Panda Magazine Wereld Natuur Fonds

MAGAZINE ZOMER

2015

NOODLOT

CONFLICT

Panda OP HET SPEL

Het is erop of eronder voor de Sumatraanse tijger

Mens en dier zitten soms in elkaars vaarwater

Met gevaar voor eigen leven de natuur beschermen

– p. 8

– p. 16

– p. 30

gevaar Panda 1

GEVAAR

De oversteek van de rivier de Mara is voor gnoes en zebra’s het zwaarste onderdeel van de jaarlijkse migratie.

SLACHTPARTIJ

2 Panda

Beeld: Steve Bloom

ZEBRA’S EN GNOES DOORKRUISEN DE KENIAANSE MARA-RIVIER MET Z’N ALLEN TEGELIJK, ZODAT DE KANS KLEINER IS OM GEPAKT TE WORDEN DOOR EEN HONGERIGE KROKODIL OF GEÏRRITEERD NIJLPAARD. EEN PAAR PECHVOGELS OVERLEVEN DE OVERTOCHT NIET.

Panda 3

INHOUD

De onheilstocht van zeeschildpadden, conflicten tussen mens en dier, het noodlot van de Sumatraanse tijger: deze Panda zit vol gevaar. Voor en van dieren en voor en van mensen.

SLACHTPARTIJ 02

Nijlpaarden dulden geen gnoes en zebra’s in hun territorium.

ZELFVERDEDIGING 20

Dieren passen handige trucjes toe om gevaar te lijf te gaan.

4 Panda

NOODLOT 08

Voor de Sumatraanse tijger is het erop of eronder.

WILDLIFE CRIME 10

Sinds 2007 is neushoornstroperij in Zuid-Afrika met 9.000 procent gestegen.

RAMPSCENARIO 22

De aarde wordt geconfronteerd met allerhande gevaren.

OPTIMIST 26

Niet de bedreiging ván, maar verwondering óver de natuur vormt de drijfveer van Johan van de Gronden.

COVER

Uitgave: Wereld Natuur Fonds, Zeist

Druk: Roto Smeets, Weert

Artikelen uit Panda mogen uitsluitend

Een leeuw die aanvalt, kan een

Concept & realisatie: LBL, Arnhem

Papier: Panda wordt gedrukt

na schriftelijke toestemming vooraf van

snelheid van zo’n 60 km per

Artdirection/vormgeving: Ykes

op Satimat Green, een FSC®-

het Wereld Natuur Fonds te Zeist en met

uur bereiken. In de regel jagen

werk, Amsterdam

gecertificeerde papiersoort.

bronvermelding worden overgenomen. Het

alleen leeuwinnen. Een man-

Drukwerkbegeleiding:

netjesleeuw gaat alleen in de

Graphic, Leusden

aanval als hij zelf in gevaar is.

Lithografie: Willem Grafische

Foto: Steve Bloom

Bewerkingen, Halle

Panda-logo is een beschermd beeldmerk.

GEVARENZONE 16

LINK 14

Het verdwijnen van de wolf uit Yellowstone Nationaal Park zette het hele ecosysteem op zijn kop.

Zijn terugkeer ook.

AANVAL 28

Voor kolibries kan één beet van de groefkopadder dodelijk zijn.

& MEER

ACTUEEL 07, 13, 25, 34 Nieuws van het Wereld Natuur Fonds, acties voor donateurs en wetenswaardigheden over klimaat en natuur.

INFO 35

Het Wereld Natuur Fonds probeert met gerichte acties conflicten tussen mens en dier te voorkomen.

GEVAAR VOOR EIGEN LEVEN 30

Medewerkers van het WNF beschermen de natuur soms met gevaar voor eigen leven.

Aandacht voor onder andere nalaten aan het Wereld Natuur Fonds en de WNF-vrijwilligers.

ONHEILSTOCHT 18

Het bereiken van de volwassen leeftijd is voor zeeschildpadden een bijna onmogelijke taak.

DOODSTEEK 32

Wie denkt dat grote wilde dieren het dodelijkst zijn voor de mens, komt bedrogen uit.

SCHRIJF OF BEL ONS!

Hebt u een vraag of een opmerking? Wij hebben graag contact met onze lezers, dus laat het ons weten! Schrijf of bel ons, of reageer via Facebook of Twitter. U krijgt altijd snel een antwoord.

Wereld Natuur Fonds Postbus 7, 3700 AA Zeist 0800-1962 info@wwf.nl  WWW.FACEBOOK.COM/WERELDNATUURFONDS  WWW.TWITTER.COM/WNFNEDERLAND

Panda 5

ONZE PARTNERS

Foto: Klein & Hubert / WWF

We komen ook op plekken zonder postcode.

Dit prachtige roofdier, de sneeuwluipaard, wordt bedreigd. Door stroperij, overbegrazing, ontbossing, mijnbouw en klimaatverandering. Het Wereld Natuur Fonds zorgt voor een geschikt en veilig leefgebied voor deze dieren in de Altai-Sayan Regio (China, Kazachstan, Mongolië en Rusland).

Deelnemers van de Postcode Loterij; bedankt! U maakt steun aan het Wereld Natuur Fonds en 91 andere organisaties mogelijk.

Dankzij de deelnemers groeide een Nederlands loterijeninitiatief uit tot de grootste private fondsenwerver ter wereld. In totaal schonken de Postcode Loterijen al meer dan 6 miljard euro aan goede doelen. Het Wereld Natuur Fonds heeft sinds 1993 een bijdrage ontvangen van ruim € 331,1 miljoen. Met elkaar kunnen we het verschil maken en dat willen we de komende jaren blijven doen.

Voor een betere, duurzame en rechtvaardige wereld: postcodeloterij.nl

Dankzij u.

De Nationale Postcode Loterij, de grootste goededoelenloterij van Nederland, bestaat 25 jaar.

Adv24 PANDA WNF_P207_03.indd 1

Sinds 1989 werd er ruim 4,1 miljard euro geschonken aan organisaties die zich inzetten voor mens en natuur. Het Wereld Natuur Fonds is sinds 1993 beneficiënt van de Nationale Postcode Loterij.

6 Panda

04-02-15 15:11

ACTUEEL

Stem voor de natuur! De waardevolste natuur in Nederland wordt beschermd door Europese regelgeving. Helaas overweegt de Europese Commissie (EC) om deze regelgeving af te zwakken. De vooruitgang die we de afgelopen decennia voor de natuur hebben geboekt, gaat dan mogelijk verloren. De EC geeft u de kans om uw stem te laten horen. Kom in actie voor onze natuur!

Ga naar  WWW.STEMVOORNATUUR.NL/WNF

Het Wereld Natuur Fonds treurt Bij het maken van deze Panda kwam de realiteit van natuurbescherming met gevaar voor eigen leven, wel heel dichtbij. Op een onderzoeksexpeditie in het noorden van Canada zijn op 29 april Marc Cornelissen en Philip de Roo door het ijs gezakt en verdronken. Bij het ter perse gaan van dit nummer van Panda was het lichaam van Marc Cornelissen geborgen. Het lichaam van Philip de Roo kon niet worden gelokaliseerd. De zoektocht werd wegens de gevaarlijke omstandigheden gestaakt.

Marc en Philip onderzochten de gevolgen van het veranderende klimaat voor de staat van het zee-ijs. De twee ervaren poolreizigers waren jarenlang betrokken bij het Wereld Natuur Fonds. Marc Cornelissen was onze ambassadeur voor het Arctisch gebied en Philip de Roo heeft zich van jongs af aan ingezet als WNF-Ranger. In 2011 zijn Marc en Philip samen met Z.K.H. Prins Willem-Alexander naar het Noordpoolgebied gereisd voor de missie SILA.

Beeld: Bamboeclub: Ruurd Dankloff, award: Thinkstock, Marc en Philip: WNF

Johan van de Gronden, algemeen directeur van het WNF: “Het is een volkomen onwerkelijke gedachte dat onze deskundige en ervaren ambassadeurs er niet meer zijn. Het hartstochtelijk vuur waarmee zij de bescherming van de witte wildernis bepleitten, liet niemand onberoerd. Deze moedige, fantastische kerels zijn onvervangbaar. Onze gedachten zijn nu in de eerste plaats bij hun naaste familie en vrienden.”

‘De krokodil is eng’ Bij sommige kinderen is de liefde voor de natuur al vroeg aanwezig. Ella van den Berg (4) is lid van de WNF-Bamboeclub. Wat vindt zij een gevaarlijk dier?

“Een krokodil is een eng dier. Niet in het verhaal van Tinkerbell, want daar is hij grappig. Maar een echte kan in je billen bijten en daarom vind ik een krokodil eng. En leeuwen en tijgers zijn ook eng, want die kunnen je pakken.

Maar ze zijn ook wel een beetje mooi. Ik zie foto’s van leeuwen en tijgers in de PipaPanda. Dat blad vind ik leuk, want er staan spelletjes en verhaaltjes in.”

In het septembernummer van Panda zullen wij uitgebreid stilstaan bij de betekenis van het werk van Marc en Philip voor het Wereld Natuur Fonds en de bescherming van het Noordpoolgebied.

WNF-Photo Award ‘Wereld Natuur’ is het thema van de WNF-Photo Award, die dit jaar een nieuwe opzet heeft. Was deze fotowedstrijd voorheen alleen bedoeld voor jongeren, nu kunnen ook volwassenen meedoen. Er zijn drie categorieën: tot 12 jaar, van 12 tot 18 jaar en vanaf 18 jaar.

Wilt u meedoen? Vanaf half juni kunt u uw mooiste foto insturen. De winnaar van de 18+-categorie wordt beloond met de WNF-Frans Lanting Award, vernoemd naar natuurfotograaf en WNF-ambassadeur Frans Lanting. Andere prijzen die te winnen zijn, zijn onder meer een weekendje Center Parcs en een exclusieve fotoworkshop van Frans Lanting.

Meer informatie vindt u op  WWW.WNF.NL/ WNFPHOTOAWARD

 WWW.BAMBOECLUB.NL Panda 7

GEVAAR

Het is erop of eronder voor de Sumatraanse tijger.

NOODLOT

Nadat hij is gered uit de handen van stropers, wordt deze tweeënhalf jaar oude Sumatraanse tijger weggebracht naar een wildpark in het zuiden van Sumatra.

KAT IN HET NAUW Door stroperij en versnippering van zijn leefgebied kan de Sumatraanse tijger geen kant meer op. Nog even en deze tijger sterft uit. Het Wereld Natuur Fonds zet alles op alles om dat te voorkomen.

R

Tekst: Suzanne Visser Beeld: gevangen tijger: Jiang Fan/Xinhua Press/Corbis, twee tijgers: C. Hütter/Corbis

ij na rij wiegen de palmbladeren zachtjes heen en weer in de warme Sumatraanse wind. In de verte klinkt geroezemoes: plantagemedewerkers beginnen aan hun ochtenddienst.

Maar wat eruitziet als een schoolvoorbeeld van economische bedrijvigheid, is in werkelijkheid ook een gevaar. Want samen met

8 Panda

stroperij is de opkomst van commerciële plantages als deze een bedreiging voor de zeldzame Sumatraanse tijger.

Versnippering leefgebied

Ongeveer een derde van alle Sumatraanse tijgers leeft in de provincie Riau op Centraal-Sumatra; in de bergachtige regenwouden, moerassen en veenbossen zijn deze schitterende katten in hun element. Maar de economische expansie van Indonesië

vraagt veel van dit gebied. De landbouwactiviteiten van kleine boeren groeien explosief, net als het aantal commerciële plantages, waar bomen worden geplant voor de handel in palmolie, pulp en papier.

Al die producten worden getransporteerd over een eveneens sterk uitdijend wegennet, waarvoor grote stukken regenwoud worden gekapt. Hierdoor versnippert niet alleen het leefgebied van de tijger zelf, maar ook dat van zijn prooidieren. Met alle gevolgen van dien, want tijgers die onvoldoende te eten hebben, verleggen hun grenzen. Ze wagen zich buiten de beschermde natuurgebieden en bufferzones tot in het leefgebied van de mens. Op Sumatra verliezen op deze manier jaarlijks vijf tot tien mensen het leven, waarna dikwijls ook de tijger wordt gedood, uit wraak of zelfbescherming.

Vraag naar verboden waar

Officieel is de Sumatraanse tijger beschermd door de Indonesische overheid. Ook is de jacht op tijgers en de handel in hun lichaamsdelen verboden onder de CITES-conventie, een overeenkomst tussen 180 landen, die is bedoeld om de illegale handel in bedreigde dieren en planten tegen te gaan. Maar de werkelijkheid is anders.

Stropers zitten deze dieren op de hielen. De tijgers worden bejaagd vanwege hun pels, klauwen en vlees. Ook de botten en geslachtsorganen zijn gewild: aan deze tijgerdelen wordt in de traditionele Aziatische geneeskunst een mythische kracht toegeschreven. Daar komt bij dat deze handel in verboden waar uiterst winstgevend is: er zijn in Azië steeds meer nieuwe rijken die zich exorbitante bedragen kunnen veroorloven voor ‘luxeproducten’ gemaakt van tijgers.

Uitsterven

Volgens optimistische schattingen zijn er nog ongeveer 350 levende exemplaren van Panthera tigris sumatrae. Begin jaren negentig waren dat er nog 500. Het is de enige nog levende tijger in Indonesië: de Balinese tijger is omstreeks 1935 uitgestorven, de Javaanse tijger rond 1980. Het Wereld Natuur Fonds kan en wil niet toezien hoe ook dit iconische dier met uitsterven wordt bedreigd. Met het Tigers Alive-programma wer-

ken we in alle tijgerlanden aan bescherming. In 2010 schaarden de regeringen van al die landen zich achter het Global Tiger Initiative, dat als doel heeft het aantal tijgers wereldwijd weer te laten groeien van 3.200 nu naar rond 6.000 in 2022, het volgende Jaar van de Tijger. Voor de Sumatraanse tijger is een verdubbeling ver weg.

Als er niet snel iets gebeurt, háált dit dier het jaar 2022 niet eens.

Wat doet het WNF?

Het Wereld Natuur Fonds werkt aan beschermingsmaatregelen op Sumatra: met de overheid, met natuurbeschermingsorganisaties, maar ook met de lokale bevolking en bedrijven die het leefgebied van de tijger bedreigen. Patrouilles worden ingezet tegen stroperij, dierpopulaties worden gemonitord en gegevens over handel en stroperij verzameld. Om versnippering van leefgebied tegen te gaan, oefenen we zo veel mogelijk invloed uit op besluiten over landgebruik en ruimtelijke planning. Ook stimuleren we duurzaam bosbeheer en houtkap volgens FSCnormen. En met een lobby gericht op de politieke en juridische macht willen we ervoor zorgen dat stroperij en illegale handel worden bestraft.

Maar er is haast bij. Het lot van de Sumatraanse tijger wordt de komende jaren beslist. Laten we deze machtige kat het onderspit delven?

SUMATRAANSE TIJGER Panthera tigris sumatrae LEEFGEBIED: Sumatra VOEDSEL: vogels, vis, apen, herten, zwijnen GEWICHT: 75-140 kg LENGTE: tot 2,55 m (zonder staart)

HELP MEE

Als er niet snel iets gebeurt, is de Sumatraanse tijger binnen korte tijd uitgestorven. Help mee en laat dit prachtige dier niet verdwijnen. Met uw gift kan het WNF onder andere: • Rangers laten patrouilleren.

• Nieuwe bomen planten en beheren.

•O verheidsbeambten trainen in het verzamelen

van bewijzen van illegale jacht en handel.

•C ameravallen voor onderzoek en monitoring

aanschaffen en plaatsen.

Bedankt voor uw steun!  WWW.WNF.NL/REDDETIJGER Panda 9

GEVAAR LIEFDE

Het Sinds Wereld 2007 Natuur is het Fonds aantalen IndonesiĂŤ neushoorns hebben dat al jaarlijks meer dan ten50 prooi jaar een valtbijzondere aan stroperij band. met 9.000 procent gestegen.

INNIG WILDLIFE CRIME

10 Panda

STOP WILDLIFE CRIME!

Het stropen van neushoorns is de afgelopen jaren explosief gegroeid. Oorzaak van de enorme toename sinds 2007 – toen werden er ‘slechts’ dertien neushoorns gestroopt – is de groeiende vraag uit Azië naar neushoornhoorn. Veel Aziaten geloven in de heilzame werking van de hoorn. Omdat het welvaartsniveau is gestegen, kunnen steeds meer Aziaten zich de dure hoorn veroorloven.

Ook andere luxeproducten van wilde dieren, zoals tijgerwijn en ivoren beeldjes, zijn in trek. Daar zijn tijgers en olifanten de dupe van. Jaarlijks worden zo’n 30.000 olifanten gestroopt (elk kwartier één) en de afgelopen honderd jaar is het aantal tijgers met 97 procent afgenomen.

Dit moet stoppen! Om stroperij en illegale handel in (producten van) wilde dieren een halt toe te roepen, voert het Wereld Natuur Fonds opnieuw campagne tegen wildlife crime. Om tijgers, olifanten, neushoorns en andere wilde dieren te beschermen hebben we meer rangers, betere materialen en geld voor onderzoek en bewustwordingscampagnes nodig. Helpt u mee?

Beeld: Steve Bloom

 WWW.WNF.NL/WLC

VORIG JAAR WERDEN IN ZUID-AFRIKA MAAR LIEFST 1.215 NEUSHOORNS GESTROOPT. DAT ZIJN ER RUIM DRIE PER DAG! EEN TRAGISCH DIEPTERECORD. Panda 11

ADVERTENTIE

LAAT JE VERRASSEN DOOR DE ONTEMBARE NATUUR!

Beeld: Erling Svensen / WWF-Canon

HOOGTEPUNTEN UIT 50 JAAR WILDFOTOGRAFIE

UW STEUN VOOR HET WNF WAS NOG NOOIT ZO AANTREKKELIJK. Bij een gift vanaf € 39,95 krijgt u namelijk gratis het boek Ontembare natuur. Dit fantastische fotoboek gunt u een kijk op de natuur zoals u haar nog nooit hebt gezien!

12 Panda

U kunt gebruik maken van de antwoordkaart hiernaast of online een gift overmaken op wnf.nl/ontembarenatuur. Let op: de actie geldt zolang de voorraad strekt!

ACTUEEL

Beeld: herders: Corno van den Berg/Droomplekken.nl, illustratie: Leonie Hulsman, Rangerclub: Ruurd Dankloff, iPad: Thinkstock, crime fighters: WNF

Nederlandse koeien eten verantwoorde soja De Nederlandse melkveehouderij koopt sinds 1 januari 2015 alleen nog soja die het RTRS-certificaat heeft. Melkveehouders gebruiken jaarlijks 300.000 ton soja die wordt verwerkt in krachtvoer voor de koeien.

Met de keuze voor soja die wordt geteeld volgens de principes van de Round Table on Responsible Soy (RTRS) ondersteunt de Nederlandse zuivelsector de productie van verantwoorde soja. Dat is soja waarvan de teelt niet ten koste gaat van tropische bossen.

Twee Mechelse herders zijn in Nepal het nieuwste wapen in de strijd tegen stroperij en illegale handel in producten van bedreigde dieren. De honden zijn gespecialiseerd in het opsporen van wapens en delen van dieren. Ze zijn getraind in India, waar al sinds 2008 een speurhondenteam actief is. Met succes. Sinds 2008 zijn in India dankzij de honden al tachtig inbeslagnames gedaan. De Indiase speurhonden worden financieel gesteund door het Wereld Natuur Fonds.

MEER DAN 100 VISKWEKERIJEN HEBBEN DE AFGELOPEN TWEE JAAR HET ASC-KEURMERK VOOR VERANTWOORD GEKWEEKTE VIS GEKREGEN. HIERDOOR KUNNEN CONSUMENTEN IN 40 LANDEN NU KIEZEN UIT BIJNA 1.500 ASCGECERTIFICEERDE PRODUCTEN.

Kijk Wildlife Crime Fighters ‘Stropers zijn gevaarlijk’ Bij sommige kinderen is de liefde voor de natuur al vroeg aanwezig. Jari Groen (9) is lid van de WNF-Rangerclub. Wat vindt hij het grootste gevaar voor olifanten?

“Heel gevaarlijk voor de olifanten zijn stropers. Die willen hun slagtanden voor het ivoor. Ik vind dat er regels moeten worden gemaakt om dat te verbieden. Mijn lievelingsdier is de leeuw. Volgens mij is dat ook een bedreigd dier. Door stropers, want die maken leeuwen dood. Dat vind ik heel erg. Ze moeten worden beschermd. Daarom ben ik WNFRanger. Ik krijg de TamTam en weet daardoor heel veel van de natuur.”  WWW.RANGERCLUB.NL

WORD GRATIS LID!

WNF-YouTube: de mooiste wereld natuur video’s Wist u dat het Wereld Natuur Fonds een eigen kanaal heeft op YouTube? Op

De tijger, olifant en neushoorn worden ernstig bedreigd. Want stroperij en illegale handel in deze bedreigde dieren neemt op grote schaal toe. Het Wereld Natuur Fonds werkt hard om deze misdaad tegen bedreigde dieren een halt toe te roepen! In de nieuwe serie ‘Wildlife Crime Fighters’ neemt presentator Freek Vonk u mee en laat zien hoe het WNF dit, dankzij uw hulp, doet. Zo ziet u hoe WNF-Rangers hun leven riskeren en hoe we de nieuwste technologische snufjes inzetten om stropers op te sporen.  YOUTUBE.COM/WWFNETHERLANDS

ons YouTube-kanaal tonen we interessante series over de natuur en ons werk. Hebt u ook een passie voor natuur? Abonneer u dan snel en krijg toegang tot uniek videomateriaal. Kijk mee hoe dieren in het wild leven en ontdek hoe onze collega’s zich met veel passie inzetten om de natuur wereldwijd te beschermen.  YOUTUBE.COM/WWFNETHERLANDS Panda 13

GEVAAR

Het verdwijnen van één diersoort kan desastreuze gevolgen hebben voor een ecosysteem.

LINK

WOLF TERUG: GEVAAR GEWEKEN

Een kleine eeuw geleden verdween de laatste wolf uit Yellowstone Nationaal Park (VS). Door het ontbreken van deze sleutelsoort veranderde het ecosysteem drastisch. Het proces bleek gelukkig omkeerbaar.

Tekst: Geert-Jan Roebers

van 1 Terug weggeweest

Na jaren van discussie en zeker niet met de instemming van iedereen wordt in 1995 een roedel wolven uitgezet in Yellowstone Nationaal Park.

2 Meer karkassen

Kort nadat de wolven terug zijn in het park, beginnen de dieren te jagen op groot wild, zoals edelherten. Doordat de wolven regelmatig een prooi doden en die maar deels opeten, zorgen ze ervoor dat er gedurende het hele jaar karkassen te vinden zijn. Daarvan profiteren aaseters als de raaf en de Amerikaanse zeearend.

3 Meer struiken

De term ‘sleutelsoort’ komt van het Engelse keystone specie.

Een keystone is een begrip uit de bouwkunst: de sluitsteen. Deze wigvormige steen vormt letterlijk het sluitstuk van een boogconstructie. Hij zorgt voor stabiliteit.

Voor een sleutelsoort in de natuur geldt hetzelfde: hij houdt het ecosysteem in balans.

14 Panda

Door de jacht van de wolven neemt het aantal edelherten af. Maar belangrijker nog is dat de wolven het gedrag van de herten beïnvloeden. Zo vermijden de edelherten gebieden waar ze kwetsbaar zijn. In het Yellowstone Nationaal Park zijn dit vooral de stroomdalen. Deze waren eind vorige eeuw door het toegenomen aantal edelherten en andere grazers sterk overbegraasd, maar sinds de wolf weer terug is, krijgen zaailingen van bomen en struiken er weer een kans. En dat biedt volop nestgelegenheden voor allerlei zangvogels, zoals de roodborstlijster en de epauletspreeuw. In het najaar komen grizzlyberen af op de overdaad aan bessen.

De reuzenpanda is niet alleen het symbool van het Wereld Natuur Fonds, het WNF besteedt veel geld en aandacht aan zijn bescherming. De panda is echter geen sleutelsoort. Hij eet weliswaar veel bamboe, maar het ecosysteem zou zonder de reuzenpanda niet rigoureus veranderen. Toch gaat de bescher-

ming van de panda verder dan alleen het behouden van een unieke soort, omdat veel inspanningen zijn gericht op het beschermen van zijn leefgebied. In ruim tien jaar is het aantal pandareservaten toegenomen van 40 naar 67. Naast de panda leven daar ook minder charismatische, maar even unieke dier-

soorten. En er leven sleutelsoorten met een grotere verspreiding, zoals de panter. Met de reuzenpanda als boegbeeld profiteren ook al deze soorten van de bescherming van de bossen in Centraal-China.

6 Otters en mensen

Vogels als de roodhalsfuut en de Noord-Amerikaanse roerdomp zoeken de meren op om vissen en kikkers te vangen. Ook het aantal otters neemt toe door de groeiende hoeveelheid vis. Maar dat niet alleen. Door de toename van de begroeiing langs de rivier volgt deze steeds meer haar oorspronkelijke loop en neemt de erosie af. Zo beĂŻnvloeden de wolven indirect de loop en waterkwaliteit van de rivier. En daarvan profiteren mens en dier.

DE JACHT VAN DE WOLVEN BEĂ?NVLOEDT HET GEDRAG VAN EDELHERTEN: ZIJ VERMIJDEN GEBIEDEN WAAR ZE KWETSBAAR ZIJN.

5 Bevermeren

De bevermeren vormen een belangrijke habitat voor allerlei waterdieren: kikkers, salamanders en vissen. Het worden er niet alleen meer, ze zijn gemiddeld ook groter.

4 Meer bomen

De wilgen en populieren langs de rivieroever nemen snel in omvang toe. Aangezien bevers in de winter voor een belangrijk deel van hun voedsel zijn aangewezen op bast en twijgen van deze bomen, neemt ook het aantal bevers toe. Met de takken kunnen ze bovendien dammen bouwen waardoor de ingang van hun hol onder water blijft.

Zo ontstaan er kleine bevermeertjes.

Panda 15

Beeld: eland: Donald M. Jones /MindenPictures, wolf: Tammy Saunders/Corbis, karkas: Michael Quinton/MindenPictures, beer: George D. Lepp/Corbis bomen: imageselect, bever: Tom Murphy/Corbis, otter: Tom Brakefield/corbis, vis: Jay Fleming/Corbis

IN HET KIELZOG VAN DE PANDA

GEVAAR

Het Wereld Natuur Fonds probeert met gerichte acties conflicten tussen mens en dier te voorkomen.

Tekst: Anique Mangnus Beeld: olifant in dorp: WWF-Indonesië, Flying Squad: Femke Koopmans, sneeuwscooter: WWF-Rusland, ijsberen: Sybille Klenzendorf/WWF, tijger: WWF-Rusland

GEVARENZONE

De mens trekt steeds meer het leefgebied van dieren binnen.

Dat zorgt voor ruimtegebrek en voedseltekort bij wilde dieren, die op hun beurt de bewoonde gebieden binnengaan. Gevolg:

CONFLICTEN TUSSEN

MENS EN DIER SUMATRAANSE OLIFANT Op het Indonesische eiland Sumatra wordt door ontbossing en uitbreiding van dorpen het leefgebied van de olifant steeds kleiner en voedsel schaarser. In de provincie Riau in Centraal-Sumatra is de situatie het meest schrijnend. Van de zes miljoen hectare bos in 1982 is nu nog maar één miljoen hectare over. De olifanten komen daardoor regelmatig het bos uit en doen zich tegoed aan rijst, mais en oliepalmen op boerenakkers en plantages. Op zoek naar voedsel trekken af en toe hele kuddes olifanten door dorpen, met gewonden en zelfs doden onder de bevolking tot gevolg.

Dit leidt tot woede bij dorpelingen en 16 Panda

plantage-eigenaren, die soms overgaan tot het doden van de olifanten.

Ook stroperij is een probleem. In 2014 werden 24 olifanten gedood door stroperij en conflicten. In 2013 waren dat er veertien.

Reden voor het Wereld Natuur Fonds om vaker te patrouilleren in het gebied met de Flying Squad: een team van tamme olifanten en hun rangers, die wilde olifanten terug het bos in drijven als ze zich te dicht in de buurt van dorpen en akkers bevinden.

Een lid van de Flying Squad en zijn olifant patrouilleren rond Tesso Nilo Nationaal Park op Sumatra.

De Flying Squad werd in 2004 opgericht.

IJSBEER Omdat het zee-ijs – de plek waar ijsberen op zeehonden jagen – smelt, komen ijsberen steeds vaker aan land. Daar zwerven ze rond op zoek naar voedsel. Omdat het poolgebied steeds toegankelijker wordt, zijn er ook meer mensen.

Dat verhoogt de kans op een confrontatie tussen mens en dier. In Groenland zijn gedurende de eerste negen maanden van 2014 uit zelfverdediging twaalf ijsberen doodgeschoten, het hoogste aantal ooit in Groenland.

Ook in andere gebieden neemt het aantal conflicten toe. In Rusland werd in 2006 een jong meisje door een ijsbeer gedood. De bewoners richtten daarna met hulp van het Wereld Natuur Fonds de Polar Bear Patrol op. Bewoners hebben zich verenigd en beschermen hun dorpen door ijsberen in de gaten te houden en zo nodig te verjagen. Het hele jaar verkennen ze met sneeuwscooters het gebied. Ze gebruiken stokken om ijsberen op afstand te houden en schieten bij gevaar met rubber kogels. Ook escorteren zij kinderen naar school en geven voorlichting over ijsberen en hun gedrag, zodat de bewoners beter kunnen inschatten of de ijsbeer een gevaar

vormt of rustig voorbijloopt. Het doel is te voorkomen dat nieuwe conflicten ontstaan en zowel mens als ijsbeer te beschermen.

SIBERISCHE TIJGER Een kat in het nauw maakt rare sprongen.

Dat geldt ook voor de Siberische tijger die leeft in het stroomgebied van de rivier Amoer in het verre oosten van Rusland en het noordoosten van China. In de afgelopen decennia is het aantal tijgers in het gebied toegenomen. Tegelijkertijd zijn er steeds meer mensen in het bos aanwezig die er hout hakken en andere bosproducten zoals pijnboompitten verzamelen. Hierdoor blijft er te weinig voedsel voor prooidieren over.

Als er in de winter dan ook nog veel sneeuw valt, is de sterfte onder prooidieren vaak erg hoog. De tijgers gaan daardoor op zoek naar ander voedsel en komen dichter bij de mens.

Om conflicten te voorkomen, werkt het Wereld Natuur Fonds aan duurzaam bosbeheer, zodat er voldoende voedsel voor prooidieren overblijft. Ook krijgen prooidieren als herten en zwijnen tijdens strenge winters extra voer. Is er toch een confrontatie, dan komt de Tijger Conflictbrigade van de overheid in actie. Als het echt niet anders kan, wordt een tijger die een gevaar vormt voor de mens verdoofd en naar een gebied ver van de bewoonde wereld gebracht. De tijgerexperts van het WNF adviseren en ondersteunen de Tijger Conflictbrigade.

In het Russische Verre Oosten komen ontmoetingen tussen de mens en de Siberische tijger regelmatig voor, nu ze hun leefgebied moeten delen.

Panda 17

GEVAAR

De volwassen leeftijd bereiken, is voor zeeschildpadden een bijna onmogelijke opgave.

RISKANT

ONHEILSTOCHT

38

HET LEVEN VAN EEN ZEESCHILDPAD ZIT VOL GEVAAR. SLECHTS EEN FRACTIE VAN ALLE ZEESCHILDPADDEN DIE WORDEN GEBOREN, KEERT UITEINDELIJK TERUG NAAR DE GEBOORTEPLEK OM ZICH DAAR VOORT TE PLANTEN. VERGEZEL DE ZEESCHILDPAD OP ZIJN RISKANTE REIS.

3

39 40

1

2

16

4

15

5 10 6

Illustratie: Dick Poelen

7

18 Panda

9 8

14

11

12

13

WAT DOET HET WNF?

37

De meeste zeeschildpadden bereiken de volwassen leeftijd nooit. Om hun overlevingskansen te vergroten, werkt het Wereld Natuur Fonds onder meer aan het beschermen van legstranden. Daarnaast geven we voorlichting aan de lokale bevolking en vragen we vissers om speciale netten te gebruiken met ontsnappingsluiken voor schildpadden.

35

36

34 33

32

20 19 18

17

31

30 29

21

28

22

27

26 23 24 SPELREGELS AANTAL SPELERS: 2-6 BENODIGDHEDEN: 2-6 pionnen, dobbelsteen Kies voor elke speler een pion en zet deze bij start. Gooi met de dobbelsteen en verplaats de pion net zo veel vakjes als het aantal gegooide ogen. Kom je op een gevaar, dan moet je terug naar start.

Wie als eerste levend terugkeert op zijn geboortestrand heeft gewonnen. Lijkt het tijdens het spelen bijna onmogelijk om het einddoel te bereiken? Dat laat zien hoe moeilijk het leven van een zeeschildpad is.

25

START 1. Je ei wordt door stropers opgegraven uit het zand. Ga terug naar start.

3. Je ei wordt door een wasbeer uit het zand gehaald om op te eten. Ga terug naar start.

5. Iemand van de lokale gemeenschap wil schildpad­ eieren eten en graaft je op. Ga terug naar start.

7. Je komt uit je ei. Helaas ligt een meeuw op de loer om je te pakken. Ga terug naar start.

10. Je bent uit je ei en wilt je oriënteren op de lichte horizon boven de zee. Door lichten van hotels en auto’s raak je in de war en loop je de verkeerde kant op. Ga terug naar start.

12. Net voordat je de zee bereikt, word je gepakt door een fregatvogel. Ga terug naar start.

13. Je hebt de zee bereikt! En wordt opgegeten door een haai. Ga terug naar start.

15. Je bent afgedreven naar een gebied waar te weinig

voedsel is. Ga terug naar start.

17. Je zwemt lekker in de wiervelden, waar helaas ook een barracuda zwemt. Je wordt opgegeten. Ga terug naar start.

20. Je raakt verstrikt in een visnet. Ga terug naar start.

22. Het koraalrif waar je in zwemt, wordt verwoest door dynamietvisserij. Ga terug naar start.

26. Een visser heeft het op je gemunt, omdat hij je schild en vlees voor veel geld wil verkopen. Ga terug naar start.

31. Een schip heeft gevaarlijke stoffen in het zeewater geloosd en jou daarmee vergiftigd. Ga terug naar start.

35. Je hebt honger en ziet een plastic zak die in zee drijft aan voor een kwal. Ga terug naar start.

37. Je bent bijna terug op je geboorteplek. Helaas is je legstrand weggespoeld. Ga terug naar start.

39. Je bent terug op je geboorteplek. Maar door het florerende toerisme is het rondom je strand zo volgebouwd, dat je er geen eieren meer durft te leggen. Ga terug naar start.

40. EINDE Panda 19

GEVAAR

Dieren passen handige trucjes toe om gevaar te lijf te gaan.

ZELFVERDEDIGING

1

KOGEL

2

VESTING

Zodra muskusossen door een roedel wolven worden belaagd, vormen ze een kring. De weerbare dieren staan met hun imposante hoorns naar buiten. Zo vormen ze een vesting om de kwetsbare leden van de kudde.

Een driebandgordeldier verdedigt zich op een bijzondere manier tegen een roofdier als de vos. De schilden op de kop, rug en staart van het gordeldier passen als een puzzel in elkaar. Zodra hij zich oprolt, verandert hij in een harde kogel waarop het gebit van een vos geen vat heeft.

2 Beeld: Sergey Gorshkov/NPL

3 Beeld: Rolf Nussbaumer/NPL

WEGWEZEN!

1 Beeld: Mark Bowler/NPL

Overal in de natuur loert gevaar. Veel dieren zijn hun belagers te slim af. Hoe? Een aantal verrassende voorbeelden.

Tekst: Geert-Jan Roebers

20 Panda

5 Beeld: Visuals Unlimited/NPL

5

SALVO

In zijn achterlijf heeft de bombardeerkever een holte die dient als mengvat. Bij gevaar – een vogel of een spitsmuis – brengt de kever hier twee stoffen bij elkaar met een explosie tot gevolg. De kever kan gerichte salvo’s afvuren waarna hij snel de benen neemt.

3

BLOEDTRANEN

6

In de eerste plaats moet de Texaanse padhagedis het hebben van zijn schutkleur.

Wordt hij toch door een coyote of andere vijand ontdekt, dan hoopt hij met zijn stekels de eetlust te remmen. Als laatste redmiddel heeft de hagedis een bizarre truc: hij spuit een straal smerig smakend bloed uit een porie bij zijn oog.

DOOD?

De meeste roofdieren zijn niet geïnteresseerd in kadavers. De opossum weet daar handig gebruik van te maken. Ziet hij geen andere uitweg, dan houdt dit Amerikaanse buideldier zich dood. Heel geloofwaardig.

7 Beeld: Xxxxxxxxx 6 Beeld: Mark Brownlow/NPL

7

4

Beeld: Rolf Nussbaumer/NPL

4

ALARM

De ratelslang heeft twee dodelijke tanden in zijn bek, waarmee hij zijn prooi doodt. Alles groter dan een rat is te groot voor zijn keelgat, dus daaraan waagt hij zijn kostbare gifgebit liever niet. Als waarschuwing ratelt de slang met zijn staart. Dat is beter voor beide partijen.

WEERHAKEN

Deze pluizenbol ziet er aaibaar uit.

Maar elke grizzlybeer of wolf weet dat je de oerzon beter met rust kunt laten.

In zijn vacht zitten broze stekels. Door de weerhaken kan zo’n afgebroken stekel maar één kant op: verder naar binnen.

7

Beeld: Visuals Unlimited/NPL

Panda 21

GEVAAR

De aarde wordt geconfronteerd met allerhande bedreigingen.

RAMPSCENARIO

AARDE IN GEVAAR Veel onheil komt door menselijk handelen. Maar ook de kracht van de natuur levert soms problemen op voor de aarde. Uit welke hoek komt het gevaar en kunnen we er iets aan doen?

Tekst: Jocelyn Vreugdenhil Beeld: Marloes Toonen

Overconsumptie

Meteoriet

Een meteoroïde is een stuk puin dat door de ruimte zweeft. Als een meteoroïde in de dampkring terechtkomt, verbrandt het grootste deel ervan en eindigt als vallende ster. Dat wat niet verbrandt en op aarde terechtkomt, noemen we een meteoriet.

De kans op een inslag hiervan is klein.

Nederland is tot op heden vijf keer getroffen door een meteoriet, de zwaarste woog ruim zeven kilo. Dat is niets vergeleken met de meteoriet die zo’n 2 miljard jaar geleden in Zuid-Afrika neerkwam. Die had een doorsnede van 10 kilometer. De diameter van de inslagkrater is ruim 300 kilometer.

22 Panda

Supervulkaan

Er zijn op aarde rond de veertig supervulkanen. Het verschil met een ‘gewone’ vulkaan is dat een supervulkaan per eruptie duizenden keren meer vulkanisch gesteente uitstoot. Een hoeveelheid die genoeg is om een heel continent met vulkanische as te bedekken. De meest recente supereruptie vond 26.500 jaar geleden plaats, toen de Taupo-vulkaan in Nieuw-Zeeland uitbarstte.

De bekendste supervulkanen van nu zijn Yellowstone, gelegen onder het Yellowstone Nationaal Park in de Verenigde Staten, en Toba op het Indonesische eiland Sumatra.

Wetenschappers vermoeden dat er gemiddeld elke 50.000 jaar een supervulkaan uitbarst. Hoewel de supervulkaan Yellowstone de laatste jaren veel activiteit vertoont, lijkt de kans gering dat het binnenkort tot een uitbarsting komt.

De wereldbevolking groeit en per persoon consumeren we steeds meer. We hebben nu al anderhalve aarde nodig om in onze behoeften te voorzien. De natuur, soortenrijkdom én onze toekomst staan onder druk. Het is de hoogste tijd om er een meer ecologisch verantwoorde levensstijl op na te houden, zodat we binnen de grenzen van één aarde blijven. U kunt daaraan ook bijdragen door bijvoorbeeld zuiniger om te gaan met energie, geen voedsel te verspillen en wat vaker plantaardige alternatieven voor vlees en zuivel op het menu te zetten.

Ontbossing

Veel mensen zijn afhankelijk van het bos.

Niet alleen voor eten, vruchten en vlees, maar ook voor bouwmaterialen en brandhout. Ook veel dieren kunnen niet zonder het bos leven, zoals de bosolifant en de orang-oetan. Ontbossing leidt direct tot het verdwijnen van deze soorten. De grootste ontbossing vindt plaats in de tropen, waar gekapt wordt voor landbouwgrond.

Voorbeelden zijn de palmolieplantages in Indonesië en Maleisië en de sojateelt in Brazilië. Het Wereld Natuur Fonds probeert wereldwijd ontbossing tegen te gaan, bijvoorbeeld door het instellen van Nationale Parken. Daarnaast bevorderen we duurzame houtkap volgens de criteria van FSC, waardoor het bos behouden blijft. Koop daarom hout met een FSC-keurmerk, want dit komt gegarandeerd uit duurzaam beheerde bossen. Ook werken we met de bevolking samen om bossen lokaal te beheren.

Stroperij

Klimaatverandering

We gebruiken met z’n allen steeds meer fossiele brandstoffen als olie en gas. Bij het verbranden ervan komt CO2 vrij. De CO2 ligt als een deken rond onze planeet, waardoor de warmte van binnenkomend zonlicht minder makkelijk kan ontsnappen naar het heelal.

Gevolg: de temperatuur op aarde neemt steeds verder toe, waardoor we vaker te maken krijgen met langdurige droogtes, hittegolven, extreme regenval, overstromingen en orkanen. Omdat door het smelten van ijs en sneeuw op de Noordpool minder zonlicht wordt teruggekaatst, warmt het Arctisch gebied zelfs twee keer sneller op dan de rest van de wereld. Het Wereld Natuur Fonds oefent druk uit op onder meer overheden om haast te maken met de ontwikkeling van hernieuwbare energiebronnen, zoals zonne- en windenergie. U kunt ook helpen door bijvoorbeeld bewust om te gaan met uw energieverbruik en over te stappen op groene stroom.

Stroperij is de laatste jaren fors toegenomen en vormt een grote bedreiging voor het voortbestaan van veel diersoorten, waaronder olifanten, neushoorns en tijgers. Omdat in Aziatische landen als China en Vietnam de welvaart toeneemt, kunnen steeds meer mensen statusverhogende ‘luxe’ producten kopen, zoals tijgerwijn en beeldjes van ivoor. Hoewel de handel in bedreigde wilde dieren is gereguleerd via het CITES-verdrag – een overeenkomst tussen 180 landen om illegale handel in bedreigde dieren en planten tegen te gaan – wordt deze wettelijke bescherming helaas vaak niet serieus genomen. Het Wereld Natuur Fonds zet in op strengere handhaving van het CITESverdrag en vervolging van stropers en handelaren. Daarnaast geven we voorlichting om de vraag naar illegale dierproducten te verminderen en ondersteunen we antistroperijbrigades in het veld. Wilt u helpen stroperij een halt toe te roepen? Koop dan geen foute souvenirs in uw vakantieland en steun onze campagne tegen wildlife crime.

Overbevissing

Bij overbevissing wordt er meer vis uit de zee of rivier gehaald dan erbij komt. Dat verstoort niet alleen het ecosysteem (omdat alle vissen onderdeel zijn van de kringloop), maar ook de economische gevolgen zijn fors.

Want hoe minder vis, hoe minder rendabel de visserij. Bovendien wordt de voedselzekerheid aangetast, waardoor bevolkingsgroepen gedwongen worden elders voedsel uit de natuur te halen.

Het Wereld Natuur Fonds werkt samen met vissers aan het verduurzamen van de visserij. Vissers die werken volgens de richtlijnen van MSC respecteren de natuur onder water. Daardoor blijven de visbestanden op peil en neemt de kans op bijvangst sterk af.

Koop dus vis met het MSC-keurmerk!

Panda 23

ADVERTENTIE

BELEEF HET GROOTSTE WONDER OOIT

18 ju de bio ni in Nu 2e scoop. ka GRA artje

TIS

NATURE, de eerste 3D film van de superieure makers van BBC Earth, is hun meest ambitieuze natuurproductie ooit.

Na kassuccessen als EARTH en OCEANS neemt natuurliefhebber Humberto Tan de kijker mee op een verbluffende driedimensionale reis over het Afrikaanse continent. Indrukwekkender, mooier en scherper dan ooit tevoren. Maak alvast kennis met een paar dieren uit het prachtige Nature 3D!

Nature 3D beleef je natuurlijk bij Pathé Koop je tickets via www.pathe.nl/docs

SHOVEL-SNOUTED HAGEDIS

BERGGORILLA

De woestijn van Namibië is de droogste op aarde met minder dan 2cm regen per jaar. Het is met ruim 50 miljoen jaar ook de oudste. Geen fijne plek om te wonen dus, maar de

Om het deel ‘Geheimzinnige Wouden’ te kunnen filmen, reisden de filmmakers naar twee hoofdlocaties: Crystal

shovel-snouted hagedis is er thuis. Hij heeft forse pootjes en tenen en kan op die manier over het losse zand rennen. Toch vindt hij het brandende zand ook vaak te heet; hij tilt dan een voorpootje en een achterpootje op om af te koelen. Het afwisselen is een grappig gezicht!

FLAMINGO Voor sommige scènes in Nature 3D moest gefilmd worden op extreme plekken. In de Great Rift Valley bijvoorbeeld, een gigantisch litteken in de aardkorst van zo’n 6.000 km lang. Het zit vol met vulkanen. Vreedzamer en minder dodelijk waren de meren waar de flamingo’s werden gefilmd – ongeveer een miljoen exemplaren bij elkaar. Wist je dat deze dieren roze zijn vanwege het pigment van de algen die ze eten? Hoe feller roze, hoe gezonder!

Mountain National Park in Gabon, en Virunga National Park in Rwanda. In dat laatste park wonen de berggorilla’s, een van ’s werelds meest bedreigde diersoorten. Voor ons lijken ze heel erg op elkaar, maar toch hebben ze allemaal een eigen neusafdruk. Net zoiets als onze vingerafdruk.

WNF-ambassadeur, natuurliefhebber en TV- en radiomaker Humberto Tan heeft de stem ingesproken voor Nature 3D. Het is de eerste keer dat hij de voice-over insprak van een film en ging zorgvuldig te werk. Ook voegde hij zijn persoonlijke stijl en smaak toe aan de teksten. “Krokodillen worden monsters genoemd, maar van mij hoeven kinderen niet zo naar die prachtige dieren te kijken. Ik noem ze liever giganten” aldus Tan.

MAAK GEBRUIK VAN DE VOORDEELVOUCHER EN KRIJG HET 2E KAARTJE GRATIS!

Walvisweken in het Scheepvaartmuseum Van 5 juli t/m 31 augustus organiseert Het Scheepvaartmuseum samen met het Wereld Natuur Fonds de Walvisweken.

Tijdens deze weken toont het museum de tentoonstelling ‘Het verhaal van de walvis’ en zijn er allerlei activiteiten. Ook wordt er actie gevoerd voor de bescherming van de walvis. Voor WNF-Bamboekids, WNF-Rangers en WNF-LifeGuards is de toegang gratis. Meer informatie vindt u op  WWW.HETSCHEEPVAARTMUSEUM.NL

DNA neushoorns in strijd tegen stropers

Beeld: neushoorn: Life on white, regenwoud: Piotr Naskrecki/Minden Pictures/Corbis, bloem: Thinkstock, LifeGuard: Ruurd Dankloff

Het Wereld Natuur Fonds werkt mee aan het opzetten van RhODIS, Rhino DNA Index System.

Deze internationale databank bevat DNA-materiaal van neushoorns en is een belangrijk hulpmiddel in de strijd tegen stroperij. Inbeslaggenomen hoorns kunnen gemakkelijker worden herleid tot neushoornkarkassen in Afrika én Azië. Daarmee kan worden bewezen dat opgepakte stropers en handelaren in bezit waren van hoorns van gestroopte neushoorns. In 2011 zijn twee Mozambikanen en in 2012 een Thai aan de hand van DNA-bewijzen veroordeeld voor het stropen van neushoorns en langdurig opgesloten. Vorig jaar is in Zuid-Afrika een record aantal arrestaties verricht: 386 mensen zijn opgepakt op verdenking van betrokkenheid bij neushoornstroperij, mede met behulp van de DNAdatabank. De bedoeling is dat uiteindelijk van alle neushoorns DNA-materiaal in de databank ligt opgeslagen.

Indrukwekkende donatie Op 17 juli 2014 stapten Miranda Kotte-Smolders, haar man Oscar en hun zes-jarige zoon Remco in het vliegtuig dat een paar uur later boven Oekraïne neerstortte. Een dramatische dag, die het leven van hun nabestaanden voorgoed veranderde. Zij organiseerden begin september een grote herdenking in het Evoluon in Eindhoven. Aan familie, vrienden en bekenden werd een bijdrage gevraagd voor een blijvende herinnering in de vorm van een speeltoestel. Er werd zo gul gegeven dat er na de plaatsing van het toestel nog een flink bedrag overbleef. De familie heeft besloten dit bedrag te verdelen over een aantal goede doelen, waaraan door Miranda en Oscar een warm hart werd toegedragen. Wij ontvingen een gift van € 450,- en zijn erg dankbaar voor deze bijzondere donatie.

ACTUEEL

Inheemse bevolking beschermt bos De oorspronkelijke Trio- en Wayana-gemeenschappen in Suriname gaan samen met onder meer het Wereld Natuur Fonds een van de meest ongerepte stukken oerwoud op aarde beschermen. Het gebied ligt in het zuiden van Suriname en ondanks de geïsoleerde ligging vinden er steeds meer houtkap- en mijnbouwactiviteiten plaats. De twee inheemse stammen hebben het initiatief genomen om op te treden als rentmeesters van hun bos. Het uiteindelijke doel van de samenwerking is dat het gebied een beschermde status krijgt.

‘De mens vormt het grootste gevaar’ Bij sommige kinderen is de liefde voor de natuur al vroeg aanwezig.

Joyce Duijndam (17) is een WNFLifeGuard. Waardoor loopt de aarde het meeste gevaar, volgens haar?

“Ik denk dat de mens zelf het grootste gevaar is voor de aarde. We blijven maar nieuwe technologieën bedenken zonder na te denken over de gevolgen op de lange termijn. De opwarming van de aarde is een groot probleem. Dat zie je aan de ijsberen. Heel mooie dieren die het steeds moeilijker krijgen. En niet alleen zij, maar ook de hele ecologische kringloop waarvan zij deel uitmaken.

Als het slecht gaat met de ijsbeer, heeft dat ook gevolgen voor andere dieren in de omgeving.”  LIFEGUARD.WNF.NL

Panda 25

GEVAAR

Niet de bedreiging ván, maar verwondering óver de natuur vormt de drijfveer van Johan van de Gronden.

OPTIMIST

‘Wat onherstelbaar beschadigd lijkt, kan herstellen’

‘H

et duizelt je wel eens als je stilstaat bij het aantal verschillende bedreigingen waaraan dieren en planten blootstaan: verlies aan leefgebied, vervuiling, soorten die van oorsprong niet in een gebied voorkomen en de originele soorten verdringen, overexploitatie door jacht of visserij en ook nog eens klimaatverandering. Soms heb je net het ene probleem opgelost, bijvoorbeeld het leefgebied van de Afrikaanse olifant uitgebreid, of het andere steekt de kop op: een ongekende toename van de stroperij. De vraag die mij het vaakst wordt gesteld is of ik er niet eens moedeloos van word.

Het klinkt misschien gek, maar het oprechte antwoord is: nee. Optimisme is misschien wel een levenshouding, altijd ergens een gat in zien, niet bij de pakken neerzitten. Maar optimisme is ook ‘gestolde ervaring’. Je moet nooit opgeven. De veerkracht van de natuur is verbluffend. Wat onherstelbaar beschadigd lijkt, kan toch weer een mate van herstel vertonen die je tevoren nauwelijks voor mogelijk hield. Dat is ook natuur. Ik verwonder me over de bijna onuitputtelijke rijkdom van het leven op aarde, over evolutionaire processen, over nimmer vermoede parallellen tussen culturele en biologische diversiteit, over de plek van de moderne mens in de lange keten van leven op onze blauwe planeet.

In de loop van de eeuwen zijn onze opvattingen over de natuur nogal veranderd. Het lijkt er tegenwoordig vooral op dat natuur nuttig moet zijn. Dat is niet altijd zo geweest. Het is belangrijk om na te denken over de oorsprong van de natuurbeweging, de drijfveren die een rol hebben gespeeld, de elementen die we misschien zijn vergeten en de samenhang tussen schoonheid, waarheid en waarde.

26 Panda

Het is belangrijk om uit meerdere vaatjes te tappen.

Koste wat kost de laatste aaneengesloten tropische regenwouden behouden bijvoorbeeld of het handjevol intacte koraalriffen dat we nog hebben. Maar maatregelen gericht op natuurherstel en de herintroductie van soorten zullen steeds meer tot ons arsenaal gaan behoren. Daarin past ook een groter accent op herstel van veerkracht van de Nederlandse natuur. We moeten onze kinderen niet laten wennen aan een stiefmoederlijke natuur met een paar grassprieten en konijnen. Nog niet zo lang geleden was Nederland een vruchtbare, dynamische delta die krioelde van het leven. Gezonde populaties aan zalm en steur in onze rivieren zijn allang geen droom meer, maar een langzaam terugkerende werkelijkheid.

In Europa beginnen we langzaam maar zeker de vruchten te plukken van decennialange inzet op natuurbescherming. De gestage toename van de aantallen wolven en beren, van groot wild als edelherten, reeën, bevers, wilde zwijnen, elanden en zelfs Europese bizons, is direct te danken aan de invoering van wet- en regelgeving, aan de bescherming en uitbreiding van geschikt leefgebied en het aan elkaar verbinden van uitgestrekte natuurgebieden. Een mede door het Wereld Natuur Fonds in het leven geroepen organisatie als Rewilding Europe voorziet op afzienbare termijn, dat wij in Europa een minstens zo spectaculaire natuur kunnen beleven als nu in de beroemde nationale parken van de Verenigde Staten.”

De rijkdom aan ervaringen die Johan van de Gronden de afgelopen jaren opdeed als directeur van het Wereld Natuur Fonds zette hem aan tot enige reflectie. Het mondde uit in het boek ‘Wijsgeer in het wild’, een bundeling van tien essays. De titel ‘Wijsgeer in het wild’ is ontleend aan zijn oorspronkelijke studie: filosofie.

Benieuwd? Donateurs van het Wereld Natuur Fonds krijgen tot en met 31 juli 2015 € 2,49 korting op het boek. U betaalt geen € 19,99 maar € 17,50. Print de kortingsbon vanaf www.wnf.nl/wijsgeer en neem deze mee naar de boekhandel. Bestelt u liever online? Met de actiecode 902-15056 krijgt u € 2,49 korting bij www.bol.com.

Panda 27

Illustratie: Maartje van den Noort

GEVAAR

Voor kolibries kan één beet van de groef kopadder dodelijk zijn.

AANVAL

28 Panda

Bence Mate/Visuals Unlimited/Corbis

DEZE KOLIBRIE KIJKT HET GEVAAR LETTERLIJK IN DE OGEN. DE BOTHRIECHIS LATERALIS ZET ZIJN TANDEN NAMELIJK GRAAG IN EEN VOGELTJE. DEZE GROEFKOPADDER MAG DAN KLEIN VAN STUK ZIJN, HIJ IS UITERST GIFTIG. ÉÉN HAP EN HET LOOPT SLECHT AF MET DE KOLIBRIE. Panda 29

GEVAAR

Medewerkers van het Wereld Natuur Fonds zetten hun leven op het spel voor het behoud van de natuur.

VELDSLAG

MET GEVAAR VOOR EIGEN LEVEN Het opsporen van stropers en het oplossen van mens-dierconflicten brengen medewerkers van het WNF soms in gevaarlijke situaties.

Sharon Koh Pei Hue uit Maleisië en Terence Fuh Neba uit de CentraalAfrikaanse Republiek kunnen daarover meepraten.

Tekst: Anique Mangnus

SHARON KOH PEI HUE

Beeld: Sharon: WWF-Maleisië, Terence: WWF-CAR

(33) werkt voor het Wereld Natuur Fonds in Maleisië. Ze woont en werkt in Sabah, het Maleisische deel van het eiland Borneo. Acties tegen stroperij zijn haar dagelijks werk. Met het patrouille- en handhavingsteam gaat ze regelmatig op pad.

30 Panda

E

en confrontatie tussen haar en een groep van vijf gewapende heetgebakerde stropers zal Sharon Koh Pei Hue, medewerker van het Wereld Natuur Fonds in Maleisië, niet snel vergeten. “Als we ze niet door lieten, zouden ze ons doodschieten.” Sharon en haar collega hadden de stropers aangehouden vanwege de jacht op dwergherten en rode langoeren. “Ze stonden te schreeuwen en te zwaaien met hun geweren. Zij waren met vijf, wij met z’n tweeën.

Er was geen hulp in de buurt. Dus we hebben de groep stropers helaas moeten laten gaan, nadat we hun buit in beslag hadden genomen”, vertelt Sharon. Bang is ze niet geweest. Wel boos en bezorgd; boos omdat ze de stropers niet kon pakken en bezorgd om de wildstand in Sabah.

Sharon werkt in het Maleisische Sabah op het eiland Borneo en leidt het patrouille- en handhavingsteam van STCP (Sabah Terrestrial Conservation Programme). Ze richt zich specifiek op de bedreigingen voor de wilde dieren in Sabah, zoals stropen en vergeldingsacties. Olifanten bijvoorbeeld worden niet alleen gedood om

hun slagtanden, maar soms ook uit wraak voor het verwoesten van de oogst van een plantageeigenaar. “Onlangs hebben we nog twee olifanten kunnen redden uit een conflictgebied”, vertelt Sharon. Haar team heeft regelmatig contact met de directies van oliepalmplantages om conflicten met olifanten en wraakacties te voorkomen.

In de strijd tegen stroperij wordt gebruikgemaakt van verborgen camera’s en patrouilles. Oorspronkelijk waren de camera’s bedoeld om de wildstand in beeld te brengen. “Ook voor mijn onderzoek naar de orang-oetan deden we dat.” Het leverde niet alleen filmmateriaal op van de apen, maar ook van stropers. “Als we stropers filmen, dragen we het materiaal over aan de politie, die meteen in actie kan komen. Het is heel duidelijk bewijs”, legt Sharon uit. “Ook de hotspots, plekken waar veel wordt gejaagd, zijn door de camerabeelden bekend. Daar patrouilleren we extra.” De tochten door het oerwoud zijn niet zonder gevaar. Confrontaties met stropers vormen altijd een risico, maar Sharon is nooit bang. “Het motiveert me alleen maar meer om de natuur te beschermen.

Ik word nog fanatieker.”

TERENCE FUH NEBA (29) is als technisch assistent verbonden aan het Primate Habituation Programme (PHP) in Dzanga Sangha, een beschermd natuurreservaat in het zuidwesten van de Centraal-Afrikaanse Republiek. Het doel van het programma is om gorilla’s te laten wennen aan mensen, zodat er gorillatoerisme kan worden opgezet. Terence is geboren en opgegroeid in buurland Kameroen.

D

e Centraal-Afrikaanse Republiek is al jaren het toneel van bloedige conflicten tussen verschillende religieuze en etnische groepen.

In 2013 bereikte het geweld een hoogtepunt toen rebellengroepering Seleka de macht greep. Het aantal slachtoffers onder de burgerbevolking was groot. Ook de natuur moest het ontgelden. Stropers maakten gebruik van de instabiele situatie in het land. Ze maakten jacht op olifanten voor het ivoor en op gorilla’s en chimpansees voor het vlees en drongen het natuurreservaat Dzanga Sangha binnen. In dat park beheert Terence twee kampen van waaruit rangers vier groepen gorilla’s volgen en beschermen.

“Rebellen en stropers maakten het gebied onveilig.

Ik werd vaak bedreigd en heb een aantal keer in de loop van een geweer gekeken. Die stropers en rebellen waren zwaar bewapend”, vertelt Terence.

“Eén keer ben ik vanwege de onveilige situatie geëvacueerd. Ik zal heel eerlijk zijn: ik was bang tijdens de crisis in het land. Nu niet meer. Het is rustiger. Onze aanwezigheid draagt daar zeker

aan bij. We volgen de gorilla’s heel goed. Elke dag zoeken we met twee of drie personen de groep gorilla’s op in het bos. Totdat het donker wordt, blijven we bij ze. Daarna gaan we terug naar het kamp. De volgende ochtend lokaliseren we de apen weer.” In november 2013 is er een overeenkomst tot stand gekomen tussen het Wereld Natuur Fonds en Seleka om het gebied te ontzien.

Ook heeft het Wereld Natuur Fonds een goed communicatiesysteem tussen de kampen opgezet.

Bij dreigend gevaar, bijvoorbeeld door stropers, kunnen nu snel andere kampen op de hoogte worden gebracht. Om nog meer bescherming te bieden, worden meer medewerkers opgeleid, zodat er meer kan worden gepatrouilleerd. Medewerkers krijgen bovendien een paramilitaire training om beter te leren omgaan met stropers. “Het werk is zeker niet zonder gevaar, maar ik zou niets anders willen doen. Werken met gorilla’s is mijn passie en ik houd van het bos en de natuur hier. Elke maand verblijf ik 25 dagen in de bossen. Daar voel ik me thuis.”

Panda 31

GEVAAR

Wie denkt dat grote wilde dieren het dodelijkst zijn voor de mens, komt bedrogen uit.

Bron: Gatesnotes, WHO Beeld: taipan: Joel Sartore, vleermuis, nijlpaard, olifant, leeuw: Life on white, mug, krokodil: Thinkstock, haai: Fotosearch

DOODSTEEK

50.000 Slechts vijftien procent van de ruim 3.150 slangensoorten is een gifslang. Een fractie hiervan is ook in staat een mens te doden. Zo is het gif van één beet van de zwarte mamba voldoende om twintig volwassenen te doden. En na de beet van een taipan heeft een volwassen man een half uur de tijd om een antiserum te zoeken. Wordt dit niet op tijd toegediend, dan overlijdt hij na ongeveer twee uur. Jaarlijks sterven 50.000 mensen door toedoen van een slang.

DODELIJKE DIEREN

HET GROOTSTE GEVAAR ZIT SOMS IN EEN KLEIN DIERTJE. WANT HOEWEL EEN HAAI ER ANGSTAANJAGENDER UITZIET DAN EEN MUG, HEEFT DE MENS VAN DE LAATSTE VEEL MEER TE DUCHTEN.

Omdat niet alle aanvallen officieel worden gemeld, bevatten de genoemde aantallen een ruime foutmarge.

600.000 55.000 Rabiës is een virusinfectie die wordt overgebracht door een beet van bijvoorbeeld een hond, aap of vleermuis. Hoewel de ziekte in een vroeg stadium te behandelen is, overlijden jaarlijks 55.000 mensen na een beet van een besmet dier.

Verreweg het dodelijkste dier ter wereld is de steekmug. Als verspreider van allerlei ziektes – waaronder malaria en dengue (knokkelkoorts) – is dit kleine insect verantwoordelijk voor zo’n 600.000 doden per jaar. Ongeveer 580.000 mensen sterven jaarlijks aan malaria en nog eens 20.000 mensen aan dengue.

Overigens steken alleen vrouwtjesmuggen; zij hebben het bloed nodig voor de ontwikkeling van eitjes. Mannetjesmuggen prikken nooit: ze zijn vegetariërs en drinken liever nectar.

1.000 Van de 23 soorten krokodillen en alligators zien slechts zes soorten de mens als prooi. Vooral de nijlkrokodil en de zeekrokodil staan erom bekend hun tanden af en toe in de mens te zetten. Aanvallen komen vooral voor in regio’s waar mens en krokodil hun leefgebied delen. Krokodillen zijn erg territoriaal en kunnen urenlang doodstil in het water liggen, waardoor ze makkelijk over het hoofd worden gezien. Als de krokodil dan in beweging komt, maken slachtoffers vaak geen schijn van kans. Ongeveer 1.000 mensen per jaar overleven een aanval van een krokodil niet.

32 Panda

100 Met een hoogte van zo’n 3,5 meter en een gewicht van 3.000 tot 7.000 kilo is de Afrikaanse olifant het grootste landdier ter wereld. Zijn Aziatische verwant is met 2,5 meter tot 3 meter en 2.000 tot 5.000 kilo een goede tweede. Over het algemeen hebben olifanten een gemoedelijk karakter. Maar als ze zich bedreigd voelen, zijn ze in staat mensen aan te vallen. Jaarlijks leidt dit tot ongeveer 100 slachtoffers.

100

500

Net als bij andere roofdieren is de leeuw in principe niet gevaarlijk voor de mens. Zo’n 100 keer per jaar komt het toch voor dat een leeuw een mens doodt.

Het nijlpaard is een van de gevaarlijkste dieren van Afrika. Hij heeft fikse slagtanden, kan (ondanks zijn logge lijf) hard rennen en is tot overmaat van ramp ook nog eens humeurig. Als een nijlpaard zich door een mens bedreigd voelt, zal hij niet twijfelen om aan te vallen. Resultaat: 500 doden per jaar.

10 Wereldwijd zijn er bijna vijfhonderd haaiensoorten.

Slechts vier à vijf daarvan zijn gevaarlijk voor de mens.

Haaien vallen mensen aan als ze zich bedreigd voelen of als ze de mens aanzien voor een rob. Een aanval van een haai kost jaarlijks aan 10 mensen het leven.

Panda 33

ACTUEEL

Beeld: illustraties: Leonie Hulsman, luchtfoto: Michel Gunther/WWF, Bamboeclub: WNF, Yangtzebruinvis: WWF/LiKui, Henk: Henk van Dillen, Karin: Ruurd Dankloff

Olie bedreigt zee-ijs De Noorse regering staat olieboringen in de Barentszzee toe. De Noren deden deze aankondiging ironisch genoeg op een bijeenkomst waar ministers uit Arctische landen hun plannen voor duurzaamheid in het Noordpoolgebied ontvouwden. Het Wereld Natuur Fonds vindt de toestemming voor olieboringen volstrekt onacceptabel. De gebieden waar nu naar olie en gas mag worden geboord, liggen op de plekken waar open water overgaat in zee-ijs. Deze overgangsplekken wemelen van het voedsel en zijn de motor van het leven in het Noordpoolgebied. Dit kwetsbare gebied, dat al behoorlijk te lijden heeft onder de opwarming van de aarde en de verzuring van de oceaan, wordt nu extra bedreigd door olie- en gaswinning.

Schade door infrastructuur De G20 wil tot 2030 wereldwijd zestig tot zeventig miljard(!) dollar steken in infrastructuur. Deze plannen hebben tot grote zorgen geleid bij een groep internationale wetenschappers, omdat grootschalige infrastructurele projecten enorme schade kunnen aanrichten in nu nog ongerepte natuurgebieden. Stukken oerwoud worden bijvoorbeeld niet alleen in tweeën gesplitst, het woud wordt door de aanleg van wegen ook toegankelijker voor onder meer stropers en illegale houtkappers. De wetenschappers, onder wie twee medewerkers van het Wereld Natuur Fonds, hebben in een essay negen aanbevelingen opgesteld om ervoor te zorgen dat toekomstige wegen, dammen en mijnen zo weinig mogelijk schade zullen toebrengen aan kostbare natuur.

De aanbevelingen kunt u lezen op:  WWW.WNF.NL/PANDAMAGAZINE

Yangtzebruinvissen verhuisd ‘DAAR KOMEN DE DIEREN’.

ZO HEET DE NIEUWSTE FAMILIEVOORSTELLING VAN AGEETH DE HAAN, AMBASSADEUR VAN DE WNFBAMBOECLUB. DE MUZIKALE VOORSTELLING WORDT ONDERSTEUND DOOR PRACHTIGE NATUURBEELDEN OP EEN GROOT SCHERM. Voor tickets en meer informatie

 WWW.BAMBOECLUB.NL/THEATER

34 Panda

In zes jaar tijd is de populatie yangtzebruinvissen gehalveerd tot slechts 1.000 exemplaren. Om het dier voor uitsterven te behoeden, hebben de Chinese overheid en het Wereld Natuur Fonds acht bruinvissen verhuisd naar een nieuw leefgebied. Later dit jaar worden nog enkele exemplaren overgebracht naar een nieuw leefgebied, want hoe meer levensvatbare populaties, hoe groter de kans dat de kleine walvisachtige niet uitsterft. Het Wereld Natuur Fonds werkt al jaren aan de bescherming van de yangtzebruinvis en is blij dat de Chinese overheid is overgegaan tot deze stap.

Voor al uw vragen en opmerkingen kunt u onze Servicelijn bereiken via

0800-1962

Vind ons ook op:

INFO Postadres: Postbus 7, 3700 AA Zeist E-mail: info@wwf.nl Website: www.wnf.nl

(gratis op werkdagen van 9.00-17.00 uur)

GEEF DE AARDE DOOR ME T UW TESTAMENT

Testament voor het WNF

OP DE FIETS Henk van Dillen draagt het Wereld Natuur Fonds een warm hart toe. Hij is WNF-vrijwilliger bij regioteam Rotterdam & Drechtsteden en in februari stapte hij op de fiets naar Singapore. Doel: een mooi avontuur én € 10.000,- ophalen voor het WNF. Bent u benieuwd naar de belevenissen van Henk of wilt u hem helpen zijn doel te halen? U kunt hem volgen op henkvandillen.net en zijn sportieve actie steunen met een donatie.

Het WNF is blij met mensen zoals Henk, die zich inzetten voor het beschermen van de natuur. Wilt u ook iets extra’s doen? Dat kan door bijvoorbeeld vrijwilliger te worden van het WNF. Meer informatie hierover vindt u op internet.  WWW.WNF.NL/VRIJWILLIGERS

Met een testament bepaalt u zelf wat er later met uw bezittingen gebeurt. Naast uw geliefden en familie wilt u misschien ook de natuur erfgenaam laten worden.

WIST U DAT: • we jaarlijks een Voorjaarsbrunch organiseren voor alle mensen die het WNF in hun testament hebben opgenomen?

• u bij leven al kunt bepalen naar welk WNF-natuurbeschermingsproject uw nalatenschap gaat?

• u veel informatie over het hoe, wat en waarom terug kunt vinden in onze gratis brochure ‘Het WNF in uw testament’?

Overweegt u om de natuur en bedreigde dieren met uw testament te helpen? Of hebt u het WNF al opgenomen in uw testament? Laat het weten aan Karin Gerritsen: 0306937309, kgerritsen@wwf.nl  WWW.WNF.NL/TESTAMENT

Het Wereld Natuur Fonds voert het

Het Wereld Natuur Fonds legt bij uw aanmelding gegevens vast

CBF-keurmerk van het Centraal Bureau

die we kunnen gebruiken om u te informeren over onze activiteiten,

Fondsenwerving. Dit houdt in dat het Wereld

projecten en producten. Als u deze informatie niet wilt ontvangen,

Natuur Fonds voldoet aan strenge eisen op

kunt u dat aan ons laten weten via Antwoordnummer 7040,

het gebied van financieel beheer, organisatie,

3700 TA Zeist of via info@wwf.nl. U kunt zich op elk gewenst

bestuur en fondsenwerving.

moment uitschrijven voor onze e-mails.

Panda 35 35 Panda

Tot slot nog dit GEEN GEBAGGER IN COTO DOÑANA Goed nieuws voor het Spaanse Coto Doñana Nationaal Park én voor miljoenen trekvogels: het Spaanse hooggerechtshof heeft het plan verboden om een nieuwe vaargeul te baggeren in de rivier Quadalquivir in het park. Daarmee komt een eind aan een vijftien jaar durende strijd van WWF-Spanje. Coto Doñana staat op de UNESCO-werelderfgoedlijst en dat is niet voor niets.

Het park heeft een unieke biodiversiteit en biedt een thuis aan de zeldzame Iberische lynx en de Spaanse keizerarend. Ook is dit waardevolle moerasland een rustplaats voor meer dan zes miljoen trekvogels, die op hun lange tocht ook in Nederland neerstrijken om op te vetten.

MALEISISCH ZEEGEBIED BESCHERMD Het Maleisische Tun Mustapha Park wordt in juni uitgeroepen tot beschermd zeegebied. Bijna een miljoen hectare koraalriffen, mangroves, zeegras en visgronden zal daardoor bescherming krijgen. Het gebied strekt zich uit over meer dan 50 eilanden en er wonen ongeveer 80.000 mensen. Het Wereld Natuur Fonds heeft, samen met andere organisaties, ruim twaalf jaar aangedrongen op bescherming en is blij dat het nu zover is.

Foto: Ruud Dankloff, illustratie: Dick Poelen

Gaat u verhuizen of zijn uw gegevens onjuist?

U kunt uw gegevens zelf online wijzigen op www.wnf.nl/gegevenswijzigen. Natuurlijk kunt u voor het melden van een verhuizing ook gebruik maken van een PostNL Verhuisbericht. Vermeld dan s.v.p. uw administratienummer (het nummer boven uw naam en adres).

Bellen kan ook: 0800-1962 (gratis).

Retouradres: Wereld Natuur Fonds, Postbus 7, 3700 AA ZEIST

“De reuzenpanda vind ik cool, omdat het zo’n relaxt dier is. Ik vond het dan ook prachtig nieuws om te horen dat er bij de laatste telling 268 panda’s méér in het wild zijn geteld dan bij de telling van elf jaar geleden. In totaal zijn er nu 1.864 reuzenpanda’s in het wild. Dat is een stijging van 16,8 procent ten opzichte van de vorige pandatelling.

Vroeger kwamen de dieren in heel China voor, maar doordat er steeds meer hout werd gekapt, raakte hun leefgebied versnipperd. Samen met de Chinese overheid werken we hard aan de bescherming van de panda, bijvoorbeeld door het verbinden van leefgebieden. We zagen al langer dat de populatie panda’s niet meer afnam. Dat het aantal in het wild levende reuzenpanda’s stijgt, toont aan dat natuurbescherming echt zin heeft.”

Richard Kuildert, coördinator online producties bij het Wereld Natuur Fonds