Panda zomer 2014

MAGAZINE ZOMER

2014

BESTUIVEN

NIEUW LEVEN

Panda KENNISBRON

Bijen staan aan de basis van ons voedsel

Kraamkamers: de oorsprong van het leven in zee

WNF-projecten beginnen met onafhankelijk onderzoek

– p. 06

– p. 08

– p. 16

oorsprong Panda 1

OORSPRONG

Een vrouwtjesgiraffe neemt het werpen van een jong heel letterlijk.

Beeld: Tony Crocetta/Biosphoto/Steve Bloom

GEBOORTE

2 Panda

GIRAFFES WERPEN HUN JONG TERWIJL ZE STAAN OF ZELFS LOPEN. HET JONG VALT DAARDOOR DIRECT NA ZIJN GEBOORTE ZO’N ANDERHALVE METER NAAR BENEDEN. Panda 3

POST kilo rijst 3.400 liter water nodig is. Niet bepaald een duurzaam product dus. Maar in hetzelfde magazine zag ik twee ‘duurzame’ recepten staan, waaronder één met … rijst.

Opmerkelijk!

Suzanne Vonk, Rotterdam

Ingezonden door: Laura Morren, Harderwijk

Ingezonden door: Henk Carton, Veendam

Ingezonden foto’s

De redactie nodigde in het winternummer van Panda liefhebbers van natuurfotografie uit foto’s in te sturen met als thema: ‘Oorsprong’. We hebben veel mooie en bijzondere foto’s binnengekregen. Hoewel de relatie met het thema lang niet altijd aanwezig was en er naar onze bescheiden (redactie)mening geen foto bij zat die kon dienen als cover, waren sommige foto’s wel erg fraai, zoals de twee hierboven.

We bedanken iedereen die de moeite heeft genomen één of meer foto’s in te sturen.

Meer ingezonden foto’s zijn te bekijken op www.wnf.nl/pandamagazine

Rijst

In Panda Winter 2013 wordt ingegaan op eten, duurzaamheid, watergebruik, transportkosten, etc. Zo las ik dat voor een

4 Panda

WNF: Rijst heeft inderdaad een grote watervoetafdruk, net als veel andere zogenaamde ‘dorstige gewassen’. Neem katoen.

De productie van een katoenen T-shirt kost 2.700 liter. Voor een reep chocolade is 2.400 liter water nodig en voor een kilo rundvlees maar liefst 15.000 liter. De watervoetafdruk zegt iets over het aantal liters, maar niets over het effect van het watergebruik. Rijst groeit bijvoorbeeld meestal in natte, tropische gebieden waar waterschaarste minder een probleem is dan in droge gebieden. Daardoor zijn de gevolgen van de watervoetafdruk daar minder groot. Maar omdat wereldwijd twee miljoen mensen voor een groot deel van hun dagelijkse calorieën afhankelijk zijn van rijst, is het wel van belang om het watergebruik bij de rijstproductie te verminderen. Het Wereld Natuur Fonds werkt daarom aan het programma Less Water, More Rice. Door onder meer een andere teeltmethode neemt het watergebruik met 20 procent af. Ook hoeft er minder kunstmest gebruikt te worden, wat goed is voor de waterkwaliteit. Het WNF promoot deze methode op grote schaal en zij wordt in steeds meer landen toegepast.

De rijst die u in Nederland koopt, is niet (herkenbaar) afkomstig van deze methode.

U kunt het beste biologische rijst met een Eko-keurmerk aanschaffen.

Cover Panda Winter 2013

Op de cover van Panda Winter 2013 hebben we een foto gebruikt van een laplanduil die op het punt staat een muis te pakken. Diverse lezers wezen ons erop dat de foto in scène is gezet. We hebben dit onderzocht en uit alles blijkt dat deze lezers het bij het rechte eind hebben.

Bij het kiezen van beeldmateriaal gaat de redactie van Panda zorgvuldig te werk. We vinden het een absolute vereiste dat de foto’s die we gebruiken waarheidsgetrouw zijn en zonder manipulatie zijn gemaakt. De natuur die we laten zien, moet de natuur zijn zoals ze is. Toen we deze foto als coverbeeld kozen, hebben we de fotograaf benaderd en gevraagd of het beeld aan bovengenoemde eisen voldeed. Hij verzekerde ons dat dit het geval was, waarop we verder onderzoek niet nodig vonden; we vertrouwden op een eerlijk antwoord van de fotograaf. Dat hij dat niet heeft gegeven, nemen we hem bijzonder kwalijk. In de toekomst zullen we nóg zorgvuldiger met onze fotografie omgaan.

Insecten

In het winternummer van Panda 2013 staat een fout waarop ik jullie wil wijzen. In het verhaal over insecten staat dat ze vol eiwitten, aminozuren en proteïnen zitten. Eiwitten en proteïnen zijn echter hetzelfde.

Kim van Groningen, Hilversum WNF: U hebt gelijk. Sterker nog: eiwitten/proteïnen zijn weer opgebouwd uit aminozuren, zodat er wel erg veel hetzelfde staat. Onze excuses daarvoor.

SCHRIJF OF BEL ONS!

Hebt u een vraag of een opmerking? Wij hebben graag contact met onze lezers, dus laat het ons weten! Schrijf of bel ons, of reageer via Facebook of Twitter. U krijgt altijd snel een antwoord.

Wereld Natuur Fonds Postbus 7, 3700 AA Zeist 0800-1962 info@wwf.nl  WWW.FACEBOOK.COM/WERELDNATUURFONDS  WWW.TWITTER.COM/WNFNEDERLAND

COVER

Uitgave: Wereld Natuur Fonds, Zeist

Druk: Roto Smeets, Weert

Artikelen uit Panda mogen uitsluitend

In een meer in de Franse Jura

Concept & realisatie: Label, Arnhem

Papier: Panda wordt gedrukt

na schriftelijke toestemming vooraf van

zwemt een gewone pad bij de

Artdirection/vormgeving: Ykes

op Satimat Green, een FSC®-

het Wereld Natuur Fonds te Zeist en met

eiklompen van bruine kikkers.

werk, Amsterdam; Label, Arnhem

gecertificeerde papiersoort.

bronvermelding worden overgenomen. Het

Zowel padden als kikkers planten

Drukwerkbegeleiding:

zich in het vroege voorjaar voort.

Graphic, Leusden

Foto: Michel Loup/Biosphoto/

Lithografie: Willem Grafische

SteveBloom.com

Bewerkingen, Halle

Panda-logo is een beschermd beeldmerk.

INHOUD LEVENSADER 24

WORTELS 14

De rivier de Ganges is de levensbron van honderden miljoenen mensen.

Om zich voort te planten keren veel dieren terug naar hun geboorteplek.

VAN ORIGINE 26 (Bijna) terug van weggeweest. Niet alle dier- en plantensoorten die uit Nederland verdwenen, deden dat voorgoed.

OORSPRONKELIJKE BAAN 30

Beeld: Camille Rousseau

Een verandering van carrière levert soms winst op voor de persoon én voor de natuur.

In deze Panda leest u heel veel over oorsprong. Van de oorsprong van leven in zee tot dieren die teruggaan naar hun geboorteplek. En van het ontstaan van natuur in de stad tot de herkomst van dierengezegdes.

LEVENDE STAD 22 De stad als nieuw thuis van diverse diersoorten.

& MEER GEBOORTE 02

LEVEN 08

ACTUEEL 13, 21, 29, 34

OERDIER 18

Bij giraffes is bevallen vooral een kwestie van vallen.

Zonder kraamkamers is er geen leven in zeeën en oceanen.

BESTUIVEN 06

ETYMOLOGIE 10

Nieuws van het WNF, acties voor donateurs en wetenswaardigheden over de natuur.

Kwallen lijken soms futuristisch, maar ze zien er al miljoenen jaren hetzelfde uit.

Bijen en andere bestuivers zijn cruciaal voor onze voedselvoorziening.

De ontstaansgeschiedenis van uitdrukkingen met (wilde) dieren.

KENNISBRON 16

LOKALE BEWONERS 32

Het Wereld Natuur Fonds baseert zijn keuzes zo veel mogelijk op wetenschappelijke feiten.

Sommige soorten komen slechts op één plek voor.

Panda 5

OORSPRONG

Bijen en andere bestuivers staan aan de oorsprong van ons fruit en onze groente.

BESTUIVEN

LAAT DE BIJEN FLOREREN De honingbij maakt zware tijden door, net als haar wilde verwanten en andere bestuivende insecten. Zonder hen blijven fruitbomen en akkers leeg.

Tekst: Rik Nijland Beeld: grote bij: Getty Images, kleine bij: Thinkstock

6 Panda

A

l miljoenen jaren is het verhaal van de bloemetjes en de bijtjes een liefdesroman met een happy end. Maar de laatste jaren is het niet meer zo vanzelfsprekend dat de hoofdrolspelers elkaar uiteindelijk weten te vinden. Onze honingbij zit in een dip. Dat kan verstrekkende gevolgen hebben: fruitbomen of koolzaadakkers bijvoorbeeld zijn afhankelijk van bestuiving; zonder bestuivende insecten geen appels of koolzaadolie.

Een bloeiende appelboomgaard moet in het voorjaar dan ook zoemen van het leven. Om in de herfst verzekerd te zijn van een goede oogst neemt de fruitteler een imker in de arm om de natuur een handje te helpen. De bijen uit de kasten die hij neerzet, vliegen van bloem naar bloem om nectar en stuifmeel te verzamelen. Ondertussen brengen ze ook het mannelijke stuifmeel van de meeldraden over op de vrouwelijke stamper.

Zwaar weer

Onze honingbij verkeert echter in zwaar weer. Veel bijenvolkeren komen de winter niet door of ze leiden een kommervol bestaan. De nijvere werkers zijn waarschijnlijk gevoelig voor een bepaalde groep bestrijdingsmiddelen – de neonicotinoïden – die de laatste tien jaar in zwang is gekomen.

Uit voorzorg heeft de EU enkele van die middelen voor een paar jaar in de ban gedaan. Het verbod geldt voor gebruik op gewassen die voor bijen aantrekkelijk zijn, en dan alleen tijdens de bloeiperioden. De meeste wetenschappers denken echter dat het gebruik van bestrijdingsmiddelen niet de enige oorzaak is van de zogeheten bijensterfte. Vermoedelijk komt dat door een opstapeling van onheil: een nieuwe darmparasiet bijvoorbeeld, de steeds moeilijker te bestrijden varroamijt, een bloedzuiger én de

transporteur van een virus dat de bijenvleugeltjes misvormt.

Andere bestuivers

Voor de bestuiving van onze gewassen en wilde planten zijn we niet alleen afhankelijk van de honingbij. Granen en grassen rekenen voor hun bestuiving bijvoorbeeld op de wind. Maar voor de planten die wel een transporteur van stuifmeel nodig hebben, is er ook een heel leger van andere natuurlijke hulptroepen actief. Niet zelden uit onverwachte hoek van het (internationale) dierenrijk: tropische kolibries, hagedisjes of nectaretende vleermuizen dragen soms ook bij aan bestuiving. In Nederland wordt goudveil, een plantje dat langs beken groeit, bestoven door slakken. Het leeuwendeel van de overdracht van stuifmeel komt echter voor rekening van insecten. Alleen al in Nederland leveren ruim 350 soorten wilde bijen en hommels een bijdrage, net als vertegenwoordigers van andere insectengroepen, zoals vliegen, kevers en vlinders. Sommige (buitenlandse) planten zijn daarbij trouwens behoorlijk eenkennig. Pogingen om paranoten te kweken buiten het tropisch regenwoud strandden doordat er maar één bijensoort is die voor de bevruchting zorgt. En die waagt zich niet buiten het bos.

ser worden en uiteraard van de ruimte die de boer ze laat langs slootranden, op zijn erf of door een aangepast, meer natuurvriendelijk beheer. Gelukkig zijn er steeds meer boeren die daar oog voor krijgen. Volgens de biologisch-dynamische boer Krispijn van den Dries uit Ens (Noordoostpolder) kan hij zonder bijen en andere bestuivers gewassen als pompoenen, wortels en bieten niet telen. Van den Dries: “Ik probeer bestuivers te stimuleren door akkerranden in te zaaien met meer dan honderd verschillende planten, kruiden en bloemen, zodat bestuivers het hele jaar voldoende te eten hebben.

Daarnaast heb ik een insectenhotel waarin bestuivers hun wintervoorraad aanleggen en zorg ik dat de houtwallen rondom de akkers

VEEL BIJENVOLKEREN KOMEN DE WINTER NIET DOOR OF ZE LEIDEN EEN KOMMERVOL BESTAAN

Uitgedund

Afgelopen jaar is tijdens een wereldwijd onderzoek bij tientallen landbouwgewassen duidelijk geworden dat wilde bestuivers een bepalender factor bij de oogstopbrengst zijn dan de honingbij. Maar dat gaat natuurlijk alleen op als al die beestjes ook op volle sterkte aanwezig zijn. Daar schort het steeds vaker aan. Wilde bestuivers moeten het hebben van snippers natuur en groenstroken die in de landbouwgebieden steeds schaar-

ook aantrekkelijk zijn voor insecten. En ik spuit natuurlijk geen insecticiden. Helaas spuiten veel boeren nog steeds met giftige middelen, maar de interesse voor insectenvriendelijke akkerranden neemt gelukkig toe.”

Niet alleen op boerenland kunnen we een betere plek voor bestuivers creëren. Ook het beheer van bermen, slootkanten en groenstroken kan verbeteren. Nu worden deze in een tijdsbestek van een paar weken gemaaid, vaak nog voordat de bloemen in bloei staan. Doordat in de loop van de zomer de bloemenrijkdom daalt, hebben wilde bestuivers het moeilijk om dan hun kostje bij elkaar te scharrelen. Dat leidt tot acute voedselschaarste. Van den Dries: “Het later of niet maaien van bermen zorgt voor een betere voedselvoorraad en overwinteringsplek voor de bestuivers. Het is helemaal niet nodig om de hele berm kort te maaien. En minder maaien betekent ook dat mensen kunnen genieten van de bloemen en kruiden die langs de kant van de weg groeien.”

BIJEN HOUDEN VAN BLOEMEN Wilt u een steentje bijdragen aan de overleving van bijen? Dat kan! Vooral in de zomer als veel wegbermen en slootkanten zijn gemaaid, is er voor wilde bestuivers maar weinig te eten. Een

bloeiende tuin of een balkon met inheemse planten kan dan uitkomst bieden. Of hang in het voorjaar een ‘insectenhotel’ op. U kunt zo’n hotel gemakkelijk zelf maken door in een houten schijf gaten

te boren, waarin bijtjes en andere bestuivers hun eitjes kunnen leggen. Goed voor hen, leuk voor ons.

Aanloop gegarandeerd.

Panda 7

OORSPRONG

Het Wereld Natuur Fonds beschermt gebieden waar het onderwaterleven ontstaat.

NIEUW LEVEN

4X KRAAMKAMERS

Exotische koraalriffen, tropische mangrovebossen, modderige zeebodems en schelpdierbanken. Al deze natte gebieden herbergen schatten van grote waarde: kraamkamers.

Plekken waar het zeeleven zijn oorsprong vindt en waar de toekomst ligt voor gezonde oceanen.

Tekst: Suzanne Heuts Beeld: mangrove: Tim Laman/National Geographic, koraal: Georgette Apol/SteveBloom.com, schelpdierbanken: Waddenvereniging, moddergronden: Frans Lemmens/Hollandse Hoogte

8 Panda

1

MANGROVEBOSSEN

Kraamkamers in en bij de zee zijn er in verschillende soorten. Ze hebben gemeen dat ze voldoen aan twee belangrijke levensbehoeften van al het onderwaterleven: ze bieden voedsel en veiligheid. Zo bieden de wortels van mangroven beschutting en in het water rondom de wortels verzamelt zich veel organisch materiaal dat een rijke voedselbron vormt voor vissen, krabben, schelpdieren en ongewervelde zeedieren. Dat maakt mangrovebossen tot ideale kraamkamers voor talloze vissoorten. Mangrovebossen komen voor langs tropische modderkusten waar ook rivieren met zoetwater en sediment hun invloed hebben. Ze vormen een bescherming tegen de golfslag van stormen en tsunami’s.

Veel vissoorten brengen er de eerste jaren van hun leven door. Op Bonaire zet het Wereld Natuur Fonds zich al tientallen jaren in voor de mangrovebossen van Lac Bay.

2

KORAAL

3

Koraalriffen zijn perfecte kraamkamers, omdat de spleten en holletjes ideale schuilplaatsen zijn. Eitjes kunnen daar veilig worden gelegd en de overlevingskans van jonge vissen is er vele malen groter dan op open zee. Terwijl het totale oppervlak aan koraalriffen nog geen kwart procent van de onderwaterwereld bedraagt, is het als geboortegrond of voedselgebied onmisbaar voor het opgroeien van 25 procent van alle oceaanvissen.

De Koraaldriehoek, een gebied dat zich uitstrekt over Indonesië, de Filippijnen, Maleisië, Papoea Nieuw-Guinea, de Salomonseilanden en Oost-Timor, wordt wel de kraamkamer van de wereldzeeën genoemd.

Nergens is de soortenrijkdom zo groot.

Het Wereld Natuur Fonds beschouwt de bescherming van deze regio dan ook als topprioriteit.

SCHELPDIERBANKEN

In onze eigen Noordzee zijn schelpdierbanken echte kraamkamers. Meer dan honderd jaar geleden bestond een aanzienlijk deel van de Noordzeebodem uit schelpdierbanken, het werk van ‘biobouwers’ als mosselen en oesters. Zij vormen riffen, harde ondergronden op een verder vrij zandige Noordzeebodem, waar andere soorten zich op kunnen vestigen en waar ze beschutting en voedsel vinden. Daardoor zijn schelpdierbanken plekken waar heel veel verschillende diersoorten voorkomen. Maar er zijn steeds minder ‘biobouwers’ en daarmee ook minder schelpdierbanken. De platte oester en de mossel, die vroeger veel voorkwamen in de Noordzee, zijn door onder andere overbevissing en ziektes grotendeels verdwenen.

De hoeveelheid natuurlijke harde ondergronden mag dan zijn teruggelopen, kunstmatige varianten als scheepswrakken fungeren voor veel diersoorten ook vaak als kraamkamer. Wrakken trekken verschillende soorten vissen aan, waaronder de kabeljauw, zeebaars, zeewolf en zeeduivel.

Op de Doggersbank zijn op wrakken soorten aangetroffen die voor Nederland nieuw zijn, waaronder de ijszeester, de paddenstoelkrab en de zeeaardbei. Zelfs is er een soort ontdekt die ook voor de Noordzee geheel nieuw is: de stiefelslak.

4

MODDERGRONDEN

In Europa en Noord-Amerika vormen ondiepe getijdegebieden met wadplaten en geulen een geschikte omgeving voor jonge vissen. Er zijn nauwelijks roofdieren en er is veel voedsel. Met name de slibhoudende wadplaten barsten van het leven (bodemdieren en -planten) en trekken daarom veel soorten weekdieren, kreeftachtigen en vissen aan. Deze vormen op hun beurt weer voedsel voor andere vissen en vogels.

WORD EEN STER VOOR DE ZEE EN HELP MEE! ELLEN HENDRIX, campagneleider ‘Oceanen’ bij het Wereld Natuur Fonds: “Het is verontrustend om te zien hoe de gezondheid van oceanen achteruitholt door overbevissing, klimaatverandering en vervuiling. Ik vind het vanzelfsprekend dat we veilige plekken creëren waar populaties vissen en bedreigde zeedieren zich in alle rust kunnen herstellen. Het Wereld Natuur Fonds voert internationaal campagne voor meer en beter beschermde zeegebieden. Helpt u mee om de kraamkamers van de zee te beschermen? Op internet vindt u alle informatie. WWW.WNF.NL/SEASTARS Panda 9

OORSPRONG

Uitdrukkingen waarin (wilde) dieren voorkomen, zijn pas echt logisch als je de ontstaansgeschiedenis ervan kent.

ETYMOLOGIE

ZEG HET

MET DIEREN IN DE NEDERLANDSE TAAL KOMEN SPREEKWOORDEN, GEZEGDES EN UITDRUKKINGEN MET (WILDE) DIEREN RIJKELIJK VOOR. HOE ZIJN ZE ONTSTAAN? Beeld: Yke Bartels

10 Panda

EEN ONGELIKTE BEER

KROKODILLENTRANEN HUILEN

BETEKENIS: Een onbeschoft persoon.

ONTSTAAN: Dit gezegde is waarschijnlijk in de tijd van de Romeinen ontstaan. Zij geloofden dat een beer zijn uiteindelijke vorm pas kreeg als hij door zijn moeder werd gelikt. De Nederlandse taalkundige Frederik August Stoett verwees in zijn boek ‘Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden’ (1901) naar een beschrijving van de Romeinse dichter Ovidius: ‘De jongen van de beer zien eruit als een levende klomp als ze geboren worden.

Ze hebben geen eigen vorm; hun moeder geeft ze hun vorm door ze te likken.’ Zo ontstond mogelijk de gedachte dat beren die niet in vorm gelikt waren door hun moeder – ongelikte beren – opgroeiden tot onbeschaafde wezens.

BETEKENIS: Doen alsof je verdriet hebt.

OORSPRONG: Al in de oudheid waren verhalen over huilende krokodillen bekend. Bisschop Asterius van Amasea (350-410 n. Chr.) beschreef dat krokodillen zaten te huilen bij de overgebleven hoofden van mensen die ze zojuist hadden verorberd. Theoloog Pothius beschreef juist dat krokodillen het gehuil van kinderen nadeden om slachtoffers te lokken. Krokodillentranen kregen door zulke verhalen hun huichelachtige betekenis. In Nederland werd de uitdrukking in de vroege zeventiende eeuw al gebruikt, onder meer door de dichter Bredero.

PAPIEREN TIJGER

EEN ADDER AAN ZIJN BORST KOESTEREN

IN DE AAP GELOGEERD ZIJN

BETEKENIS: Iets wat er gevaarlijk uitziet, maar niet gevaarlijk is.

OORSPRONG: De uitdrukking stamt uit de Chinese oudheid. Hoe de uitdrukking uiteindelijk ook in andere landen bekend werd, is onduidelijk. Wel komt hij voor in een Engelse publicatie uit 1836. Echt bekend werd de uitdrukking toen de Chinese leider Mao Zedong in augustus 1946 in een interview met een Amerikaanse journalist zei dat hij alle reactionairen ‘papieren tijgers’ vond. Hij doelde daarmee op de Verenigde Staten die volgens China de dreiging van een mogelijke oorlog alleen gebruikten om af te schrikken.

Dat leek angstaanjagend, maar stelde volgens hem in werkelijkheid niet zo veel voor.

BETEKENIS: Iemand helpen die vervolgens misbruik van je maakt.

OORSPRONG: Fabel 97 van de Griek Aesopus (620560 v. Chr.) ligt aan de basis van deze zegswijze. In de fabel vindt een boer een zieke slang. Uit medelijden met het dier stopt hij het onder zijn kleding, zodat het reptiel zich tegen zijn borst kan opwarmen. Als de slang zich eenmaal beter voelt, bijt hij de boer, die aan zijn verwonding overlijdt.

BETEKENIS: In een vervelende positie beland zijn.

ONTSTAAN: Het is niet precies bekend waar dit spreekwoord vandaan komt. Wel zijn er veel theorieën en in elk daarvan komt een herberg voor met de (bij)naam ‘De aap’ of ‘In de aap’. Een spottende titel voor een herberg waar het niet fijn vertoeven was. Er gaan ook verhalen rond over een herberg op de Zeedijk in Amsterdam met de naam ‘’t Aepje’ of ‘’t Aepgen’, die een slechte reputatie had. Hoewel een pand op de Zeedijk in de zeventiende eeuw de naam ‘’t Aepgen’ had, is nergens in de geschiedenisboeken te vinden dat dit een herberg was.

HET LEEUWENDEEL KRIJGEN

STRUISVOGELPOLITIEK BEDRIJVEN

BEREN OP DE WEG ZIEN

BETEKENIS: Het grootste deel krijgen.

OORSPRONG: De uitdrukking vindt haar oorsprong in een fabel van de Griek Aesopus (620-560 v. Chr.), waarop de Romeinse dichter Phaedrus een fabel baseerde. Deze fabel vertelt het verhaal van een koe, een geit en een schaap die een leeuw helpen met de jacht op een hert. De leeuw verdeelde het hert in vier stukken en verkondigde dat hij – de koning – het eerste stuk kreeg. Het tweede stuk kwam hem ook toe, omdat zonder hem de jacht mislukt zou zijn.

Het derde deel was eveneens voor hem, uit eerbied voor zijn kracht. En van het overgebleven vierde deel konden ze beter afblijven, want wie daar aankwam, werd gedood.

BETEKENIS: Bewust de ogen sluiten voor moeilijkheden.

OORSPRONG: Deze zegswijze wordt ontleend aan het geloof dat struisvogels hun kop in het zand steken als ze achtervolgd worden. Wanneer de uitdrukking voor het eerst is gebruikt, is niet bekend, maar in het ‘Handelsblad’ van 25 februari 1915 wordt in een artikel gesproken over struisvogeltactiek: mensen die binnenblijven met de deuren en vensters gesloten om maar niks mee te krijgen van de Eerste Wereldoorlog.

BETEKENIS: Bang zijn voor iets dat niet bestaat.

OORSPRONG: De uitdrukking ging in eerste instantie over leeuwen en niet over beren. De oorsprong van de betekenis is terug te voeren op de Bijbel (Spreuken 28:15). Een luiaard zegt: “Buiten loopt een leeuw, die zal me verscheuren.” Dat de leeuwen in de Nederlandse uitdrukking zijn vervangen door beren, is mogelijk geografisch bepaald. Leeuwen kwamen hier nooit voor, maar beren vroeger wel.

[BRONNEN: GENOOTSCHAP ONZE TAAL, WWW.ISGESCHIEDENIS.NL, WWW.ETYMOLOGIEBANK.NL]

Panda 11

Het vergroenen van de economie is een noodzakelijke stap om onze kostbare natuur te beschermen. Daarom werkt het Wereld Natuur Fonds samen met bedrijven die door hun marktomvang in staat zijn grondstofmarkten of energieintensieve sectoren in beweging te brengen. De partners zijn voorlopers op het gebied van duurzaamheid of hebben de ambitie dat te worden.

SAMEN WERKEN AAN DUURZAME LANDBOUW- EN VOEDSELKETENS Sinds 2011 werken Rabobank en het Wereld Natuur Fonds samen aan het verduurzamen van internationale landbouw- en voedselketens. Met vier pilotprojecten willen we aantonen dat het behoud van biodiversiteit, duurzame voedselproductie en een gezonde economie samengaan. Het streven is om deze projecten in 2017 succesvol af te ronden.

Een van de pilotprojecten loopt in Chili. Als gevolg van de bevolkingsgroei zal het kweken van vis (aquacultuur) een belangrijke rol gaan spelen in de wereldwijde voedselvoorziening. Chili is als tweede leverancier wereldwijd een belangrijke speler in de markt voor kweekzalm. In 2011 zijn Rabobank en het WNF een pilotproject gestart om de zalmkweeksector in Chili te verduurzamen. De nadruk ligt hierbij op het behoud van biodiversiteit en een gezond maritiem ecosysteem, gekoppeld aan de opbrengst en winstgevendheid van de sector.

Kijk op www.wnf.nl/rabobank voor meer informatie over deze samenwerking.

WIJ WILLEN LATEN ZIEN DAT HET BEHOUD VAN BIODIVERSITEIT, DUURZAME VOEDSELPRODUCTIE EN EEN GEZONDE ECONOMIE SAMENGAAN Het Wereld Natuur Fonds werkt sinds 2011 samen met Rabobank aan het verduurzamen van landbouw- en voedselketens . In 2014 is het partnership tot 2017 verlengd. We werken onder andere aan het verduurzamen van de zalmkweeksector in Chili.

12 Panda

Beeld: Erling Svensen / WWF-Canon

ONZE PARTNERS

Muzikant en theatermaker Ageeth de Haan is sinds kort ambassadeur van de WNF-Bamboeclub.

In het afgelopen theaterseizoen trad zij op met de succesvolle voorstelling ‘Bijt-ie in je bil!’, met liedjes over PipaPanda en haar wilde dierenvriendjes. Inmiddels is zij bezig met de voorbereidingen van de nieuwe voorstelling ‘Daar komen de dieren!’ Houd voor speeldata de website in de gaten. Is uw (klein)kind geen lid van de WNF-Bamboeclub? Bij aanmelding krijgt hij of zij een cd van Ageeth gratis!

ACTUEEL

 WWW.BAMBOECLUB.NL

EARTH HOUR: GROOT SUCCES

Beeld: Earth Hour, Rangeractie: Rob Doolaard, illustratie: Leonie Hulsman, Ageeth: WNF, zeeschildpad: Daniel Selmeczi/SteveBloom.com

Miljoenen mensen in meer dan 7.000 steden in 162 landen deden 29 maart mee aan Earth Hour. Als signaal dat de mens beter voor de aarde moet zorgen, doofden ze – vaak op wereldberoemde plekken – een uur de lichten. Tijdens een speciaal evenement in Haarlem deden WNF-ambassadeurs André Kuipers en Harm Edens de lichten uit van de St. Bavokerk op de Grote Markt. Honderden mensen waren hiervan getuige. Op Facebook vindt u de foto’s.  WWW.FACEBOOK.COM/WERELDNATUURFONDS

Legale vangst van zeeschildpadden Uit een onderzoek van de Universiteit van Exeter (Engeland) is gebleken dat 42 landen of gebieden het vangen van schildpadden toestaan.

Gevolg: jaarlijks worden maar liefst 42.000 zeeschildpadden legaal gevangen, terwijl zes van de zeven zeeschildpadsoorten momenteel op de lijst van bedreigde diersoorten staan. De lokale vangst van zeeschildpadden is vaak geoorloofd om culturele redenen en/of vanwege economische belangen. Ook zijn lokale instanties zich vaak niet bewust van de bedreigde status van zeeschildpadden, omdat deze informatie niet bij ze bekend is.

Grote gift voor de neushoorn Peace Parks Foundation en het Wereld Natuur Fonds ontvingen in februari ruim 14 miljoen euro uit het Droomfonds van de Nationale Postcode Loterij

OP 2 MAART VOND IN BURGERS’ ZOO DE AFTRAP PLAATS VAN DE WNFRANGERACTIE ‘GEZOND KORAAL? HELP ALLEMAAL!’ MAAR LIEFST 800 KINDEREN WAREN AANWEZIG OM AANDACHT TE VRAGEN VOOR DE KORAALRIFFEN IN CARIBISCH NEDERLAND. DE ACTIE LOOPT TOT EIND MEI.

(NPL) voor hun gezamenlijke antistroperijproject ‘Neushoorns zijn goud waard’.

In mei 2013 startte de Peace Parks Foundation een pilotproject in Zuid-Afrika, waarbij de hoorns van neushoorns werden behandeld met onschadelijke chemicaliën en verf. Hoorns worden hierdoor waardeloos voor zowel de Aziatische gebruikers als de stropers. Deze aanpak blijkt succesvol. Dankzij de bijdrage van de NPL kan Peace Parks Foundation, die het grootste deel van de ruim 14 miljoen euro krijgt, het behandelen van neushoornhoorns op grote schaal uitvoeren. Binnen vijf jaar moet het grootste deel van de nog levende neushoorns in negen Afrikaanse landen de hoornbehandeling hebben gekregen.

Behalve de bescherming van neushoorns in Afrika is het van essentieel belang dat de internationaal opererende criminele organisaties worden opgerold. Om dat laatste proces te versnellen, heeft het WNF samen met partners het initiatief genomen voor het instellen van een Wildlife Justice Commission (WJC). De WJC gaat illegale netwerken in kaart brengen, bewijslast delen met aanklagers in Afrika en Azië en druk uitoefenen op autoriteiten om wildlife crime aan te pakken. Het opzetten van de WJC is onderdeel van het project ‘Neushoorns zijn goud waard.’

OORSPRONG

Om zich voort te planten keren veel dieren terug naar hun geboorteplek.

WORTELS

BACK TO THE ROOTS

Veel dieren keren terug naar hun geboortegrond om op die plek nu zélf voor nageslacht te zorgen. Voor sommige eindigt het leven ook waar het is begonnen.

AFRIKA

Tekst: Geert-Jan Roebers Beeld: schildpad: Thinkstock, gnoe: Life on white, vleermuis: Merlin D. Tuttle, zalm: Istock, pinguïn: Thinkstock

BRAZILIË

TERUG NAAR … TANZANIA De trek van de gnoes op de Serengeti is overbekend. Vooral de oversteek over de Mara-rivier, waar krokodillen wachten. In een jaar tijd leggen zo’n anderhalf miljoen gnoes een vaste ronde af tussen Kenia en Tanzania. Ze trekken achter de regens aan, die voor vers gras op de savannes zorgen. Vooral voor de zwangere en zogende vrouwtjes is eiwitrijk gras onmisbaar.

Jaarlijks volgen ze min of meer dezelfde route. En zo eindigen ze ook vanzelf op het stuk savanne in Tanzania waar ze zelf zijn geboren. Daar zullen de hoogzwangere vrouwtjes bevallen. Ook dat is een massale gebeurtenis. De vrouwtjes stemmen het moment van de bevalling op elkaar af. Zo huppelen er van de ene op de andere dag in februari ineens tienduizenden gnoekalfjes op de savanne.

KENIA

TANZANIA

TERUG NAAR … ASCENCION Op het eiland Ascencion, midden in de Atlantische Oceaan, worden jaarlijks tienduizenden vrouwtjes van de groene zeeschildpad geboren. Na hun geboorte zwemmen ze naar de oostkust van Brazilië en begrazen daar gedurende enkele tientallen jaren zeegrasvelden.

Als een vrouwtje de veertigjarige leeftijd heeft bereikt, groeien er voor het eerst eieren in haar buik. Ze wordt onrustig en begint te zwemmen. Haar 14 Panda

inwendige kompas bepaalt de richting. In zo’n vijf tot zes weken zwemt ze terug naar haar geboortestrand, waar paarlustige mannen al op haar liggen te wachten. Zij komen hier jaarlijks, de oudste man al voor de vijftigste keer. Na het paren wacht de jonge moeder tot de juiste nacht om het strand op te kruipen en haar eieren te leggen. De rest van haar leven zal ze de retourtocht elke twee tot drie jaar maken.

VS

MEXICO

TERUG NAAR … CARLSBAD CAVERN Voor de guanovleermuis is de grot Carlsbad Cavern in Nieuw-Mexico (in de VS) de ideale kinderkamer. Binnen zijn de temperatuur en vochtigheid perfect voor de blote zuigelingen, buiten vliegen er genoeg insecten voor de zogende moeders. De winter brengen de vleermuizen door in het zuiden van Mexico. In het

voorjaar vliegen ze zo’n 1.600 kilometer naar hun geboortegrot om te bevallen.

Ze zijn niet de enige: aan elke vierkante meter plafond hangen ongeveer tweeduizend jongen. Met in totaal 10 miljoen kinderen is Carlsbad Cavern misschien wel de grootste crèche ter wereld.

CANADA

VS

TERUG NAAR … DE IJZIGE VLAKTE Voor ons is het onbegrijpelijk wat er nu zo ideaal is aan een duistere ijsvlakte met snijdende wind en een temperatuur van -60˚C. Maar voor keizerspinguïns is het de plek waar ze uit het ei kropen én de plek waar ze heen gaan als ze zelf een ei hebben te leggen. Vrouwen en mannen maken de heroïsche tocht van soms wel 200 kilometer over hobbelige sneeuw en spekglad ijs naar de broedkolonie.

Voor een zwemmer als de pinguïn is dat klunen dubbel zwaar.

ANTARCTICA

TERUG NAAR … BRITS-COLUMBIA Het leven van een blauwrugzalm begint als eitje, dat tussen het grind op de bodem van een bergstroom in Brits-Columbia ligt. Het embryo is nog geen week oud maar al wel wees. Zijn ouders hebben al hun levenskracht geïnvesteerd in voortplanting en legden daarna het loodje. Na ongeveer twee maanden komt de larf uit het ei te voorschijn, maar pas een half jaar later verlaat hij zijn zuurstofrijke en schimmelarme plek op grindbodem. Vanaf dat moment zakt hij geleidelijk de rivier af. Eenmaal in de Grote Oceaan ontwikkelt de vis zich tot een felle jager en groeit in zo’n vijf jaar uit tot een forse blauwrugzalm. Op een gegeven moment zwemmen de mannetjes- en vrouwtjeszalmen de rivier weer op. Ze gaan daarbij op een specifieke geur af en vinden tegen de stroom in tal van watervallen en beren op hun weg. Uiteindelijk komen ze, als ze alle hindernissen overleven, bij de bron van de geur: de bergstroom waar ze als eitje begonnen. Daar planten zij zich voort en zijn hun dagen geteld.

Panda 15

OORSPRONG

Het Wereld Natuur Fonds baseert zijn keuzes zo veel mogelijk op wetenschappelijke feiten.

KENNISBRON

DENKEN ÉN DOEN

E

Een onderzoeker van het Norwegian Polar Institute neemt een vetmonster van een ijsbeer.

ONAFHANKELIJK ONDERZOEK IS DE BASIS VAN HET WERK VAN HET WERELD NATUUR FONDS. NATUURBESCHERMERS EN ONDERZOEKERS WERKEN ZIJ AAN ZIJ.

Tekst: Suzanne Visser Beeld: ijsbeer: Jon Aars/WWF-canon, onderzoeker: André Baertschi/wildtropix.com

en vraag.

Waar is de biodiversiteit in Nederland het grootst, in de stad of op het platteland? Je zou denken: het laatste.

Maar dat is niet altijd waar. Als het om bepaalde vogels en vlinders gaat, laat recent onderzoek zien dat de variatie in onze stedelijke gebieden groter is dan op het platteland. Zo bestaan er over natuur en natuurbescherming wel meer misverstanden. De enige manier om de feiten van de fabels te scheiden, ligt in gedegen onderzoek. Daarom wil het Wereld Natuur Fonds zijn werk zo veel mogelijk op wetenschap baseren.

We kunnen de natuur niet laten wachten tot het laatste woord is gesproken. Als we pas in actie komen als

we álles weten over de impact van klimaatverandering op de Noordpool, is de laatste ijsschots al lang gesmolten. In de praktijk werken natuurbeschermers en onderzoekers 16 Panda

zij aan zij en gebruikt het Wereld Natuur Fonds de nieuwste wetenschappelijke inzichten om zijn strategie te ijken: doen we de juiste dingen en doen we ze op de juiste manier? Wetenschap is synoniem met voortschrijdend inzicht. Hadden we het een paar jaar geleden nog voornamelijk over de strijd tegen klimaatverandering, inmiddels weten we dat het proces niet is te stoppen en dat we op onderdelen maar beter met de gevolgen voor de natuur kunnen meebewegen. Vandaar dat we nu bijvoorbeeld extra werken aan natuurlijke versterking van kustgebieden om de voorspelde zeespiegelstijging te kunnen opvangen.

Onderzoek is ook belangrijk omdat natuurbescherming meestal ingewikkelder is dan het lijkt.

Neem de desastreuze ontbossing in het Amazonegebied. Bekend is dat Nederlandse bedrijven een belangrijke rol spelen in de papier- en pulpimport uit Zuid-Amerika.

Een optelsom is dan snel gemaakt: dáár moeten we iets aan doen als we de natuur van de Amazone willen beschermen! Maar bij nadere beschouwing blijkt dat het hout dat wordt gebruikt voor papier en pulp niet

uit het Amazonebos komt, maar uit het zuidelijker gelegen Atlantic Forest. De werkelijke bedreiging voor de Amazone komt van de oprukkende veeteelt en sojaplantages.

Kundigheid is een van onze kernwaarden. We willen niets liever dan dat

onderzoekers ons scherp houden. Voor ons tweejaarlijkse Living Planet Report baseren we ons op gegevens van de Zoological Society of London, het Twente Water Centre en het Global Footprint Network. In Nederland werken we onder meer samen met de Universiteit Utrecht (rond biologische vraagstukken), Wageningen University (rondom bossen) en het Instituut voor Milieuvraagstukken van de Vrije Universiteit (rondom economische aspecten van natuurbescherming). Daarnaast ondersteunen we bijvoorbeeld de Prins Bernhard-leerstoel. Al 25 jaar lang wordt deze Utrechtse leerstoel elke vijf jaar door een andere, internationale wetenschapper bekleed. Op dit moment is dat Bill Lawrence, vooraanstaand expert op het gebied van bossen en hun bedreigingen.

Ook ondersteunen we de leerstoel Internationale Migratieroutes van Vogels in Groningen. Hoe beïnvloedt klimaatverandering de

Een ornitholoog van de Universiteit van Oxford meet de snavel van een witnekkolibrie in het regenwoud van Peru.

routes van trekvogels? Wat zijn de gevolgen voor andere dieren in de voedselketen? Een mondiaal onderwerp, dat in ons land uitstekend is te onderzoeken.

Waar mogelijk stimuleren we de betrokkenheid van jonge mensen. Zo werken er studenten mee aan WNF-onderzoek naar het belang van delta’s wereldwijd. Ook zijn we eerder dit jaar betrokken geweest bij een reeks lezingen over duurzaamheid van Studium Generale in Utrecht, voor studenten en anderen die meer willen weten over de achtergrond van ons werk.

Het Wereld Natuur Fonds kiest voor onafhankelijkheid. Door te

werken met onafhankelijke onderzoekers houden we ons bij de feiten en kunnen we niet worden verleid tot conclusies die ‘goed uitkomen’. Er zijn eigenlijk maar twee gevallen waarin het internationale Wereld Natuur Fonds zelf onderzoek doet. Het eerste betreft het Conservation Science Network (CSN) in de Verenigde Staten: een groep gerenommeerde onderzoekers die met universiteiten samenwerkt ten behoeve van het wereldwijde WWF-netwerk. Dankzij CSN hebben wij bijvoorbeeld toegang tot de nieuwste

wetenschappelijke publicaties. De tweede uitzondering is veldonderzoek. WWF-medewerkers ter plekke zijn in de perfecte positie om dierpopulaties te monitoren en andere onderzoeksgegevens te verzamelen.

Onderzoek moet, want alleen feiten overtuigen. In contacten met

overheden en beleidsmakers is een goede

kilo rundvlees als je weet dat er 15.000 liter water nodig is om het te produceren. Maar dan moet een consument wel op de feiten kunnen vertrouwen. Met de wildgroei aan onderzoeken, keurmerken en duurzaamheidsclaims is het geen wonder dat mensen door de bomen het bos niet meer zien. Wij vinden het onze taak om overzicht te bieden en nieuwe inzichten helder te vertalen.

DOOR TE WERKEN MET ONAFHANKELIJKE ONDERZOEKERS HOUDEN WE ONS BIJ DE FEITEN EN KUNNEN WE NIET WORDEN VERLEID TOT CONCLUSIES DIE ‘GOED UITKOMEN’ onderbouwing hard nodig. Om een voorbeeld te noemen: als het Wereld Natuur Fonds wil dat de Haringvlietdam verder opengaat, moeten we wel kunnen bewijzen dat dit beter is voor de natuur. We moeten bijvoorbeeld aantonen dat deze route meer kansen biedt voor trekvissen die van zowel zee als rivier afhankelijk zijn. Hetzelfde geldt in gesprekken met consumenten. Feiten zijn belangrijk bij het kiezen voor duurzamer gedrag. Je kijkt toch anders naar een

100% zekerheid bestaat niet. Ook

de wetenschappelijke inzichten waarop wij ons baseren, zijn continu aan verandering onderhevig. Maar als Wereld Natuur Fonds kunnen we wel garanderen dat we onze kennis voortdurend bijhouden en vertalen in beleid. Of het nu gaat om strategische keuzes, onze projecten of onze campagnes: we doen niets ‘zomaar’. Want met een combinatie van denken én doen is de natuur het beste af.

Panda 17

OORSPRONG

Kwallen zien er al miljoenen jaren uit als hun oorspronkelijke bouwplan.

Beeld: Getty Images

OERDIER

FUTURISTISCH? Als een ruimteschip zweeft deze papoeakwal door zijn heelal. Het ontwerp van kwallen oogt futuristisch, maar bestaat al meer dan 500 miljoen jaar. Het blinkt uit in eenvoud. De basisvorm komt overeen met het vroeg embryonale stadium van elk dier. Kwallen bestaan voor meer dan 95 procent uit water: een bron die in zee ruim voorradig is. Het feit dat kwallen nog steeds de wereldzeeĂŤn bevolken, bewijst de tijdloosheid van het ontwerp.

18 Panda

Panda 19

ONZE PARTNERS

Het Wereld Natuur Fonds heeft van de Nationale Postcode Loterij een financiële bijdrage ontvangen voor Peperpot Nature Park in Suriname. Het geld is bedoeld om een corridor naar het Amazonegebied veilig te stellen en een belevingsjungle te creëren

waar jong en oud kunnen leren over de plantagegeschiedenis en de rijke biodiversiteit van dit gebied.

In Peperpot Nature Park komen natuur en cultuur, geschiedenis en toekomst, educatie en recreatie én Suriname en Nederland samen.

Inspiratie door de natuur Dagelijks krijg ik in mijn werk mee welke prachtige natuurbeschermingsprojecten en -initiatieven er dankzij de deelnemers aan de Postcode Loterij worden gerealiseerd.

De passie van de natuurbeschermers in het veld is een continue bron van inspiratie voor mij en mijn collega’s. We zijn er trots op dat we samen met onze deelnemers kunnen bijdragen aan een meer leefbare wereld.

Judith Lingeman, Hoofd Goede Doelen, Nationale Postcode Loterij aal, Lieve allem

Groetjes, Quinty

De Nationale Postcode Loterij is deisgrootste De Nationale Postcode Loterij de grootste goededoelenloterij van Nederland.

Sinds Sinds goede doelen loterij van Nederland.

1989 werd werd ererruim 3,8 miljard euroeuro geschonken 1989 ruim 3,8 miljard geschonken aan organisaties die zich inzetten voor aan organisaties die zich inzetten mens voor mens en natuur.

WereldNatuur NatuurFonds Fonds is en natuur.Het Wereld is sinds sinds1993 1993 beneficiënt van dede Nationale Postcode Loterij. beneficiënt van Postcode Loterij.

20 Panda

Quinty Trustfull is ambassadeur van de Nationale Postcode Loterij en bezocht Peperpot Nature Park voor de tv-uitzending ‘Kanjer van Goud’.

het WNF ateurs van Aan de don Postbus 7 Zeist 3700 AA

Nederland

Foto: Richard Steel/2020VISION/naturepl.com

h warm, ch! Tropisc is st a nt fa achtigste Het is hier le en de pr ng luw ju e ig er ennachtzwa een weeld n vale reuz rd gezien! ee eb h Ik a vogels. een luia ik heb ook gespot. En ! d kwekken Super indru ntage: en cacaopla efi of k e oud len! is nog voe En dan die geschieden e d en bezig er er d in t lk un je k ep schoo ro g n ee t Er was ne ek. menonderzo met een bo ets g op een fi heb ook no lles ik a , t a ja d o En rosst. En ec g bo. le ng m n Para ari door de ju minuten va 15 ! n nt ee be g op nog ls je hier anrader a Echt een a

Beeld: camera: Thinkstock, leeuw: Steve Bloom/SteveBloom.com, illustratie: Leonie Hulsman, zomerkamp: WNF, Great Barrier Reef: Anja Burns/WWF-Canon

Houdt u van fotograferen? Stuur dan vanaf 26 juni uw mooiste natuurfoto in voor de Frans Lanting Fotowedstrijd, georganiseerd door het Wereld Natuur Fonds en National Geographic Magazine. U maakt dan kans op een fantastische prijs en publicatie in National Geographic Magazine. Een vakjury onder leiding van natuurfotograaf en WNF-ambassadeur Frans Lanting zal de inzendingen beoordelen.

Voor meer informatie:  WWW.WNF.NL/FOTOWEDSTRIJD

ACTUEEL

Houtkeurmerk MTCS niet duurzaam Staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu Wilma Mansveld heeft het omstreden houtkeurmerk MTCS uit Maleisië voor de komende twee jaar als duurzaam bestempeld. Dat heeft zij besloten na meerdere vergaderingen met de Tweede Kamer. Het Wereld Natuur Fonds is hier fel tegen omdat het keurmerk niet voldoet aan de overheidseisen voor duurzaam bosbeheer en natuurbehoud. Zo staat MTCS toe dat vijf procent van het regenwoud in zeven jaar wordt kaalgekapt. Dit betekent dat na 35 jaar een kwart van het oerwoud is verdwenen! Daarnaast heeft de inheemse bevolking geen recht op inspraak en is onduidelijk waar het hout precies vandaan komt.

Drie welpjes, min één Voor het eerst in tien jaar zijn er leeuwtjes geboren in Liuwa Plain Nationaal Park in Zambia. Geweldig nieuws, want de leeuwenpopulatie was tot één geslonken nadat stropers hun werk hadden gedaan; alleen een oude leeuwin, Lady Liuwa, overleefde de stroperij. In 2009 werden twee mannetjes in het park geplaatst, in 2011 gevolgd door twee vrouwtjes. De welpjes zijn hopelijk het begin van een nieuwe generatie leeuwen in Liuwa Plain, al is inmiddels wel de domper gekomen dat een van de drie welpjes is overleden. Een mannetje en een vrouwtje zijn nog in leven. Het Wereld Natuur Fonds werkt al jaren aan het herstel van de leeuwenpopulatie in het Zambiaanse nationaal park.

Slapen bij de haaien Kinderen van 7 tot 12 jaar die dol zijn op wilde dieren kunnen komende zomer een onvergetelijke vakantie beleven tijdens een avontuurlijk zomerkamp van de WNF-Rangerclub. Het kamp vindt voor een groot deel plaats in Dierenpark Emmen, waar zelfs een nacht doorgebracht kan worden bij de haaien of de leeuwen. Er is een kamp voor kinderen van 7 tot 10 jaar en voor kinderen van 10 tot 12 jaar. WNF-Rangers krijgen bij deelname korting.

Kinderen die nog geen WNF-Ranger zijn, kunnen ook naar het Zomerkamp. Zij worden dan meteen WNF-Ranger voor een jaar. Meer informatie:  WWW.RANGERCLUB.NL/ZOMERKAMP

Great Barrier Reef in gevaar Het Wereld Natuur Fonds is geschokt door het besluit van de Australische regering om groen licht te geven voor het dumpen van drie miljoen kuub baggerslib vlak naast het unieke Great Barrier Reef.

De modder kan het koraal, waardevolle zeegrassen en ander zeeleven ernstig beschadigen. En dat terwijl het rif al gevaar loopt door de opwarming van het zeewater door klimaatverandering, een plaag van koraaletende zeesterren, cyclonen, kusterosie en vervuiling door landbouw.

UNESCO uitte in 2012 al haar zorgen over de toestand van het rif, dat nu zelfs op de rode lijst van Bedreigd Werelderfgoed terecht dreigt te komen.

Panda 21

OORSPRONG

In de stad liggen grote kansen voor meer biodiversiteit. Diverse diersoorten vinden er een nieuw thuis.

LEVENDE STAD

Tekst: Jocelyn Vreugdenhil Beeld: moeder en kind: Jan Boeve/HH, bijen: Bert Beelen/HH, vos: Erik-Jan Ouwerkerk/HH, zwaan: Johannes Abeling/HH, steenmarter: Dr. Beate Ludwih/HH,

NATUUR & THE CITY Steden worden wereldwijd groter en groter. Vaak ten koste van de natuur. En in een land als Nederland ten koste van boerenland. Wat betekent dat voor de natuur in de stad en op het platteland? De ontwikkelingen in enkele fabels en feiten.

22 Panda

FABEL

FEIT

HET NEDERLANDSE PLATTELAND IS PUUR NATUUR.

VOOR SOMMIGE SOORTEN IS DE STAD VAN GROOT BELANG.

Kwakende kikkers, libellen die over sloten scheren en een grutto die luid roepend zijn jongen beschermt. Idyllische plattelandsbeelden die steeds meer tot het verleden behoren. Weidevogels en vlinders verdwijnen vanwege het intensieve beheer van weilanden en akkers en voor kikkers en libellen zijn sloten te vies en de oevers te kaal. Ontwikkelingen die het gevolg zijn van schaalvergroting, intensief gebruik van mest en insecticiden en mechanisering.

Gedwongen door de markt wordt het platteland steeds efficiĂŤnter gebruikt en elke vierkante meter benut. Er is geen ruimte meer voor heggen, slootjes, struiken en vergeten hoekjes met akkeronkruiden.

Een aantal diersoorten vestigt zich in de stad. Zoals scholeksters die broeden op grinddaken. Ook de visdief en verschillende soorten meeuwen en ganzen vestigen zich sinds de jaren negentig in toenemende aantallen in de stad. De gierzwaluw deed dat eveneens. Deze rotsbroeder is in Nederland geheel afhankelijk van bebouwing om te broeden. Naast vogels zijn er ook andere diersoorten die zich meer en meer thuis voelen in een stedelijke omgeving, zoals de vos en de steenmarter. Zelfs verschillende soorten dagvlinders die van oudsher vooral voorkomen in het landelijk gebied doen het tegenwoordig beter in de stad dan op het platteland. Voor hen is het van levensbelang dat die relatief gunstige leefomstandigheden in de stad behouden blijven en nog in kwaliteit en omvang toenemen. Het laatste kan op allerlei plekken, van tuinen en balkons tot daken van gebouwen en oevers.

meeuw: Co de Kruijf/HH, ganzen: Jan de Groen/HH, daktuin: David Rozing/HH, gierzwaluw: Buiten-Beeld/Pixtura

FABEL

FEIT

NATUUR IN DE STAD FLOREERT ALS JE HAAR INTENSIEF BEHEERT.

STEDELINGEN HEBBEN EEN GROTERE FOOTPRINT DAN MENSEN DIE BUITEN DE STAD WONEN.

Om de groeiende soortenrijkdom in de stad te vergroten, is het zaak de natuur zo veel mogelijk ruimte te geven en ecologisch te beheren. Wanneer op bepaalde plekken in de stad bijvoorbeeld niet wordt gemaaid en kruiden en struiken de kans krijgen om te groeien, is dat gunstig voor de biodiversiteit. Struiken en bloemrijke graslanden leveren veel rijkdom op. Daar hoort dan wel uitleg bij aan de omwonenden, want vaak wordt wilde natuur in de stad gezien als een rotzooitje en een plek waar enge mannen zich kunnen verschuilen. Dat is jammer, want bosjes en struiken zijn juist perfecte leefgebieden voor muizen, insecten en kleine zangvogels, zoals roodborstjes.

De komende jaren groeit zowel het aantal steden als het aantal stedelingen snel.

Juist door de bevolkingsdichtheid valt er in de stad een wereld te winnen op het gebied van duurzaamheid en het verkleinen van de footprint. De oplossing zit ‘m in goede ruimtelijke planning en het gebruik van efficiënte technologieën. Voor een deel kan dat ook in bestaande steden, maar de grootste winst zit in het ontwerp van nieuwe wijken en steden door in de planfase goed na te denken. Hoe regel je de afvalstromen, de verwarming van de huizen en het openbaar vervoer? En heel belangrijk: hoe verweef je de natuur in de stad?

Want we willen natuurlijk wel dat stadskinderen, ook in de verre toekomst, weten hoe roodborstjes, gierzwaluwen en vele andere diersoorten er in het echt uitzien.

RUIMTE VOOR NATUUR In het jaar 2000 leefden zo’n twee miljard mensen in steden. In 2030 zullen dat er naar verwachting vier miljard zijn.

Wereldwijd nemen steden in 2030 drie keer zo veel oppervlakte in beslag als in 2000. Steden liggen vaak op plekken met een hoge natuurwaarde, zoals in delta’s en langs rivieren. Dat maakt het nog belangrijker dat uitbreidende steden ruimte houden voor natuur. Natuur, steden en stadsplanning hebben dan ook zeker de aandacht van het Wereld Natuur Fonds.

Panda 23

OORSPRONG

Het water en het stroomgebied van de Ganges zijn voor mens en dier van levensbelang.

India

Door de jaren heen is er in de bovenloop van de Ganges een serie van vijf dammen gebouwd voor ­irrigatie en het opwekken van elektriciteit. Door de aanleg van dammen is het leefgebied van dieren als de gangesdolfijn versnipperd geraakt.

Delhi Narora

2.510 KM

Kanpur

De Ganges ontspringt op 4.000 meter b­ oven de zeespiegel uit de Gangotri-­gletsjer in de Indiase deelstaat Uttarakhand, nabij de grens met Tibet. Hier is het water schoon en kan het vrij stromen.

Himalaya

Nepal

Langs de oever van de Ganges staan veel ­chemische fabrieken en leerlooierijen die hun ­ongezuiverde afvalwater in de rivier lozen. De zware metalen en chemicaliën in de rivier h­ open zich op in de bodem en v­ eroorzaken ernstige ­milieuproblemen.

Vroeger was het stroomgebied zeer bosrijk. Ten behoeve van landbouwgrond is veel bos gekapt. Met als gevolg dat bepaalde diersoorten hier ­verdreven zijn en de zijrivieren die water naar de rivier toevoeren, opdrogen. Tussen de plaatsen Narora en Kanpur stroomt soms zo weinig water dat er geen visserij meer mogelijk is.

24 Panda

4.000 METER

AFVALWATER

De Ganges stroomt door vijf Indiase deelstaten en heeft een lengte van 2.510 km.

Het Wereld Natuur Fonds zet zich wereldwijd in voor het behoud van rivieren en omliggende stroomgebieden. Doel: het beschermen van bedreigde dieren, herstel van natuur en behoud van de natuurlijke loop van rivieren. Het WNF doet dit onder meer door gebieden aan te wijzen waar absoluut geen dammen gebouwd zouden moeten worden en door overheden op te roepen gebieden een beschermde status te geven.

(Tibet)

VAN BRON

DAMMEN

HET WERK VAN HET WNF

China

LEVENSADER

Gangotri

Varanassi

India

9.000 TON

Pesticide

9.000 TON

6 MILJOEN TON

Kunstmest

In het stroomgebied wordt veel landbouw ­bedreven. Hierbij wordt jaarlijks zo’n 6 miljoen ton kunstmest en 9.000 ton pesticide ­gebruikt. Een groot deel hiervan komt uiteindelijk in de Ganges terecht.

450.000.000

Met ongeveer 450 miljoen bewoners is het stroomgebied van de Ganges een van de dichtstbevolkte gebieden op aarde. Gemiddeld wonen er 550 mensen per vierkante kilometer. In de delta zijn dit zelfs 900 mensen per vierkante kilometer. Ter vergelijking: in Nederland woonden in 2012 497 mensen per vierkante kilometer.

550

BEWONERS PER KM2 Stroomgebied Ganges

China

De Himalaya wordt door Tibetaanse en Nepalese boeddhisten beschouwd als de woonplaats van de belangrijkste goden.

Pakistan Nepal

TOT MONDING

India

RIVIEREN ZIJN DE LEVENSADERS VOOR ALLERLEI VORMEN VAN LEVEN, INCLUSIEF DE MENS. DE MANIER WAAROP MENSEN MET RIVIEREN OMGAAN, HEEFT VEELAL SCHADELIJKE GEVOLGEN VOOR DE FLORA EN FAUNA IN EN ROND HET WATER. DIT IS PIJNLIJK ZICHTBAAR IN HET STROOMGEBIED VAN DE GANGES, EEN VAN DE MEEST VERVUILDE RIVIEREN TER WERELD. Infographic: Shootmedia

Myanmar

LEGENDA Weinig doorstroom Sterk vervuild Weinig doorstroom, scheepvaart onmogelijk Visserij onmogelijk

De Ganges heeft voor Hindoes een heilige functie.

Ganga betekent ‘de snelstroomster’ en is ook de naam van de godin van de verlossing van de zonde. Jaarlijks reizen miljoenen Hindoes af naar de Ganges om daar hun zondes en ziektes af te wassen. Veel mensen raken ziek van dit ritueel baden; het sterk vervuilde water is de belangrijkste veroorzaker van (dodelijke) z­ iektes als diarree, dysenterie en hepatitis.

Bhutan

1.800

In 1982 waren er nog tussen de 4.000 en 5.000 ­gangesdolfijnen.

De aanleg van dammen, vervuiling van het water en klimaat­verandering bedreigen deze dolfijn. Hun aantal wordt nu geschat op 2.500, ­waarvan er 1.800 in de Ganges leven.

India

Brahmaputra rivier

Bangladesh

VERVUILING

De Ganges wordt door aanwonenden en pelgrims ­intensief gebruikt en bevuild. Er wordt huisvuil in ­gestort, bijna alle riolen komen erop uit, mensen doen er de was en baden zich. Ook worden doden aan de oevers g­ ecremeerd of in het water ­geworpen.

497

De bedreigde Bengaalse tijger leeft in de ­Sundarbans: mangrovebossen die in de delta van de Ganges liggen. Het behoud van deze mangrovebossen is niet alleen voor de tijger van belang. De bossen vormen voor alle bewoners van de delta een beschermende buffer tegen het toenemend aantal cyclonen ten gevolge van klimaatverandering.

900

BEWONERS PER KM2

BEWONERS PER KM2

Nederland

Delta van de Ganges

Kolkata Golf van Bengalen

Panda 25

OORSPRONG

Een deel van de Nederlandse flora en fauna is (bijna) terug van weggeweest.

VAN ORIGINE

WELKOM TERUG! Er zijn in de loop van de eeuwen tientallen dier- en plantensoorten uit ons land verdwenen. Sommige keren weer terug. Met of zonder hulp.

Tekst: Geert-Jan Roebers

2

Beeld: Jelger Herder/Buiten-Beeld 2

26 Panda

Beeld: Nico van Kappel/Buiten-Beeld

1

’EIGENTANDIG’

Met een klap van een roeispaan kwam in 1826 de laatste bever in het Overijsselse Zalk aan zijn einde. Ruim anderhalve eeuw later was hij weer terug in ons land. In 1988 werden Duitse bevers naar de Biesbosch gehaald door het Wereld Natuur Fonds en Staatsbosbeheer en enkele jaren later werden bevers uitgezet in de Gelderse Poort, Limburg en Natuurpark Lelystad. Uit dit park ontsnapte ‘eigentandig’ een beverfamilie en sindsdien bevolken meer dan tachtig bevers diverse plekken in de Flevopolder.

In heel Nederland leven inmiddels zo’n 900 tot 1.000 bevers. De verwachting is dat het dier zich verder zal verspreiden en de aantallen nog zullen toenemen.

OVER DE GRENS

In 1869 werd in Schinveld vermoedelijk de laatste in Nederland levende wolf doodgeschoten. De laatste jaren wordt er echter steeds vaker gesproken over de terugkeer van de wolf. Vorig jaar zomer leek het er even op dat het dier terug was, toen in Luttelgeest een dode wolf werd gevonden. Uit onderzoek bleek echter dat hij in Oost-Europa was doodgeschoten en in Nederland moest zijn neergelegd. Wat wel echt waar is, is dat de wolf steeds vaker bij de Nederlandse grens wordt gesignaleerd. En het is heel aannemelijk dat er ooit weer wolven in ons land zullen voorkomen.

1

4

Beeld: Jelger Herder/Buiten-Beeld

KABOUTERTJES

Tot de eerste helft van de twintigste eeuw werd het kaboutermos regelmatig gespot in Drenthe, op de Veluwe en op de Utrechtse Heuvelrug. Maar na 1950 werden luchtvervuiling en een overmaat aan stikstof het mos vermoedelijk fataal.

Of het mos hierdoor echt helemaal was verdwenen, is onduidelijk; een klein plantje zie je nu eenmaal makkelijk over het hoofd. Afgelopen jaar werd het kaboutermos weer gezien op een begraafplaats in Elspeet.

3

3

Beeld: Rombout IJsendijk/ natuurpictures.nl

VOLGENS PLAN

De pioniers van de natuurontwikkeling langs onze grote rivieren dachten aan deze vogel toen ze in 1986 hun plannen presenteerden voor het herstel van het Nederlandse rivierengebied: Plan Ooievaar. De zwarte ooievaar wil bos met vis- en kikkerrijk water voor de deur. Met het verdwijnen van de ooibossen – bos dat op natuurlijke wijze langs rivieren is ontstaan – verdween de zwarte ooievaar al vóór de negentiende Beeld: Karl van Ginderdeuren/Buiten-Beeld eeuw uit ons land. Maar dankzij het ontstaan van nieuwe Nederlandse natuur rukt hij vanuit het oosten weer op en spotten Nederlandse vogelaars hem steeds vaker.

4

PENDELAAR

LANG AFWEZIG

Zo tam en algemeen als de huiskat is, zo schuw en zeldzaam is de Europese wilde kat. Zonder uitgestrekte bossen kan hij niet leven. Daarom verdween hij al in de eerste eeuwen van de jaartelling uit onze contreien. De laatste decennia groeit zijn aantal in de Belgische Ardennen en de Duitse Eifel. En sinds het einde van de vorige eeuw verschijnt er af en toe één in Nederland op een cameraval.

6

7

Beeld: Jelger Herder/Buiten-Beeld

ZONDER HULP

Het is niet zeker of de zeearend vroeger ooit in de Lage Landen heeft gebroed, maar het is wel aannemelijk. Na het herstel van natte natuurgebieden was er in ieder geval plaats. En dus begonnen natuurontwikkelaars eind vorige eeuw na te denken over uitzetten. De vogels trokken echter hun eigen plan en in 2006 broedde het eerste paar in de Oostvaardersplassen. Zonder hulp van de mens. Vorig jaar telde ons land vier broedparen.

Het Wereld Natuur Fonds zette in 2012 47 jonge steuren uit bij Rotterdam en Nijmegen. De steur kwam al meer dan vijftig jaar niet meer in ons land voor. Voordat de vissen uitgezet konden worden, werkte het WNF met vele andere organisaties aan het herstellen van het leefgebied van de steur en andere vissen. Dankzij de zenders waarmee de 47 vissen waren uitgerust, is nu bekend dat de meeste steuren volgens hun natuurlijke levenscyclus hebben ‘gehandeld’ en de weg naar zee hebben gevonden; niet via het Haringvliet (de uitweg die de steur vroeger nam naar zee) maar via de Nieuwe Waterweg. Als in 2018 de Haringvlietsluizen op een kier staan, zullen de vissen waarschijnlijk deze ‘visvriendelijkere’ uitgang gaan gebruiken. Het is nu afwachten of de vissen weer terugkomen als ze over ongeveer acht jaar volwassen zijn.

Beeld:Niels Kooyman/Buiten-Beeld

5

6

7

5

Panda 27

Advertorial

HELP DE IJSBEER, WORD WATERSPAARDER HET TEGENGAAN VAN KLIMAATVERANDERING KLINKT SOMS ALS EEN ONMOGELIJKE OPDRACHT. MAAR NIETS IS MINDER WAAR. IEDEREEN KAN EEN BIJDRAGE LEVEREN. HOE? BIJVOORBEELD DOOR KORTER TE DOUCHEN.

Beeld: Thinkstock

Nederlanders staan gemiddeld zo’n acht minuten onder de douche. Zo’n douchebeurt kost flink wat water, dat allemaal verwarmd moet worden. Dat kost energie.

Door elke dag drie minuten korter te douchen, bespaart u energie en helpt u klimaatverandering tegen te gaan. Dit is wat kinderen doen met WaterSpaarders.

Zij gaan met hun gezin korter douchen. En laten daarmee zien dat energie besparen helemaal niet zo moeilijk is en dat iedereen mee kan doen. Dat is belangrijk.

De keuzes die we nu maken, beïnvloeden de risico’s die we de rest van deze eeuw lopen. Dat staat in het onlangs verschenen klimaatrapport van de VN. Een voor-

beeld: het Noordpoolgebied warmt twee keer sneller op dan de rest van de wereld.

Daardoor smelt in het voorjaar het pakijs steeds eerder, terwijl het in het najaar langzamer en minder ver aangroeit. Dit verkort het jachtseizoen van de ijsbeer en zijn jachtgebied wordt kleiner.

WIST U DAT: • circa 11 procent van de CO2-uitstoot door huishoudens wordt veroorzaakt door het gasverbruik bij het opwarmen van water?

• e en gemiddelde douchebeurt al gauw 65 liter verwarmd water vergt?

• a ls iedereen in Nederland elke dag 3 minuten korter zou douchen, dit gelijk staat aan het van de weg nemen van bijna 600.000 auto’s of het besparen van bijna 60.000 Olympische zwembaden met warm water?

• e en gezin van vier personen door korter te douchen zo’n € 165,- per jaar kan besparen op de energie- en waterrekening?

Wil uw kind ook meedoen aan WaterSpaarders?

Kijk op www.waterspaarders.nl

WaterSpaarders is een initiatief van het WNF, Unilever en de Missing Chapter Foundation van prinses Laurentien. Vitens, Eneco, Enexis en Stayokay zijn partners. Nudge en Zorn ondersteunen WaterSpaarders.

28 Panda

Op 27 en 28 juni vindt Concert at Sea plaats in Brouwersdam (Zeeland). Naast veel bekende artiesten is ook het Wereld Natuur Fonds aanwezig bij het muziekfestival. Het WNF werkt dit jaar met een grote internationale campagne aan het verbeteren van de gezondheid van oceanen en het creëren van meer en beter beschermde zeegebieden. Houd jij ook van de zee? Ontmoet ons dan bij Concert at Sea! Het WNF mag drie keer twee weekendkaarten weggeven. Kijk snel op  WNF.NL/CAS voor meer informatie.

Ruim 15.000 WaterSpaarders Eind vorig jaar startte WaterSpaarders, een initiatief waarin kinderen ouders oproepen korter te douchen: van gemiddeld 8 naar 5 minuten per douchebeurt. Inmiddels doen ruim 15.000 kinderen mee, van wie zo’n 9.500 een speciaal lesprogramma volgen op een van de 250 deelnemende scholen. De rest van de kinderen deed mee via de website of een evenement. Daarmee heeft WaterSpaarders al zo’n 60.000 mensen bereikt. Ouders, broertjes en zusjes doen natuurlijk ook mee.

Beeld: Concert at Sea: Consert at Sea, flessen: WaterSpaarders, gorilla’s: Getty images, schildpad: Seapics

 WWW.WATERSPAARDERS.NL

ACTUEEL

Klacht tegen oliebedrijf SOCO gegrond Het Britse oliebedrijf SOCO doet onderzoek naar olie in Virunga Nationaal Park in de Democratische Republiek Congo en schendt daarmee volgens het Wereld Natuur Fonds de strenge richtlijnen op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen die de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) voor bedrijven hanteert. Het WNF diende in oktober 2013 een klacht in tegen SOCO omdat het oliebedrijf met zijn werkzaamheden mens, dier en natuur schaadt. De OESO heeft die klacht gegrond verklaard. Het WNF noemt de uitspraak van de OESO ‘een belangrijke eerste overwinning voor het oudste nationaal park van Afrika’ en ‘een sterk signaal aan elk bedrijf dat denkt onder internationale afspraken uit te kunnen komen’. Het park is het leefgebied van de ernstig bedreigde berggorilla.

HELP MEE!

Geen open dag op 8 juni In de Panda Oceanenspecial die u in maart toegezonden hebt gekregen, hebben wij u

Hoe ziet ú de toekomst van onze oceanen?

Het leven in zee wordt ernstig bedreigd en heeft voldoende veilige plekken nodig waar het zich kan herstellen. Echter, momenteel heeft slechts 2 procent van onze zeeën een beschermde status. Het Wereld Natuur Fonds wil dat in 2020 10 procent is beschermd. Maar dat kunnen we alleen met uw hulp! Geef een gift en help mee cruciale gebieden in zee te beschermen, te bewaken en te herstellen.

gevraagd om 8 juni in uw agenda te noteren. Op deze datum wilden wij in het kader van Wereld Oceanen Dag een open dag organiseren. Het vieren van Wereld Oceanen Dag is onveranderd, de open dag bij het Wereld Natuur Fonds gaat echter niet door. Het WNF is rond die tijd volop met andere activiteiten bezig rond de Oceanencampagne en een open dag vraagt nu te veel inzet. Dit betekent niet dat er in Nederland geen activiteiten rond Wereld Oceanen Dag zullen plaatsvinden. Diverse organisaties hebben aangekondigd dat zij met activiteiten aandacht zullen besteden aan deze dag. Wij adviseren u daarom de plaatselijke en landelijke media in de gaten te houden.

 WWW.WNF.NL/IKZIE Panda 29

OORSPRONG

Soms levert een verandering van carrière winst op voor zowel de jobhopper als de natuur.

OORSPRONKELIJKE BAAN

‘DAT MIJN VADER BIJNA WERD GEDOOD, OPENDE MIJN OGEN’ Jaren geleden verdiende Bardin Tandiono als visser zijn geld door gebruik te maken van schadelijke vistechnieken. Een opmerkelijke carrièreswitch zorgde ervoor dat hij nu geen schade meer toebrengt aan de natuur, maar die als medewerker van WWF-Indonesië juist beschermt.

Beeld: James Morgan

Bardin Tandiono

Hoe kwam je vroeger aan je inkomen?

“Ik was visser en viste vooral in Wakatobi, een marien nationaal park in Indonesië.

Mijn manier van vissen was erg schadelijk voor het zeeleven. Ik gebruikte bijvoorbeeld dynamiet en de giftige stof cyanide. Hierdoor doodde ik niet alleen de vissen, maar ook het koraal waartussen de vissen leefden.

Voor mij en mijn vrienden die ook zo visten, was het vooral belangrijk om uit de handen van de politie te blijven. In de praktijk kwam het erop neer dat we de politiemensen continu ‘sigarettengeld’ betaalden.

Zolang we dat deden, lieten ze ons tijdens hun patrouilles met rust.”

Waarom stopte je er uiteindelijk mee?

“De directe aanleiding was dat mijn vader in 1999 bijna werd gedood door een bom van een andere visser. Ik was met mijn vader aan het vissen. Een van onze netten zat vast en hij probeerde dat onder water weer los te maken. Op dat moment gooide een andere visser van dichtbij een bom. Ik trok mijn vader meteen de boot in en gelukkig overleefde hij het. Dit incident opende mijn ogen en ik besloot te stoppen. Daarna heb ik enkele jaren verschillende banen gehad.

Ik werkte onder meer als handelaar van siervissen en was in die tijd verantwoorde30 Panda

lijk voor elf man bemanning. In 2003 raakte ons schip een enorme rots in Temali Cape en zonk. Samen met zestien anderen dreef ik op zee, totdat de stroming ons twee dagen later aan land bracht. Die dag nam ik direct ontslag, dit wilde ik nooit meer meemaken.

In hetzelfde jaar kon ik aan de slag bij The Nature Conservancy (TNC), een internationale natuurbeschermingsorganisatie die ook actief is in Indonesië.”

Een hele omslag.

“Dat klopt, het was ook echt wennen. Ik patrouilleerde in Wakatobi Nationaal Park, maar voelde me daar tegenover mijn vrienden vaak slecht over. Ik was immers degene die de patrouille leidde naar de plekken waar mijn vrienden hun vernietigende spullen verborgen. Aan de andere kant had ik nu een vast inkomen, wat ook heel welkom was omdat ik op het punt stond vader te worden.

In 2005 kwam ik uiteindelijk bij WWFIndonesië terecht.”

Wat houdt je baan precies in?

“Ik coördineer in Nationaal Park Teluk Cenderawasih alles wat te maken heeft met de schepen die WWF-Indonesië in gebruik heeft. Dat betekent dat ik de vloot onderhoud en repareer. Daarnaast train

ik bemanningsleden, zorg ik ervoor dat patrouilles logistiek goed zijn voorbereid en patrouilleer ik ook zelf.”

Hoe belangrijk is het behoud van de natuur nu voor je?

“Heel belangrijk! Ik zie nu in waarom de natuur beschermd moet worden. Alle levende wezens zijn afhankelijk van hun omgeving.

Als die omgeving om wat voor reden dan ook wordt verwoest, komt het voortbestaan van al dat leven in gevaar. Dus moeten we het beschermen. Als we ervoor zorgen dat we de boel in zee niet kapotmaken, kunnen koraalriffen gezond blijven en zal er voldoende vis zijn. ”

Hoe kijk je nu terug op je vroegere leven?

“Soms duik ik op plekken waar ik vroeger viste en zie ik de schade die ik heb aangericht. Het jonge koraal dat is afgestorven door mijn manier van vissen … dan heb ik spijt. Ook heb ik al mijn oude foto’s verbrand die me aan vroeger herinneren. Ik ben heel blij dat ik mijn leven heb veranderd en dat ik nu bij WWF-Indonesië werk.

Mocht ik ooit ergens anders gaan werken, dan weet ik zeker dat het iets zal zijn wat een relatie heeft met natuurbescherming.”

1

2

Hoewel het illegaal en levensgevaarlijk is, vist de Bajau Laut-gemeenschap in IndonesiĂŤ nog regelmatig met cyanide.

Bommen waarmee riffen worden vernield, worden gewoon thuis gemaakt.

3

4

Vissen die met cyanide zijn gevangen, worden geĂŻnjecteerd met tetracycline.

Dit antibioticum houdt ze langer in leven.

Een deel van de Bajau Laut-gemeenschap gebruikt traditionele, handgemaakte boten om te vissen.

5 Om de schelpdieren die tussen het koraal leven te bemachtigen, worden met een soort bandenlichter stukken koraal afgebroken.

Panda 31

OORSPRONG

Sommige soorten komen slechts op één plek voor. Ze zijn daar ontstaan of alleen daar overgebleven.

ENDEMEN

HONKVAST

S

ommige dier- en plantensoorten komen bijna overal voor. Dat zijn kosmopolieten: ze hebben een wereldwijde verspreiding. De mens is daarvan een goed voorbeeld. Van de meeste soorten is de verspreiding echter beperkter. En sommige komen alleen binnen een bepaald gebied voor.

Zo’n soort wordt een endeem genoemd.

Endemen leven altijd in een geïsoleerd ge-

ENDEMISCHE SOORTEN KOMEN SLECHTS IN ÉÉN LAND VOOR. OF VAKER: OP ÉÉN EILAND, IN ÉÉN MEER OF RIVIER, OF OP ÉÉN BERG. VAAK LIGT DAAR OOK HUN OORSPRONG. MAAR NIET ALTIJD. Tekst: Geert-Jan Roebers, beeld: Maartje van den Noort

bied. Dat kan letterlijk een eiland zijn: land omringd door water. Maar voor een vis komt een meer op hetzelfde neer: dat is een ‘watereiland’ in een ‘zee’ van land. Zo kunnen er ook endemen voorkomen op een geïsoleerde bergtop, in een bos omringd door grasland of in een afgelegen grot.

Endemen ontstaan doordat een populatie van soortgenoten wordt geïsoleerd. Bijvoorbeeld een stuk bos dat geïsoleerd raakt doordat het omringende woud verdwijnt.

Als de geïsoleerde bewoners zich verder ontwikkelen, zullen ze zich vervreemden

van de soortgenoten. Aanvankelijk zijn de verschillen nog niet zo groot. In dat geval is er een ondersoort ontstaan: een endemische ondersoort, zoals de Sumatraanse tijger op het eiland Sumatra. Als zo’n ondersoort zich nog verder ontwikkelt, zal het uiteindelijk een endemische soort zijn. Ook kunnen endemen ontstaan doordat een geïsoleerde populatie overleeft terwijl omringende soortgenoten uitsterven. Zo is de Javaanse neushoorn een endemische soort geworden toen in 2011 de verwante ondersoort in Vietnam werd uitgeroeid.

Reuzenpanda

Ooit strekte het leefgebied van de reuzenpanda zich uit over een kwart van het huidige China tot in Vietnam, Myanmar (voorheen Burma) en Thailand.

Tienduizend jaar geleden begon zijn leefgebied te krimpen en werd de reuzenpanda al snel een endeem voor China. De laatste tweeduizend jaar werd het pandabos door ontginning steeds verder teruggedrongen.

Nu is zijn leefgebied beperkt tot achttien ‘eilanden’ van bergbos.

Het Wereld Natuur Fonds werkt aan corridors om de gebieden weer met elkaar te verbinden.

Op achttien ondersoorten zit tenslotte niemand te wachten.

32 Panda

Sifaka

Ruim honderd miljoen jaar geleden maakte Madagaskar zich samen met India los van Afrika. India dreef door en botste tegen Azië, Madagaskar bleef als eiland achter.

‘Aan boord’ waren aapachtige zoogdieren die zich verder ontwikkelden tot de lemuren. Deze halfapen – waaronder negen soorten sifaka’s – zijn nog steeds uniek voor Madagaskar. Bovendien is hun verspreiding daar vaak beperkt. Zo komt de Verreauxsifaka alleen voor in de droge bossen in het zuidwesten. De zeldzame goudkroonsifaka is beperkt tot enkele bossen in het uiterste noorden van het eiland.

Ruitkrokodil

Dit reptiel – genoemd naar de ruitvormige schubben op de achterpoten – komt uitsluitend voor in de Zapata-moerassen op het eiland Cuba en op het eilandje Isla de la Juventud, voor de Cubaanse kust. De grote oversteek naar het vasteland van Noord- of Midden-Amerika zal deze krokodil nooit maken, want hij houdt het maar een beperkte tijd in zout water uit.

Hollandse woelmuis

Het enige endemische zoogdier in Nederland is de Microtus oeconomus arenicola.

Deze ondersoort van de Noordse woelmuis komt uitsluitend voor in de natte kleigebieden van de Biesbosch, Hoeksche Waard en andere Zuid-Hollandse eilanden. Zoals zijn Nederlandse naam al zegt is dit knaagdier een noordelijke soort. De verspreiding van de Noordse woelmuis strekte zich in de laatste ijstijd veel verder uit. Daarna schoof de soort weer naar het noorden. Maar in de Lage Landen bleef een populatie achter die zich ontwikkelde tot een aparte ondersoort.

Kakapo

Met zijn ruim drie kilo is de kakapo niet alleen de zwaarste papegaai, maar ook de merkwaardigste.

Zo heeft hij een opmerkelijk lage ‘stem’ en kan hij niet vliegen. Dat laatste heeft tot gevolg dat zijn verspreiding beperkt is en blijft tot NieuwZeeland. Vanwege gebrek aan landroofdieren kon de kakapo het altijd prima lopend af en was het een van de meest algemene vogels op de twee grote eilanden. Maar sinds de komst van de mens met in zijn kielzog honden, katten, ratten en hermelijnen is de kakapo uiterst zeldzaam geworden. De laatste exemplaren zijn op een paar rat- en katvrije eilandjes in veiligheid gebracht. Inmiddels is hun aantal van minder dan vijftig weer ruim boven de honderd gekomen.

Panda 33

ACTUEEL

WNF op Biënnale Rotterdam In de Kunsthal in Rotterdam wordt van 29 mei tot en met 24 augustus de Biënnale gehouden, een internationale tentoonstelling met als thema ‘Urban by Nature’. Wereldwijd leven steeds meer mensen in steden. Het Wereld Natuur Fonds heeft, als oplossingsgerichte natuurbeschermingsorganisatie, een visie op de kansen die er liggen voor natuurbescherming in steden. Op pagina 22 leest u meer over dit onderwerp.

Op de Biënnale laat het WNF u zien welke impact deze ontwikkelingen op ons leven en de natuur kunnen hebben. De tentoonstelling trekt wereldwijd stadsarchitecten, landschapsarchitecten en wetenschappers, maar is ook interessant voor algemeen publiek dat geïnteresseerd is in de relatie tussen stad en natuur. Films, infographics, foto’s en maquettes van talloze organisaties nemen u mee door verleden, heden en toekomst van het stadslandschap.

Met o.a. de vraag: kunnen we natuur en stad beter vervlechten? Ook het Natuurhistorisch Museum Rotterdam besteedt aandacht aan hoe natuur zich aanpast aan verstedelijking.

Kijk voor openingstijden, het programma en meer informatie op  WWW.IABR.NL

Wereld Trekvissendag Zaterdag 24 mei 2014 is het Wereld Trekvissendag. Op deze dag wordt er stilgestaan bij het belang van vismigratie en de rol die vrijstromende rivieren daarbij spelen. Om zich voort te planten leggen vissoorten als de zalm, steur, dorade, alosa en aal soms duizenden kilometers af naar hun geboortegrond. Als ze door onder andere sluizen of dammen geen kant meer op kunnen, komt de populatie in groot gevaar.

Overal in de wereld worden op deze dag activiteiten georganiseerd, ook in Nederland. Benieuwd naar wat er in uw omgeving op 24 mei voor volwassenen én voor kinderen gebeurt? Kijk dan op  WWW.WORLDFISHMIGRATIONDAY.COM

34 Panda

Club van 100

Omdat structurele inkomsten belangrijk zijn voor het natuurbeschermingswerk van het Wereld Natuur Fonds, zoekt het WNF steeds naar manieren die financiële zekerheid bieden. Het opzetten en faciliteren van netwerkclubs is zo’n manier en de Club van 100 zo’n netwerkclub. Dries Bögels is een van de leden van de vorig jaar opgerichte Club.

“D

e Club van 100 is een groep van honderd mensen die zich vijf jaar lang verbinden aan een WNF-project. Per persoon doneren we € 1.000,per jaar. Na vijf jaar hebben we dan gezamenlijk € 500.000,- opgebracht. Toen een van de initiatiefnemers mij vroeg, was ik meteen enthousiast. Binnen de Club kan iedereen doen waar hij goed in is en werken we aan een gezamenlijk doel.

Wat me daarnaast erg aanspreekt, is dat we dit met het hele gezin doen. Zo was er een evenement bij de Apenheul voor alle deelnemers en hun gezinnen. Tijdens deze dag kozen we welk project we de komende vijf jaar zouden gaan steunen. Er werden vier projecten voorgesteld en een stemronde bepaalde uiteindelijk dat het WNF-project voor de Nederlandse delta óns project zou zijn. Sinds die tijd leeft dit project erg binnen ons gezin.

Voor mooie natuur hoef je echt niet ver te reizen. In Nederland is het ook prachtig en de natuur in de delta is heel speciaal, dat is ons wel duidelijk geworden. Ik vind het belangrijk dat mijn kinderen zich bewust zijn van het belang van de natuur. Onze deelname aan de Club van 100 helpt daar enorm bij. Een van mijn dochters heeft onlangs een spreekbeurt gehouden over de delta. Hartstikke leuk! We krijgen van het WNF regelmatig een update over de delta en we voeren binnen de club nu de discussie over wat we concreet gaan doen en wat we binnen vijf jaar bereikt willen hebben. Ik vind het heel bijzonder dat we zo betrokken worden bij een project en op deze manier ook echt kunnen bijdragen.”

In 2013 werd de eerste Club van 100 opgericht. De formering van de tweede Club van 100 is in volle gang. Het streven van het Wereld Natuur Fonds is om elk jaar een nieuwe club op te richten. Wilt u ook een netwerkclub beginnen met collega’s, vrienden, familie en/of buurtgenoten, en daarmee het Wereld Natuur Fonds steunen? Neem dan contact op met Tineke Floor: tfloor@wwf.nl

Voor al uw vragen en opmerkingen kunt u onze Servicelijn bereiken via

0800-1962

INFO

Vind ons ook op:

Postadres: Postbus 7, 3700 AA Zeist E-mail: info@wwf.nl Website: www.wnf.nl

(gratis op werkdagen van 9.00-17.00 uur)

Beeld: biennale: David Rozing/HH, familie Bögels: Ruurd Dankloff, illustraties trekvis en vier de natuur: Leonie Hulsman, Karin: Ruurd Dankloff, Lloyd: Lloyd Edwards

Vier de natuur Op 23 en 24 mei vindt het festival Fête de la Nature plaats. Tijdens dit festival wordt de natuur in Nederland gevierd. In heel Nederland worden leuke natuuractiviteiten georganiseerd en ook u kunt meedoen. Het Wereld Natuur Fonds steunt Fête de la Nature met een financiële bijdrage.

Meer informatie vindt u op:

GEEF DE AARDE DOOR ME T UW TESTAMENT

De natuur in uw testament

 WWW.FETEDELANATURE.NL

‘Ik wil een blijvende bijdrage leveren’ Vrijwilligers zijn van groot belang voor het Wereld Natuur Fonds. Zij maken mensen enthousiast voor de natuur en bieden een helpende hand bij evenementen. Lloyd Edwards is vrijwilliger bij regioteam Haaglanden.

“De bescherming van de natuur is voor mij heel belangrijk. Ik ben bezorgd over hoe we met de natuur en onze planeet omgaan. Ik wil de aarde behouden voor toekomstige generaties en het Wereld Natuur Fonds doet op dit vlak fantastisch werk. Daarom ben ik WNF-vrijwilliger.

Ik help mee aan zowel grote evenementen als kleinschalige activiteiten. Begin maart was bijvoorbeeld de City Pier City Run in Den Haag, een gesponsord sportevenement. Het WNF was daar, samen met 35.000 hardlopers en 250.000 toeschouwers. Een goede kans om het behoud van de aarde bij het grote publiek onder de aandacht te brengen. Maar ons team geeft ook presentaties over natuur, we houden het strand schoon en we zijn aanwezig bij verschillende braderieën en evenementen. Alle beetjes helpen en ik hoop een blijvende bijdrage te kunnen leveren aan de natuur.”

Ook vrijwilliger worden? Dat kan op diverse manieren.

Kijk voor meer informatie op internet.  WWW.WNF.NL/VRIJWILLIGERS Door regioteams georganiseerde evenementen vindt u op  WWW.WNF.NL/ACTIVITEITEN

Het Wereld Natuur Fonds voert het

Het Wereld Natuur Fonds legt bij uw aanmelding gegevens vast

CBF-keurmerk van het Centraal Bureau

die we kunnen gebruiken om u te informeren over onze activiteiten,

Fondsenwerving. Dit houdt in dat het Wereld

projecten en producten. Als u deze informatie niet wilt ontvangen,

Natuur Fonds voldoet aan strenge eisen op

kunt u dat aan ons laten weten via Antwoordnummer 7040, 3700

het gebied van financieel beheer, organisatie,

TA Zeist of via info@wwf.nl. U kunt zich op elk gewenst moment

bestuur en fondsenwerving.

uitschrijven voor onze e-mails.

Wist u dat: • u aan uw kinderen niet alleen geld en goederen kunt nalaten, maar ook een mooie, beschermde natuur?

• u bij leven al kunt bepalen naar welk WNF-natuurbeschermingsproject uw nalatenschap gaat?

• u onze brochure ‘Het Wereld Natuur Fonds in uw testament’ gratis bij ons kunt aanvragen?

• u bij de aanvraag van de brochure ook een handig werkdocument ontvangt dat u op weg helpt bij het inventariseren van bezittingen en schulden?

Karin Gerritsen is bij het Wereld Natuur Fonds verantwoordelijk voor nalatenschappen. Zij weet precies waar u aan moet denken als u het Wereld Natuur Fonds in uw testament wilt opnemen.

Wilt u meer informatie, wilt u ons laten weten dat u het WNF in uw testament hebt opgenomen of wilt u een persoonlijk gesprek? Neem dan contact op met Karin Gerritsen: kgerritsen@wwf.nl of 030-6937309. Meer informatie vindt u op internet.  WWW.WNF.NL/TESTAMENT

Panda 35

Bereikt dankzij ú!

“Vanaf oktober 2012 voerden we bij het Wereld Natuur Fonds een grote, internationale campagne tegen wildlife crime. Die campagne heeft op vele niveaus en bij vele partijen de bestrijding van wildlife crime een flinke impuls gegeven. Zo is er in Nepal voor het tweede achtereenvolgende jaar geen enkele neushoorn of tijger gestroopt, dankzij onder meer antistroperijmaatregelen en een succesvolle samenwerking tussen rangers en politie. China, de Verenigde Staten, Gabon, de Filippijnen en Frankrijk vernietigden inbeslaggenomen partijen ivoor om te voorkomen dat het alsnog op de zwarte markt terecht zou komen en om een signaal af te geven.

Wat ik ook belangrijk vind, is dat regeringen uit de hele wereld, inclusief Nederland, hebben beloofd om snel actie te ondernemen tegen stroperij en illegale handel in beschermde dieren. Zelfs de Verenigde Naties hebben nu wildlife crime op hun agenda staan. Daaruit blijkt dat steeds meer landen wildlife crime willen stoppen. En gezamenlijk kunnen we dat, daar geloof ik heilig in.”

Christiaan van der Hoeven, senior adviseur Leefgebieden & Soorten bij het Wereld Natuur Fonds.

GEEN KOLENMIJN Een bedrijf dat de ontwikkeling van een kolenmijn op Ellesmere Island (Canadese Noordpool) wilde onderzoeken, heeft het voorstel tot onderzoek ingetrokken. Dat is gebeurd op aandringen van het Wereld Natuur Fonds en andere organisaties.

Ellesmere Island ligt in het hart van de Last Ice Area, een van de laatste gebieden waar ook in de zomer (nog) zeeijs is te vinden.

Het WNF werkt sinds twee jaar aan de bescherming van de Last Ice Area.

Foto: Ruud Dankloff, illustratie: Dick Poelen

Gaat u verhuizen of zijn uw gegevens onjuist?

U kunt uw gegevens zelf online wijzigen op www.wnf.nl/gegevenswijzigen. Natuurlijk kunt u voor het melden van een verhuizing ook gebruik maken van een PostNL Verhuisbericht. Vermeld dan s.v.p. uw administratienummer (het nummer boven uw naam en adres).

Bellen kan ook: 0800-1962 (gratis).

BLAUWE VINVIS KRIJGT BESCHERMING Tic-Toc, een voor de natuur zeer waardevol zeegebied voor de zuidkust van Chili, is door de Chileense regering uitgeroepen tot beschermd gebied. Tic-Toc is met een oppervlakte van 900 km2 bijna net zo groot als de Veluwe. Het besluit van de regering is een enorme opsteker voor de bescherming van onder meer de ernstig bedreigde blauwe vinvis. Het Wereld Natuur Fonds en andere natuurbeschermingsorganisaties hebben zich vijftien jaar lang ingezet om dit te bereiken.