Zomernummer 2013
Natuur & Milieu
Milieu-informatie
Natuur & Milieu is het tijdschrift van Werkgroep Isis en verschijnt driemaandelijks op 31 maart, 30 juni, 30 september en 31 december.
NME—Centrum Dorpsstraat 8 bus 1 3990 Peer (Grote-Brogel) maandag tot vrijdag: 08.00u -12.00u In de namiddag: op afspraak
Zetel en administratie Werkgroep Isis vzw (secretariaat) Dorpsstraat 8 bus 1 3990 Peer tel. 011/63.37.05 werkgroep.isis@scarlet.be www.werkgroepisis.be
Erkenning Werkgroep Isis vzw is een regionale natuur- en milieuvereniging erkend door de Vlaamse Overheid en aangesloten bij de Bond Beter Leefmilieu Vlaanderen en de Limburgse Milieukoepel. Werkgroep Isis is werkzaam in Noord-Limburg in de gemeenten Peer, Hechtel-Eksel, Bree, Meeuwen-Gruitrode, Kinrooi, Neerpelt, Overpelt, Hamont-Achel, Lommel en Bocholt en is actief op het vlak van natuurbeheer, natuurbehoud en natuureducatie.
Foto voorpagina : PHEGEA VLINDER © Theo Van Vlierden www.theovanvlierden.be
Lidmaatschap en giften Alleen door het uitbouwen van een voldoende brede basis zijn we bij machte de strijd tegen de continue achteruitgang van ons leefmilieu verder te zetten. Wij rekenen daarom op u, en danken u van harte voor uw trouwe steun. Lidmaatschap wordt verkregen door storting van een vrije bijdrage (minimaal 3 € per lid) op rekening BE40 4542 0739 5163 ten name van Werkgroep Isis vzw. Giften vanaf 40 € zijn fiscaal aftrekbaar. Een fiscaal attest wordt u in het begin van 2014 toegestuurd. De storting van de giften en van het lidmaatschap mogen tezamen gebeuren, mits vermelding op het overschrijvingsbewijs. Leden die bovendien het tijdschrift van Orchis en Limburgs Landschap wensen te ontvangen, betalen 25 € lidgeld.
Standpunten en meningen met naamvermelding in dit nummer, zijn niet noodzakelijk die van Werkgroep Isis vzw. Gehele of gedeeltelijke overname van artikels uit dit tijdschrift is toegelaten mits bronvermelding.
2
Inhoudsopgave Colofon
02
Inhoud
03
Editoriaal
04
Al 100jaar geklater van pomp-en leidingwater
05
Redt onze houtkanten
12
Project ‘energieke houtkanten’
Tweede vliegveld in Peer?
18
Nieuw project !!!
22
Op zoek naar de geitenmelker
De nachtzwaluw doorgelicht
23
Documentatiecentrum
26
Kindernatuuratelier
27
Activiteitenkalender
29
3
Editoriaal Volgend jaar is het honderd jaar geleden dat de Eerste Wereldoorlog uitbrak en in heel Europa worden er dan herdenkingen en evenementen georganiseerd, met de bedoeling om het collectieve geheugen op te frissen en een mogelijk toekomstige herhaling van de feiten te vermijden. In dat verband is het volgende citaat uit Geo Epoche, een bekend Duits geschiedkundig tijdschrift, bijzonder verhelderend en misschien zelfs deels toepasselijk op het huidige tijdsgewricht: “Omstreeks 1900 leek het erop dat de balans nog was bewaard, maar tien jaar later waren de tegenstrijdige belangen nog zeer moeilijk te overbruggen. De oorlog diende zich aan om de natie te verenigen, maar dat lukte slechts voor kort. In 1918 was de oorlog verloren en het Duitse keizer-rijk ten dode opgeschreven. En tot die oorlog had vooral de onvermogen geleid van de Duitse elites om maatschappelijke en politieke hervorming en zelfvernieuwing tot stand te brengen.” De overeenkomst met de deze tijd is dat het ook nu ontbreekt aan een krachtige “motor” om verandering te brengen. En vandaag is die verandering vooral nodig op sociaal en op ecologisch vlak. Er worden namelijk nog steeds geen afdoende maatregelen genomen ter bevordering van de werkgelegenheid, noch tegen de opwarming van het klimaat, om er maar enkele te noemen. Een ander voorbeeld van een probleem waartegen geen actie wordt ondernomen, is dat van de plasticvervuiling. Zonder overdrijven, kunnen we stellen dat de wereldzeeën vol liggen met plastic verpakkingen. De zon en interactie met de oceaan breken plastic af in kleine stukjes die soms bijna onzichtbaar zijn voor het blote oog. Maar ook die stukjes hebben een schadelijke invloed op het ecosysteem. Vissen en meeuwen slikken ze in en plastic-moleculen worden door het plankton opgenomen en komen in de voedselketen terecht. Ook giftige chemicaliën komen terecht in dezelfde zeestromingen en kunnen zelfs geabsorbeerd worden door het plastic. En ook in onze natuurgebieden dringen de plastic-partikels door, tussen het gecomposteerd groenafval dat er op wandelpaden wordt gestort. Je begrijpt dan ook niet dat er geen internationaal verbod op het gebruik van niet-composteerbare verpakkingen komt. De huidige Europese instellingen zijn (nog) niet geschikt om de nodige maatregelen te nemen, omdat ze het nodige democratische gehalte missen. Het Europese Parlement is het enige instituut van de Europese Unie dat direct door de burgers wordt gekozen, maar heeft nog steeds geen initiatiefrecht bij het opstellen van wetten, zoals dat een normaal parlement toekomt… Samen met de begrotingsvoorstellen is dat de exclusieve bevoegdheid van de Europese Commissie. Door dat gebrek aan democratisch gehalte zijn de instellingen ook blootgesteld aan het lobbywerk van particuliere belangengroepen en verliezen ze geleidelijk hun geloofwaardigheid bij de bevolking. Belangengroepen zoals bijvoorbeeld de particuliere banksector, de kernenergie-sector, de olie-industrie en producenten van pesticiden en genetisch gemodificeerde gewassen, slagen er op die wijze in om hun eigen agenda door te drukken. Dat is dus de dagelijkse praktijk en dat zijn dus de kwalijke gevolgen van de stilstand en het “conservatisme” die steeds meer opgeld maken in Europa. J.-P. Sleurs
4
Al 100jaar geklater van pomp– en leidingwater ! 1.Van stadspomp tot De Watergroep ! - Een decreet van 1789, 1789 uitgevaardigd door de toenmalige Franse overheid kende de openbare watervoorziening toe aan de gemeentebesturen. gemeentebesturen Dit omdat de erbarmelijke hygiënische omstandigheden, die vooral in de steden inzake watervoorziening heersten, meermaals leidden tot zware tyfus- en cholera epidemieën. Zo ontstonden in vele gemeenten de straatfonteintjes; ook ‘pompekes’ genoemd. In een stad als Tienen bv. stonden er honderden fonteintjes, zodanig geplaatst dat inwoners slechts 50 m dienden af te leggen om hun emmers te kunnen vullen. - Op 26 augustus 1913 werd bij wet de Nationale Maatschappij der Waterleidingen (NMDW NMDW) NMDW opgericht, met als taak zelf tussen te komen als de gemeentelijke initiatieven tekortschoten. In datzelfde jaar waren slechts 575 van de, toen nog 2 629 Vlaamse gemeenten, aangesloten op een drinkwaternet. - In het huidige Vlaanderen wordt deze taak volbracht door de Vlaamse Maatschappij voor Watervoorziening (VMW VMW), VMW en nog 9 andere intercommunales en 12 gemeentelijke waterdiensten. De VMW ontstond in 1983 uit de NMDW, omdat door de staatshervorming van 1980 de bevoegdheid voor drinkwatervoorziening naar de gewesten overging. - De VMW bedient tegenwoordig 174 gemeenten uit de provincies West- en Oost-Vlaanderen, Vlaams Brabant en bijna gans Bron : De Watergroep Limburg.. Limburg. Zo is de VMW de voornaamste maatschappij voor de productie en distributie van drinkwater in Vlaanderen. De VMW beschikt over 76 operationele grondwaterwinningen of waterproductiecentra (WPC’s) en 4 oppervlaktewaterwinningen ( De Blankaart te Woumen bij Diksmuide bv.) Zij exploiteert tientallen opjaagstations, watertorens e.d. Ze heeft een netwerk van 28 500km leidingen en levert drinkwater aan 174 gemeenten en hun inwoners, goed voor 2,7 miljoen klanten/verbruikers. - 01/01/2013 VMW wordt De Watergroep!
5
Al 100jaar geklater van pomp– en leidingwater ! De VMW evolueerde van een klassieke drinkwaterleverancier tot een bedrijf met integraal waterbeheer, actief in alle facetten van het waterdomein : - Drinkwater : non-stop leveren van kraantjeswater aan particulieren, scholen, KMO’s en bedrijven. - Industriewater: het adviseren van bedrijven inzake hergebruik van water en oplossingen bieden op maat.
Zo levert De Watergroep jaarlijks 500 000m3 water met uiterst geringe geleidbaarheid voor de gelatineproductie aan het chemisch bedrijf Rousselot te Gent. - Afvalwater: het helpen van gemeenten met rioleringsdiensten en afvalwaterbeheer op maat. - Technologische innovaties: Één van de vb. die op stapel staan binnen “DE Watergroep” is het experiDE Watergroep
ment te Kessel-Lo, waarbij telecomkabels door de waterleiding naar binnen gebracht worden. Het is een idee overgewaaid uit Duitsland en bevindt zich bij ons nog in de experimentele fase. Het kan best zover komen dat U straks telefonie en internet bekomt via de waterleiding.
2. De waterdistributie in onze regio. - Enkele fraaie stadspompen uit de streek (‘ zeker de moeite waard om eens naartoe te lopen!’)
Dorpspomp : Marktplein Eksel
Pomp-perron : Stad Hamont
Stadspomp : Vrijthof Bree
6
Al 100jaar geklater van pomp– en leidingwater !
Liller pomp : Kerkplein Sint-Huibrechts-Lille
Pelter pomp : Oude Markt Overpelt
- De stadspompen van Peer, ‌en toen waren ze nog met vier! Momenteel vind je in het centrum van Peer nog 4 openbare pompen of tenminste de bemanteling ervan. De moeder van alle stadspompen, stadspompen urbis et orbis (Noord-Limburg), is de pomp met de peer. Misschien een gewaagde bewering, op gevaar af van zich verongelijkt voelende: Hamontenaars, Ekselaars, Lillenaars, Peltenaars en BreeÍnaars voor het hoofd te stoten. Ze siert de prachtige driehoekige Markt en heeft een uitstraling vergelijkbaar met die van de overige sterren van de Peerder Pleiaden: de alom gekende kerktoren en de indrukwekkende watertoren. Waar deze laatste twee het vooral moeten hebben van hun imposante afmetingen, daar is deze stadspomp gekenmerkt door haar sierlijke slankheid, die geaccentueerd wordt door het transparante bovendeel. Een prachtig exemplaar dat menig bezoeker een
7
Al 100jaar geklater van pomp– en leidingwater ! dosis etymologische verwarring bezorgde. Er staat inderdaad een vergulde peer bovenop, maar het zou van etymologische naïviteit getuigen, te denken dat dat de betekenis van de plaatsnaam naar de fruitsoort zou verwijzen. Toegegeven het is een leuk idee; en tegelijkertijd ook een beetje “gefundenes gefundenes Fressen” Fressen en het hebben van goede ideeën evenals het meepikken van wat hun in de schoot geworpen wordt, is een gewaardeerde eigenschap van de Perenaars!
Hoe zouden ze dat in Appels vinden ? Het zou een stimulerend verzusteringsidee tussen beide gemeenten kunnen opleveren. Alhoewel ze in Appels, sinds de fusie met de stad Dendermonde, vol fierheid met het Ros Beiaard en de vier Heemskinderen kunnen en mogen uitpakken; zij het slechts om de 10 jaar.
Op de Markt staat nog een tweede pomp, verder staat er eentje voor de pui van het (oud) stadhuis en de vierde tref je aan in de Nieuwstraat. In die straat bestaan ook nog de gemetselde putten, waarop vroeger nog andere pompen aangesloten waren. Op het hoogtepunt van deze wijze van watervoorziening stonden er nog 5 andere pompen, hetgeen het totaal aantal op 9 bracht.
De stad Peer neemt ook tegenwoordig haar taak en roeping als laafster der dorstigen nog altijd ter harte en liet recent op de markt een fraaie eigentijdse drinkfontein installeren. Aldus aan iedereen; of het nu een eigen inwoner of een door de charme van de omgeving beïnvloede passant of toerist betreft, een valabele dorstlesser biedend onder de vorm van het optimale drinkwater uit de bodem van de Peerder regio. En terzelfdertijd ook aan elk dorstige het alibi ontnemend voor onontkoombaar alternatief drankgebruik, en wie weet -misbruik.
8
Al 100jaar geklater van pomp– en leidingwater ! - de watertorens uit de streek ! Het kaartje toont de drie Water Productie Centra (WPC’s) : Lommel, Neerpelt, Bree en verder de zes watertorens; watertorens de rode stip is het Sectoraal Diensten Centrum (SDC) gelegen op De Roosen te Neerpelt; van hieruit wordt het distributienet van de hele regio beheerd. De oudste watertoren is die van Bree, Bree gebouwd in 1942, deze is reeds geruime tijd buiten gebruik. De toren van Bocholt werd recent eveneens buiten gebruik gesteld.
Bron : Het Belang van Limburg
Lommel
Bouwjaar
Hoogte/m
Inhoud/m3
1955
38
1200
Hamont
1957
42
600
Kaulille
1955
36
400
Bocholt
1966
42
500
Meeuwen
1970
50
1000
Peer
1970
55
2000
The Good, Good, the Bad and the ….beautiful ….beautiful !
the Good - Peer De grootste en de hoogste zijn impliceert nog niet dat je een reus bent; een gelijkaardige betonnen paddenstoel staat in de Finse hoofdstad Helsinki, Helsinki en heeft een kuipinhoud van 12 000 m3 ; hetgeen het zesvoudige is van die van de Peerder toren.
9
Al 100jaar geklater van pomp– en leidingwater !
the bad - Bocholt Een recente stabiliteitsstudie van De Watergroep (VMW) wees uit dat er in de toekomst stabiliteitsproblemen zouden kunnen ontstaan. De oorzaak van mogelijke instabiliteit ligt in de constructiewijze van de toren; de kuip van 500 m3 staat nl. niet op zuilen maar is opgehangen aan het metselwerk.
De beslissing van De Watergroep om de toren te slopen heeft ook te maken met het feit dat watertorens als reservoir en drukregelaar in de huidige stand van hogedrukpomping steeds minder belangrijk worden. Het z.g. frequentiegestuurd pompen, en het inlassen van opjaagstations maken het mogelijk om op elk moment en op elk punt van het distributienet waterlevering onder voldoende druk te garanderen.
Inmiddels heeft het Educatief Centrum voor Natuur en Sterrenkunde (‘ENCS’) sterke interesse getoond om de watertoren te vrijwaren van afbraak en te herinrichten als centrum voor ‘edutainment’ edutainment’; edutainment’ zoals ze dat bij het ENCS zelf noemen. Ze zijn van mening dat de toren, eenmaal bevrijd van zijn meer dan 600 ton zware belasting, nog lange tijd uitstekend dienst zou kunnen doen als natuureducatief centrum. Het zou een schitterende locatie voor een sterrenwacht zijn; je gaat op die manier de sterren immers al een heel eind tegemoet. Het ENCS heeft inmiddels een officiële oproep gedaan bij het gemeentebestuur en De Watergroep voor behoud van de toren. Af te wachten of deze astronomisch geïnspireerde vraag gehoord zal worden. Mochten de plannen van het ENCS in het water vallen, dan zal dat niet in het water van de torenkuip zijn, want deze is al een tijd buiten gebruik. Indien de toren toch zou verdwijnen; dat zou een zware aderlating zijn voor de vertrouwde ‘Bocholter skyline’. De toren siert inmiddels al bijna een halve eeuw het landschap en is een rustige, immer aanwezige wachter, aan de rand van het zo vredige Bocholter kerkhof.
10
Al 100jaar geklater van pomp– en leidingwater !
the beautiful - Meeuwen Door zijn vorm en constructiewijze; betonnen sokkel en zuil, waarop een metalen bol staat, is hij de enige in zijn soort in Limburg! Limburg De grijs geschilderde steunzuil gaat op in de contouren van het landschap, waardoor, vooral bij zonneschijn, de bol in de lucht schijnt te zweven als een losgeraakte bol van het atomium. Er is naar harmonie gestreefd; functionaliteit en design gaan hier hand in hand.
- De wijze van constructie van de watertorens weerspiegelt de maatschappelijke evolutie op sociaaleconomisch gebied in onze maatschappij . De oudste torens; die van Bree, daterend uit 1942, en al een tijd buiten dienst, en de vier Heemskinderen: Lommel, Hamont, Kaulille, Bocholt zijn van vorm klassieke ronde ( Hamont, Kaulille, Bocholt) of veelhoekige (Lommel) torens, opgetrokken uit bakstenen metselwerk. Ze werden gebouwd in de tijd dat de arbeidslonen nog niet zo determinerend waren voor de kostprijs van een gebouw. Het waren toen nog veeleer de materialen die prijsbepalend waren. De jongere torens daarentegen: de paddenstoel van Peer en de bol van Meeuwen, zijn uit beton en metaal gebouwd; materialen die zich sneller en dus tegen lagere arbeidsloonkosten laten verwerken. - De watertorens zijn natuurlijk ook gedroomde locaties voor het installeren van masten van GSMoperatoren en andere antennes ( zie foto’s toren Peer en Bocholt). Wat de dichtheid van het ‘mastenwoud mastenwoud’ mastenwoud betreft; hierin komt de toren van Kaulille zeker op de eerste plaats. Bronvermelding: - ‘Waterwereld’: lentenummer 2013 De Watergroep - ‘Goed geregeld= geld bespaard’ uitgave over water VMM - Bezoek aan RDC De Roosen te Neerpelt - Belang van Limburg: ‘Limburg binnenste buiten’; waterdistributie - www. dewatergroep.be en aanverwante sites - Watertorens in Vlaanderen - Kanaal Z jan. 2013
Jaak Weltens Gids Werkgroep Isis
11
Redt onze houtkanten Project
"Energieke houtkanten� “
Kleine landschapselementen (KLE's) zoals houtkanten en poelen zijn zeer belangrijk voor onze ecologie en biodiversiteit. Enkele decennia geleden lagen er massaal veel houtkanten in de landbouwgebieNoord--Limburg. De dag van vandaag zijn de meeste verdwenen of verwerden ze tot een bomenden in Noord rij.
Redt onze houtkanten (voorgeschiedenis) Ons buitengebied is een lappendeken van natuur- en landbouwgebruik, met hier en daar verweving van de 2 functies. In oppervlakte heeft de landbouwfunctie duidelijk de overhand. Vanuit dat gegeven zijn de natuureilandjes (de KLE's) binnen ons landbouwgebied superbelangrijk voor de biodiversiteit. Wat de houtkanten betreft, deze zijn vooral belangrijk voor de dieren, ze vinden er beschutting en gebruiken ze als trekroute. Ook nest- en voedselgelegenheid kan geboden worden.
In onze maatschappij is het conflict en repressief model vervangen door het overlegmodel. Natuurbeheersovereenkomsten tussen de Vlaamse LandMaatschappij (VLM) en individuele landbouwers zou de situatie verbeteren. Ook Werkgroep Isis geloofde hierin. Toegegeven, het opzet oogde mooi. Landbouwers krijgen vergoedingen als ze zelf de houtkanten onderhouden met het oog op behoud, herstel en verbetering van de biodiversiteit. Ze kunnen ook zelf houtkanten aanplanten. En ja, er zullen wel landbouwers zijn die een voorbeeldfunctie in deze vervullen, maar in de praktijk zien we dat in de meeste gevallen deze overeenkomsten geen zoden aan de dijk zet. We zien de houtkanten in onze regio verder drastisch achteruitgaan. Hoe het komt dat dit initiatief in de meeste gevallen niet werkt, dat weten we ook niet.
Oude houtkant wordt bomenrij In een verder verleden bewandelde Werkgroep Isis de weg van de juridische natuurbescherming. Kappingen en andere aantastingen van houtkanten, die niet legaal waren, klaagden wij aan bij de bevoegde instanties. Het had zeker resultaat, ook al zagen we de hectometers houtkant verder dalen, net zoals we zagen dat de ecologische kwaliteit van de gemiddelde houtkant verder daalde.
Dus vond Werkgroep Isis het in 2011 hoogst noodzakelijk de koe de bel aan te binden en alarm te slaan. Er kwam een artikel in ons tijdschrift. En er werden brieven gestuurd naar Regionaal Landschap Lage Kempen (RLLK), Limburgs Steunpunt Rurale Ontwikkeling (Lisro), Bond Beter Leefmilieu (BBL), het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) en de VLM. Ook mailden we naar de milieuambtenaar van de Stad Peer, de bakermat van Werkgroep Isis en een gemeente waar de teloorgang van onze houtkanten zeer schrijnend is. In deze uiteenzetting stuurde Werkgroep Isis er op aan om opnieuw juridisch op te treden, aangezien de andere aanpak niet werkt. Enkel RLLK reageert op onze aanklacht. Zij waren al enkele jaren aan het werk aan een ambitieus, maar haalbaar project, de "Energieke houtkanten". Het is een nieuwe
12
Redt onze houtkanten Project
"Energieke houtkanten�
aanpak binnen het overlegmodel, die moet leiden tot oplossingen. Er kwam een overleg tussen RLLK en Werkgroep Isis en er kwam een reactie van RLLK in het tijdschrift van Werkgroep Isis. Het project zat toen in de beginfase. Wat houdt dit project in? Zie verderop. In elk geval besliste Werkgroep Isis om voorlopig niet opnieuw de juridische strijd aan te binden en dit vernieuwende project het voordeel van de twijfel te geven. En een oplossing binnen consensus is nog altijd beter dan een repressieve oplossing. We zijn nu twee jaar verder en de afslachting van onze houtkanten gaat verder. Werkgroep Isis vond het dus tijd om eens bij RLLK te horen hoe het nu staat met de "Energieke houtkanten". Dit mondde uit in het overleg van 22 april. Ook anderen, zoals o.a. de landbouwraad, werden genodigd.
"Energieke Houtkanten" (het project)
Het project in het kort Er wordt een gebied afgebakend met ongeveer een straal van 10km. Hierbinnen wordt een beheerplan opgemaakt (Streekplan) voor de houtkanten, afhankelijk van aanwezig soort hout, biotopen, omgeving en eventuele exoten. Houtkanten worden beheerd als hakhoutbestand (afzetten om de 10 Ă 15 jaar).
Ter plaatse vermalen tot houtsnippers
Dit is al goed voor de biodiversiteit. Het aantal volwassen bomen is zeer beperkt of nihil. Er worden bijkomende ecologisch maatregelen genomen (geen ander maai- of kapbeheer, geen pesticiden, bestrijding van exoten). De eigenaars van de houtkanten ontvangen vergoedingen voor hun hout. Het hout wordt gekapt, hiervan worden houtsnippers gemaakt. Deze snippers worden opgeslagen en gedroogd. Dan worden ze verbrand in een aangepaste installatie, waarna de mensen uit de buurt hun huizen kunnen verwarmen met deze houtsnippers, via de centrale verbrandingsinstallatie.
Flower - Food - Fiber - Fuel - Feelgood (De 5 pijlers van het project) De KLE's gaan achteruit omdat ze geen economische functie meer hebben en er geen betaalbare vorm van beheer meer is. De overeenkomsten van de VLM zijn een goede poging, maar werken meestal niet. Goed beheerde KLE's hebben nog wel een landschappelijke en een zeer belangrijke (o.a. gezien het belang van beheerde KLE's in de Europese InstandHoudingsDoelstellingen) ecologische functie. Als we daar aan toevoegen dat er in de hele wereld een zoektocht is naar duurzame energie. En dat men stilaan tot het besef aan het komen is dat lokale, relatief kleine initiatieven in deze eerder haalbaar zijn dan grootschalige politieke oplossingen. Dan dringt de noodzaak zich op tot een integraal project waar al deze aspecten (economie, ecologie, duurzame energie en landbouw) aan bod komen. De diverse maatschappelijke functies moeten elkaar helpen en versterken in plaats van (schijnbaar?) tegengestelde belangen te verdedigen. De diverse functies komen aan bod in de 5 F'en. De 5 F'en zijn de pijlers waarop het project steunt. F 1 is Food, zeg maar de landbouwfunctie ECONOMIE
13
Redt onze houtkanten Project
"Energieke houtkanten”
F 2 is Flower, biodiversiteit - ECOLOGIE F 3 is Feelgoed, de landschappelijk, cultuurhistorische functie. Het oog en het collectieve geheugen willen ook wat. F 4 is Fiber, grondstof. Het hout uit de houtkant is een economische opbrengst - ECONOMIE F 5 is Fuel, de brandstof. Het hout kan gebruikt worden als een duurzame oplossing voor verwarming. Brandstofhandel is economie, plaatselijk duurzaam hakhout is een ecologisch verantwoorde brandstof - ECONOMIE + ECOLOGIE Met deze vijf F'en tracht men tot een duurzame lokale oplossing te komen. Een gesloten, lokaal circuit, hetgeen op zich al een WIN-WINSITUATIE VOOR ECOLOGIE (Biodiversiteit + duurzaamheid) en ECONOMIE (landbouwinkomsten + goedkope brandstof + regionale goede economische ontwikkeling). Behoud, herstel en verbetering van de ecologische waarde was de aanzet tot dit project. Het is echter de bedoeling dat EN ecologie EN economie EN landbouw EN duurzame energie EN de uitzicht van het landschap voordeel hebben bij dit project. Het is enkel dan dat dit project kans van slagen heeft. Het is enkel op die manier dat onze houtkanten kunnen gered en hersteld worden.
t.o.v. de omgeving en met de (mogelijke) biotopen en soorten aangepast beheer kunnen ontwikkelen per gebied. Bestrijding van exoten is ook een belangrijk aandachtspunt. Kappingen creëren licht, hetgeen ideaal is voor de gevreesde Amerikaanse vogelkers.
FIBER (Economie: Houthandel) De kappingen moeten economisch iets opbrengen. De eigenaars, huurders of beheerders van de houtkanten dienen inkomsten te kunnen ontvangen door de houtverkoop. Door een kapbeheer, met opnieuw opschot op de gekapte stronken, is dit perfect mogelijk.
Even concreet maken FLOWER (Ecologie: Biodiversitetit) Eerst en vooral moeten het houtkanten zijn in de echte betekenis van het woord. Dit wil zeggen maximum enkele hoogstammige bomen en voor de rest kleinere struiken. Een echte houtkant, die naam waardig, dient onderhouden te worden door een kapbeheer. Het hout dient afgezet te worden om de x aantal jaren, in principe om de 7 à 15 jaar, afhankelijk van diverse factoren, zoals soorten hout, omgeving, ecologische situatie, enz... Vanuit ecologische inslag is het ook wenselijk om een mozaïeklandschap te verkrijgen van houtkanten in diverse onderhoudsfases (pas gekapt, kaprijp, 3 jaar geleden gekapt, ....). Ook moet men, rekening houdend met de ligging
Oogsten van hakhout met moderne middelen FOOD (Economie: Landbouwfunctie) De landbouwfunctie moet voordelen ondervinden bij dit project. Men zegt nu dat de landbouwers liever alle hout rond hun akkers en weiden zien verdwijnen. De grote landbouwmachines vinden er hun draai niet. De bomen zorgen voor schaduw en hun wortels nemen het water weg. Dat klopt. Maar wat de meeste landbouwers en zelfs velen in de natuurwereld niet beseffen is dat natuur en landbouw hier een gemeenschappelijk belang hebben. Geen van beiden is gebaat met een bomenrij. Een ecologische houtkant in hakhoutbeheer, zoals be-
14
Redt onze houtkanten Project
"Energieke houtkanten”
doeld in dit project, is een win-win-situatie voor beide groepen. Voor de landbouw zijn er geen grote bomen die water en zon tegenhouden en het gecreëerde micro-klimaat geeft enkel voordelen. FUEL (Economie: Brandstofverkoop + brandstofaankoop PLUS Ecologie: Duurzame brandstof) Bedoeling van het project is dat er personen zullen zijn die zich bezig houden met het kappen, stockeren en verkopen van het hout. Voor deze personen kan dat een bron van inkomsten zijn, eventueel hun job. Voor de consument zal het goedkopere brandstof zijn. De brandstof zelf is duurzaam. Het is lokaal (transport), zelf geregenereerd, niet eindig en de uitstoot is minder schadelijk dan die van fossiele brandstoffen. FEELGOOD Dit is geen ecologische of economische inslag. Toch is dit aspect onontbeerlijk. We kennen het systeem van "Energieke houtkanten" al eeuwen. In het verleden ging het ook zo, alleen wordt het nu in een modern kleedje gestoken. 100 jaar geleden werden de houtkanten afgezet voor het noodzakelijk stookhout. Destijds hadden de houtkanten ook nog een windschermfunctie, drainagefunctie, omheiningsfunctie, enz... We gaan terug in de tijd. Het gaat echt om een stuk cultuurhistorisch gegeven dat opnieuw kan toegepast worden de dag van vandaag. Woorden als "Nostalgie", "Streekidentiteit" en "historisch erfgoed" steken de kop op. Het is deze feelgoodfunctie, die ook gebruikt wordt om de mensen te lokken en om een groter geloof in de haalbaarheid te creëren.
Voor en door lokale (Systeem van het project)
mensen
Landbouwers en andere eigenaars van houtkanten kunnen hun houtkanten inbrengen. Zij krijgen de OPBRENGST van het HAKHOUT uitbetaald. In ruil dienen zij de HOUTKANT ONDERHOUDEN te onderhouden als hakhoutbestand reke-
ning houdend met de biodiversiteit. Wij willen hier niet vooruitlopen op wat dit onderhoud precies inhoudt en hebben ook niet de pretentie dat wij de grote kennis in deze in huis hebben, maar de basisprincipes zijn: Hakhoutbeheer (afzetten om de x jaar), geen ander maaiof kapbeheer, geen pesticiden en bestrijding van invasieve exoten). Andere zaken die dienen te gebeuren is KAPPEN van het hakhout, TRANSPORT en OPSLAG van het hakhout, VERWERKEN van het hout tot HOUTSNIPPERS, OPSLAAN EN DROGEN van de houtsnippers, VERKOOP van de snippers.
Hakhoutbeheer Dan is er nood aan een CENTRALE VERBRANDINGSINSTALLATIE die deze snippers kan verbranden en van waaruit (overheids) gebouwen of een woonwijk VERWARMD kunnen WORDEN.
15
Redt onze houtkanten Project
"Energieke houtkanten”
Het is duidelijk dat in dit systeem vele lokale mensen een taak (job of bijverdienste) hebben. En de brandstof om uw huis te verwarmen wordt goedkoper en is duurzaam. Het is een project voor en door de plaatselijke bevolking (woonwijk, dorp). Economisch is dit een enorm voordeel voor deze plaatselijke bevolking. Natuurlijk moet er iemand zijn die dit project concreet in gang schiet. Regionaal Landschap Lage Kempen heeft zich hiervoor geëngageerd en heeft hiervoor de nodige partners gezocht en gevonden. Het is de bedoeling dat er subsidie komt vanuit de overheid, maar enkel in de opstartfase om de startinvestering (o.a. centrale verbrandingsinstallatie) mee helpen te bekostigen. Daarna zal het project zelfbedruipend zijn. De beste vorm is een coöperatieve, waar IEDEREEN uit het dorp of de wijk betrokken is, van landbouwer, houtkanteigenaar, kapper, vervoerder, snipperaar, bewaarder, verbrander en verbruiker. Voorbeelden in het buitenland (Bretagne, Oostenrijk) maken duidelijk dat het werkt. De initiatiefnemers moeten natuurlijk op zoek gaan naar die specifieke situaties waar dit financieel ook werkelijk een groot voordeel zal opleveren voor de individuele verbruiken van de houtsnippers.
nutteloze studie. Het is een noodzakelijk instrument om het project "Energieke houtkanten" te doen slagen. Een Streekplan gaat op zoek naar een plaatselijke situatie (met een straal van 10km) waar het project kan slagen. Het bekijkt de mogelijkheden, opbrengsten, economische winst, enz... van een mogelijk op te starten project. Het Streekplan is ook een beheersplan van alle houtkanten binnen de straal van 10km, aangepast aan biotoop, type houtkant en omgeving. Het is ook de bedoeling dat een streekplan goedgekeurd wordt van overheidswege, waardoor vergunningen op lange termijn kunnen bekomen worden.
September 2013 Bocholt: Eerste proefproject wordt operationeel Wist je dat het hakhout van 100 m houtkant een gezin kan verwarmen gedurende 1 jaar? En de natuur wint er ook nog bij!!!. Het gaat hier inderdaad om een houtkant, beheerd zoals bedoeld in het project. Gezien de omlooptijd van gemiddeld 12 jaar, zal gemiddeld 1200m houtkant nodig zijn om 1 gezin jaar in jaar uit te verwarmen. Als je dan weet dat bijvoorbeeld in Bocholt meer dan 200 km houtkant staat!!
Het is de bedoeling om de komende decennia tientallen zulke projecten te realiseren. Elk lopend project zal gerealiseerd worden door en voor plaatselijke mensen en zal zelfbedruipend zijn. Maar elk project zal in de opstartfase medeaangezwengeld moeten worden door initiatiefnemers met kennis van zake. In dat kader heeft RLLK de nodige partners gevonden in LISRO, de gemeentes en agro-aannemingen. Ook zijn er voor elk project opstarttoelagen nodig. Bovendien maken zij de Streekplannen op.
Het Streekplan maakt alles makkelijker
Stockage van houtsnippers
Het Streekplan is zeker geen zoveelste dure
16
Redt onze houtkanten Project
"Energieke houtkanten”
In Bocholt is 75km houtkant in eigendom van de gemeente. Bij een omlooptijd van 12 jaar kan men er 60 gezinswoningen (in principe tot de einde der tijden) mee verwarmen. In eerste instantie zal het eerste project gerealiseerd worden in een gemeenschapsgebouw, te weten de schoolgebouwen van het Biotechnicum, de middelbare landbouwschool van Bocholt. In deze testfase zal men (nu reeds geoogste en gedroogde) populiersnippers gebruiken. Houtsnippers uit houtkanten zijn momenteel namelijk nog niet beschikbaar. Als dit goed loopt (en daar twijfelen we niet aan) willen we de 75km houtkant inbrengen. Een coöperatieve van landbouwers zal zorgen voor het oogsten van het hakhout.
Besluit Het project is ambitieus, maar wel degelijk haalbaar. En, gezien alle voordelen, de moeite waard om voor te ijveren. Daarom willen we nog eens deze voordelen op een rijtje zetten Ten eerste gaat het hier om een duurzaam, verantwoord beheer van kleine landschapselementen. Ten tweede worden gemeenschappen onafhankelijk van hun energievoorziening. Ten derde blijft het geld in de gemeenschap. Ten vierde is het CO²-neutraal. Ten vijfde krijgt ongebruikte landbouwgrond zo meer waarde. Ten zesde is het een neveninkomst voor de landbouw. Ten zevende zorgt het voor lokale tewerkstelling. Ten achtste maken de landbouwers hun eigen energie, wat zorgt voor zekerheid dat er altijd brandstof zal zijn en de prijs staat vast.
Centrale verbrandingsinstallatie Ten negende is de kost voor de individuele verbruiker van de houtsnippers een pak lager dan met fossiele brandstof (geschat op 1.000 Euro per winter voor een gemiddeld gezin i.p.v. nu 2500 Euro). De kosten zijn lager doordat men zelf het hout "maakt", door de lage transportkosten en door het werken met een lokale coöperatie. Ten tiende is er de windschermfunctie. Ten elfde zal er minder schaduw zijn dan met de hoge bomen. Ten twaalfde is het zeer goede zaak voor de planten en dieren, de hoofdreden waarom het project in eerste instantie op touw is gezet. Als morgen Regionaal Landschap op uw deur klopt met de vraag of ook jij wil meewerken aan zulk project in uw buurt, bijvoorbeeld door te gaan stoken met houtsnippers, aarzel dan niet.
Foto's: "Energieke Houtkanten" van Regionaal Landschap Lage Kempen. Meer info bij Regionaal Landschap Lage Kempen, 011/78.52.59, joep.fourneau@rllk.be Powerpoint "Energieke Houtkanten" en filmpje project Oostenrijk op aanvraag ook te verkrijgen bij Werkgroep Isis
17
Tweede vliegveld in Peer? De Militaire Vliegbasis is al bijna (cultureel?) erfgoed van Stad Peer. Misschien ben je er fier op. Misschien ben je er tegen omwille van de lawaaihinder of omwille van de stockage van kernkoppen. In elk geval, zeg je Peer, dan zeg je Blues en dan zeg je straaljagers. Kan een tweede vliegveld er dan ook wel bij? Had je er nog niet van gehoord misschien? Kleine-Brogel De vliegtuigen van Kleine-Brogel zorgen wel degelijk voor lawaaihinder voor omwonenden en voor de mensen in de aanvliegroute (Wijchmaal). De uitstoot van kerosine is allesbehalve goed voor het milieu.
tieradius van 7km, de nadelige effecten treffen een groot aantal inwoners van Peer en Meeuwen. Er is ook geluidsoverlast en sportduiven geraken gedesoriĂŤnteerd. Vergeten we ook de milieuhinder niet door de zeer vervuilende motoren van deze vliegtuigen
Daar staat tegenover dat we op de militaire domeinen dikwijls meerdere natuurpareltjes terugvinden omdat grote gedeelten niet of nauwelijks verstoord worden door menselijke activiteiten. Linde Peer Maar er zijn plannen voor een tweede vliegveld in Peer, namelijk aan de Middendijk in Linde Peer. Het gaat hier om ULM-vliegtuigjes, dit zijn gemotoriseerde, bemande "sportvliegtuigjes". En Werkgroep Isis is hier niet zo blij mee. En U? Oh, zegt u, het zijn maar van die kleine vliegtuigjes? En is Werkgroep Isis dan niet tegen de straaljagers? Onze mening over de straaljagers gaven we eerder en bovendien ligt het niet in onze macht hier iets aan te veranderen. De ULM's geven op het eerste zicht veel minder hinder voor mens en milieu, maar schijn bedriegt. ULM-vliegveld in Linde Peer betekent hinder voor de wijde woonomgeving Al enkele jaren stijgen er ULM-vliegtuigen op vanuit het bewuste terrein. De hinder voor de wijde woonomgeving is er nu al terdege. De "hobbyisten" laten de vliegtuigen laag over de huizen vliegen, treiteren de buurtbewoners en dagen hen uit met hun vlieggedrag. Ze monteren een camera en filmen in de tuinen. Bij reactie van de buurtbewoners gaan de vliegeniers in conflict. De vliegtuigen hebben een ac-
ULM--vliegtuig (Wikipedia) ULM Aanvraag voor vergunning De activiteiten die er nu plaatsvinden zijn illegaal en zonevreemd. De vzw Aeroclub Lommel (gevestigd in Mol) vraagt in het najaar van 2012 vergunning aan om het geheel wettelijk te maken en gevoelig uit te breiden. Als deze vergunning bekomen zou worden, zou dat de hinder voor de omwonenden vele malen groter maken dan tot nu toe. En wat betekent dit voor de natuur? Vanuit het biodiversiteitstandpunt is dit geen goede zaak. Het is een betekenisvolle verstoring voor een groot aantal, vaak beschermde en zeldzame, vogelsoorten.
18
Tweede vliegveld in Peer? Ten eerste zijn er de Europees beschermde soorten. Het terrein waarvoor vergunning gevraagd wordt valt binnen een Speciale Europese Beschermingszone (SBZ: Habitatrichtlijngebied), waarvan het implementatieproces op Vlaams niveau aan de gang is. In deze SBZ zijn onder meer volgende vogelsoorten beschermd: "Blauwe Kiekendief, Grauwe Kiekendief, Kwartelkoning, Grauwe klauwier, Boomleeuwerik, Blauwborst, Wespendief, Wintertaling en Wulp". Bovendien is de natuurlijke habitat (het geheel van planten, dieren en andere biofysische factoren) op zich ter plaatse ook beschermd binnen deze SBZ. De geplande activiteit is een verstoring voor deze vogelsoorten in dit SBZ-gebied. Een verstoring die meetbare en aantoonbare gevolgen heeft voor de instandhouding van deze soorten en in strijd is met de regelgeving en bedoeling van de SBZ.
ren. Ook in Limburg zijn er nog weinig goede gebieden voor deze soorten. De weidevogels zullen hier grote nadelige gevolgen ondervinden van de verlening van de gevraagde vergunning. Bovendien zijn er een aantal weidevogelbeheersovereenkomsten lopende of gepland met de plaatselijke landbouwers. De ULM-activiteit zal een hypotheek leggen op deze overeenkomsten.
Wespendief (IVN Nederland) Het gaat om de weidevogels "Grutto, Kievit, Wulp, Graspieper, Veldleeuwerik en Gele kwikstaart".
Blauwborst (www.complete(www.complete-encyclopedie.nl)
Veldleeuwerik (Sovon.nl)
Zo zullen de geplande vliegactiviteiten, die verboden zijn binnen deze zone en zeker zullen plaatsvinden indien er een vergunning voor is, nadelige effecten hebben op deze vogelsoorten. De populatie zal afnemen op lange termijn totdat de populatie te klein zal zijn om nog langer levensvatbaar te zijn. Voor andere soorten zal het verspreidingsgebied van deze soort binnen het SBZ afnemen. Ten tweede zijn er de Weidevogels Het is ter plaatse een weidevogelgebied. De weidevogels zijn zeer sterk bedreigd in Vlaande-
Ten derde zijn er nog een reeks andere regionaal belangrijk vogelsoorten die zware nadelige gevolgen zullen ondervinden: "Watersnip, Roodborsttapuit, Boompieper, Geelgors en Klapekster" Op 23 november 2012 diende Werkgroep Isis dan ook bezwaar in tegen aflevering van de vergunning. En wij waren niet alleen (Natuurpunt, buurtbewoners, enz....) De vergunning wordt verleend En toch wordt de vergunning verleend. Begrijpen wie kan. Er zijn toch genoeg valabele alternatieven in de buurt (Brustem, Kiewit, Zwartberg)
19
Tweede vliegveld in Peer? Oh ja, er worden wel een reeks maatregelen opgelegd die hinder voor mens en natuur zouden moeten beperken (en misschien is dat ook wel), maar dit is volgens ons niet meer dan een druppel op een hete plaat. Dus diende Werkgroep Isis, de Limburgse Milieukoepel, Natuurpunt, Buurtbewoners, enz... beroep in bij de Bestendige Deputatie van de Provincie Limburg tegen de aflevering van deze milieuvergunning.
van o.a. watersnip, bruine kiekendief, zwarte stern en geoorde fuut. die ontstaan door het gebruik van ontploffingsmotoren die ontoelaatbare lawaaihinder veroorzaken die ontstaan door de lage vlieghoogte bij opstijgen en landen die ontstaan door het silhouet van de vliegtuigen die lijken op dat van prooivogels die ontstaan door het cumulatief effect van militaire oefeningen tijdens weekdagen en ULMactiviteit in het weekend"
De vergunning wordt in beroep geweigerd Op 15 mei besliste de Bestendige Deputatie om in beroep de milieuvergunning te weigeren. Een overwinning van het gezond verstand, hetgeen niet altijd evident is in onze kunstmatige consumptiemaatschappij. Een overwinning vooral voor de natuur en voor de leefkwaliteit van de woonbuurt rond het ULM-terrein. We wensen hier enkele passages uit het besluit van de Bestendige Deputatie, gebaseerd op diverse adviezen, onder andere Afdeling Milieuvergunningen Limburg, Agentschap voor Natuur en Bos en Afdeling Volksgezondheid, weer te geven.
"Gelet op de ligging in een agrarisch gebied, de ligging in speciale EU-beschermingszones (habitat- en vogelrichtlijngebieden) wordt verwacht dat de geluidshinder niet tot een aanvaardbaar niveau beperkt kan worden." "De exploitatie grenst aan een militair domein dat gebruikt wordt als schietveld door Defensie. In de aanvraag zijn geen overeenkomsten of afspraken met Defensie opgenomen. Bijgevolg kan o.i. de externe veiligheid niet gegarandeerd worden." "Gelet op de aard van de activiteiten kunnen significante negatieve effecten verwacht worden op vlak van migratie (van vogels). Negatieve effecten die ontstaan door de ligging van starten landingsplaats op de broed- en pleisterplaats
(www.mtb-noordwest9.nl) Geoorde fuut (www.mtb-
"Niet in overeenstemming met gemeentelijk en provinciaal ruimtelijk structuurplan" "Niet in overeenstemming met reglementering op vlak van geluid"
Vlarem-
"Niet in overeenstemming met de beschermingsmaatregelen binnen de ruimtelijk kwetsbare gebieden" "Voor deze werken is een stedenbouwkundige vergunning nodig binnen de exploitatievoorwaarden" "Verder volgt uit ons onderzoek dat de risico's voor de externe veiligheid,de hinder, de effecten op het leefmilieu, op de wateren, op de natuur en op de mens buiten de inrichting veroorzaakt
20
Tweede vliegveld in Peer? niet tot een aanvaardbaar niveau kunnen worden beperkt" "De aanvraag is strijdig met de bestemmingsvoorschriften van het gewestplan" "Uit het dossier kunnen we niet opmaken of er voldoende maatregelen genomen worden indien zich een veiligheidsprobleem voordoet." "Door het laag overvliegen van vliegtuigen kunnen omwonenden een onveiligheidsgevoel hebben. Dit kan een impact hebben op de psychische gezondheid van de omwonenden. Het onveiligheidsgevoel kan gedeeltelijk verholpen worden door het vliegen boven woonzones te verbieden." Reageren moet Bovenstaande toont aan dat het echt wel overduidelijk is dat dergelijke vergunning in dergelijke woon- en natuuromgeving echt niet kan. Bovenstaande toont tevens aan dat desondanks de vergunning toch zou verleend zijn en bijbehorende activiteiten toch zouden plaatsvinden indien de onafhankelijke natuursector niet zou gereageerd hebben.
En nu? Dit is een grote overwinning voor natuur, buurtbewoners en gezond verstand. Toch willen we waarschuwen dat het probleem hiermee niet helemaal van de baan is.
Ten eerste vragen wij ons af of er ter plaatse ook een vermindering of stopzetting zal zijn van de illegale, storende en voor de natuur schadelijke activiteiten, zoals die al jaren plaatsvinden. Omdat ze dit jaren straffeloos hebben kunnen doen voelen ze zich misschien zelfs vrij om de huidige activiteiten nog uit te breiden. Ten tweede. Alhoewel de enige juridische beroepsmogelijkheid Raad van State is, heeft de jarenlange ervaring ons geleerd dat het in zulke gevallen niet wijs is nu reeds victorie te kraaien wat betreft vergunde vliegactiviteiten ter plaatse. We kunnen niet in de hoofden van de aanvragers kijken en hopen dat zij inmiddels ook inzien dat (vergunde) vliegactiviteiten ter plaatse nooit kunnen gerechtvaardigd worden gezien de schade aan natuur en de hinder voor de buurtbewoners. Is dat niet het geval, dan moeten we uiterst waakzaam blijven. En U? Heeft u, als lid van Werkgroep Isis of als toevallige lezer van dit tijdschrift ook een mening over deze materie? Laat het ons weten (mail, telefoon, website, kom langs, .....).
ULMULM-vliegtuig (www.vliegschool(www.vliegschool-lelystad.nl)
21
Nieuw project !!! Op zoek naar de geitenmelker. De voorbije maanden werkten wij op vraag van 'Tracing nature' een educatief project rond de nachtzwaluw uit. De vzw Tracing Nature wil de nachtzwaluw dichter bij de mensen brengen. ‘We willen ook kinderen op een speelse manier informeren over de nachtzwaluw en hun biotoop.' De gemeente Hechtel-Eksel adopteerde de nachtzwaluw in het kader van het GALS-project van de provincie Limburg. Daarom zal dit project ook in eerste instantie in het Pijnven in Eksel doorgaan. Later willen wij het uitbreiden naar andere gemeentes waar nog heidegebieden zijn. Samen met Eddy, Ruben en Frieda werkten we een educatieve activiteit uit voor 10-11 jarigen,waarin heel veel cultuurhistorie ervaren wordt. Vanuit een verhaal van 'Lei en de geitenmelker' nemen we de kinderen mee op de heide en leren zij de biotoop van hun adoptiesoort kennen. Na een uitleg over het ontstaan komt ook het beheer van de heide uitgebreid aan bod niet alleen met woorden maar ook met daden. Door het verhaal horen de kinderen hoe onze voorouders probeerden te overleven op de heide; een mooi voorbeeld van duurzaamheid avant la lettre. De kinderen kruipen in de huid van de nachtzwaluw, de camouflage kampioen....Omwille van zijn verborgen en mysterieuse levenswijze is het heel moeilijk om het gedrag van nachtzwaluwen te bestuderen daarom wordt momenteel radiotelemetrie gebruikt. Als 'echte onderzoekers' maken de kinderen kennis met moderne methodes bij wetenschappelijk onderzoek in dit geval het zenderen en opsporen van vogels.
verhaal. (een mooie lijn in het geheel) Ook het camoufleren viel erg in de smaak. (o.a. bij Natasja) 'Erg leerzaam, fijn om mee te maken. Vooral het knippen van de boompjes' (Sarina). 'Fijn om een beetje bij te kunnen dragen aan het behoud van de natuur' (Maithe). Kim vond alles zeer leuk en vooral dat ze de nachtzwaluw mocht verstoppen. Nick was grote fan van de kikker. Lukas was vooral goed in het uittrekken van bomen (64 stuks ongeveer). Gitte vond het vooral fijn om buiten te kunnen zijn. 'Het was heel leuk om Maithe haar T-shirt in te smeren'(Janne). Rhune vond het fijn om in het vennetje te kunnen staan. Stijn en Brecht waren erg onder de indruk van het camoufleren en het uittrekken van de boompjes. Jammer van het iets minder goede weer (iedereen).
Op 29 mei 2013 werd de "geitenmelker" uitgetest met het 5de leerjaar van de GBS van Eksel Achteraf stuurde meester Jan Winters ons volgende reactie :
Gio vond het heel fijn, vooral het opsporen van de nachtzwaluw (Yirko ook). Gerben was vooral heel geïnteresseerd in het
In juni gaan we samen met de geïnteresseerde kinderen en hun ouders 's avonds op zoek om deze mysterieuze vogel in levende lijve te ontmoeten.
22
De nachtzwaluw doorgelicht
Foto : Theo Geuens
De Nachtzwaluw Caprimulgus europaeus is een grondbroeder van bosranden in een gevarieerd heidelandschap. Omwille van habitatdegradatie en -versnippering trad sinds het midden van de 19de eeuw een sterke afname op in het aantal broedparen. Omwille van zijn verborgen en mysterieuze levenswijze is het echter moeilijk om het gedrag en het habitatgebruik van de Nachtzwaluw te bestuderen. Daarom hebben we in het kader van het herstel van de nachtzwaluwpopulaties de afgelopen twee jaar het leefgebied van de soort in kaart gebracht in Bosland (Noord-Limburg). Een overzichtsartikel rond het uitgevoerde radiotelemetrisch onderzoek werd gepubliceerd in Natuur.oriolus (Evens et al. 2012). Hier gaan we dieper in op de beheerkeuzen die best kunnen worden gemaakt voor een goede instandhouding van de soort. Het habitatgebruik van de Nachtzwaluw werd bepaald door op geselecteerde waarnemingspunten gedurende vier minuten de aanwezigheid van gezenderde individuen te controleren. Dit gebeurde van 1 juli tot 15 september 2010 op ten minste vier avonden per week. Puntwaarnemingen werden achteraf gedigitaliseerd met behulp van een geografisch informatiesysteem, waarna op basis van de digitale puntwaarnemingen het
leefgebied van elk individu berekend werd als de homerange, het gebied waarbinnen een individu zich voortplant en foerageert. Tot slot werd op basis van de homeranges en vegetatiekaarten onderzocht of gezenderde individuen een voorkeur hadden voor bepaalde habitattypes of bosbestandskenmerken. Hierbij werd het proportionele habitatgebruik van alle gezenderde individuen vergeleken met de beschikbare oppervlakten van alle habitattypes in het onderzoeksgebied. De foerageergebieden in onze studie bestonden uit schrale graslanden, vochtige mesotrofe landbouwpercelen en structuurrijke natte heide. We stelden bovendien vast dat er tussen individuen een sterke variatie was in de grootte van het leefgebied en de onderlinge afstand van de foerageergebieden. Deze foerageerafstanden werden meermaals per nacht overbrugd en naarmate de herfsttrek naar de overwinteringsgebieden naderde, vergrootte deze afstand vaak tot 3 kilometer en meer. Deze individuen keerden dan gedurende de nacht niet meermaals terug naar de slaapplaatsen. Het identificeren van foerageergebieden is dus een belangrijk element bij het opmaken van beheerplannen. Verder blijkt, gezien de hoge nachtzwaluwactiviteit, het herstel van vennen en duinen een zeer goede ingreep om geschikt habitat te creĂŤren. Bijkomend kan het verbreden van zandige exploitatiewegen een doeltreffende maatregel zijn, zoals bleek uit de hoge frequentie waarmee deze werden gebruikt door zowel gezenderde als ongezenderde individuen. De ontwikkeling van een netwerk met open plekken en structuurrijke overgangen naar
23
De nachtzwaluw doorgelicht bosbestanden lijkt dus een goede maatregel om de soort lokaal te ondersteunen (zie ook Verstraeten et al. 2011). Om open gebieden te creĂŤren worden echter veelal volledige kappingen uitgevoerd, dikwijls gevolgd door plaggen of chopperen, maar hierbij ontstaan vaak scherpe overgangen naar dichte bosbestanden. Deze scherpe randsituatie wordt door Nachtzwaluwen als ongunstig beschouwd. Beter wordt dus geopteerd om bijkomend de aangrenzende bosrand ijl te maken zodat natuurlijke verjonging spontaan kan ontwikkelen. Daarnaast lijkt het aangewezen de open percelen te frezen of eggen om successie tegen te gaan. Vergraste wegen in Domeinbos Pijnven bleken immers te worden verlaten door Nachtzwaluwen ten voordele van nieuwe zanderige percelen en wegen in de nabije omgeving. De slaap- en broedplaatsen behelsden voornamelijk ijle bestanden (< 25% kroonsluiting), terwijl leeftijds- en boomsoortsamenstelling van bosbestanden weinig indicatief bleken om de nachtelijke aanwezigheid van Nachtzwaluwen te voorspellen. In de Langetermijnvisie Houtproductie van Bosland (Moonen et al. 2011) werden bosbestanden met een ecologische hoofdfunctie aangeduid. Aangezien boomsoortsamenstelling relatief onbelangrijk bleek, zouden deze bestanden gedomineerd door naaldhout geleidelijk omgevormd kunnen worden naar Eiken-Berken- en EikenBeukenbossen, oorspronkelijke climaxvegetaties op de Kempense zandgronden. Maar ook voor bosbestanden met een economische hoofdfunctie lijken alsnog ecologische potenties weggelegd. Uit onze studie bleek dat Nachtzwaluwen frequent gebruikmaak-
ten van stapels dood hout en van Corsicaanse dennen als slaapplaats (20% en 42% van alle slaapplaatsen). Nachtzwaluwen bevonden zich tijdens dit onderzoek hoofdzakelijk binnen de voor recreanten ontoegankelijke zones. Naast een hogere verstoringsgraad is de afwezigheid van geschikt habitat in de toegankelijke zone een plausibele verklaring. Wel bevonden zich enkele broedplaatsen nabij een fietsroute waar recent brede zandwegen werden heraangelegd. Loslopende honden blijken wel een belangrijke vorm van verstoring. Honden struinen vaak doorheen de bosrand waar zij broedende Nachtzwaluwen kunnen opstoten. Hierbij worden de nagenoeg witte eieren bijzonder zichtbaar voor predatoren (Murison 2002, Langston et al. 2007). Het is dan ook aangeraden de ontoegankelijke gebieden als dusdanig te bewaren. Nachtzwaluwen reageerden uitermate snel op uitgevoerde beheerwerken in Bosland. Duin- en heideherstel ter hoogte van Paardshaagdoornberg, dat voorheen gedomineerd werd door monotone bestanden met 40-tot 60-jarige Coriscaanse dennen, werd afgerond in april 2010. Waar op deze plek voorheen nooit Nachtzwaluwen werden waargenomen, werden in mei 2010 reeds twee broedplaatsen gelokaliseerd. Ook ter hoogte van de huidige Forbio-site werden voor 2011 geen Nachtzwaluwen waargenomen. Na de volledige kapping van enkele bosbestanden werd de site onmiddellijk als broed- en foerageergebied ingenomen.
24
De nachtzwaluw doorgelicht
Homerange per Nachtzwaluw in Bosland.De gemiddelde oppervlakte van de homerange besloeg 105ha.
Het hedendaagse duurzaam bosbeheer staat in schril contrast met de vroegere economische houtproductie. Vandaag street men in Bosland naar een open, structuurrijke bosomgeving met bosbestanden variërend in leeftijd en dichtheid. Toch blijkt dat economische doelstellingen niet volledig weggecijferd moeten worden. Dit blijkt duidelijk uit het proefperceel met ‘den na den’ schermslag. Mits een genuanceerde exotenbestrijding en biomassaexploitatie is het bovendien mogelijk om geschikt habitat te creëren in een omgeving met overwegendhoutproductie. Wel dient men rekening te houden met de schoontijd. De vondst van nieuwe broedsels begin augustus indiceert dat deze bosomgevingen minstens tot 1 september gevoelig zijn voor verstoring.
Referenties -Evens R., Honnay O., Ulenaers E. & Lens L. 2012. Radiotelemetrisch onderzoek in Bosland. Eenblik op de verborgen leefwereld van de Nachtzwaluw. Natuur.oriolus 78(1): 1-11. -Langston R.H.W., Liley D., Murison G., Woodfi eld E. & Clarek R.T. 2007. What eff ect do walkersand dogs have on the distribution and productivity of breeding European Nightjar Caprimulgus europaeus. Ibis 149:27-36. -Moonen P., Kint V., Deckmyn G. & Muys B. 2011. Wetenschappelijke onderbouwing van een langetermijnplan houtproductie voor Bosland. Eindrapport. KU Leuven. -Murison G. 2002. The impact of human disturbance on the breeding success of Nightjar Caprimulgus europaeus on heathlands in south Dorset, England. English Nature Peterborough. -Verstraeten G., Baeten L. & Verheyen K. 2011. Habitat preferences of nightjar Caprimulgus europaeus in forests on sandy soils. Bird Study 58: 120-129.
Ruben Evens (evens.ruben@gmail.com), Olivier Honnay, Eddy Ulenaers & Luc Lens
25
Documentatiecentrum Recente aanwinsten De publicaties die hieronder worden besproken, kunnen worden uitgeleend of ter plaatse geraadpleegd Bosspelen - SpelSpel- en inspiratiebundel / Auteur en Uitg.: Kena vzw - 181 p. In deze publicatie zijn een veertigtal bosspelen uitgewerkt. Er is geprobeerd om zo veel mogelijk verschillende soorten bosspelen en concepten aan bod te laten komen. Verder staan in deze bundel ook een heleboel korte opdrachtjes en mogelijke spelthema's. Het Bosboek - ontdek wat je allemaal kunt doen met een tak / Auteurs: Jo Schofield & Fiona Danks / Uitg. Christofoor - 128 p. Takken vormen het ultieme speelgoed. Puur natuur, voor alle doeleinden geschikt, gratis, en met grenzeloze mogelijkheden voor spelletjes en avonturen buitenshuis. Takken stimuleren de fantasie en vormen het ruwe materiaal om praktisch alles van te maken! In dit boek geven Jo Schofield en Fiona Danks talrijke suggesties voor wat je allemaal met takken kunt doen - avontuurlijke en fantasievolle spelletjes, hutten bouwen en kampvuren maken, houtbewerking, muzikale toepassingen, bordspelen, te veel om op te noemen. Een heerlijk boek waar kinderen zich uren mee kunnen vermaken, thuis of op vakantie!
Avonden aan de waterkant, dagboek van een beverliefhebber / Auteur: Willy De Koning / Uitg. KNNV - 160 p. Vijf jaar geleden raakte Willy de Koning verslingerd aan bevers. Na ĂŠĂŠn waarneming in de Biesbosch was ze verkocht. Ze heeft geluk, want ook in haar eigen Limburgse woonomgeving komen bevers voor. Als het maar even kan, trekt ze erop uit met notitieboek, film- en fotocamera. Haar ervaringen legde ze vast in Avonden aan de waterkant, een persoonlijk verslag van een jaar lang bevers kijken. In dagboekstijl neemt ze de lezer mee langs de Maas, in weer en wind en in alle seizoenen, op zoek naar beversporen. De tekst is doorspekt met kaders vol beverfeitjes. Een aanstekelijk document dat natuurliefhebbers zal inspireren
De vakantie komt eraan ! Geniet van de mooie dagen !
26
Kindernatuuratelier Alle onderstaande woorden zitten horizontaal in de puzzel.
verticaal of
diagonaal
verstopt
Streep ze door en maak van de overgebleven letters het puzzelwoord.
Bal
Emmer
Kasteel
Strand
Zon
Bikini
Grens
Schelp
Tent
Zwemmen
Boot
Hotel
Schepjes
Wandeling
Duinen
Huisje
Sorbet
Ijs
Puzzelwoord :
27
Kindernatuuratelier De vakantie komt eraan. Kleur jij deze tekening mooi in?
28
Activiteiten andere verenigingen Op zondag 14 juli 2013 van 10 tot 17 u organiseert de Nationale Boomgaardenstichting vzw voor de 10de maal haar Eurregionale Kersenhappening ‘de KERS®’ in de landcommanderij Alden Biesen (Bilzen, Limburg) ‘de KERS®’ biedt voor elk wat wils De historische Hertenberg-kersenboomgaard herbergt een authentieke collectie van meer dan 100 kersenrassen. Meerdere NBS-gidsen begeleiden en gidsen je door middel van talrijke kersenverhalen en anekdoten … en natuurlijk kan er ook worden geproefd. Je vindt er de meest uiteenlopende standen met toepassingen en gebruiken van de kers, een expositie van om en bij de 100 kersenrassen van eigen bodem, maar ook tientallen kersenvariëteiten uit alle ons omringende regio’s die ‘tot op de pit’ worden toegelicht door een schare van NBSvrijwilligers. ▪Standen met kersenwijnbereiding, kersenkoekenbak, kersengebak in alle vormen, kersensappen, kersenlikeur, kersenijsjes en smoothies, cherry-pops ... wisselen af met denk-, kijk- en doe-standjes. ▪Kersenbereidingen, kersengerechten en recepten stellen je smaakpapillen verder op de proef. En wat nog beter is, we verklappen onze keukengeheimen en geven de recepten mee voor een eigen keukenavontuur. ▪Doorlopend bakken van kersenpannenkoeken met takverse kersen, recht van de Hertenbergcollectie met meer dan 100 verschillende erfgoedrassen. ▪Een probleempje met de gezondheid? Dan schrijven we kersenbladthee, kersenschorsinfuus en kersenstelenthee voor. ▪Natuurlijk vergeten we ook het serieuzere werk niet met info-, boeken- en materiaalstanden. ▪We tonen hoe de lange plukladders best worden gebruikt en hoe men vroeger omging met kersenmanden en sorteertafels. Op ‘de KERS®’ kan je eveneens bij minder goed weer terecht. Tentoonstellingen en standen zijn grotendeels in ruimten als de Tiendschuur en de Rijschool, maar ook alle buitenstanden op de doorgangen zijn overdekt. Noteer alvast in je agenda: zondag 14 juli 2013, 10-17 u., Landcommanderij Alden Biesen, Kasteelstraat 6, 3740 Bilzen Meer info: NBS-secretariaat, Leopold III-straat 8, 3724 Vliermaal tel. 012/39 11 88 of info@boomgaardenstichting.be
29
Activiteitenkalender Aanbod voor groepen/verenigingen Vegers voor vlinders Dat vegers of borstels vlinders kunnen helpen, klinkt bizar, maar toch is het waar. Op de heide leven diverse vlindersoorten, aangepast aan dit biotoop. Helaas wordt de heide overwoekerd door grassen en bomen. Bij de activiteit â&#x20AC;&#x2DC;Vegers voor vlindersâ&#x20AC;&#x2122; geeft een gids je meer uitleg over de heide van toen en van nu, over de heivlinder en diverse andere typische heidebewoners. Daarna steek je de handen uit de mouwen en het pijpenstrootje uit de grond. Met de wortels van het pijpenstrootje maakt iedere deelnemer een veger, net zoals de heideboeren het vroeger deden. Na afloop ben je een duurzame borstel rijker en is de heide een stukje gered Deze activiteit duurt een ganse dag en kan doorgaan in de periode juli tot en met oktober. Prijs: 90 euro of het aanbrengen van 20 nieuwe leden (lidgeld = 3 euro pp)
Cultuurhistorische landschapswandeling op het Hobos Het Hobos, gelegen te Lindelhoeven, tussen Overpelt en Eksel, is een uniek gebied van bijna 150 ha extensieve landbouwuitbating. Het is ontstaan in de 16de eeuw en werd uitgebouwd in de 18de en 19de eeuw. Misschien wel de bekendste bewoner van het Hobos was drossaard Clerx. Hij liet de laatste bokkenrijders in Noord-Limburg opknopen in het laatste decennium van de 18de eeuw ten tijde van de Franse Revolutie. De gids neemt u gedurende 2,5 u mee doorheen het gebied en doorheen de tijd. Tijdens deze wandeling toont hij aan hoe veranderende sociale en economische verhoudingen in de samenleving dit unieke landschap vorm hebben gegeven. Ook verkenning per fiets is mogelijk ! Prijs : 50 euro of het aanbrengen van 15 nieuwe leden (lidgeld = 3 euro pp)
Stiltebelevingswandeling Wat wordt er mogelijk als er stilte is? Door de stilte te beleven kunnen we onze zintuigen intenser ervaren. Verwondering en bewondering durven uiten. Heerlijk ontspannen ! Deze wandeling duurt ongeveer 2 uur en gaat door op een af te spreken locatie. Prijs : 50 euro of het aanbrengen van 15 nieuwe leden (lidgeld = 3 euro pp) Voor reservatie : telefonisch op 011/633.705 of via email werkgroep.isis@scarlet.be
30
Activiteitenkalender
05
Vrijdag juli
In samenwerkgin met :
Nachtzwaluwwandeling Naar aanleiding van het nieuwe educatieve project rond de nachtzwaluw waarover u meer kon lezen in dit tijdschrift (pag.22) willen wij u uitnodigen voor een nachtzwaluwwandeling. Bioloog Ruben Evens en boswachter Eddy Ulenaers nemen ons op sleeptouw en leren ons wat meer over deze mysterieuze vogel en zijn biotoop. En met wat geluk kunnen we de geitenmelker horen en/of zien. samenkomst : Parking Pijnven, Kiefhoekstraat, Hechtel-Eksel hoe laat : van 20u30 tot (23u30) IEDEREEN VAN HARTE WELKOM
NIET VERGETEN: - Stevig schoeisel - Muggenmelk - Zaklamp
Planten en â&#x20AC;&#x201C;determinatiewandelingen Maandag juli
08 Maandag 12 Augustus 09
Maandag september
samenkomst : Parking Smeetshof, Smeetshofweg 1, 3950 Bocholt hoe laat : van 19u tot (21u30)
samenkomst : Balken, kruispunt Bosstraatâ&#x20AC;&#x201D;Kaulillerweg hoe laat : van 19u tot (21u30)
31
5.2.0/1-38/837
SocioSocio-cultureel tijdschrift Vzw Werkgroep Isis Dorpsstraat 8 bus 1 3990 Peer Meer info en contact www.werkgroepisis.be Verschijnt driemaandelijks Jaargang 42 nummer 2 Datum van uitgifte: 30 juni 2013 Toelatingsnummer: 5.2.0/1-38/837 Afgiftekantoor: 3990 Peer
V.u. J.-P. Sleurs, Oude weg 24, 3930 Hamont-Achel