en
NatuurMilieu
Wil je met je kinderen de natuur ontdekken? Onze gidsen nemen jullie graag mee op pad. Ontdek onze kalender vanaf blz.19 Like ’Werkgroep Isis’ en onze kalender :
Editie 1—2017
Colofon Natuur & Milieu
Natuur & Milieu is het tijdschrift v an Werkgroep Isis en verschijnt 2 x per jaar in januari en september.
Zetel en administratie
Milieu-informatie
NME Centrum Dorpsstraat 8 bus 1 3990 Peer (Grote-Brogel) maandag tot vrijdag: 08.00u -12.00u In de namiddag: op afspraak
Werkgroep Isis v zw (secretariaat) Dorpsstraat 8 bus 1 3990 Peer tel. 011/63.37.05 secretariaat@werkgroepisis.be www.werkgroepisis.be
Erkenning
Werkgroep Isis v zw is een regionale natuur- en milieuv ereniging erkend door de Vlaamse Ov erheid en aangesloten bij de Bond Beter Leefmilieu Vlaanderen en de Limburgse Milieukoepel. Werkgroep Isis is werkzaam in Noord-Limburg in de gemeenten Peer, Overpelt, Hamont-Achel, Bree en Bocholt en is actief op het vlak van natuurbeheer, natuurbehoud en natuureducatie.
Steun jij ons ook ? Word je lid?
Door storting v an een vrije bijdrage (minimaal € 3 per lid) op rekening BE40 4542 0739 5163 van Werkgroep Isis v zw. BIC: KREDBEBB.
Giften
©Foto v oorpagina: Kristine Zels
Steun Werkgroep Isis in de strijd tegen de continue achteruitgang v an ons leefmilieu. Stort een v rije gift op rekeningnummer BE40 45420739 5163 van Werkgroep Isis v zw, met vermelding ‘gift’. Giften vanaf € 40,00 zijn fiscaal aftrekbaar.
Standpunten en meningen met naamv ermelding in dit nummer, zijn niet noodzakelijk die v an Werkgroep Isis v zw. Gehele of gedeeltelijke ov ername van artikels uit dit tijdschrift is toegelaten mits bronv ermelding.
2
Inhoud Colofon
02
Inhoud
03
Editoriaa l
04
Educa tieve tentoonstelling : Kom Kijken op de Hei
05
De Geschiedenis va n de la ndbouw : Deel 3
08
Herfst in het Bos — Gezinsa ctiviteiten—Najaa r 2016
13
Documentatiecentrum
17
Kinderna tuuratelier
18
Activiteitenka lender : Februa ri—a ugustus
19
3
Editoriaal In v orige nummers v an Natuur en Milieu werd er aandacht besteed aan landbouwsystemen vanuit historisch oogpunt en aan de heidelandschappen die een grote rol speelden bij de eerste landbouwsystemen. Een v an de kenmerken v an deze landbouwsystemen was dat ze v oor een belangrijk deel waren gebaseerd op gemeenschappelijk bezit, of op de zogenaamde “gemene gronden”. In ruimere zin wordt daarv oor tegenwoordig ook de Engelse term “commons” gebruikt. In dit systeem doet niet iedereen wat hij zelf wil, maar wordt er in gemeenschappelijk ov erleg en v olgens af gesproken regels beheerd. De rol v an de staat en v an de markt is hierbij niet uitgespeeld, maar krijgt andere proporties toegemeten. In het boek “Dit is morgen” v an Thomas Decreus en Christophe Callewaert wordt het volgende vermeld ov er de “commons”: Sinds de industriële revolutie, maar vooral sinds de jaren ’80 v an de v orige eeuw heeft er een wereldwijde priv atisering v an deze “commons” plaatsgevonden. Dat is een proces dat nog steeds bezig is en dat heeft geleid tot plattelandsv lucht, sloppenwijken in de steden, sociale ontreddering en ecologische rampspoed. Het is daarbij opvallend hoe weinig de hedendaagse landroof verschilt v an de landroof ten tijde v an het kolonialisme. Buitenlandse mogendheden hebben de v orm aangenomen v an multinationale bedrijv en en de Af rikaanse ov erheden keren zich af van de lokale bev olking in ruil voor zelfverrijking Doch niet alleen land en grondstoffen, maar ook immateriële producten tot en met het lev en zelf worden letterlijk en figuurlijk omheind en onttrokken aan de gemeenschap. De af gelopen decennia werden taal, kennis, ideeën en andere culturele producten ook steeds v aker privé-eigendom. Dat gebeurt aan de hand v an patenten, geregistreerde merken of auteursrechten. Ook wetenschappelijke kennis wordt in toenemende mate gepriv atiseerd. De tijdschriften waarin wetenschappers hun onderzoeksresultaten publiceren zijn in handen v an commerciële uitgeverijen die er niet v oor terugdeinzen om grote bedragen te v ragen voor de toegang tot wetenschappelijke artikelen. Zo wordt het onbetaalbaar v oor leken om toegang te hebben tot wetenschappelijk onderzoek. Dat is des te wraakroepender als je weet dat wetenschappers betaald worden met publiek geld en ze doorgaans niet vergoed worden voor hun publicaties in wetenschappelijke tijdschriften. Ook menselijke communicatie – een “common” bij uitstek – wordt in toenemende mate gepriv atiseerd en gecontroleerd door private bedrijven. Niet rechtstreeks, maar naarmate die communicatie plaatsv indt v ia commerciële dragers en platformen wordt communicatie ons ontvreemd. Alle gegev ens die v ia sociale netwerken worden v erstuurd, worden eigendom van het bedrijf dat die netwerken beheert. De mogelijkheid tot communiceren zelf moet gekocht worden. Wie geen internetabonnement, gsm of laptop heeft, is tegenwoordig v oor een belangrijk deel uitgesloten van de mogelijkheid tot communicatie. Sterker nog: ook op wiskundige algoritmes, zaden en genetisch materiaal werden al patenten genomen. Vandaag azen grote multinationals op de patenten v an groenten. Voor alle duidelijkheid: het gaat niet om patenten voor specif ieke soorten groenten, maar wel v oor variaties binnen een soort. Zaadv eredeling heet dat en het is v ermoedelijk zo oud als de landbouw zelf . Maar wat nieuw is, is dat grote multinationals in toenemend tempo nieuwe v ariëteiten trachten te privatiseren om ze tot eigendom te maken v an hun bedrijf. Het is een schrikwekkend beeld. Want het betekent dat enkele grote multinationals onze v oedselv oorziening op totalitaire wijze gaan controleren. Het staat buiten kijf dat schone lucht, proper water, een gezonde bodem, f lorerende oceanen en wouden een hoge gebruikswaarde hebben v oor de hele mensheid. Die rijkdommen zijn immers noodzakelijk v oor ons ov erleven. Eenmaal die natuurlijke rijkdommen v ernietigd zijn, heeft de mensheid geen toekomst meer. De rijkdommen v an deze aarde worden echter in de eerste plaats gezien als winstgev ende producten. De gevolgen zijn ronduit destructief. Jean-Pierre Sleurs Maar de “commons” kunnen dit proces tegengaan. Voor zitter Werkgroep Isis v zw
4
Educatieve tentoonstelliing : Kom Kijken op de Hei
Project voor basisschoolleerlingen v an 6 t/m 12 jaar NME-centrum Grote-Brogel Van januari tot en met maart 2017 In samenwerking met IVN-Valkenswaard Een project ov er landschap, zoals ‘Kom kijken op de hei’, is altijd een hele klus. Op de eerste plaats omdat een landschapsonderwerp zo ontzettend v eelzijdig is. Het ontstaan, planten en dieren, en de inv loed v an de mens zijn slechts enkele facetten die aan bod kunnen komen. Op de tweede plaats is een landschap een beetje ‘ongrijpbaar’, vooral voor jongere kinderen. Het is een uitdaging om de inf ormatie zó te presenteren dat de heide gaat lev en en betekenis krijgt v oor kinderen. Bij deze tentoonstelling is v oor elke graad een werkboekje gemaakt dat tijdens het bezoek in kleine groepjes wordt ingevuld. Als blaadjes niet ingev uld geraken is er geen probleem, de meeste werkbladen zijn ook ná het bezoek aan de tentoonstelling geschikt om op school te maken. Dat geeft de kinderen de gelegenheid om nog eens terug te komen op de onderwerpen die ter sprake zijn geweest. Wij hopen dat kinderen, leerkrachten en (groot)ouders die meekomen als begeleider weer v eel plezier belev en aan dit boeiende onderwerp. Oernatuur bestaat niet in België, aan alle natuurgebieden zijn mensenhanden te pas gekomen. Toch neemt de heide een bijzondere plaats in. Heide is namelijk meer een cultuurlandschap. In het v erleden waren op de zandgronden in onze streek uitgestrekte heidevelden te vinden. Heide bepaalde het uitzicht v an grote delen van Limburg. Op onze interactiev e tentoonstelling in onze lokalen in Grote Brogel ontdekken kinderen v an de basisschool dat er op de heide heel v eel te belev en is. Naast een stukje historie gaan de kinderen in 5 werkhoeken aan de slag rond de v olgende thema’s :
1. Werken voor de hei Iets meer dan een eeuw geleden was de heide onderdeel v an het landbouwsy steem op de zandgronden. De kinderen spelen het potstalspel. Sinds de schapen de heide niet meer in stand houden en er met behulp v an kunstmest grote heidegebieden werden omgev ormd in akkers en weilanden, is de meeste heide v erdwenen. Tegenwoordig beschouwen we heide als natuur die we willen behouden. Als landschap, maar ook als specifieke biotoop v oor bijzondere planten en dieren. De kinderen leren ov er natuurbeheerwerken door begrazen, plaggen of maaien.
5
Educatieve tentoonstelliing : Kom Kijken op de Hei
2. Rovers op (het ) pad Op de zandgrond op de heide houden zich allerlei insecten op die een roversbestaan leiden. In een maquette zien de kinderen de ondergrondse holletjes. Via een spel leren ze wat deze rov ers eten. Ze onderzoeken ook de eigenschappen van zand en klei.
3. Blij met hei Zowel op droge als op natte grond kan er heide ontstaan, maar de manier waarop verschilt enorm. Struikhei groeit op droge en v ochtige plaatsen. Dophei alleen waar het nat is. Verder bekijken we enkele bijzondere planten die op de heide v oorkomen, zoals jenev erbes en zonnedauw. En de lev enscyclus v an het gentiaanblauwtje is een ultiem v oorbeeld van hoe complex processen in de
4. Van ven en veen Wat is een v en? Wat is veenmos? Wat is turf? Ook de voortplanting van kikkers, salamanders en libellen komt in deze post aan bod. En tot slot bekijkt de 3de graad ook de veenv ondsten die in het eeuwenoude v een bewaard zijn geblev en.
6
Educatieve tentoonstelliing : Kom Kijken op de Hei
5. Mmm… lekker snoepen Struikheide en dopheide bieden voedsel v oor allerlei dieren, v an schapen tot insecten. Elk dier is op zijn eigen manier aangepast om v an de heideplant te kunnen eten, en heeft vaak v oorkeur v oor bepaalde delen van de plant. Niet alleen dieren eten van de hei, ook planten en schimmels doen dat.
Opendeurdag donderdag 2 maart In de krokusvakantie houden we ‘opendeurdag’ op onze heidetentoonstelling. De info en de spelletjes bieden aan gezinnen met kinderen van 6 tot 12 jaar een leuke activiteit v oor 2 uurtjes. Onze gidsen zetten u op weg met de inf o en zorgen dat u met uw kinderen spelenderwijs ov er de natuur op de heide leert. Gratis toegang voor onze leden en voor kinderen. Niet leden: 5 euro per persoon. Wie ter plaatse lid wordt (3 euro/persoon) steunt structureel onze werking en neemt als dank gratis deel aan al onze gezinsactiviteiten in 2017. Open : 13.30u – 16.30u
Mogen wij om uw steun vragen? De werking van Werkgroep Isis wordt erkend en gesubsidieerd door het departement LNE. Onze v ereniging heeft op permanente basis 600 leden nodig om van deze erkenning te blijv en genieten. Door lid te worden steunt u Werkgroep Isis in onze opdracht om natuureducatie te verzorgen in de v olgende gemeenten: Peer, Bocholt, Bree, Overpelt, Hamont-Achel. Lid worden kan v oor 3 euro per persoon. Een klein bedrag maar enorm belangrijk voor onze continuïteit.
7
De geschiedenis van de landbouw (Deel 3)
In v orige nummers konden jullie de geschiedenis v an de landbouw lezen met het in cultuur brengen v an de eerste graangewassen, die uit de vruchtbare Halv e Maan tot bij ons zijn gekomen en de domesticatie v an landbouwdieren met de v eeteelt als tweede pijler van de landbouw. Hieronder v olgt het laatste deel met enkele kritische beschouwingen: Wat heeft de domesticatie v an planten en dieren ons bijgebracht? Tot wat heeft de domesticatie van planten en dieren uiteindelijk geleid? Wat heeft het sedentair worden v an de mens, met de overschakeling naar v oedselproductie door landbouwactiviteiten en het afhankelijk worden v an die landbouwactiv iteiten ons uiteindelijk opgebracht. Waar staan wij na 10 000 jaar landbouw? De conf ronterende vraag is of die grote overgang, die onaf wendbaar was, wel een weldoende ev olutie geweest is. Mogen wij de lof zingen v an de landbouw of moeten we kritisch zijn? De ov erschakeling v an een nomadenbestaan naar een landbouwsamenleving was en is inderdaad een hele gebeurtenis, niet passend in de darwiniaanse ev olutietheorie maar een uiting v an het toenemende v ernuft en de intelligentie van de homo sapiëns. Hoewel sommigen toch wat pessimistisch zijn en v inden dat de landbouw het slachtoffer dreigt te worden of al is van zijn eigen succes. Naast een exponentiële toename v an de wereldbev olking met de homo sapiëns als succesv olste soort op aarde, heeft een massale sedentaire samenlev ing met intensiev e landbouwactiv iteiten en zov eel mensen en dieren dicht op mekaar ons in feite niets dan miserie gebracht. Door de nauwe contacten, het bijna samenlev en v an mens en huisdier hebben wij inf ectieziekten, parasitaire aandoeningen en plagen gekregen die van dier op mens overgaan. Die plagen hebben een belangrijke rol gespeeld in de geschiedenis v an de mensheid. Denk maar aan de grote inf ectieplagen hier in de Middeleeuwen en zelf s latere tijden: pest- en tyfusepidemies, cholera, tbc. Denk aan de uitroeiing v an grote delen inheemse bev olking in Zuid-
Amerika na de inv al v an de Spanjaarden, niet door hun musketten en kanonnen maar door Europese ziekten mazelen, tyfus, syfilis, waartegen de blanke verov eraars door hun generatieslange contacten grotendeels beschermd waren, maar de lokale bev olkingen niet. Door het letterlijk sedentair worden v an de mens in deze moderne tijd zijn de zogenaamde beschav ingsziekten gekomen: diabetes, ov ergewicht, hoge bloeddruk, hoge cholesterol, hartkwalen. Het intensiveren v an landbouwactiv iteiten heeft ons afvalhopen gebracht. Eén derde v an onze v oedselproductie wordt weggegooid of vernietigd soms nog met subsidies bov enop. Landbouw heeft ons mestov erschotten gegeven met v erzuring v an grond en water. Intensiev e landbouw staat deels rechtstreeks of onrechtstreeks mee in v oor af braak v an de ozonlaag, opwarming v an de aarde, klimaatv eranderingen. Enkele passages uit de krant v an de laatste twee jaar.
‘Europa subsidieert de landbouwsector jaarlijks met 40 % van haar middelen: 50 tot 60 miljard euro, een groot deel ten voordele van de v eeteelt. Zo bestendigt Europa de overproductie, lage prijzen en milieuproblemen’. D.S. 23.10.2016. ‘In sommige regio’s met waterschaarste in de U.S. is de gesubsidieerde vee- en vleesindustrie v erantwoordelijk voor 80% v an het waterv erbruik’. D.S 23.10.2016.
8
De geschiedenis van de landbouw (Deel 3)
‘De globale productie van vlees in v erantwoordelijk v oor 15-18% v an de CO² uitstoot. Toch wordt elke discussie ov er v oeding uit het klimaatbeleid gehouden door netwerken en gelobby v an de grote spelers.’ D.S. Ibidem.
geen sprake meer, niet op lokaal v lak en nog minder mondiaal.
‘In de klimaatopwarming speelt methaan een belangrijke rol. De uitstoot v an methaan is fors gestegen mogelijks door de wereldwijde toename van veeteelt en rijstplantages’. D.S. 15.12.2016. ‘Industrieel dierenleed, bovenmatig antibioticagebruik, verv uilde bodem en oppervlaktewaters, welv aartsziekten als obesitas, diabetes, hart- en v aatziekten, een verschraald landschap met afnemende div ersiteit, de lokale (landbouw)cultuur die v erdwijnt: het lijstje is lang en bekend. We hebben nood aan radicaal iets anders.’ D.S. 06.07.2016. ‘De productie v an vlees vormt de grootste aanslag op onze planeet. Mochten we stoppen met gewassen te v erwerken tot veev oeders ( denk aan de soyaproductie in Zuid-Amerika ten koste v an de evenaarswouden) of te gebruiken als energiebron (denk aan de massale maisoogsten v oor gesubsidieerde energiewinning in de U.S.) en die landbouwgewassen alleen gebruiken voor als v oedsel v oor de mens, dan zou zelf s de honger in de wereld kunnen verdwijnen’. D.S. 23.10.2016. Door landbouwov erschotten, die voorheen als tienden moesten worden af gestaan (en waaruit later het belastingstelsel is gegroeid) kon er een ‘gev oede’ bov enlaag in de maatschappij ontstaan, die in stand werd gehouden door die v oedselov erschotten. Maar die bovenlaag v an de bev olking, dat bestuurlijk apparaat, dat v oor herv erdeling van de geïnde ov erschotten (tienden en later belastingen) zou moeten zorgen, heeft bureaucratie, cleptocratie, corruptie en gesjoemel gebracht met die geïnde ov erschotten of met de belastingen. Van eerlijke herv erdeling v an het overheidsbudget is al lang
Wie in het eerste beste Vlaamse varkenshok ev en de tepels gaat tellen van de zeugen, zal zien dat dat er 12 tot 14 zijn. En dat zijn er zo’n 2 meer dan 10 jaar geleden.
In elke maatschappij, hoe ontwikkeld ook blijft v oedsel één v an de meest f undamentele, zoniet de meest fundamentele basisbehoefte. Iedereen moet eten en iedereen betekent in 2015 al gauw enkele miljarden mensen (en nog meer dieren). De top v ijf gewassen die meest geproduceerd worden voor de v oedselketen, de granen tarwe, maïs, rijst, gerst en één peulvrucht soja, stammen allen uit prehistorische tijden m.a.w. nadien zijn er weinig of geen belangrijke soorten aan toegevoegd. Het is ontstellend te moeten v ast stellen hoe sterk de mens afhankelijk is geworden v an slechts een beperkt aantal voedselplanten. En ik wil een sprong maken naar de twintigste, eenentwintigste eeuw. Het is daarbij onwezenlijk dat wij in WestEuropa, uit een landbouwmaatschappij ontwikkeld, -nog niet zo lang geleden was bijna iedereen landbouwer- dat wij in de knoei zitten met onze landbouw. In 1950 werkte in de huidige Europese Unie nog ongev eer de helft v an de inwoners in de landbouw, v andaag is dat nog slechts 5.4% , en dan nog in de agrarische sector breed genomen. Het is onwezenlijk dat
9
De geschiedenis van de landbouw (Deel 3)
die landbouwsamenlev ing, die ov erschotten produceerde om taken aan heel v eel anderen te laten die niet in de landbouw actief zijn, dat die samenleving zelf de landbouw nu in een v erdomhoekje heeft geduwd. Waar eertijds de landbouw een deel v an de opbrengst, de tienden aan en voor die bov enlaag diende af te dragen, is het nu omgekeerd: de landbouw moet gesubsidieerd worden om nog te kunnen blijv en bestaan. De boeren zijn steuntrekkers geworden, niet van het OCMW maar van de Openbaren Onderstand die Europa heet. Europa spendeert nu ruim 40 procent v an zijn jaarbudget aan landbouwsubsidies: 50 tot 60 miljard euro, een groot deel ten v oordele van de v eeteelt. Iedere koe wordt elk jaar door Europa v oor ongev eer 800 euro gesubsidieerd. Dat is om maar iets te zeggen 100 keer meer dan wat Europa per inwoner aan ontwikkelingshulp spendeert. Cijfers om ov er na te denken. Het erf, als gebied, de grond waar eertijds de landbouwactiv iteiten geconcentreerd waren, werd de rechtvaardiging v an bezit, van grondbezit. De eerste mensen, nomaden hadden geen grond ‘in bezit’. Maar de grond nu, de akkers waar de stam, onze stam, ons geslacht, onze v oorouders generaties lang hebben gewerkt en gewroet is van ons en blijft nu door en v oor ons v erworv en. Het erf werd voorwerp v an ‘erf-enis’, van vader op zoon. Zelfs nu in 2017 nog wordt een land op basis van zulke ‘historische’ gronden exclusief opgeëist door een bepaalde bev olkingsgroep, denk maar aan het Beloofde Land van Abraham. Het ontstaan v an eigendom, bezit v an gronden -dat stuk land is van ons, nee, dat is v an ons- is v erantwoordelijk v oor vetes, ruzies en oorlogen, zowel in beperkte f amiliekringen als tussen grote bev olkingsgroepen. Landbouw heef t ons, niet bij ons maar op v ele plaatsen nu nog in de wereld, ook honger gebracht. Het lijkt contradictorisch maar door onze landbouwov erschotten is er honger in de wereld ontstaan. En het is dramatisch dat wij,
die in West Europa door de v roege landbouwactiv iteiten groot en welv arend zijn geworden en v eel technische en wetenschappelijke kennis hebben ontwikkeld, dat honger nu juist v ooral v oorkomt in landen en bij v olken die nog in grote mate van landbouw af hankelijk zijn. Het is dramatisch dat die hongerlijders nog primitief in de aarde zitten te wroeten, zonder er hun minimum aan bestaansmiddelen uit te kunnen puren en dus niet hogerop kunnen geraken. ‘In Afrika houdt de graanoogst voor maïs, tarwe, gerst, rijst en sorghum de bevolking niet bij. Dat is verontrustend. Wellicht zijn bijkomende landbouwgronden nodig ten koste van. En ook dat is verontrustend.’ D.S. 15.12.2016. De vastenactie Broederlijk Delen 2015 had als slogan. Marco is boer en wil boer blijv en, tegen de oprukkende m i j n b o u wi n d u strie. In 1960 wou Jef, en Door en Lewie hier ook boer b li jv e n . Maar ene Sico Mansholt dacht en besliste daar anders over. Als Jef en Lewie en Door boer wilden blijv en dienden ze te moderniseren en uit te breiden om rendabel te zijn. Maar v oor wie rendabel? De tijd heeft uitgewezen dat dit alleszins niet voor hen zelf geweest is. Mee draaien in de carrousel: investeren en uitbreiden om rendabel te zijn, te renderen v oor de spelers achter de schermen. Het werd en is een verhaal zonder einde. Niet v erwonderlijk dat vele landbouwbedrijv en uitgelev erd en ov ergeleverd zijn aan banken, veev oederindustrie, toeleveringsbedrijven, grote warenhuisketens. Hoe kan het dat een bedrijf van 500 melkkoeien, 2000 varkens, 30000 vethanen, 50000 legkippen niet of ternauwernood
10
De geschiedenis van de landbouw (Deel 3)
nog rendabel is? Omdat de energie nodig v oor de productie van melk, vlees, eieren per eenheid steeds toeneemt en die energie betaald moet worden. Voorheen had een boer enkele koeien en een paard, zaaide graan en aardappelen, zorgde voor hooi, en dit met beperkte inv esteringen. De grote inv estering van de landbouwer v roeger was zijn eigen inbreng, zijn eigen energie, het werk dat hij in de landbouwactiv iteiten stak. De investering v an energie in moderne landbouwactiviteiten, zich v ertalend in moderne grote stallen met dito mestputten, tractoren en machines, melkcarrousel om melk, maar ook v lees, eieren, groenten, granen te produceren neemt door de hoogtechnologische v ooruitgang dusdanig toe dat productie erv an economisch onrendabel dreigt te worden of is geworden, te meer daar de prijzen door ov erproductie zeer laag zijn. In feite neemt de energetische efficiëntie van de voedselproductie en –v oorziening stelselmatig af. In v erhouding tot de gepresteerde inspanning en energie-input stak de jager v erzamelaar minder energie in het verzamelen van zijn voedsel dan de primitiev e landbouwer. Maar deze primitieve landbouwer nog v ele malen minder dan de moderne industriële landbouwer. Vanuit energetisch oogpunt draaien de meest efficiënte energiesy stemen alleen op menselijke arbeid. Bij een experiment in Turkije waar wilde tarwe met een primitiev e sikkel werd verzameld, oogstte de onderzoeker 50x meer energie dan hij omgezet had in arbeid. Boeren nu is niet leefbaar meer. De boer vraagt een eerlijke prijs, fair trade ook hier in West Europa. Maar v oor wie v raagt hij een eerlijke prijs: voor zichzelf , zijn eigen werk, zijn eigen inbreng of v oor de v eevoeder- en toelev eringsbedrijv en en multinationals van de v oedingsindustrie om nog meer winst te maken? ‘Als je weet dat een Mexicaanse koffieteler maar ook een Vlaamse boer fair trade nodig heeft, dan weet je dat er niets aan de hand is met ons landbouwbeleid’; D.S. 02.08.2016
Volgend stroomdiagram stond in de krant op 6 maart 2015. Wat verdient een boer bij de teelt v an cacao in het productieproces van pralines.
Je kan cacao gewoon v ervangen door sla, tomaten, bloemkolen, appels, peren, bananen, koff iebonen, melk, eieren, v arkens, vethaantjes… Het resultaat is hetzelf de, hier zowel als in de zgn. derde wereld. En de begeleidende tekst liegt er niet om. Het productieproces is in handen v an enkele grote spelers op de wereldmarkt, die de kleine boer indiv idueel niet nodig hebben. Hij staat dan ook machteloos. ‘De Boerenbond legt de v erantwoordelijkheid bij degenen die het minst v at hebben op de huidige landbouwcrisis: de consumenten’. D.S. 02.08.2016 Wat brengt ons dan de toekomst? Gaat de domesticatie nog v erder als we genetische manipulaties bij plant en dier zo toch mogen noemen? Runderen worden specif iek ontwikkeld v oor vlees of melkproductie. Hoenderen specif iek v oor eierproductie of v leesproductie. Het zijn telkens rassen geselecteerd en ontwikkeld v oor een specif iek doel. Anderzijds wordt de div ersif icatie niet alleen van runder- en hoenderrassen, maar ook v an planten. Denk aan de verschillende f ruitboomsoorten, zoals die in de loop der tijden door mutaties ontstaan zijn en v erder gekweekt werden om hun bijzon-
11
De geschiedenis van de landbouw (Deel 3)
dere eigenschappen, nu onbelangrijk worden geacht. Een groot deel van die rassen staat op het punt te v erdwijnen. Nochtans zijn juist die rassen een bron van grote en belangrijke genetische diversiteit, maar economisch onrendabel en dus niet interessant. Er is de v erstikkende keuze, zowel bij plant als bij dier, tussen het v erder kiezen v oor een kwetsbare uitgeselecteerde unif ormiteit in f unctie van dikwijls maar één specif iek doel omwille v an economische rendabiliteit en anderzijds het behoud van een grote diversiteit van v roegere rassen, die een bron zijn zeer v ariabele genetische eigenschappen, maar dreigen uit te sterven wegens economisch niet meer interessant. Wij kunnen nu al chemosy nthetische proteïnen samenstellen en zogenaamd ‘kweekvlees’ maken. Er is onlangs in het laboratorium een ham-
ideeën? Maar in de toekomst best mogelijk. En ja, in de Standaard v an 01.06.2015 lezen we: ‘1 juni wereldmelkdag: de hoogmis v an de zuiv elindustrie. Wil de melkindustrie ons aan de uier houden? Boerenbedrog? Net zoals men aardig op weg is om ‘kunstvlees’ te ontwikkelen, is ook ‘kunstmelk’ in aantocht: ‘Moofree’ (letterlijk v ertaald: ‘zonder geloei’!!) met melkeiwitten geproduceerd op basis van gisten.’ Alleen de energie productie om zulke melk te produceren zal wel weer v eel hoger komen te liggen. En het eindigt niet, want in de krant v an 02.08.2016 lezen we ‘Verticale landbouw: landbouw onder ledlampen? Indoor-f arms of groentenf abrieken lev eren al sla, kool, spinazie en div erse kruiden. Maar (opnieuw) die nieuwe gewassen kosten veel energie en zijn dus drie keer duurder.’ Is deze ev olutie dan weer de moeite waard? Is dit de toekomst van de v erdere domesticatie? Zoals je ziet: v eel v ragen nog te beantwoorden, een mission impossible. Ik heb er geen antwoorden op. Maar het is nodig stil te staan, te ref lecteren, te bezinnen en kritisch te blijv en tegenov er de nu in snel tempo verlopende v erdere ev olutie van dat mooie v erhaal dat landbouw, met de langzaam opgebouwde domesticatie v an planten en dieren in allerlei variaties, ons gegev en heeft.
burger geproduceerd. Dat was in 2008. Onbetaalbaar nog: de eerste hamburger v an ‘kweekv lees’ kostte 290.000 euro, maar blijft dit zo? Al in 2016 stond er in de krant (D.S. 11.10.2016): ‘Ov er drie jaar kost een hamburger uit het labo nog maar 11 euro’. En waarom zou dit voor melk ook niet kunnen? Wat is melk: water met wat calciumzouten, 5% melksuikers, 3.5% eiwitten, 3.5% v etten in v olle melk, v etten die we eruit willen en dus ook eruit halen: halfvolle melk, magere melk. Waarom zouden er geen kunstmatige uiers kunnen gemaakt in melkfabrieken, de koe moet er niet meer aan hangen. Gras, groenafval, compost, wie weet strooizout of afvalwater inbrengen, en aan het andere eind komt er melk uit. Waan-
Lezing door Clement Agten tijdens de nacht v an de geschiedenis 2015 met als thema ‘ Landbouw’ met enkele updates en aanv ullingen. Heemkundige Kring en Davids-fonds Eksel
12
Verslag van enkele Gezinsactiviteiten—Najaar 2016 HERFST Mooie kleuren - Noten en ka stanjes - Frisse wind en nazomer-zon - Paddenstoelen en Wintervoorraden. Voor de meeste kinderen is dit seizoen het meest boeiende. Via interactieve spelletjes en leuke verhaaltjes zorgde Werkgroep I sis op 16 o ktober en 3 november voor een ultieme natuurbeleving voor kinderen tussen 4 en 8 jaar (en hun ouders en grootouders). Echter, wij zijn geen jeugdbeweging of KWB, maar wel een vereniging met als doelstelling de bescherming van natuur en milieu. Ons opzet gaat dus iets v erder dan een leuke natuurnamiddag voor de Noord-Limburgse gezinnen. Door v erwondering, erv aring, beleving en kennisv ergaring willen wij onze toekomstige v olwassen burgers sensibiliseren. Hen het mooie en waardev olle v an de natuur laten inzien en laten belev en. Zodat ze het later de moeite waard v inden om deze natuur te beschermen.
Op een grote paddenstoel, rood met witte stippen, zat kabouter Pinnemuts heen en weer te wippen. "Krak", zei de paddenstoel en het wippen is gedaan. De kabouter gaat op zoek naar een nieuwe paddenstoel om op te wippen.
Op Zondag 16 oktober hadden we 18 kinderen en hun begeleiders v erwelkomd in Natuurdomein De Bever in Achel. Zij gingen Op Zoek
naar de Zw ammen.
Pinnemuts ontdekt, samen met de kinderen, dat de wereld van de zwammen uitermate boeiend is.
En of ze paddenstoelen vonden. Achtti en kinderen vinden m eer zwammen dan enkele volwassenen, zo bleek maar weer.
Zo ontdekt het gezelschap (De kinderen, Kabouter Pinnemuts en ook v aak de ouders en grootouders) dat paddenstoelen de gekste, uiteenlopende VORMEN hebben. Vaak hebben ze geen steel of zelf s geen echte hoed. Sommige zijn een bolletje, of enkel een puntje. En dan zien we een hoop kleine schijf jes op en naast elkaar op een oude tak. Met een v ormenblad in de hand zochten de kinderen zo v eel mogelijk v erschillende v ormen v an zwammen.
13
Er zijn diverse vormen en diverse soorten paddenstoelen, maar 99% ervan kan men indelen in 3 grote groepen, te weten zwammen met GAATJES (of buisjes), soorten met PLAATJES en BUIKZWAMMEN. Deze indeling wordt bepaald door de locatie v an de sporen (soort zaadjes). Met een spiegeltje in de hand kunnen de kinderen de onderkant v an de zwammen onderzoeken op gaatjes of plaatjes zonder dat deze "krak " zeggen.
Zwammen kunnen alle mogelijke KLEUREN hebben. Witte, grijze, bruine, gele en oranje komen vaak voor. Groene, rode en paarse zijn er zeker ook, maar zijn iets zeldzamer. Met een gekleurd paddenstoelenkaartje in de hand zochten de kinderen een zwam of iets anders in de natuur waarv an de kleur overeenkwam met de kleur op hun kaartje. Als je ruikt aan bosgrond in de herfst, ruikt dat v aak naar paddenstoelen. Dat komt omdat de SCHIMMELDRADEN in de grond zitten. De kinderen gaan op zoek naar deze superdunne draadjes in de grond of in de oude takken. Een moeilijke oefening die goed lukte. De meeste zwammensoorten hebben de ty pische paddenstoelenGEUR. De stinkzwam ruikt vanzelf sprekend anders, maar die v onden we niet. Wel ontdekten we welriekende Gagel (is geen zwam, wel een plant/struik), waarv an de blaadjes 100 jaar geleden gebruikt werden om tus-
sen het wasgoed te leggen in de kast. Mag je paddenstoelen ETEN? Alleen als je ze in de winkel koopt. Het is lev ensgev aarlijk om zwammen uit de natuur te eten. Daarom had de gids wat Champignons uit de winkel bij. Vele kinderen lusten dit graag op de pizza, in de bechamelsaus of in de pan gebakken. Maar die zondag was de vraag: Wie lust hem rouw? Paddenstoelen zijn niet enkel eetbaar voor de mens, maar ook v ele dieren snoepen er van, zoals konijnen, muizen en everzwijnen. Voor slakken zijn deze zwammen een liev elingskostje, zij eten zelf s de meest giftige soorten. Slechts een handvol specialisten kan een paddenstoel quasi zeker juist determineren. Voor de kinderen zijn v ooral de gekke NAMEN interessant, zeker als ze zelf kunnen ervaren waar die namen v andaan komen. Zo blijft de kleef steelmycena plakken aan hun handjes. En maken we indianenstrepen met de inkt (sporen) v an de inktzwam. Intussen heeft kabouter Pinnemuts nog geen nieuwe paddenstoel gev onden om op te wippen. De boswachter vertelt hem echter dat dit eigenlijk niet mag. Want de zwammen zijn de OPRUIMERS v an het bos. Met hun schimmeldraden malen ze af gev allen blaadjes, takjes, vruchtjes en dood hout helemaal f ijn, want anders zou het bos een puinhoop zijn. Bov endien maken ze hier eten v an v oor de bomen. Zonder zwammen gingen alle bomen dood. (natuurlijk zijn er ook nog micro-organismen,
14
regenwormen en andere bodemdiertjes die meehelpen, zoals we deze zomer leerden in "Van Regenworm tot Radijs") Nu begon de kabouter inderdaad te twijf elen. "Ik mag geen zwammen kapot maken, zij hebben een belangrijke taak in de natuur", dacht Pinnemuts, "maar wippen is toch zo f ijn, want moet ik dan doen?"
Lodewijk de Eik is triestig. "Ik moet hier altijd blijv en staan en kan me niet verplaatsen", zegt hij. "Bovendien heb ik geen v rienden". BO de UIL, die lag te slapen op de takken (uilen slapen ov erdag en zijn 's nachts actief ) wordt er wakker v an. "Voeten kan ik je niet gev en, maar je hebt wel veel vrienden" zegt Bo, "Ik zie ze nu ev en niet, maar ik zal ze gaan zoeken".
De Eekhoorn bracht de oplossing. Hij stelde v oor om een KABOUTERSPEELTUIN te maken v an allerlei materiaal uit de natuur zoals eikels, dennenappels, de bomen, de struiken, de dode takken, de af gevallen blaadjes. De kinderen gingen aan de slag en al gauw waren er div erse speeltoestellen en klimparcours voor de kabouters. De donderdag v an de herfstv akantie hadden meer dan 30 enthousiaste jonge medemensen tussen 4 en 8 jaar (en hun ouders of grootouders) hun weg gev onden naar Heesakkerpark in Ov erpelt. Zij luisterden enthousiast naar het pakkende v erhaal van Lodew ijk de Rijke Eik. Bij elke stopplaats gaat het v erhaaltje verder en is er een opdracht.
De eerste vriend is EEKHOORN PLUIS. Hij is druk bezig zijn winterv oorraad bij elkaar te zoeken. Lodewijk is zijn v riend, want hij zorgt v oor eikels om op te eten en Pluis maakt zijn huis in de takken van Lodewijk. De kinderen maken nu hun eigen wintervoorraad. Dan komen ze JOPPE DE EGEL TEGEN. In de herf st eet hij allerlei beestjes die in, onder, op en rond de eik lev en. En met de bladeren v an Lodewijk maakt hij 's winters een zacht bedje en een dekentje. KNABBEL DE MUIS zegt dat Lodewijk zelf s zijn liev elingsplek is. Hij woont er in de zomer en het is zijn speeltuin. Bov endien lust hij graag de lekkere eikeltjes. En zijn bladeren gebruikt hij v oor zijn winternest. Met wasco's en papier in de hand kiezen alle kinderen nu een boom uit. Het resultaat zijn mooi gekleurde af drukken v an boomschors v an div erse boomsoorten.
15
STIPPEL HET LIEVEHEERSBEESTJE is een dikke vriend v an Lodewijk. Ze helpen elkaar. Stippel verlost Lodewijk v an de verv elende bladluizen door ze op te eten en dan is zijn buikje ook weer gev uld. Bov endien schuilt Stippel bij Lodewijk tegen de kou en kruipt hij onder zijn schors om winterslaap te houden. EĂŠn v an de oudere kinderen verkleedt zich in een liev eheersbeestje en alle andere kinderen zijn bladluizen. De kinderen leven zich echt in in hun rol in deze tikkertje-v ariant.
PICO DE SPECHT heeft geen eten zonder Lodewijk. Met zijn haksnav el haalt hij de lekkere beestjes onder de schors van Lodewijk v andaan. Tijdens het seizoenenspel leren de kinderen de kenmerken van elk seizoen. Sommige foto's zijn makkelijk en evident, vooral voor de allerkleinsten. Bij sommige f oto's is er twijf el. Dit is leerrijk, vooral voor de 7 en 8-jarigen. TUUR DE VOS tenslotte zegt: "Lodewijk is mijn vriend en dat zou je moeten weten - Zonder hem heb ik geen schuilplaats en zonder hem heb ik geen eten - Ik v ang al eens graag een konijn, een eekhoorn of een muis en al deze dieren die hebben in de buurt v an Lodewijk hun huis" Nu slaan de kinderen aan het puzzelen. De puzzel v ertoont Lodewijk met al zijn v rienden.
Dan komen we terug bij Lodewijk. Die is nu blij omdat hij zo v eel v rienden heeft. Tenslotte gaan de kinderen op zoek naar DE SCHAT. Blij dat ze de schat gev onden hebben, misschien sommigen licht ontgoocheld met de inhoud. Nootjes kunnen immers wel lekker zijn v oor de mens, de meeste kinderen hebben liev er speelgoed of zoetigheid. Maar nootjes, dennenappels en eikels v an Lodewijk zijn v oor v ele dieren een echte schat, vooral 's winters. Een schat, die ze zelf moeten verzamelen in de herfst.
Dit project benadrukt het belang van onze inlandse zomereik in de natuur, leert de kinderen v eel bij over enkele van onze meest voorkomende en meest herkenbare bosdieren. Ook zaken als winterv oorraad en winterslaap komen aan bod. 2016 was een proefjaar wat betreft de Gezinsactiv iteiten. Gezien de enthousiaste reacties v an de kinderen en de ouders en gezien de grote opkomt op de herf stactiv iteiten komt er in 2017 een heus JAARPROGRAMMA GEZINSACTIVITEITEN. Kijkt u er naar uit? Wij alvast wel Tot dan!
16
Documentatiecentrum
Recente aa nwinsten De publicaties die hieronder worden besproken, kunnen worden uitgeleend of ter plaatse geraadpleegd Op stap met de bosjuf Praktisch handboek v ol av onturentochten in de natuur / Auteur: Gertie Bergmans / Uitg. Vertelpunt - 99 p Ga met je kinderen naar buiten. Er is zov eel te belev en! De zintuigen worden er geprikkeld en de kinderen v erleggen er hun grenzen. Het bos is dé plek voor de ontwikkeling v an de grove motoriek, er zijn wel duizend spelletjes om de kleine motoriek te oefenen, ze doen er erv aring op rond wetenschap, taal en sociale omgang. Kortom, de natuur levert een belangrijke bijdrage aan de ontwikkeling v an het jonge kind. Er ligt een schat aan leerkansen voor het grijpen!. Dit boek vormt een bron van inspiratie v oor leerkrachten, ouders en grootouders, gidsen en begeleiders. Om al die leerkansen te benutten en uit te spelen ten v oordele van de kleuters. De av onturentochten zijn heel praktisch uitgeschrev en en reiken ideeën en prikkels aan om met jonge kinderen op ontdekking te gaan in de natuur. Een afspraakje in het bos / Auteurs: Sy lvia Vanden Heede en Benjamin Leroy / Uitg. Lannoo - 30 p Vleermuis had een afspraakje. Met een hert. Een v liegend hert. Alles stond klaar: het slaatje in de koelkast, de kaarsen op taf el. Toen werd er gebeld. Maar het was het hert niet. Het was een kever. Kon v leermuis hem nog opeten voor haar gast kwam? Of was het daarv oor al te laat? Een v erhaal v ol humor v an
Sy lvia Vanden Heede met kleurrijke tekeningen v an Benjamin Leroy. Met weetjes ov er de natuur en boeiende zoekopdrachten. Herstellende landbouw Agro-ecologie v oor boeren, burgers en buitenlui / Auteur: Mark Shepard / Uitg. Jan Van Arkel - 306 p Een herademende agrarische aanpak v oor planeet, consument en boer. Herstellende landbouw gaat ov er het verbouwen v an v oedsel op een manier die v eerkrachtig en duurzaam is, ook als hulpbronnen minder beschikbaar worden, ook als er v ele extra monden gev oed moeten worden. Het gaat ov er agrarische ecosy stemen die in staat zijn ons basisv oedsel aan koolhy draten, eiwitten en v etten te lev eren, en tegelijkertijd de natuurlijke balans van de grond en omgeving herstellen. Dat impliceert een nadruk op meerjarige gewassen en een bloeiende poly cultuur én resulteert in een gezonde bedrijfsstructuur met perspectief v oor de lange termijn. Mark Shepard heeft een agrarisch bedrijf op basis van een meerjarig agroecologisch systeem. Na studies in ecologie en techniek besloot hij in 1996 de bosbouw te combineren met landbouw en v eeteelt. New Forest Farm is uitgegroeid tot een succes. Mark heeft intussen vele jaren ervaring met deze wijze v an boeren en er een bloeiend agrarisch bedrijf mee opgebouwd. Dit boek biedt een handleiding om in verschillende situaties productief te kunnen zijn en laat zien hoe zowel de gewasopbrengst, de inkomstenstroom als ook de biodiv ersiteit prof iteren v an deze agro-ecologische insteek.
17
Kindernatuuratelier
Het is winter en brrrrrrbrrrrrrrr koud. Helpen jullie de v ogels ook aan eten? Heb je zin om deze plaatjes mooi in te kleuren?
18
Kalender 2017— deel 1 voorjaar Knip mij uit en plak me in je kalender Activiteitenkalender
11
Zaterdag Februari
Jaarlijks organiseert Natuurpunt de snoeicursus fruitbomen, in samenwerking met Velt. Pierre Zanders legt ons haarfijn uit hoe je f ruitbomen snoeit om een goede oogst te krijgen en de bomen gezond te houden De meerwaarde v an deze locatie is dat de cursisten zicht krijgen op beheer en verjonging v an een boomgaard. Wie wil mag zelf met de snoeischaar aan de slag gaan! Uur: 13.30u Locatie: Het Monshof Monshofstraat 32, Bochotl
2
Donderdag Maart
Geen inschrijving nodig .
Ti p voor de krokusvakanti e ! ! !
Opendeurdag : Tentoonstelling de Heide In 5 interactiev e hoeken v indt je met je kinderen toegankelijke inf ormatie over de heide. Met de info speel je dan met je kinderen spelletjes om de nieuwe kennis op een plezante manier te verwerken. > De dieren en planten die er lev en en hoe ze aan v oeding geraken. > Wat is een mierenleeuw? > Waarom heeft een gentiaanblauwtje mieren nodig om zich voort te planten? > Hoe geraken bijen en hommels aan de nectar in die kleine heidebloemetjes. > De kinderen bouwen een potstal en doen het werk van de boer en de herder. On ze gidsen zetten u op weg en zijn ter plaatse om te helpen. Uur: doorlopend van 13.30u tot 16.30u Locatie: Natuurcentrum Isis Dorpsstraat 8 , Grote – Brogel
Gratis voor kinderen !
Volwassen ni et-leden betalen 5€. Ter plaatse li d worden kan ook, voor 3 € ben j e li d voor 1 jaar.
19
Kalender 2017— deel 1 voorjaar Knip mij uit en plak me in je kalender Activiteitenkalender
13
Maandag Maart
Info-avond :
Ecosysteemdiensten, ons natuurlijk kapitaal in dienst van de mens
Wat zijn ecosystemen? En ecosysteemdiensten (ESD)? Wat is het verschil? Hoe kunnen we ESD duurzaam benutten? Interactiev e kaart ecosysteemdiensten Vlaanderen. Wat leren we daaruit?
De spreker Christiaan Thoen is hydrobioloog, was onder-voorzitter v an de v zw Bio-MENS, coauteur v an MeNS en wetenschappenschaps-communicator van de UAntwerpen uur: 20.00u Locatie: Cultuurcentrum De Breughel Zaal De Wolken Kloosterstraat 13, Bree
26
Isi s leden grati s Volwassen ni et-leden 5€. Ter plaatse li d worden kan ook, voor 3€ ben j e li d voor 1 jaar.
Zondag Maart
Klimaatwandeling G ids Bèr Peeters grijpt op de w andeling lokale waarnemingen aan om klimaatv ragen bespreekbaar te maken :: - weersv erschijnselen die wel of juist niet met klimaat(v erandering) te maken hebben - trekv ogels die v roeger terugkeren uit de ov erwinteringsgebieden en daardoor hier problemen ondervinden - f ruit en kruiden die een goede aanleiding v ormen om seizoens- en gebiedseigen teelten te promoten - koeien en v eeteelt en vleeseten, die een grote impact hebben op het klimaat - trein- of bus- of f ietsgebruik, die onze ecologische v oetaf druk f link verminderen en zorgen v oor minder CO2-uitstoot dan auto of vliegtuig.
uur: 14.00u - 17.00u Locatie: Smeetshof Weerterweg, Bocholt
Door tussenk omst van de Provi nci e Li mbug kunnen we deze kli maatwandeli ng grati s aanbi eden!
20
Kalender 2017— deel 1 voorjaar Knip mij uit en plak me in je kalender Activiteitenkalender
14
Vrijdag April
Het Bos door de Ogen van... De kinderen, vanaf 7 jaar, zetten tijdens deze wandeling telkens een ander masker op. Ze kruipen in de rol van kunstenaar, hond, boom, pissebed, boswachter… Zo bekijken ze het bos telkens door andere ogen. Ze observeren het bos, leven zich in, gebruiken hun f antasie en creativ iteit. Ze ontdekken verbanden tussen de bosbewoners, het belang v an het bos als leefruimte voor planten en dieren en het nut v an het bos v oor de mens. Uur : 14.00u
28
Locatie : Neerpelt, parking Toren Kolisbos
Graag v ooraf inschrijv en !
Gratis voor kinderen !
Vol wa ssen ni et-leden betalen 5€. Ter plaatse li d worden kan ook,
Zondag Mei
Bijen– en vlinderfeest in het park. Wat is er met de bijen aan de hand? Waarom is bestuiving voor bijen zo belangrijk? Wat kunnen we doen in onze tuinen voor bijen en vlinders? Voor groot en klein !!! Wat is er allemaal te doen? Tuinarchitect Bolster voor natuurlijke tuinen, met v erkoop van bijen– en vlinderplanten Natuurpunt met verkoop v an zoekkaarten, insectenhotels, natuurboeken, zaden.. Velt met info over gifvrij tuinieren en ecologische hulpmiddeltjes Imker met info over honingbijen, honingwijn Werkgroep Isis met educatiev e inf o ov er bijen en v linders. De kinderen kunnen o.a. een hotelletje maken voor wilde bijen, een kaars rollen van echte bijenwas, zich laten grimeren met een bij of een vlinder op de wang en er is een v ertelhoekje voor de kleuters met een v linderverhaaltje.
uur: 14:00 uur Locatie: Poorthuis Zuiderv est 2a, Peer
Organisatie :
s! i t Gr a
!!
21
Kalender 2017— deel 1 voorjaar Knip mij uit en plak me in je kalender Activiteitenkalender
4
Zondag Juni
Regenboogpad Zintuigentocht v oor gezinnen met kinderen van 4 tot 7 jaar. Per ongeluk heeft de trol de kleuren van de regenboog stuk gemaakt. Door samen te w erken, gaan w e de kleuren terugtov eren en ondertussen leren ze ov er de wonderlijke wereld van de insecten. Daar gebruiken ze al hun zintuigen voor. Uur: 14.00u tot 16.00u Locatie: Opitterpark Opitter, Bree
7
Gratis voor kinderen ! Volwassen ni et-leden betalen 5€. Ter plaatse li d worden kan ook, voor 3€ ben j e li d voor 1 jaar.
Vrijdag Juli
Van Regenworm tot Radijs De kinderen en hun (groot)ouders voeren plezante opdrachten uit en ontdekken waarom die kriebeldier-tjes zo belangrijk zijn, niet alleen in de natuur maar ook voor de mens. Uur: 14.00u tot 16.00u Locatie: Parking De Bever, Achel Bev erbekerdijk 50, Hamont-Achel
Gratis voor kinderen ! Volwassen ni et-leden betalen 5€. Ter plaatse li d worden kan ook, voor 3€ ben j e li d voor 1 jaar.
22
Kalender 2017— deel 1 voorjaar Knip mij uit en plak me in je kalender Activiteitenkalender
30
Zondag Juli
Insectenwandeling Insecten zijn bij de meeste mensen volslagen onbekend, hoewel ze veruit de grootste diergroep ter wereld v ormen. Onze kennismaking met de insectenwereld beperkt zich meestal tot het bewonderen van de schoonheid van de vlinder en het wrijv en ov er de plaats waar een mug gestoken heeft. Gids Guido neemt je mee op insectenwandeling en geeft antwoord op al jou vragen.
Gratis voor kinderen !
Volwassen ni et-leden betalen 5€. Ter plaatse li d worden kan ook, voor 3 € ben j e li d voor 1 jaar.
Graag v ooraf inschrijv en ! uur: 14.00u Locatie: Warmbeekvallei Hamont-Achel Start aan het Venlokaal De Eilandjes z/n , Hamont-Achel
Augustus 24 Donderdag
Waterdiertjes vangen en determineren Gebruik je ogen, oren en handen om de natuur te ontdekken. Gewapend met schepnetjes, loeppotten en zoekkaarten gaan we op jacht naar alles wat er leeft in en om het water.
Gratis voor kinderen !
Volwassen ni et-leden betalen 5€. Ter plaatse li d worden kan ook, voor 3 € ben j e li d voor 1 jaar. Uur: doorlopend tussen 13.30u en 16.30u Locatie: Luysmolen Bocholt Luysenweg 2, Bocholt
23
5.2.0/1-38/837
Socio-cultureel tijdschrift Vzw Werkgroep Isis Dorpsstraat 8 bus 1 3990 Peer Meer inf o en contact www.werkgroepisis.be Jaargang 46 nr.1 Datum v an uitgifte: 23/01/2017 Toelatingsnummer: 5.2.0/1-38/837 Af giftekantoor: 3990 Peer
V.u. J.-P. Sleurs, Oude weg 24, 3930 Hamont-Achel