
Rijn Frankrijk
Eems België
Schelde
Noordzee
Welke dieren profiteren van onze delta?
Toegangspoort
Als overgangsgebied tussen zoet en zout water vormt de Nederlandse delta dé toegangspoort tot West-Europa voor trekvissen die via de rivieren verder landinwaarts trekken en vice versa. Door de Rijn, de Maas en de Schelde is de Nederlandse delta verbonden met een enorm achterland. Zo zou je kunnen stellen dat ‘onze’ delta net zo goed die van Duitsland, Zwitserland, België en Frankrijk is. 14 Panda
laagwater – de zogenaamde intergetijdengebieden. Het is dus niet vreemd dat miljoenen trekvogels hier en masse bijtanken op hun duizenden kilometers lange trekroutes. Alleen al in het Waddengebied, het grootste intergetijdengebied van de wereld, komen jaarlijks miljoenen trekvogels energie opdoen. Daarnaast vormen de Noordzee en de Waddenzee kraamkamers voor ontelbare vissen en ander onderwaterleven.
Bijtanken
De Nederlandse kustlijn beslaat weliswaar maar 1 procent van die van Europa, maar in ons land bevindt zich wel meer dan 17 procent van alle platen die droogvallen bij
Het belang van de Nederlandse natuur strekt zich dus uit tot ver buiten onze landsgrenzen. Ons land kan daarom als toegangspoort, kraamkamer, opgroeigebied, pleisterplaats én pitstop een internationale hotspot van allure zijn voor in water levende dieren en vogels. Op de pagina hiernaast vindt u enkele voorbeelden.
STEUR Vroeger kwam de steur veel in Nederlandse rivieren en kustwateren voor. Door overbevissing, afname van paaiplekken, slechte waterkwaliteit en barrières in de rivieren is hij hier, net als veel andere trekvissen – de paling voorop – bijna verdwenen. Daarom pleit het Wereld Natuur Fonds voor vrij stromende, gezonde rivieren. Trekvissen, zoals de Atlantische steur, moeten de mogelijkheid krijgen om weer door de rivieren – met name de Rijn – naar hun paaigebieden en weer terug te zwemmen. Steuren worden geboren in de rivier, groeien op in de delta, leven een aantal jaren in zee en komen dan terug naar de rivier om hun eieren af te zetten. Ze kunnen wel drie meter lang worden en tot 315 kilo wegen. Twee jaar geleden heeft het WNF 47 gezenderde steuren uitgezet. Die zijn nu op zee, en zullen – als ze paairijp zijn én de natuur haar loop kan hebben – weer de rivier op komen zwemmen.
HET BELANG VAN DE NEDERLANDSE DELTA STREKT ZICH UIT TOT VER BUITEN ONZE LANDSGRENZEN
KANOET
SCHELPENBANKEN
Voor de kanoet zijn de Nederlandse intergetijdengebieden van levensbelang. Er zijn kanoeten die vanuit Groenland en Canada na een vijfduizend kilometer lange non-stopvlucht uitgehongerd landen in de Waddenzee en hier overwinteren. Een andere populatie migreert vanuit het noorden van Siberië naar Mauritanië en tankt in het voor- en najaar bij langs onze kust. In het Arctisch gebied eet deze trekvogel vooral insecten, maar tijdens zijn vlucht naar het zuiden past zijn maag zich aan om ook schelpdieren te kunnen eten. Kanoeten zijn gespecialiseerd in tweekleppige schelpdieren, zoals mossels en nonnetjes. Met zijn gevoelige snavel voelt de kanoet de harde schelpen in de zachte modder, precies op de net drooggevallen platen. Zijn maag is zo sterk en gespierd dat hij nonnetjes met schelp en al opeet: in de maag worden de schelpen gekraakt. De kanoet volgt voortdurend het getij en heeft enkele uren nodig om voldoende voedsel te vinden om van te leven.
Veel flora en fauna kan zich niet in zee vestigen zonder de aanwezigheid van een harde ondergrond. Met name schelpenbanken vormen zo’n voor andere soorten noodzakelijk hard substraat. Door overbevissing en ziektes zijn schelpdierbanken echter grotendeels verdwenen en daarmee het natuurlijke harde substraat waar andere soorten van afhankelijk zijn. Hiermee heeft de met schelpenbanken geassocieerde rijke flora en fauna het moeilijk gekregen en is deze aangewezen op kunstmatige elementen, zoals scheepswrakken. Maar schelpenbanken horen van nature in de Noordzee thuis. Ze zorgen voor waterfiltratie en dragen bij aan een rijk onderwaterleven: andere soorten kunnen erop groeien, zoals zachte koralen en anemonen, en ze bieden aan veel soorten een schuilplaats en voedsel. Schelpenbanken zijn nodig vanwege hun bijdrage aan een stabieler en veerkrachtiger ecosysteem. Daarom inventariseert het WNF samen met wetenschappers en schelpdierkwekers de kansen voor het herstel van schelpenbanken in de Noordzee.
MÉÉR EN RIJKERE NATUUR IN NEDERLAND Het gaat niet goed met de natuur in Nederland. Van de oorspronkelijke biodiversiteit resteert nog slechts 15 procent. Daarmee is Nederland kampioen biodiversiteitsverlies in Europa. Een belangrijke oorzaak: het intensieve landgebruik. 70 Procent van Nederland heeft een agrarische bestemming, tegenover 14 procent beschermd natuurgebied (inclusief de Noordzee). Het Wereld Natuur Fonds stelt in een onlangs gepubliceerde visie dat het anders, beter en mooier
kan. Zelfs spectaculair herstel en natuurwinst zijn mogelijk. Het WNF kijkt daarbij nadrukkelijk over de grenzen van de bestaande natuurgebieden heen. Natuurlijke processen op het land en in en onder water moeten de ruimte krijgen. Dat versterkt de natuur en vergroot de soortenrijkdom in heel Nederland, inclusief de agrarische gebieden en de Noordzee.
De complete visie van het Wereld Natuur Fonds op de Nederlandse natuur is te downloaden. Kijk op www.wnf.nl/wereldnatuur Panda 15
WATER
Water is veel meer dan de vloeistof die uit de kraan komt.
NATTE FEITEN
WATER OP AARDE HET GROOTSTE DEEL VAN HET AARDOPPERVLAK (70%) B ESTAAT UIT WATER EN VERREWEG HET MEESTE WATER OP AARDE IS ZOUT. ZOETWATER IS STERK IN DE MINDERHEID. ENKELE FEITEN EN CIJFERS OP EEN RIJ. Infographic: Shootmedia
ZOET EN ZOUT
Van al het water op de wereld is 97,5% zout en 2,5% zoet. Alleen zoetwater kan worden gebruikt als drinkwater voor mensen. Het zoutgehalte van water – het aantal grammen zout per kilogram water – wordt saliniteit genoemd. Hoe zouter het water, hoe hoger de saliniteit: Zoet Brak Zilt Zout Pekel
minder dan 0,5 0,5 tot 1 1 tot 35 gemiddeld 35 meer dan 50
TOP 3 ZOUTE MEREN OP DE WERELD 1. Don Juan-meer (Antarctica) 2. Assal-meer (Djibouti, Afrika) 3. Dode Zee (Israël en Jordanië)
ZOETWATER (35 MILJOEN KM3)
90%
ZOETWATERVERDELING
68,9%
GLETSJERS EN PERMANENTE SNEEUW
30,8%
GRONDWATER
Ongeveer 90% van de wereldvoorraad zoetwater ligt in Antarctica in de vorm van ijs.
0,3%
MEREN EN RIVIEREN
ZOUT WATER
97,5%
Van de totale hoeveelheid water op aarde is 97,5% zout. Dit water bevindt zich in oceanen, zeeën en zoutmeren. Van al het zoute water is 2% bevroren. 16 Panda
D N A L 30%
UIT HOEVEEL PROCENT WATER BESTAAT EEN
HOOG EN LAAG Op 6.390 meter 足boven zeeniveau ligt het hoogst gelegen meer ter wereld: een permanent kratermeer op de hoogste vulkaan ter wereld, de Ojos del Salado in de Andes.
70% WA T
Dode Zee
ER
De Dode Zee ligt meer dan 400 meter onder zeeniveau en is daarmee het laagst gelegen meer ter wereld.
OORKWAL
MENS
98%
63%
KROP SLA
PLAK JONG BELEGEN KAAS 30+
95%
45%
WATERMELOEN
GRAANKLANDER
92%
42%
OLIFANT
SNEE VOLKORENBROOD
70%
39%
33% ZOUT
Assal-meer
35% ZOUT
40% ZOUT
Don Juan-meer
HOE IS WATER OP AARDE G足 EKOMEN?
De wetenschappers zijn het er nog niet over eens hoe water op aarde is gekomen. Er zijn verschillende theorie谷n. Zo zou een deel van het water zijn ontstaan door het uitgassen van magma uit het binnenste van de aarde. Een ander deel van het water zou op aarde zijn gekomen door de inslag van meteorieten, ijskometen of astero誰den. Panda 17
WATER
Sardines zijn een zeer geliefde prooi voor dolfijnen en Kaapse aalscholvers.
Beeld: Dmitry Miroshnikov, portret: Ruurd Dankloff
JAGEN
TUSSEN MEI EN JULI TREKKEN MILJOENEN SARDINES VAN DE KOUDE WATEREN BIJ KAAP AGULHAS NOORDWAARTS RICHTING DE OOSTKUST VAN ZUID-AFRIKA EN MOZAMBIQUE. DAAR WORDEN ZE LANGS DE KUSTLIJN DOOR ROOFDIEREN, WAARONDER KAAPSE AALSCHOLVERS, OPGEWACHT. 18 Panda
WORD EEN STER VOOR DE (NOORD)ZEE EN HELP MEE! CHRIS VAN ASSEN, themadeskundige Oceanen en Kusten bij het Wereld Natuur Fonds: “Het Wereld Natuur Fonds voert wereldwijd campagne voor meer en beter beschermde oceanen en zeegebieden. Dus ook voor de Noordzee. En dat is belangrijk, want door intensief gebruik kan het leven in de Noordzee tegenwoordig nergens meer ongestoord zijn gang gaan en zijn de grote vissen verdwenen. Het WNF streeft naar een evenwicht tussen bescherming en gebruik, zodat visbestanden en onderwaternatuur de kans krijgen zich te herstellen. Wilt u dat ook? Word dan een ster voor de Noordzee en doe mee met onze herfstduik op 2 november in Zandvoort. Meer informatie over dit evenement vindt u op ď‚„WWW.WNF.NL/HERFSTDUIK Panda 19
WATER
Drinken doen dieren op heel verschillende manieren.
VOCHTHUISHOUDING
1 Beeld: Andy Rouse/NaturePL 1
SPUITEN
Een olifant drinkt niet door zijn slurf, maar zijn lipneus is wel een handig hulpmiddel bij het drinken. Hij zuigt zijn neusgaten vol met water en spuit dat in zijn mond. Een baby-olifantje kan dat nog niet: dat drinkt met zijn mond uit moeders tepels waarbij zijn ongeoefende slurfje eigenlijk in de weg zit.
Beeld: Jose B. Ruiz/NaturePL 2
VAN LEBBEREN TOT DAUWHAPPEN Sommige dieren nemen het vocht dat ze nodig hebben op met hun voedsel of via hun huid. Maar de meeste dieren drinken. En daarvoor hebben ze allemaal zo hun eigen techniek.
3 Beeld: Kim Taylor/NaturePL
2
POMPEN
De meeste vogels drinken nogal omslachtig. Ze dopen hun snavel in het water en gooien daarna een klein slokje achterover. Dat kost tijd en aandacht. De duif heeft een slimmere techniek ontwikkeld: hij drinkt pompend met zijn tong. Daarbij dompelt hij zijn snavel onder en zuigt water op tot zijn dorst is gelest. Dat is een stuk efficiënter. Bovendien kan de duif tijdens het drinken de omgeving beter in de gaten houden.
Tekst: Geert-Jan Roebers
4
HAPPEN
Net als veel andere dieren die langdurig op zee verblijven, kan een pinguïn zonder problemen zout water drinken. Maar als het kan – of als het moet, zoals tijdens het broeden – eet hij een hapje sneeuw of een brokje ijs.
4 Beeld: Kathryn Jeffs/NaturePL
20 Panda
6 Beeld: Barry Mead/Alamy/Imageselect
3
7 Beeld: CanStockPhoto
SCHEREN
Vleermuizen hoeven niet te landen om water te drinken. Ze scheren gewoon over het water en nemen in het voorbijgaan een slok.
5
7
BUKKEN
De giraffe heeft weliswaar een lange nek, maar ook lange stelten en een hoog lichaam. Alleen wijdbeens kan hij bij het water: een houding waarbij hij niet snel uit de voeten kan. Bovendien stelt deze houding de slokdarm en de bloedvaten in het hoofd op de proef. Gelukkig voor de giraffe krijgt hij via zijn voedsel doorgaans al genoeg water binnen, dus hoeft hij maar zelden te bukken om zijn dorst te lessen.
SOPPEN
Een orang-oetan komt liever niet op de grond. Om te drinken doopt deze mensaap zijn hand in een met regenwater gevulde boomholte. Vervolgens slurpt hij het water uit de lange haren van zijn pols.
8
5 Beeld: Konrad Wolhe/NaturePL
6
DAUWHAPPEN
In de Namib-woestijn regent het zelden. Wel voert de wind over de Atlantische Oceaan vochtige lucht aan. De Namibische zwartlijfkever weet daar slim gebruik van te maken. Tegen de ochtend zoekt hij een hoog punt op en steekt daar zijn achterlijf omhoog. De dauw die op hem neerslaat, stroomt uiteindelijk via zijn lijf zijn mond in.
LEBBEREN
Katachtigen, zoals de luipaard, lepelen water met hun tong naar binnen. Overigens hoeft een luipaard niet dagelijks te drinken. Als het moet, kan er zelfs een lebberloze maand voorbijgaan, want via zijn prooi krijgt de luipaard meestal voldoende vocht binnen.
8 Beeld: Martin Harvey/Alamy/Imageselect
Panda 21
WATER
Dankzij de Hunzevisie kronkelt de Hunze weer door het dal.
MEANDEREN
NATUURREVOLUTIE IN HET HUNZEDAL
Lange tijd was het Hunzegebied een vlak landschap met rechte kavels. Tot twintig jaar geleden de Hunzevisie werd ontwikkeld. Anno 2014 is er weer een natuurlijk beekdallandschap, waar flora en fauna floreren. Tekst: Chantal van Wees Beeld: Frank Peters/Fotocreatives
E
en landschap met kronkelende beekjes in brede dalen, bloemrijke groenlanden, moerassen en schaduwrijke bossen. Zo zag het stroomgebied van de rivier de Hunze, die via Drenthe en Groningen in de Waddenzee uitmondde, er tot het midden van de vorige eeuw uit (de Hunze mondt nu uit in het Winschoterdiep – red.) Tot de meanderende rivier ten behoeve van de landbouw rechtgetrokken werd en het mozaïek van hooilandjes plaats moest maken voor een vlak, landbouwkundig ingericht landschap met grote, rechte kavels. Kortom: het unieke beekdallandschap werd een kubistisch schilderij dat nog maar weinig met natuur te maken had. In 1995 gloorde er licht aan de horizon voor dit eens zo prachtige gebied. Het Groninger Landschap en Het Drentse Landschap ontwikkelden samen met het Wereld Natuur
22 Panda
Fonds de Hunzevisie. Doel: grootschalige natuurontwikkeling met alle natuurlijke processen die in een beekdal thuishoren. Een ambitieus plan op een voor Nederlandse begrippen ongekend grote schaal.
Dat investeren in natuur geen overbodige luxe is, bleek toen er in 1998 zo veel
neerslag viel dat de stad Groningen bijna overstroomde. In één klap werd duidelijk dat de snelle afvoer van water ten behoeve van de landbouw tot een gevaarlijke situatie kon leiden. Nieuwe natuur in de vorm van uitgestrekte riet- en zeggemoerassen rondom een kronkelende Hunze leek een goede oplossing. Dat zou de Hunze de ruimte geven buiten haar oevers te treden. Vanaf dat moment zagen ook de waterschappen, provincies en waterbedrijven in dat natuurontwikkeling prima samengaat met waterveiligheid en een betere waterkwaliteit. Hun medewerking versnelde de
uitvoering van de Hunzevisie. Gronden rondom de rivier werden aangekocht, de gekanaliseerde Hunze werd in haar oorspronkelijke vorm teruggebracht en het omliggende land werd ingericht als natuurgebied. Ook boeren werkten mee. Zij kregen hoger liggende gronden in ruil voor hun lage, natte gronden. Aan de noordzijde van het Zuidlaardermeer werden grote polders als bergingsgebied ingericht.
De bever is een bijzondere bondgenoot in het streven naar terugkeer van natuurlijke processen in het Hunzedal. In 2008 werden zeventien van deze oorspronkelijke bewoners in het gebied teruggebracht. Doordat bevers bepaalde waterplanten eten, krijgen andere planten de ruimte om te groeien. En dat zorgt weer voor variatie in de begroeiing. Ook trekken de bevers takken in het water, waar jonge vissen, libellenlarven en vele soorten macrofauna
een plek vinden. En door knagende bevers gevelde bomen vormen obstakels in het water, waardoor variatie in stroomsnelheid kan optreden. De beverfamilies doen het er goed; ze breiden zich snel uit. Na eeuwen van afwezigheid wonen er nu zo’n veertig bevers in het Hunzedal.
Bijna twintig jaar na de Hunzevisie meandert de Hunze weer door het dal,
omringd door natte graslanden met open water en struweel. In dit steeds ruiger wordende landschap voelen niet alleen bevers zich thuis: allerlei soorten planten en dieren zijn teruggekeerd. Zo groeien de holpijp en gevlekte orchis weer in de hooilanden en moerassen. En de groene kikkerpopulatie neemt snel toe. Typische beekvissen als serpeling en winde zwemmen weer rond en vogels als blauwborst, kwartelkoning en watersnip brengen er hun jongen groot. Maar ook de zeldzame witwangstern, een vogel
die voorheen alleen in Oost-Duitsland en Polen werd aangetroffen, heeft het Hunzedal als kraamkamer uitgekozen. Trekvogels
allure wordt, en streven naar nieuwe toeristische mogelijkheden, zoals het speuren naar bevers vanuit ecolodges. Een andere
DE HUNZE MEANDERT WEER DOOR HET DAL, OMRINGD DOOR NATTE GRASLANDEN MET OPEN WATER EN STRUWEEL maken dankbaar gebruik van de natte gebieden als logeerplek en vis- en zeearenden worden met regelmaat gesignaleerd.
De Hunze heeft een natuurrevolutie ondergaan. Maar het kan altijd beter. In
september van dit jaar wordt een geactualiseerde Hunzevisie gepresenteerd. Enkele doelstellingen uit deze visie: resterende gronden aankopen zodat het Hunzedal, van Emmen tot Groningen, echt één samenhangend natuurgebied van (inter)nationale
belangrijke wens: de duurzaamheid verbeteren. De veengronden in het Hunzegebied stoten kooldioxide en methaan uit als ze droog staan. Vandaar dat verhoging van de gemiddelde waterstand nodig is. Als de komende jaren dezelfde inzet wordt getoond als voorheen, is het Hunzedal in Noordoost-Nederland in 2030 een bijna aaneengesloten stuk wonderschone, ongerepte natuur.
Panda 23
WATER
Verantwoord gekweekte vis is noodzakelijk voor een gezonde zee.
VISKWEEK
MET HET WNF
OP WEG NAAR DUURZAAM In navolging van het MSC-keurmerk, dat garandeert dat een vis uit het wild duurzaam is gevangen, werkt het Wereld Natuur Fonds momenteel hard aan de verduurzaming van kweekvis met behulp van het ASC-keurmerk. Tekst: Laura Thuis portret: Maarten van der Wal reportage Vietnam: Elies Arps
B
ijna een miljard mensen op aarde zijn voor hun eiwitinname afhankelijk van vis. Doordat de wereldbevolking tot 2050 naar verwachting met 30 procent groeit, neemt de behoefte aan eiwitrijk voedsel – dus ook vis – bovendien sterk toe. In het wild gevangen vis zal niet in die behoefte kunnen voorzien. Viskweek kan meehelpen om aan de groeiende vraag te voldoen. Het is een 24 Panda
efficiënte manier van voedselproductie met een relatief lage druk op natuur en milieu, míts de kweek verantwoord gebeurt.
Bedreigingen
En dat is nu precies hetgeen waarover het Wereld Natuur Fonds zich zorgen maakt. Zo zijn in de afgelopen decennia enorme hoeveelheden mangrovebos verloren gegaan door de aanleg van kweekbassins. Een zorgelijke ontwikkeling, aangezien mangrovebossen als natuurlijke kustbescherming
tegen tsunami’s en cyclonen fungeren en bovendien als kraamkamer dienen voor de oceanen. Daarnaast is ongeveer een derde van de visvangst wereldwijd bedoeld voor vismeel en visolie, en daarvan wordt weer zo’n 60 procent verwerkt in voer voor kweekvis. Voor de productie van kweekvis is dus een aanzienlijke hoeveelheid wildgevangen vis nodig en dat legt een enorme druk op de oceanen. Een ander punt van zorg zijn de vaak slechte voorzorgsmaatregelen tegen ontsnappingen: ontsnapte kweekvis
ASC-KEURMERK IN DE PRAKTIJK
VERANTWOORDE GARNALENKWEEK IN VIETNAM Elies Arps (op de foto links) is adviseur duurzame markten bij het Wereld Natuur Fonds. Zij bezocht onlangs enkele garnalenkwekerijen in Vietnam waarvan de garnalen dit najaar met het ASC-logo – ook in Nederland – te koop zullen zijn.
“De eigenaren van deze kleinschalige garnalenkwekerijen in de Mekong-delta in het zuidwesten van Vietnam krijgen begeleiding vanuit WWFVietnam om aan de ASC-standaard te kunnen voldoen. Ze passen hun kwekerijen aan volgens de richtlijnen van ASC, volgen trainingen en worden geholpen bij het vinden van een internationale afzetmarkt.”
“In Vietnam wordt het grootste deel van de garnalen gekweekt in kleinschalige kwekerijen. Om ervoor te zorgen dat niet alleen de grootschalige kwekerijen kunnen voldoen aan de ASC-standaard helpt WWF-Vietnam individuele boeren om zich te verenigen in coöperaties. WWF-Vietnam zorgt ook voor zogenaamde gemeenschapshuizen, waar de coöperatieleden kunnen vergaderen en belangrijke besluiten nemen.”
“Bij de intensieve garnalenkweek neemt de kans op ziektes toe als garnalen te dicht op elkaar zitten. Een van de eisen in de ASC-standaard voor garnalen is dat er maar een bepaalde hoeveelheid garnalen dood mag gaan tijdens de kweek. Daardoor kweken alle kwekerijen die ik heb bezocht nu minder garnalen per vierkante meter dan voorheen. En dat komt de productie alleen maar ten goede: minder ziektes en grotere garnalen!”
“Het ASC-keurmerk kent standaarden per vissoort omdat de aard van de kweek verschilt, evenals leefwijze, voedsel en leefplek. Zo moeten ASCgarnalenkwekerijen het gebruik van vismeel in visvoer flink terugdringen. En moeten visserijen die dat vismeel leveren binnen vijf jaar MSC-gecertificeerd zijn. Ook geeft de standaard richtlijnen voor het gebruik van antibiotica en op het gebied van vervuiling. Reststoffen, zoals poep van de garnalen, mogen niet onbeperkt worden geloosd.”
“Het ASC-keurmerk waarborgt dat de visproducten die bij ons in de winkel liggen ook daadwerkelijk van een verantwoorde kwekerij komen en als zodanig traceerbaar zijn. Dat betekent onder andere dat de vis tijdens het transport én de verwerking gescheiden blijft van vis zonder ASCcertificering.”
die oorspronkelijk niet thuishoort in een gebied, kan zorgen dat een ecosysteem in elkaar stort en is daarmee een grote bedreiging voor de biodiversiteit. Ook vervuilt grootschalige viskweek de leefomgeving met antibiotica, voerresten en chemicaliën, waardoor andere dieren in de omgeving ziek kunnen worden.
Handel (IDH) het Aquaculture Stewardship Council (ASC) opgericht: een onafhankelijke internationale non-profitorganisatie die een certificeringsprogramma voor verantwoorde viskweek beheert en verder ontwikkelt. Inmiddels is er ASC-gecertificeerde tilapia, pangasius en zalm op de Nederlandse markt. Het keurmerk geeft de zekerheid dat de vis uit kwekerijen komt die aantoonbaar goed omgaan met de natuur en richtlijnen naleven op het gebied van sociale omstandigheden voor arbeiders en lokale gemeen-
schappen. Uniek is dat de criteria achter het ASC-keurmerk door veel betrokken partijen zijn samengesteld, en daarom door veel partijen worden ondersteund. Denk aan viskwekers, visverwerkende industrieën, supermarkten en foodservices, overheidsen onafhankelijke hulporganisaties en wetenschappelijke instituten. Dat is ook de reden waarom het Wereld Natuur Fonds van mening is dat het ASC-keurmerk wereldwijd een grote bijdrage kan leveren aan de verbetering van de viskweek.
Zekerheid
Daarom heeft het Wereld Natuur Fonds in 2010 samen met het Initiatief Duurzame
Panda 25
ONZE PARTNERS
Inspiratie door de natuur EEN ZEE AAN INSPIRATIE Dagelijks krijgkrijg ik inikmijn werkwerk mee mee welkewelke mooieprachtige natuurbeschermingsprojecten er meten Dagelijks in mijn natuurbeschermingsprojecten onze bijdrage worden gerealiseerd. De passie natuurbeschermers van -initiatieven er dankzij de deelnemers aan dewaarmee Postcodede Loterij worden gerealiseerd. hetDe Wereld zich inzetteninomhetzeegebieden beschermen, bewaken passieNatuur van de Fonds natuurbeschermers veld is een tecontinue bron vante inspiratie mij en mijnis een collega’s. zijn er trotsWeopzijn daterwetrots samenop met deelnemers envoor te herstellen grote We inspiratiebron. dat onze we dankzij de kunnen bijdragen aan een meerdeleefbare deelnemers mee kunnen helpen oceanenwereld. te beschermen.
Judith Lingeman, Hoofd Judith Goede Doelen, Lingeman, NationaleHoofd Postcode GoedeLoterij Doelen,
Nationale Postcode Loterij
De Postcode Loterij, de grootste De Nationale Nationale Postcode Loterij is de grootste goededoelenloterij van Nederland, bestaatSinds 25 jaar. goede doelen loterij van Nederland. Sinds 1989 werd er ruim 4,1 miljard euro geschon1989 werd er ruim 3,8 miljard euro geschonken ken organisatiesdie diezich zichinzetten inzetten voor mens aanaan organisaties voor mens en WereldNatuur NatuurFonds Fonds is en natuur. natuur.Het Wereld is sinds sinds1993 1993 beneficiënt dede Nationale Postcode Loterij. beneficiëntvan van Postcode Loterij.
Foto: Richard Steel/2020VISION/naturepl.com
Beeld: Thinkstock/Richard Carey
Actievoerders bedankt! WNF-Rangers en andere kinderen hebben tijdens de WNFRangeractie ‘Gezond koraal? Help allemaal!’ maar liefst € 153.557,- ingezameld voor de bescherming van koraalriffen in de Caribische Zee bij Bonaire, Saba en Sint-Eustatius. Van
ACTUEEL
deze opbrengst is onder meer een boot aangeschaft die wordt gebruikt voor onderzoek naar zeeschildpadden. Een van de jonge actievoerders, Felipe Saelmans (11 jaar), mag naar Bonaire om daar het koraalrif met eigen ogen te zien. Hij zal verslag doen van zijn ervaringen.
HET WERELD NATUUR FONDS HELPT DE OCEANEN OP DRIE VERSCHILLENDE MANIEREN: BESCHERMEN, BEWAKEN EN BOUWEN. OP WELKE MANIER ZOU Ú DE NATUUR HELPEN? DOE DE TEST OP WWW.WNF.NL/SEASTARS/TEST EN ONTDEK OF U EEN BESCHERMER, BEWAKER OF BOUWER BENT.
UITTIP
South Pacific, tropisch onderwaterparadijs Met het hele gezin op ontdekkingsreis langs de tropische eilanden en het onderwaterleven van West-Papoea? Dat kan nog tot het eind van het jaar in Omniversum in Den Haag. In de grootbeeldfilm ‘South Pacific, tropisch onderwaterparadijs’ neemt de jonge, vrolijke eilandbewoner Jawi u mee door een van de mooiste mariene ecosystemen op aarde. Hier leven meer dan 2.000 verschillende soorten zeedieren, waaronder de walvishaai. Omniversum steunt de Oceanencampagne van het Wereld Natuur Fonds via een SMS-actie voor deze prachtige haai. OMNIVERSUM GEEFT VRIJKAARTEN VOOR DEZE FILM WEG AAN DONATEURS VAN HET WERELD NATUUR FONDS. KANS MAKEN? GA DAN NAAR WWW.WNF.NL/PANDAMAGAZINE
Bouw mee aan een koraalrif
Beeld: Great Barrier Reef: WWF Canon, koraal: Thinkstock
Great Barrier Reef in gevaar! Het Great Barrier Reef is een van de natuurwonderen van de wereld en daarom uitgeroepen tot werelderfgoed. Het rif staat echter ernstig onder druk door aanleg van grote havens, opwarming van de oceanen en vervuiling. Begin dit jaar gaf de Australische overheid nog groen licht voor het dumpen van drie miljoen kuub baggerslib vlak naast het rif. Dat kan het koraal, waardevolle zeegrassen en ander zeeleven ernstig beschadigen. Het Wereld Natuur Fonds in Australië voert campagne voor het rif. Onderdeel van de campagne was een internationale YouNesco-actie, waar
wereldburgers hun bezorgdheid voor het rif konden laten horen. Meer dan een kwart miljoen mensen, onder wie veel Nederlanders, gaven hier massaal gehoor aan. Deze stemmen werden gepresenteerd aan de Werelderfgoed Commissie die zich vervolgens ferm uitsprak: als de Australische overheid vóór februari 2015 geen concrete acties heeft genomen om het rif te beschermen, plaatst de Commissie het Great Barrier Reef op de lijst van bedreigd erfgoed. Een goed resultaat, maar de strijd is nog niet gestreden. Het Wereld Natuur Fonds houdt de druk erop!
Meer dan 70 soorten koralen, vijfhonderd vissoorten, vijf van de zeven soorten zeeschildpadden en de grootste populatie walvishaaien ter wereld: allemaal zijn ze te vinden bij het MesoAmerikaans koraalrif. Dit rif – na het Australische Great Barrier Reef het grootste barrièrerif ter wereld – staat dan ook niet voor niets op de Werelderfgoedlijst. Bovendien is het rif vanwege toerisme en visserij een belangrijke bron van inkomsten voor de regio. Het Meso-Amerikaans koraalrif is echter ernstig beschadigd. Daarom is het Wereld Natuur Fonds gestart met crowdfunding om herstel te helpen bekostigen. Wie bijdraagt, maakt kans op een unieke reis naar Belize. Informatie over deze actie vindt u op WWW.ONEPLANETCROWD.NL/PROJECT/SEASTARS Panda 27
WATER
De kroonbasilisk kan iets met water wat geen enkel ander gewerveld dier kan.
Beeld: Corbis/Hollandse Hoogte
LOPEN OP HET WATER
28 Panda
DE KROONBASILISK (OP DE FOTO) EN DE HELMBASILISK WORDEN OOK WEL JEZUSHAGEDIS GENOEMD. WAAROM? HET DIER KAN OVER HET WATER LOPEN MET EEN SNELHEID TOT WEL 15 KILOMETER PER UUR. DAT LUKT HEM DOOR ZIJN KRACHTIGE BEWEGINGEN EN DOOR DE HUIDFLAPJES AAN ZIJN ACHTERPOTEN.
Panda 29
WATER
Is zoetwaterschaarste in de toekomst dĂŠ oorzaak van grote wereldwijde conflicten?
WATER WAR WATERGEVECHT
Zaki Shubber is verbonden aan het Instituut voor Watereducatie bij UNESCO (UNESCO-IHE) en gespecialiseerd in het waterrecht op nationaal en internationaal niveau en geschillen over water.
30 Panda
Volgens experts kunnen zoetwatertekorten in de toekomst wel eens dé oorzaak worden van gewapende conflicten tussen staten. Geen prettig vooruitzicht, maar of het ook werkelijk zover komt, weet niemand. Zaki Shubber, specialist op het gebied van waterrecht, stelt vast dat internationale afspraken over watergebruik vooralsnog in ieder geval goed werken. Tekst: Jocelyn Vreugdenhil Beeld: Frank Ruiter
‘D
e oorlogen van de toekomst zullen over water gaan’ en ‘De eenentwintigste eeuw gaat in het teken staan van water.’ Deze en andere uitspraken zijn regelmatig in de media te lezen en te beluisteren. Volgens Zaki Shubber is dat een goede zaak. ‘Die aandacht in de media komt het wereldwijde bewustzijn van zoetwaterschaarste ten goede. Tegelijkertijd moeten we oppassen dat dit soort uitspraken niet leidt tot onnodige speculaties over wateroorlogen.”
Zoetwater
Het aardoppervlak bestaat voor 70 procent uit water, waarvan 97,5 procent zout is en slechts 2,5 procent zoet. Uit onderzoek is gebleken dat er altijd evenveel water op de wereld is geweest. De mens zal het dus voor altijd met dezelfde hoeveelheid moeten doen. Dit op zichzelf onschuldige feit wordt volgens Shubber een zorgelijk feit als je bedenkt dat schoon zoetwater voortdurend schaarser is geworden en dat de verdeling van zoetwater in vele delen van de wereld ingrijpend is gewijzigd. “Dat komt door een aantal factoren, zoals bevolkingsgroei, klimaatverandering, vervuiling en de toenemende vraag naar energie. Om olie te produceren en kernreactoren te koelen bijvoorbeeld, is water nodig en in rivieren worden waterkrachtdammen gebouwd. Gevolg van deze dammen is dat de stroom van de rivier in een deel van het jaar kleiner wordt en er minder water over is voor andere gebruikers. Terwijl in andere delen van het jaar er juist weer meer water wordt doorgelaten dan natuurlijk is.”
Spanningen
“Of er op een bepaalde plek van nature veel of weinig water is, ligt aan de geografische ligging op aarde. Het ene gebied heeft
meer dan het andere. Zo hebben landen of provincies die stroomopwaarts aan of rond grote rivieren liggen, een duidelijk voordeel ten opzichte van landen die stroomafwaarts liggen. Er kan veel gebeuren met het water dat onderweg naar zee is, zoals vervuiling en een slechte verdeling van het water door intensief gebruik. Daarom liggen conflicten over water op veel plaatsen ter wereld op
‘DE WATERVOORZIENING IS WERELDWIJD ONGELIJK VERDEELD’ de loer. Niet alleen in gebieden die stroomafwaarts liggen, maar op álle plekken waar meer dan één gebruiker afhankelijk is van een waterbron. Zoals in Californië, waar het droog is en de watervoorraad beperkt, en waar meerdere partijen – boeren, industrie en individuen – hetzelfde water willen gebruiken. Dat kan tot spanningen leiden.”
De Jordaan
Al is water vaak niet de directe aanleiding, de gevolgen van het beheer van de watervoorraad spelen wel degelijk mee in grote (politieke) conflicten. Het conflict tussen Israël en de Palestijnen is hier een goed voorbeeld van. Voor Israël, de Palestijnse gebieden en Jordanië is de rivier de Jordaan de belangrijkste watervoorraad en -leverancier. De afgelopen vijftig jaar is de Jordaan door intensief gebruik teruggebracht tot 2 procent van zijn oorspronkelijke stroom en ook nog eens zwaar vervuild door afvalwater. En in de Gazastrook, waar het grondwater de enige bron is voor drinkwater, is door vervuiling rond 98 procent van het water ongeschikt voor consumptie. Omdat Israël de meeste waterbronnen beheert, en water regelmatig als pressiemiddel inzet, ondervindt de
Palestijnse bevolking de meeste last van de schaarste. Vorig jaar waren er spanningen tussen Egypte en Ethiopië. Inzet: het water van de Blauwe Nijl. Ethiopië bouwt daar een stuwdam, waardoor Egypte vreest voor een tekort in de watervoorziening. En nog steeds zijn er spanningen tussen Turkije, Syrië en Irak over de verdeling van water uit de Eufraat en de Tigris.
Samenwerking
Volgens Shubber is op watergebied een goede samenwerking tussen landen zeker mogelijk, zelfs als er spanningen tussen landen bestaan. “India en Pakistan bewijzen dat al tientallen jaren met de Indus Waters Treaty. Dit verdrag over het gezamenlijk gebruik van water dat door tussenkomst van de Wereldbank in 1960 door beide landen is ondertekend, komt voort uit de vrees van Pakistan dat India de bovenloop van de Indus-rivier in tijden van oorlog zou kunnen droogleggen. Hoewel de landen regelmatig met elkaar in de clinch liggen en er sinds de ondertekening van het verdrag zelfs drie Indo-Pakistaanse oorlogen zijn geweest, heeft India het nog geen enkele keer geschonden.”
Afspraken
“Er is wereldwijd veel aan de hand als gevolg van wanbeheer, vervuiling, uitputting en klimaatverandering, maar spreken van wateroorlogen gaat een brug te ver. Historisch gezien is er nog maar één keer sprake geweest van een wateroorlog en dat was 4.500 jaar geleden tussen de twee Soemerische stadstaten Lagash en Umma. Dat er tot nu toe geen wateroorlogen zijn geweest, wil niet zeggen dat die in de toekomst niet kunnen uitbreken. Daarom is het belangrijk dat alle landen in gesprek met elkaar blijven en samen concrete afspraken maken. Want iedereen moet zich goed realiseren dat er zonder zoetwater geen leven mogelijk is op aarde.” Panda 31
WATER
In, bij en onder woestijnen is water te vinden met bijzondere levensvormen.
WOESTIJNDRUPPELS
WATER IN DE
WOESTIJN SLAAPZAK
ANTIEKE WATERBEL
In de bodem van de gortdroge Australische woestijn is soms een zakje water te vinden met een merkwaardige inhoud: een kikker. Deze zogenaamde waterzakkikker komt na een stortbui uit de grond, plant zich razendsnel voort in de tijdelijke poelen, eet wat hij te pakken kan krijgen en zuigt zich vol met water. Nadat hij zich weer heeft ingegraven, laat de buitenste huidlaag los en vormt een waterdicht vlies. In die natte slaapzak wacht de kikker de volgende bui af. Als het moet, bivakkeert dit geduldige dier enkele jaren ondergronds.
Onder de Sahara bevindt zich een grote hoeveelheid grondwater. Deze waterbel stamt nog uit nattere tijden, enkele duizenden jaren geleden. Bij oases komt het water aan de oppervlakte. Er zijn plannen om het water aan te boren, maar het is de vraag of dat verstandig is. Het water wordt immers niet meer aangevuld. Het risico is dan ook groot dat de oases droog komen te staan als het water op grote schaal wordt opgepompt.
32 Panda
DEELTIJDMEER Het Eyremeer in Australië staat weliswaar op de kaart, maar het is zelden zichtbaar. Meestal is er op deze diep gelegen plek een zoutwoestijn. Slechts heel af en toe – gemiddeld eens per tien jaar – verzamelt zich hier regenwater uit de wijde omgeving. Dan ontstaat er een zoutmeer waarin binnen enkele uren al kleine kreeftjes rondzwemmen. Deze pekelkreeftjes sterven zodra het water is verdampt. Hun eitjes blijven in de zilte bodem wachten op de volgende natte tijd.
WOESTIJNEN EN WATER: TWEE BEGRIPPEN DIE JE OVER HET ALGEMEEN NIET VAAK SAMEN ZIET. TOCH IS ER OOK IN DE WOESTIJN SOMS WATER TE VINDEN. MET VERRASSEND LEVEN TOT GEVOLG.
Beeld: v.l.n.r.: NHPA/Photoshot, Nicholas Pitt/Getty Images, Corbis/Hollandse Hoogte, Daphne Soares, Eric Lafforgue/Getty Images, Corbis/Hollandse Hoogte
WASEMENDE SPELONK
WOESTIJNKROKODIL
Vanuit een spelonk in de Kalahari-woestijn stijgt een dampwolk op. De wasem komt niet uit een drakenbek, zoals de naam Dragons Breath Cave wellicht doet vermoeden, maar uit een ondergronds meer. In dit meer en het aangrenzende grottenstelsel leven goudkleurige, blinde meervallen die nergens anders voorkomen. De Clarias cavernicola mag zich daarmee tot de zeldzaamste vissoorten ter wereld rekenen.
Op sommige plekken in de Sahara zijn oases met water waarin krokodillen leven. Hoe die ooit in de woestijn zijn beland, is goed te verklaren: de Sahara is om de krokodillen heen ontstaan. Enkele duizenden jaren geleden was de woestijn veel minder omvangrijk. De voorouders van de huidige woestijnkrokodillen leefden toen nog in poelen en rivieren in een savanne. Nu leiden de reptielen een teruggetrokken leven in grotten of in poelen onder overhangende rotsen. Wanneer er geen water is, houden de woestijnkrokodillen een soort winterslaap en kunnen ze maandenlang droogstaan.
KOLKENDE STROOM In de Arabische woestijn bevinden zich geulen die doen denken aan rivierbeddingen. En dat zijn het ook. Deze zogenaamde wadi’s kunnen na een zeldzame hoosbui razendsnel veranderen in een kolkende stroom. En binnen de kortste keren staat de bedding weer droog.
Panda 33
ACTUEEL
Oceanen op televisie WNF-Photo Award Beeld: WNF-Photo Award (met de klok mee): Jacob Kaptein, Yoshua Wolfsen, Robin Peters, Robert Kassels, vrijwilliger: Hadewych Veys, titi-aapje: Kim Schandorff/Getty
Voor iedereen van 6 tot 18 jaar die van fotograferen houdt, is er de WNF-Photo Award, de jaarlijkse fotowedstrijd van de WNF-Rangerclub en WNF-LifeGuard. Uit de 40 mooiste foto’s – die worden tentoongesteld in het Museon in Den Haag – kiest de jury twee hoofdprijswinnaars: één in de categorie 6 tot 12 jaar en één in de categorie 12 tot 18 jaar. Bovendien is er een publieksprijs. Insturen kan nog tot en met 16 september via
Mensen die hun leven in het teken van de goede zaak zetten. Die hun nek uitsteken voor andere mensen of voor de natuur. Ze zijn er, op vele plekken van de wereld. De tv-serie ’Leven in de frontlinie’ brengt zulke mensen vanaf 6 september in beeld. Een van deze helden is Lida Pet, oceaandeskundige van het Wereld Natuur Fonds. Zij vecht elke dag voor gezonde oceanen. De aflevering met Lida Pet heeft als titel ‘Onderwater gevecht’ en wordt uitgezonden op zaterdag 27 september om 16.00 uur bij NTR op Nederland 2/NPO2. Een herhaling is te zien op vrijdag 3 oktober om 16.00 uur. Een tropisch klimaat, hoge biodiversiteit en schitterende natuur. Maar ook: permanente dreiging van aardbevingen, vervuiling en vulkaanuitbarstingen. Dit enorme contrast in een uniek ecosysteem wordt vanuit een populairwetenschappelijke invalshoek getoond in de vijfdelige documentaire ‘Marine Life’. Aanbevolen! Vanaf 21 november elke vrijdag om 20.00 uur op National Geographic Channel.
WWW.RANGERCLUB.NL LIFEGUARD.WNF.NL
Ans Oosterman, vrijwilliger: “Waar ik mij mee bezig houd? Met educatie onder andere. Zo heb ik samen met een andere vrijwilliger een gastles gegeven aan groep 5 van een school die op dat moment een project over water had. De les, die over koraal ging, was zo voorbereid dat het voor kinderen van 9 jaar te begrijpen was. Ze moesten de les natuurlijk ook leuk vinden, dus we hebben er interactieve elementen en wat humor aan toegevoegd. Het was geweldig om te zien hoe betrokken deze jonge kinderen bij de natuur zijn en hoeveel ze al weten. Het fijne van dit vrijwilligerswerk is dat ik mijn liefde voor de natuur kan delen en informatie kan doorgeven. Bovendien leer ik er zelf ook heel veel van!”
Ans is vrijwilliger voor het Wereld Natuur Fonds bij regioteam Gelderse Vallei & Utrechtse Heuvelrug. Vrijwilligers zijn van groot belang voor het Wereld Natuur Fonds. Zij maken mensen enthousiast voor het WNF en bieden een helpende hand bij evenementen. Ook vrijwilliger worden? Dat kan op diverse manieren. Kijk voor meer informatie op
WWW.WNF.NL/VRIJWILLIGERS
Door regioteams georganiseerde evenementen vindt u op WWW.WNF.NL/ACTIVITEITEN 34 Panda
Titi-aapje
Bescherming 60 miljoen hectare Amazonebos De komende 25 jaar gaat het Wereld Natuur Fonds samen met de Braziliaanse overheid maar liefst 60 miljoen hectare Amazonebos beschermen. Dat is hard nodig, want in de laatste 50 jaar is zo’n 17 procent van het bos verloren gegaan en nog dagelijks verdwijnt er een gebied ter grootte van bijna 3.000 voetbalvelden. Belangrijkste oorzaak van deze verdwijning: ontbossing door de snelgroeiende vraag naar ruimte voor landbouw en veeteelt. Niet alleen bos zal worden beschermd, maar ook savannes en rivierengebieden; deze zijn eveneens van levensbelang voor veel planten- en diersoorten in de Amazone. Dit initiatief is onderdeel van het Braziliaanse overheidsprogramma Arpa, dat sinds 2003 bestaat en als doel heeft het aantal beschermde gebieden in de Amazone te vergroten en verder te versterken.
Voor al uw vragen en opmerkingen kunt u onze Servicelijn bereiken via
0800-1962
INFO
Vind ons ook op:
Postadres: Postbus 7, 3700 AA Zeist E-mail: info@wwf.nl Website: www.wnf.nl
(gratis op werkdagen van 9.00-17.00 uur)
GEEF DE AARDE DOOR ME T UW TESTAMENT
Voorjaarsbrunch in het zonnetje Op vrijdag 16 mei organiseerde het Wereld Natuur Fonds de traditionele Voorjaarsbrunch voor mensen die het WNF in hun testament hebben opgenomen. In de zonnige tuin van het WNF-kantoor in Zeist genoten zo’n 140 mensen van elkaars gezelschap (“Wat leuk je weer te zien!”) én een vegetarische en biologische brunch. Vóór de brunch luisterden de deelnemers naar inspirerende presentaties over het belang van de lopende Oceanencampagne en de bijzonder mooie, maar helaas bedreigde, natuur op de eilanden Bonaire, Sint-Eustatius en Saba. De presentaties werden met veel enthousiasme en instemming ontvangen. Een deelnemer: “Deze verhalen zijn nodig om te laten zien waarvoor we het doen en drukken ons tegelijk met de neus op de feiten.” Karin Gerritsen, relatiebeheerder nalatenschappen: “Overweegt u om de natuur met uw testament te helpen, of hebt u het WNF al opgenomen in uw testament? Laat het mij weten via 030-6937309 of kgerritsen@wwf.nl. Misschien mag ik u dan welkom heten op de Voorjaarsbrunch 2015!” WWW.WNF.NL/TESTAMENT
Het WNF helpt rivierdolfijn Vervuiling, het verdwijnen van prooidieren en 150 geplande dammen vormen een bedreiging voor rivierdolfijnen in de Amazone. Maar dat is niet het enige: jaarlijks sterven 1.000 tot 1.500 dolfijnen omdat ze worden ingezet als aas bij het vissen naar mota, een meervalsoort. Reden genoeg voor het Wereld Natuur Fonds om rivierdolfijnprojecten in de Amazone extra te steunen. Het WNF wil dat de overheden van Boli-
via, Peru, Brazilië en Colombia het vangstverbod op de dolfijnen gaan naleven. Ook moet er een vangstverbod op mota komen. Dat is niet alleen in het belang van de rivierdolfijnen, maar ook van mensen. In mota wordt namelijk vaak kwik aangetroffen dat wordt gebruikt bij het delven van goud. Via een campagne gaat het WNF de bevolking wijzen op de schadelijke gevolgen van het eten van mota.
Het Wereld Natuur Fonds voert het
Het Wereld Natuur Fonds legt bij uw aanmelding gegevens vast
CBF-keurmerk van het Centraal Bureau
die we kunnen gebruiken om u te informeren over onze activiteiten,
Fondsenwerving. Dit houdt in dat het Wereld
projecten en producten. Als u deze informatie niet wilt ontvangen,
Natuur Fonds voldoet aan strenge eisen op
kunt u dat aan ons laten weten via Antwoordnummer 7040,
het gebied van financieel beheer, organisatie,
3700 TA Zeist of via info@wwf.nl. U kunt zich op elk gewenst
bestuur en fondsenwerving.
moment uitschrijven voor onze e-mails.
Panda 35
Bereikt dankzij ú! “Het is ons gelukt! SOCO stopt definitief met het zoeken naar olie in Virunga Nationaal Park in Afrika, een van de laatste leefgebieden van de bedreigde berggorilla. En dat is nog niet alles: de Britse oliemaatschappij ziet af van het boren naar olie in álle UNESCO Werelderfgoederen. Een fantastisch resultaat, dat mede te danken is aan meer dan 750.000 mensen wereldwijd die de petitie van het Wereld Natuur Fonds hebben ondertekend. Ik ben er trots op dat daar meer dan 15.000 Nederlanders bij zaten. Niet alleen het Wereld Natuur Fonds, ook UNESCO en het Europees Parlement hebben zich sterk gemaakt om SOCO te laten stoppen met olie-exploratieactiviteiten. Met z’n allen hebben we de natuur weer een stukje mooier gemaakt.”
Joost Hogenboom, brandmanager bij het Wereld Natuur Fonds.
MEER SAIGA-ANTILOPEN In Centraal-Azië helpt het Wereld Natuur Fonds de bevolking om inkomstenbronnen te ontwikkelen die niet ten koste gaan van de saigaantilopen. Dit dier wordt ernstig bedreigd door ongecontroleerde jacht en stroperij. De hoorns van de mannetjes worden gebruikt in de Chinese traditionele geneeskunst. De hulp van het WNF lijkt nu haar vruchten af te werpen. Uit de laatste telling uit 2013 blijkt dat er in Mongolië inmiddels een populatie is van meer dan 10.000 dieren. Een aanzienlijke stijging ten opzichte van de 3.000 antilopen bij de vorige telling uit 1998. Ander positief nieuws: de saiga-antilopen zijn ook aangetroffen op plekken waar ze lange tijd niet meer zijn gezien.
Foto: Ruud Dankloff, illustratie: Dick Poelen
Gaat u verhuizen of zijn uw gegevens onjuist? U kunt uw gegevens zelf online wijzigen op www.wnf.nl/gegevenswijzigen. Natuurlijk kunt u voor het melden van een verhuizing ook gebruik maken van een PostNL Verhuisbericht. Vermeld dan s.v.p. uw administratienummer (het nummer boven uw naam en adres). Bellen kan ook: 0800-1962 (gratis).
Retouradres: Wereld Natuur Fonds, Postbus 7, 3700 AA ZEIST
MSC-KEURMERK VOOR RUSSISCHE VISSERIJEN Dankzij de inzet van het Russische Wereld Natuur Fonds zijn twee Russische visserijen gecertificeerd door de Marine Stewardship Council (MSC). De bedrijven zijn samen verantwoordelijk voor maar liefst 10 procent van de kabeljauw- en schelvisvangst in de Barentszzee. In een onafhankelijke bedrijfscontrole hebben de visserijen aangetoond dat zij voldoen aan de MSC-milieustandaard voor duurzame visserij. Deze standaard is gebaseerd op drie basisprincipes: bescherming van de visbestanden, minimale effecten op het ecosysteem en effectief en verantwoord management van de visserij.