Natuur%20en%20milieu%202014%20herfst by Werkgroep Isis Vzw

Herfstnummer 2014

Natuur & Milieu

Milieu-informatie

Natuur & Milieu is het tijdschrift van Werkgroep Isis en verschijnt driemaandelijks op 31 maart, 30 juni, 30 september en 31 december.

NME—Centrum Dorpsstraat 8 bus 1 3990 Peer (Grote-Brogel) maandag tot vrijdag: 08.00u -12.00u In de namiddag: op afspraak

Zetel en administratie Werkgroep Isis vzw (secretariaat) Dorpsstraat 8 bus 1 3990 Peer tel. 011/63.37.05 werkgroep.isis@scarlet.be www.werkgroepisis.be

Erkenning Werkgroep Isis vzw is een regionale natuur- en milieuvereniging erkend door de Vlaamse Overheid en aangesloten bij de Bond Beter Leefmilieu Vlaanderen en de Limburgse Milieukoepel. Werkgroep Isis is werkzaam in Noord-Limburg in de gemeenten Peer, Hechtel-Eksel, Bree, Meeuwen-Gruitrode, Kinrooi, Neerpelt, Overpelt, Hamont-Achel, Lommel en Bocholt en is actief op het vlak van natuurbeheer, natuurbehoud en natuureducatie.

Lidmaatschap en giften Alleen door het uitbouwen van een voldoende brede basis zijn we bij machte de strijd tegen de continue achteruitgang van ons leefmilieu verder te zetten. Wij rekenen daarom op u, en danken u van harte voor uw trouwe steun. Lidmaatschap wordt verkregen door storting van een vrije bijdrage (minimaal 3 € per lid) op rekening BE40 4542 0739 5163 ten name van Werkgroep Isis vzw. Giften vanaf 40 € zijn fiscaal aftrekbaar. Een fiscaal attest wordt u in het begin van 2013 toegestuurd. De storting van de giften en van het lidmaatschap mogen tezamen gebeuren, mits vermelding op het overschrijvingsbewijs.

Standpunten en meningen met naamvermelding in dit nummer, zijn niet noodzakelijk die van Werkgroep Isis vzw. Gehele of gedeeltelijke overname van artikels uit dit tijdschrift is toegelaten mits bronvermelding.

Inhoudsopgave Colofon

Inhoud

Editoriaal

Educatieve wandeling : People-Planet-Profit

Hihgtech op bedrijf en onderweg !

Educatie

Verslag Kriebeldiertjes in en rond het water

Documentatiecentrum

Activiteitenkalender

Winterwandeling Week van het Bos Aanbod voor groepen/verenigingen

Editoriaal Te midden van alle bezorgdheid over het mogelijke uitvallen van de elektriciteit (zgn. blackouts) tijdens de winter, was het te verwachten dat er weer stemmen zouden opgaan om nog eens een nieuwe kerncentrale te bouwen in Vlaanderen. Omdat de bouw van een nieuwe kerncentrale ongeveer vijf jaar duurt, kan dat echter geen oplossing zijn voor een acuut probleem. Daarnaast is het bouwen van een nieuwe kerncentrale een onmogelijke last voor het overheidsbudget, hetgeen in een tijd van besparing geen optie zou mogen zijn. Bovendien kosten nieuwe kerncentrales in werkelijkheid altijd veel meer dan hetgeen er aanvankelijk voor wordt begroot. Nieuwe investeringen in kernenergie zijn ook een rem op de ontwikkeling van alternatieve energiebronnen, waardoor de echte lange-termijn-oplossingen steeds verder naar de toekomst worden verschoven. En tenslotte blijft kernenergie een onflexibele energiebron, want de productie verminderen of stilleggen op dagen dat er veel energieaanbod is van zonne- of windenergie, blijkt niet te kunnen. En dan spreken we nog niet over de onomkeerbare gevolgen als er iets mis gaat. Wegens de enorme problemen door de klimaatverandering, zijn de fossiele brandstoffen uiteraard ook geen enkele optie. Hoogstens vormen de biomassacentrales en de gascentrales daarop een tijdelijke uitzondering. Maar ook daarbij blijken particuliere belangen nog dikwijls voor te gaan op het algemeen belang en heeft elke drukkingsgroep zo zijn eigen agenda. Voor een keer wil ik hier graag een citaat van Yves Desmet uit De Morgen aanhalen: “Maar we negeren dat we ons ondertussen overgeleverd hebben aan een nieuwe heilsleer, die zich als een neutrale feitelijkheid heeft vermomd: die van de vrije markt, de hebzucht en de onbeperkte groei, die ons het recht zou geven om deze planeet tot de rand van haar mogelijkheden te jagen.” Dat kan natuurlijk tellen in een tijd dat de gewone burgers zogenaamd boven hun stand hebben geleefd en dat de grootbanken dat bijvoorbeeld niet zouden hebben gedaan. Dezelfde burgers worden nu op de verhoogde staatsschuld afgerekend. En hoewel er door de verdere automatisering in werkelijkheid maar werk is voor een derde van de voor de arbeidsmarkt beschikbare bevolking, wordt het overige gedeelte financieel in de hoek gedreven. Tja, laat de conservatieven onder ons het dan maar oplossen, want daar heeft een groot gedeelte van de bevolking dan - blijkbaar uit wrok over de gang van zaken - toch voor gekozen. En over enkele jaren zullen we dan wel zien hoe dat gedeelte tegen het “eigen belang” heeft gestemd. Het is natuurlijk niet de bedoeling om te polariseren, want dat kan de zaak nog verergeren. Maar toch vraag je je bij dit alles wel eens af: en je eigen mening zeggen, hoelang mag dat dan nog? J.-P. Sleurs

Educatieve wandeling : People-planet-profit Tijdens een wandeling in natuurgebied Mullemerbemden en ’t Hoksent wordt tijdens verschillende haltes informatie gegeven over “hoe we bewust en actief een beleid nodig hebben om tot een duurzame maatschappij te komen”. Plaats: Milieuklas achter kringwinkel Peer Doelstellingen: - Begrippen overbrengen:  people-planet-profit  kringlopen sluiten  ecosysteemdiensten  consuminderen  fairtrade voor landbouwproducten uit het globale zuiden en van hier Gedragsverandering:  We kunnen duurzamere keuzes maken als consument, en we kunnen dit elke dag doen en andere mensen inspireren  We kunnen kritisch nadenken over communicatie rond eco: is de bijdrage aan het milieu reëel of is het “green washing” vanuit commerciële belangen?  Grote maatschappelijke verandering kan niet van bovenaf komen ( politiek) als er geen vraag is van onderaf (wij allemaal dus) Aanvang: people-planet-profit – link met klimaatopwarming Gids Marc Van Roy geeft het algemene kader van people-planet-profit om het begrip duurzaamheid uit te leggen. Marc aan het woord:

Tijdens deze wandeling door het mooie natuurgebied Mullemerbemden willen we jullie een aantal voorbeelden tonen van duurzame ontwikkeling. Duurzaamheid, de Zuid-Afrikanen hebben daar een mooi woord voor nl. “volhoudbaarheid”. Om deze volhoudbaarheid in onze manier van leven te bekomen is het belangrijk dat er 3 dingen in evenwicht zijn nl: 1 Mensen ( People): welzijn, sociale rechtvaardigheid, gezondheid 2 Aarde (Planet): milieu, grondstoffen, klimaat 3 Winst (Profit): winst, de portemonnee Concreet. Vb AARDE; Als iedereen zou consumeren als de westerling dan hebben we de grondstoffen van 3 aardbollen nodig… terwijl er maar 1 is. Dit gaat dus ten koste van de welvaart van bepaalde mensen op de wereld en geeft grote winsten voor anderen. Vermits er nu geen evenwicht is, zal dit systeem niet volhoudbaar zijn op lange termijn. Om duurzaamheid of volhoudbaarheid te bekomen is het nodig dat deze 3 elementen in evenwicht zijn, of omgekeerd, als deze 3 elementen niet in evenwicht zijn dan is een systeem niet duurzaam of volhoudbaar en krijgen we nevenverschijnselen zoals de klimaatverandering.

Educatieve wandeling : People-planet-profit Om onze welvaart op peil te houden is er dus een omvorming nodig om naar een evenwicht tussen de 3 P’s te komen, deze omvorming wordt ook wel eens transitie genoemd. Die volhoudbaarheid kunnen we bekomen door enerzijds technologische oplossingen en anderzijds door matigen. Een voorbeeld van technologische oplossingen: bv elektriciteit uit zonne-energie i.p.v. steenkool. Umicore’s activiteiten bestaan o.a. uit het recycling edele metalen uit oude GSM’s en accu’s. Geen gek idee, want in een kilo GSM’s zit meer goud dan in een kilo gouderts Voorbeeld van te matigen in consumptie of consuminderen is bv kraantjeswater drinken i.p.v. flessenwater. Kraantjeswater wordt 24u op 24u onmiddellijk bij jou huis geleverd aan een kostprijs die tot 1000 keer lager ligt dan wanneer je water haalt in de winkel. Wat we tijdens de wandeling willen aantonen is dat er op dit moment al concrete zaken gebeuren om naar een evenwicht te gaan en die willen we jullie graag laten zien.” Halte 1: aan de waterzuivering: fosfaat als grondstof, fosfaatwinning uit slib, warmtewinning uit afvalwater Gids Jaak licht toe dat het bezinksel van klassieke waterzuiveringstations wordt ingezameld door grotere verwerkingsinstallaties die uit het bezinksel fosfaten recupereren. Fosfaten zijn slechts vindbaar op een paar plaatsen op Aarde en zullen binnenkort uitgeput zijn. Mensen beseffen te weinig hoe eindig onze grondstoffen zijn. Aan de ene kant van de wereld delven we fosfaten om kunstmeststoffen te maken, aan de andere kant van de wereld dienen deze meststoffen om op grote schaal landbouw mogelijk te maken. Jarenlang hebben we fosfaten laten verloren gaan als afval. Nu we inzien dat fosfaten een eindige grondstof zijn, beseffen we dat we fosfaten moet recupereren en niet langer als afval verloren mogen laten gaan. Dit is een concreet voorbeeld hoe we door kringlopen te sluiten, grondstoffen herwinnen.

Verder vertelt Jaak dat de riolering van de toekomst ook zal dienen om energie op te wekken. Veel afvalwater dat geloosd wordt, is immers warm water. Uit het afvalwater zal energie opgewekt worden, zelfs meer energie dan nodig is om het water te zuiveren. Kringlopen kunnen dus op meerdere manieren gesloten worden, en telkens is er een bonus voor het milieu, naast een profit voor de people.

Educatieve wandeling : People-planet-profit Halte 2: aan de Dommel: ecosysteemdiensten – hermeandere Dommel – water bufferen Een gedeelte van Mullemerbemden wordt heringericht. De Dommel zal binnenkort weer meanderen, en het natuurgebied zal meer water kunnen vasthouden. Dit voorbeeld illustreert het begrip ‘ecosysteem’diensten. Deze diensten die de natuur ons gratis levert, zijn lange tijd onderschat en miskend geweest. Vaak hebben we dure installaties gebouwd om diensten te vervangen die de natuur ons gratis levert. Deze installaties moeten ook onderhouden worden, de natuur levert de dienst telkens opnieuw, gratis. Om een duurzame wereld te bekomen, moeten we op grote schaal kringlopen gaan sluiten. Een veel gebruikt model is Reduce-Reuse-Recycle, een model dat elk bedrijf, elke overheid en elke consument kan gebruiken om zijn ecologische voetafdruk te verkleinen. Het uitgebreidere model ziet u hieronder; de 2 aspecten Recovery en Landfill zijn eerder opdrachten voor industrie en overheid omdat ze grotere installaties behoeven. Recovery is in halte 1 aan bod gekomen bij het winnen van energie uit warm afvalwater. Halte 3: aan opgeschoten houtkanten Deel 3.1: hernieuwbare energie uit hout uit houtkantenbeheer Gids Kristine Zels licht het project ‘Energie uit houtkanten’ toe. Dit project kent nu zijn pilootfase in Bocholt maar wordt al op verschillende plaatsen toegepast in Normandië, Oostenrijk en Nederland. Hagen, houtkanten en knotbomen hebben historisch gezien meerdere nuttige functies vervuld voor de mens: hout voor ovens, hout voor de bouw, hout voor geriefhout, compost, wind- en regenscherm voor gewassen, schaduw voor vee, binnen of buitenhouden van vee. Zolang de mens in een kleinschalig landbouwmodel leefde, werden de hagen en houtkanten dan ook goed onderhouden.

Educatieve wandeling : People-planet-profit

Hagen

Houtkanten / Houtwallen

Knotbomen

Met de schaalvergroting van de landbouw, de vervanging van hagen en houtkanten door prikkeldraad, de vervanging van hout als brandstof door olie/gas/elektriciteit, was het economisch niet meer interessant om houtkanten te onderhouden. Ondertussen zijn deze houtkanten 20, 30 of 40 jaar niet meer gekapt en zijn het eigenlijk lintvormige bossen geworden. In Bocholt brengt men via een coöperatieve en in samenwerking met voldoende landbouwers bijna 100 km houtkanten opnieuw in beheer. Ook de gemeente Bocholt zelf is eigenaar van 70 km houtkanten en brengt dit hele potentieel in het project. De houtsnippers die men wint, worden gebruikt in een houtsnipperoven om een school mee te verwarmen. Er bestaan ook installaties om meerdere huizen op aan te sluiten, dit model werkt al in het buitenland ipv elk huis een individuele stookinstallatie te geven is samen werken veel effectiever. Via een overkoepelend systeem stuurt de coöperatieve aan welke landbouwer welke stukken kapt. Eigenlijk kunnen we beter spreken over ‘oogsten’ want deze houtteelt vormt een aanvullend stuk inkomen voor landbouwers.

Educatieve wandeling : People-planet-profit Alle dingen/diensten die de mens nodig heeft, kunnen we onderbrengen in 5 functies: Food, Fuel, Fiber, Flower, Feel Good. Naast het hout voor houtsnippers, de functie Fuel, worden aak de andere functies gerealiseerd. Via het overkoepelend systeem zal men ook bepaalde bomen laten uitgroeien tot volwassen exemplaren die verkocht worden als timmerhout. Dit onderbouwt mee het financiële model. Dit staat voor Fiber. Houtkanten bieden schuil- en nestgelegenheid aan tal van wilde solitaire bijen en insecten die een cruciale rol spelen in de bestuiving van landbouwgewassen. Ook de windschermfunctie dient opnieuw gevaloriseerd te worden en kan een meerwaarde opleveren in de teelt van granen en groenten. Dit is het aspect Food. Door de houtkanten opnieuw in beheer te nemen en de kringloop te sluiten, verkrijgt men bovendien een bonus voor het milieu. De natuurwaarde is interessanter in een landschap waar ‘successieve’ houtkanten meer diversiteit leveren aan planten en dieren. Houtkanten die 1 jaar opgeschoten zijn, of 5 jaar of 10 jaar leveren een hogere biodiversiteit. Vele kleine soorten vogels hebben lagere ondergroei nodig of braamstruwelen om te nestelen of te fourageren. Insecten profiteren van verschillen in licht/schaduw, nat/ droog. Dit is de functie Flower, wat symbool staat voor Biodiversiteit. Onze voorouders waren niet bewust bezig met Feel Good, of het bewust creëren van een divers en interessant landschap. Dit was een toevallige bijkomstigheid, maar in ons verstedelijkt Vlaanderen oefent een kleinschalig en gevarieerd landschap een aantrekkingskracht uit op wandelaars, fietsers en natuurliefhebbers voor zachte recreatie. Eventueel zullen bepaalde landbouwers en horecazaken hierop inspelen. Deel 3.2: niet- hernieuwbare energie uit steenkoolgas en de risico’s van de steenkoolgaswinning Om aan te geven hoe misleidend het CO² verhaal gebruikt kan worden om bepaalde technieken als ‘groen’ te verkopen, geven we het voorbeeld van steenkoolgaswinning. Aardgas geeft minder CO² af bij de verbranding dan steenkoolgas, dat stuk klopt. Om aardgas te winnen uit steenkoollagen gebruikt de industrie technieken die op diverse vlakken vervuiling veroorzaken :



massa’s vervuild water: dit water opgepompt uit steekkoollagen is vervuild met zware metalen en misschien met radioactieve deeltjes, dat weet men nog niet. Eigenlijk kan je dit geen water meer noemen, maar chemisch afval. Een techniek om dit afvalwater te zuiveren is te duur om te worden toegepast. Vervuild water zou men daarom laten verdampen in grote bekkens, ervaringen in het buitenland tonen aan dat er altijd lekken zijn en zo komt vervuild water terecht in beken. De chemische bestanddelen zouden desastreus kunnen zijn voor het waterleven. Dus ook gemeenten die niet direct met boortorens te maken krijgen en stroomafwaarts liggen, zijn betrokken partij. Lekkages zullen chemicaliën laten verdwalen in het milieu en dit treft alle gemeentes stroomafwaarts.

Educatieve wandeling : People-planet-profit Of men wil het vervuild water dumpen in de Noordzee, de investeerders zouden hiervan gewag gemaakt hebben.

 

De boortorens maken veel lawaai



Bij de winning van aardgas zal ook methaangas ontsnappen. Ook lang na de ontginning, zal er nog altijd methaangas ontsnappen. Dit methaangas is 23 à 25 keer schadelijker dan CO²! Wie het effect van methaan mee telt in het effect op klimaatopwarming, merkt dat het winst op CO² vlak teniet wordt gedaan door de methaanuitstoot.

De opbouw van de boortoren en de aan- en afvoer van materialen zullen extra wegen vergen, pijpleidingen, zwaar vrachtvervoer. Dus de woonkwaliteit rond boortorens zou verslechteren. Het aantal boortorens dat nodig is voor een economisch rendabel model mag niet onderschat worden, het zullen er enkele 100-den zijn.

Als men de klimaatopwarming beperkt willen houden tot +2°C, mogen we 2/3 van de klassieke fossiele brandstoffen NIET gebruiken. Dus nieuwe onconventionele bronnen zoeken is een onnodig traject. Zelfs het budget dat men besteed aan het studiewerk, is dom besteed en zou beter besteed worden aan echte hernieuwbare energie. Steenkoolgas een groene energie noemen, is een achterhaald idee. Halte 4: kraantjeswater promoten - het effect van klimaatopwarming op mezen Na de uitleg over hernieuwbare energie uit houtkanten trekken we een heel eind verder en wijken we af van het gekende bewegwijzerde wandelpad. We volgen een wilder stuk naast de Dommel, een plaats waar geregeld de ijsvogel waargenomen wordt. De uitnodiging om dit stuk in stilte af te leggen en te luisteren naar de natuur, kent niet zoveel bijval. Blijkbaar kunnen de deelnemers niet wachten om tijdens het wandelen druk te discussiëren over de informatie die verstrekt werd. Ook plezant natuurlijk. Na de meander van de Dommel te volgen, steken we een oud hooiland over, de grassen en kruiden komen tot aan onze kin. Op dit veld werd de vuurvlinder vorig jaar waargenomen, nu vinden we wel verschillende rupsen van de dagpauwoog op de waardplant grote brandnetel. Na dit warme en stoffige stuk, verwelkomen Marc en Marina de ondertussen dorstige wandelaars op een

Educatieve wandeling : People-planet-profit proeverij van â&#x20AC;Ś water. Kraantjeswater wordt vergeleken met 2 soorten flessenwater, blind natuurlijk. Direct een gezellige bedoening daar in het bos, met bekers, karaffen en formuliertjes om het lekkerste water te vinden. De uitslag spreekt boekdelen: elk van de 3 waters wordt beoordeeld als het lekkerste. Gids Marc legt uit dat flessenwater veel duurder is, niet alleen in kostprijs per liter, maar ook als milieukost. Denk maar aan de vele kilometers die nodig zijn om water naar groothandel, naar de winkel en naar huis te brengen. Denk maar aan de plastic die nodig is om het water te bottelen, om de 6-packs te maken. Denk maar aan de energie om die plastic weer te recycleren. Tijdens de proeverij vertelt gids Kristine nog over het effect van de klimaatopwarming op mezen. Normaal zit het broedseizoen van vogels zo in mekaar dat ze grote jongen hebben op het moment dat er een piek is in voedselaanbod. Bij meesjes zoals de Koolmees zijn dat vaak rupsen. Deze rupsen leven op de zomereik. Zomereik loopt steeds vroeger uit (op 40 jaar tijd 10 dagen). Rupsen van de erg algemene Kleine Wintervlinder (een nachtvlinder die vooral in de vroege winter vliegt) eten van de jonge blaadjes. Het uitkomen van hun eitjes wordt aangestuurd door de temperatuur; ze komen nu soms al uit als de blaadjes nog in de knop zitten. Het broeden bij Koolmezen daarentegen wordt vooral aangestuurd door het lengen van de dagen en in mindere mate door de temperatuur. Gevolg: in een extra zacht voorjaar hebben de mezen jongen op het moment dat veel van de rupsen al verpopt zijn, de piek van rupsen valt niet meer samen met het stadium van grote jongen bij Koolmees. Concreet betekent dit dat de rupsen 10 dagen te vroeg zijn t.o.v. het moment dat de mezen deze eiwitrijke voeding het hardst nodig hebben. Veel jongen sterven daardoor in het nest en ook de volwassen vogels hebben lagere overlevingskansen. Halte 5: duurzamere landbouw

Gids Jaak Weltens legt uit hoe ook de landbouwers manieren zoeken om duurzamer te werken. De voorbeelden betreffen telkens runderen, niet toevallig omdat de methaan-uitstoot van runderen een belangrijke oorzaak is van klimaatopwarming. In tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt, komt de methaanuitstoot vooral via de ademhaling. Dus aan de voorkant is het te doen, niet aan de achterkant.

Deze onderwerpen werden al uitgebreid behandeld in het zomernummer 2014 van Natuur en Milieu, zie blz. 7-14.

Educatieve wandeling : People-planet-profit 5.1. melk koelen dankzij warmteterugwinning uit melk Melk van een koe heeft dezelfde temperatuur als de koe, 35°C, nogal evident. Om de kwaliteit van de melk optimaal te houden, dient de melk snel gekoeld te worden tot 4°C. Door een warmtewisselaar gebruikt men de warmte uit de melk, precies om de melk te koelen. Een fantastische hernieuwbare energiebron: 1000 liter melk levert 13.100 kWh! I.p.v. warmte verloren te laten gaan, wordt de warmte ter plaatse herwonnen. 5.2. energie winnen uit de methaanuitstoot van koeien. Met een mestvergistingsinstallatie wint een landbouwer energie uit de mest van zijn runderstapel. 2 jaar geleden ontwikkelden 2 ingenieurs een ‘pocket’vergistingsinstallatie die bereikbaar is voor landbouwers, hun bedrijf noemt nu Biolectric. Na 1 jaar proefdraaien, werd het systeem op de markt gebracht en er werken nu 12 installaties in België. De mest van runderen wordt opgevangen in een grote ‘zak’, deze zak ligt in een kuil en is omgeven door een aarden wal. Onder invloed van bacteriën ontwikkelt in de zak CO²-gas en methaangas. Met dit gas wordt via een motor warmte opgewekt en elektriciteit. De warmte wordt gebruikt in de zak waar de temperatuur tussen de 37°C à 44°C moet gehouden worden om de vergisting op peil te houden. De elektriciteit wordt gebruikt voor de voltautomatische melkinstallatie, zo’n 80% van de energiebehoefte van het landbouwbedrijf wordt nu opgewekt dmv eigen mest. Ook weer een voorbeeld van het sluiten van kringlopen: de mens kan intensief vee houden, met een economische profit onder vorm van energie, en met een bonus voor de planet/het milieu omdat methaan wordt omgezet naar CO² die door nieuwe vegetatie wordt opgenomen. 5.3. Door voeding de methaanuitstoot beperken

Er zijn experimenten om runderen dmv hun voeding minder methaan te laten uitstoten.

Educatieve wandeling : People-planet-profit

Halte 6: actie georganiseerd door de Jeugdraad Roel Luits, voorzitter van de Jeugdraad, licht toe hoe de jeugdraad alle jeugdverenigingen mobiliseert om tijdens de werking te consuminderen ( spaghetti maken zonder vlees, activiteit zonder licht, verwarming minder zetten), te recycleren ( kippen mee pakken op kamp om de voedselresten weg te werken) en te sensibiliseren ( pleinspelen omvormen rond zwerfafval ) Alle jeugdverenigingen worden uitgedaagd om in een jaar tijd twaalf duurzame activiteiten te organiseren. Wie daar in slaagt, krijgt een mini-recyclagepark. Roel deelt de folder uit die ze gemaakt hebben om de actie bekend te maken bij de leidingen. Het project zal ook te volgen zijn op de facebookpagina van ‘Jeugdraad Peer’, omdat dit de verenigingen onderling enthousiasmeert om extra activiteiten te doen. Halte 7: het project ‘Verliefd op vlinders en bijen’ van de Milieu- en natuurraad Peer Kristine licht het belang van solitaire wilde bijen uit voor de bevruchting van voedselgewassen. Samen met de hommels bestuiven bijen meer dan 70 procent van de landbouwgewassen waarvan wij afhankelijk zijn voor ons voedsel. Hierbij dienen we niet alleen te denken aan de honingbijen die we kennen van de imkers, maar ook aan de solitaire wilde bijen. Vele mensen zijn niet op de hoogte over het belang van bijen en hun functie in het grote ecosysteem van voedselproductie. Vlinders worden mee betrokken in het project, omdat ze een groot publiek aanspreken en aaibaarder zijn als mascotte voor de campagne. 1 van de deelnemers wist te vertellen dat in haar tuin een parelmoervlinder zat. De MiNa-raad wil de gemeente, bedrijven, particulieren, scholen, … mobiliseren om bijen vlindervriendelijke planten, heesters en bomen aan te planten en om het gebruik van gif te vermijden. Kristine doet een oproep aan de deelnemers van de wandeling om de werkgroep hierrond te vervoegen. Tijdens de uitleg krijgen de deelnemers een broodhapje met voorjaarshoning, gewonnen door een Peerse imker. Halte 8: land geschikt voor landbouw – de impact van vlees Op het eindpunt illustreert gids Marc aan de hand van een appel hoe weinig land beschikbaar is voor landbouw. De appel staat symbool voor de Aarde. De deelnemers worden in kleine groepjes verdeeld en elk groepje krijgt een appel en een mesje. De gids snijdt stelselmatig partjes van de appel, de deelnemers bootsen de oefening na en ondervinden zo hoe schaars landbouwgrond is.

Educatieve wandeling : People-planet-profit

Stap 1: ¾ van de appel wordt weggesneden: dit is het wateroppervlakte van de aarde Stap 2: Van het overblijvende ¼ wordt weer ¾ weggesneden: dit ¾ is het aardoppervlakte dat onbruikbaar is voor landbouw: rotsig, te arme grond, bergen, … Stap 3: Van het overblijvende 1/32 wordt 78% ingezet voor veeteelt en de kweek van voeders van veeteelt. Samen met de enorme behoefte aan water om veevoeders op grote schaal te kweken, toont dit aan dat veeteelt een zeer groot deel van het potentieel op Aarde om producten voor menselijke voeding, opslorpt. De vleesconsumptie is de voorbije 100 jaar maar liefst vervijfvoudigd. De gemiddelde Belg verbruikte midden 19de eeuw zo’n 19 kg per jaar. In 2004 steeg dit tot 100 kg per jaar, in 2009 was het 90 kg per jaar, of 240 grs per dag per persoon. Vooral de consumptie van varkensvlees (van 25 naar 50 kg) en van gevogelte (van 4 naar 19 kg) is sterk toegenomen. In België is er een nieuw aanbeveling qua vleesgebruik. Om gezondheidsredenen is de aanbevolen hoeveelheid vlees maar 75 tot 100 g/persoon/dag.(1) Een heel verschil dus met de reële 240 grs. En verder vermeldt het rapport (1) inzake gezondheid: Een overmatige vleesconsumptie kan echter een nefaste weerslag op de persoonlijke gezondheid hebben. Door het hoge gehalte aan verzadigde vetten in vlees verhoogt het risico op overgewicht en op hart- en vaatziekten. De consumptie van rood vlees en bewerkte vleesproducten wordt bovendien beschouwd als "overtuigende of waarschijnlijke oorzaken van sommige kankers" (Wereld Kanker Onderzoek Fonds, 2007, p. 14). Vroeger was vlees een luxe voedingsproduct, dat was voorbehouden voor bijzondere gelegenheden en voor de meest welstellende gezinnen. Gelijklopend met de toename van de vleesconsumptie zijn de dierteeltmethoden veranderd. Van kleine veestapels, hoofdzakelijk bestemd voor eigen gebruik, schakelde men over naar grote teeltbedrijven met industriële methoden, gericht op de verkoop. bron: http://www.plan.be/websites

Educatieve wandeling : People-planet-profit Eén van de kenmerken van de industriële teelt is het gebruik van geconcentreerd voer, ontworpen om voor een grote en snelle groei te zorgen. De productie van die voedermiddelen en de teelt van dieren neemt vandaag de dag 78% van de landbouwgronden wereldwijd in beslag. De groei van de vleesconsumptie en de wijziging van de productiemethoden heeft de druk op het milieu doen toenemen. Volgens een rapport van het FAO stoot de dierteelt broeikasgassen uit die in CO2equivalenten grotere hoeveelheden vertegenwoordigen dan de uitstoot van de transportsector. Zo is het dus ook een hoofdoorzaak van de verloedering van de bodem en het water. (PLANET) Bovendien lijkt de te grote consumptie van vlees in de westerse landen bij te dragen aan de uitbreiding van beschavingsziekten zoals overgewicht en hart- en vaatziekten. (PEOPLE) Milieukwaliteit, eerbied voor de mensen- en werknemersrechten, gezondheid zijn stuk voor stuk domeinen waar de toename van de vleesconsumptie voor problemen zorgt. Beseffen we wel als consument hoe vaak we vleesproducten verbruiken? Als voorbeeld geeft de gids een dag waar we in de ochtend spek bakken, ’ s middags charcuterie gebruiken tussen de boterham en bij het avondmaal een royale portie vlees eten. Als we het nu eens hielden op 1 moment per dag met vleesconsumptie i.p.v. 2 of 3? Of we kunnen ons aansluiten bij de beweging om 1 of 2 dagen in de week vegetarisch te koken met seizoen-groenten uit eigen streek. Dan help je meteen ook de lokale (Belgische) landbouwers. Donderdag veggiedag is een beweging om bewust vlees te ‘consuminderen’. De gids vermeldt ook de organisatie Hartenboer, die lokaal geproduceerde groenten, fruit, zuivel, brood en vlees uit de korte-keten verkoopt. (www.hartenboer.be). Korte-keten staat voor lokale voeding met weinig kilometer rechtstreeks bij de consument krijgen; en meer contact tussen producent en consument. Dan legt de gids de link tussen bio landbouw en people/planet/profit : bio productie is zonder bestrijdingsmiddelen en kunstmatige meststoffen. Hierbij wint de planet, want het biologische evenwicht op het veld wordt behouden. Er is geen maximalisatie van de productie, maar door het evenwicht te behouden is de lange termijn doelstelling, een optimalisatie van de productie, op een volhoudbare manier. Tot slot nodigt gids Marc iedereen uit om positief en bewust naar duurzaamheid te streven. Het is belangrijk dat de beweging naar een duurzamere maatschappij van onderuit komt, vanuit de basis. En hoe meer mensen verantwoordelijkheid opnemen en hun omgeving inspireren om positieve verandering te zoeken, hoe beter. Na bijna 7 km en een pak informatie, trakteert de MiNaraad alle deelnemers nog op fruitsap van Oxfam. Een frisse afsluiter van een zomerse namiddag.

Verslag Kristine Zels, Bestuurslid en gids van Werkgroep Isis Voorzitster Mina-raad Peer

Hightech op bedrijf en onderweg !

20/07 Werkgroep Isis bezoekt melkveebedrijven Werken aan een tweede educatieve peiler. Natuur- en milieueducatie behoren tot de kerntaken van onze vereniging. Naar de schoolgaande jongeren toe loopt dit als een trein; getuige hierover de cijfers verschenen in het zomernummer van Natuur & Milieu. Recent geleden nam de beheerraad het besluit om ook de informatieve en educatieve werking naar volwassenen toe intenser ter harte te gaan nemen, aldus tegemoet komend aan de aanbevelingen van de subsidiërende overheid. Daartoe organiseerde de vereniging op 20 juli ll. een bezoek aan twee moderne melkveehouderijen in Overpelt. Deze activiteit was het verlengde en een toepassing op het artikel:” Melkveehouders grijpen de methaankoe bij de horens !”, eveneens verschenen in het zomernummer. Op deze - alle weerwensen vervullende - zondagvoormiddag mochten we een veertigtal belangstellenden verwelkomen. Mestvergisting en melkrobot wekten veel belangstelling op het bedrijf van de familie Theuwis, Schansstraat 88. Op dit bedrijf wordt de mest vergist. Het door dit proces ontstane methaan wordt als biogas verbrand en zo als uitstoot naar de atmosfeer vermeden. De geleverde energie is benutbare warmte en (groene) stroom.

Vergistingsinstallatie Robot aan het werk Aangespoord door gedoseerde krachtvoergave komen de koeien spontaan naar de melkrobot, de huidige melkbeurtfrequentie ligt op 2,8 beurten per dag; streefcijfer ligt op 3 x/d. Via de transponder aan de hals van de koe – haar elektronische identiteitskaart - wordt de passerende koe snel geïdentificeerd; data worden geregistreerd en opgeslagen. Deze “slimme halsband” opent naast melkmeting en krachtvoerverstrekking nog een aantal managementsmogelijkheden: o.a. separatie/routing, tocht- of bronstdetectie.

Hightech op bedrijf en onderweg ! Dhr.Sander Hoogstijns (Danone) verzorgde een demo-melkophaling ! Bij elke producent wordt er een individueel staal genomen door het automatisch bemonsteringsapparaat.

Ijsbak met melkmonsters

Deze stalen worden in een ijsbak op de vrachtwagen bewaard tot in de fabriek. Daar plaatst de chauffeur de stalen in de koelkast, waar ze door het melkcontrolecentrum (MCC) worden opgehaald. Van deze stalen kan elk daartoe bevoegd Melkmeter persoon de resultaten raadplegen op de website van het MCC. Tijdens het opzuigen van de melk registreert de boordcomputer onder meer: de boerderij -via GPS-positionering-, de hoeveelheid melk, de temperatuur en de totale hoeveelheid melk in de tankwagen. De chauffeur brengt het getankte volume van de boordcomputer over op de literkaart die in het tanklokaal van de boerderij hangt. In akkoord met de bedrijfsleider, kan de chauffeur ter ondersteuning ook de reiniging van de tank aanschakelen wanneer deze leeg is.

Aandachtspunten op het bedrijf van de familie Agten, Klaverstraat 30. â&#x2C6;&#x161; Streven naar een emissiearm voederrantsoen

Mais, gras, pulp, mineralen

Dit bedrijf verleent zijn actieve medewerking aan de zoektocht naar een voederrantsoen dat minder methaanuitstoot veroorzaakt. Het bedrijf wordt hierin bijgestaan door het melkverwerkend bedrijf Danone en verschillende gespecialiseerde hogescholen. Het is de bedoeling om in de toekomst de teelt van voedergewassen aan te passen aan de aanbevelingen die zullen volgen op resultaten van dit complexe en langlopende onderzoek.

â&#x2C6;&#x161; slimme halsband speurt tochtige koeien op Het tijdig drachtig krijgen van: zowel jonge vaarzen(pinken) als producerende koeien verzekert het op tijd kalven en vermijdt (te) lange tussenkalftijden.

Hightech op bedrijf en onderweg ! De transponder registreert de (bronstgebonden) bewegingen van het dier. Bij een bezoek aan drinkbak of melkstal /robot worden die gegevens via een antenne doorgezonden naar een besturingskast, verbonden met een verklikker. Bij abnormale activiteit van de koe gaat een rode lamp branden; deze informeert de veehouder die met een druk op de knop de dieren met verhoogde( of verlaagde) activiteit kan herkennen. √ Watervernevelaars zorg(d)en voor een aangename staltemperatuur op deze warme zomerdag. √ De koeien blijven ± 5 j productief, per jaar moeten er ± 30% vervangen worden, vandaar de intense zorg voor jongvee. √ De dagproductie ligt rond de 30 l, per lactatieperiode levert een koe ± 10 000 l melk. √ Aan het eind van de dracht staat een koe altijd een periode ‘droog’, alle energie gaat naar het groeiende kalf. √ De bedrijfsleider brengt het verplichte oormerk aan bij een max. 5 dagen oud kalf en expliceert de ondubbelzinnige traceerbaarheid van elk rund vanaf de geboorte tot de dood Oormerktang met weefselkoker (slacht), via het oormerk en het unieke weefselstaal (DNA) dat naar DGZ-(dieren gezondheidszorg) Vlaanderen moet gestuurd worden. Het weefselstaal van het doorboorde oor valt in een kokertje dat in de oormerktang zit. √ Zieke dieren worden zo weinig mogelijk geïsoleerd; het zijn kuddedieren. √ Gras wordt ’s avonds gemaaid, dan bevat het meer suiker. Sfeervolle afsluiting in de bedrijsloods. In de kraaknette en sfeervol aangeklede bedrijfsloods geeft Sander Hoogstijns tekst en uitleg bij de geprojecteerde Youtube –filmpjes die over dit ‘invivo -experiment’ verschenen zijn; de aanwezigen genieten ondertussen van een glaasje koele melk en een verfrissend yoghurtje door Danone aangeboden . Annemie Nouters van Werkgroep Isis bedankt de bedrijfsleiders en alle aanwezigen voor hun medewerking en belangstelling. De bedrijfsleiders en Sander worden door Annemie met een attentie vanwege Werkgroep Isis in de bloemetjes gezet. Omstreeks 13u eindigt deze, om 10u begonnen, sfeervolle, leerrijke en vormende bedrijfsexcursie.

Jaak Weltens Gids Werkgroep Isis

Educatie

Verslag Kriebeldiertjes in en rond het water

Op zondag 6 juli was het voor kinderen verzamelen geblazen aan De Watering in Lommel om kriebeldiertjes te zoeken in en rond het water. Ge誰nteresseerden, ouders en grootouders konden intussen een wandeling door De Watering maken die werd begeleid door een gids van Natuurpunt. Het werd een plezante namiddag met enthousiaste kinderen en volwassenen. Dankzij het enthousiaste geschep was de opbrengst groot en gevarieerd : waterschorpioenen, vlokreeftjes en ruggezwemmers, larven van juffers en libellen, bloedzuigers en poelslakken. Ook een aantal visjes be-

landden in de netten van de scheppers. De gevangen diertjes werden in een aquarium gezet en konden zo beter bestudeerd worden. Een microscoop maakte ook de kleinste vangsten de moeite waard. Ook de bodem rond De Watering werd aan een onderzoek onderworpen. De opbrengst was hier beduidend minder maar dat kon de pret niet drukken. Een kleine pad en een grote wijngaardslak, die werd ter plaatse werd omgedoopt tot 'Stella', ontsnapten niet aan het oog van de kinderen. De kriebeldiertjes konden zowel jong als oud bekoren.

Documentatiecentrum Recente aanwinsten

Deze publicaties kunnen worden uitgeleend of ter plaatse geraadpleegd.

Groen achter uw oren - Natuur, het vetste speelgoed op aarde / Auteurs: Bartel van Riet en De Tree Musketiers / Uitg. Van Halewyck - 192 p. Stel je voor: je staat in de speelgoedwinkel. Natuurlijk wil je graag alles. Maar uiteraard kan dat niet. En geef toe, verwende kinderen zijn ook maar niks. Voor ons is natuur het vetste speelgoed ooit, en dat is niet echt te koop in de winkel. Het verandert altijd, je probeert het te begrijpen, maar er zijn altijd weer dingen die toch een beetje anders zijn dan je had gedacht.

Het grote doeboek voor nieuwsgierige kinderen van 2 tot 6 jaar - De wereld om je heen ontdekken met boeiende proefjes en leerrijke spelletjes / Auteur: Andrea Kunze / Uitg. Deltas - 92 p. Kinderen van alle leeftijden zijn leergierig en willen graag de wereld om zich heen ontdekken. Met dit boek kunt u uw kind aanmoedigen om op ontdekking te gaan en zijn interesse aanwakkeren. Met de experimenten en activiteiten in dit boek leert uw kind zijn aandacht bij iets te houden, worden het waarnemingsvermogen en de motoriek gestimuleerd en de woordenschat uitgebreid.

Dieren in nesten in je tuin Bouw rond je huis een stukje diervriendelijk natuurgebied / Auteur Natuurpunt / Uitg. Borgerhoff en Lamberigts - 224 p. Door het beschermen van natuurgebieden hebben we de achteruitgang van de biodiversiteit al in belangrijke mate kunnen vertragen en voor de meest zeldzame soorten zelfs al kunnen stoppen. Een tuin kan natuurlijk nooit een natuurgebied vervangen, maar iedere tuin, hoe klein ook, kan mits een kleine inspanning natuurvriendelijk gemaakt worden. Ook jij kan zo plezier beleven aan de egel, de hommel en de sleedoorn die je tuin zullen opvrolijken.

Landschappen voor het leven Verleden, heden en toekomst van regionale landschappen in Vlaanderen en elders / Auteur: Johan Van Den Bosch / Uitg. Regionaal Landschap Kempen en Maasland 193 p. Regionale landschappen in Vlaanderen. Waar komen ze vandaan? Hoe passen ze in het natuur- en landschapsbeleid? Waar staan ze vandaag en hoe verhouden ze zich tot Europese ontwikkelingen? En vooral: Waar kan het met die instrumenten voor een ge誰ntegreerd buitengebiedbeleid naartoe?

Praktische didactiek voor natuuronderwijs / Auteurs: Els de Vaan en Jos Marell / Uitg. Coutinho - 351 p. De centrale doelstelling voor natuuronderwijs op de basisschool is dat kinderen natuur, milieu en techniek op een actieve manier ontdekken. In de didactiek van dit vak gaan denken, doen en beleven, ofwel hoofd, hart en handen, samen. Als kinderen werken met 'echte' materialen, raken ze niet alleen betrokken bij het onderwerp, maar kunnen ze ook betekenisgericht en effectief leren.

Outdoor - Avontuurlijke buitenspelen / Auteurs: Jo Schofield en Fiona Danks / Uitg. Christofoor 159 p. De vrije natuur biedt vrijheid en eindeloos veel ruimte voor spannende en inspirerende ervaringen door haar vele mogelijkheden om de spieren te oefenen, de verbeelding op de proef te stellen, de geest uit te dagen, de creativiteit los te maken en nieuwe vaardigheden te leren. Dit boek is gericht op inspireren van kinderen van alle leeftijden, maar ook op ouders, leraren, jeugdleiders en iedereen die met kinderen werkt of speelt, om buiten plezier te hebben op allerlei plekken en onder alle weersomstandigheden.

Documentatiecentrum Bos en Weide - Mijn zaklampboek / Auteurs: Brigitte Hoffmann en Esther von Hacht / Uitg. De Lantaarn - 24 p. Met je zaklamp breng je allerlei bijzondere dieren die in bossen en weiden leven tevoorschijn. Verlicht de bedrukte foliebladzijden met je zaklamp en laat je verbazen: wie sluipt er 's nachts door het bos? Welk dier gebruikt werktuigen? En wie leven er onder de grond? Kleine waterdieren - Natuurgetrouwe en duidelijke illustraties / Auteurs: Nina Träger en Thomas Mûller / Uitg. Harlekijn - 54 p. Schep je wat water uit de sloot in een jampot, dan zul je verbaasd staan van het leven dat erin rondkrioelt. Neem je een vergrootglas erbij dan zie je nog veel meer. Deze natuurgetrouwe illustraties kunnen je helpen om te kijken wat je gevangen hebt. Knoppen - Bomen en struiken herkennen in de winter aan de hand van knoppen, twijgen en schors - Auteur en Uitg.: Inverde - 76 p. Dit handig zakboekje in de vorm van een waaier heeft tot doel 36 van de meest in België voorkomende bomen en struiken te leren herkennen in de winter. Deze handige gids komt van pas voor zowel de professional als de natuurliefhebber, jong en oud.

Likona Jaarboek 2012 - Nr. 22 - Auteur: Likona - Uit. Provinciaal Natuurcentrum 100 p. Dit 22ste jaarboek geeft de Limburgse Koepel voor Natuurstudiee (LIKONA)vrijwilligers, die van natuurstudie een passie hebben gemaakt, weer de kans om de rijkdom van de Limburgse natuur, maar ook de trends in Bosland neer te schrijven. We bieden een manifest voor de toekomst aan. Mensen maken milieuzorg op school - MOS in voorbeelden / Auteur en Uitg. Provinciaal Natuurcentrum - 53p. De beelden in dit MOSinspiratieboek tonen de grote diversiteit aan duurzame acties in Limburg. MOS in voorBEELDEN. Getuigenissen geven een gezicht aan de sterke schouders en het engagement achter het MOS -project. Mensen maken MOS. Invasieve exoten - Herkennen en bestrijden van nieuwe infectiebronnen / Auteurs: Emmanuel Ampe en Véronique Verwaest / Uitg. Vereniging Voor Openbaar Groen - 48 p. Exoten zijn soorten die door menselijk handelen buiten hun natuurlijk verspreidingsgebied gebracht zijn. Wanneer een exoot zich vestigt en explosief voortplant, kan die enorme schade veroorzaken. In dat geval spreken we van een invasieve exoot. Invasieve exoten kunnen een erg negatieve impact hebben op de biodiversiteit, maar ook op de economie en de volksgezondheid.

Activiteitenkalender

Zondag Oktober

Winterwandeling Hobos Beleef de winterse natuur in dit gebied met zijn bijzondere natuurlijke en cultuurhistorische waarden. De gids neemt je mee doorheen het gebied en doorheen de tijd. Tijdens de wandeling toont hij aan hoe veranderende sociale en economische verhoudingen dit unieke landschap vorm hebben gegeven. Deze wandeling is niet geschikt voor rolstoelgebruikers. Uur : 14u00 tot 16u00 Startplaats : Parking MS Centrum, Boemerangstraat, Overpelt

! Gratis

Voor meer informatie neem contact op met Bosland secretariaat op het nummer 011/74 24 78 of per mail info@bosland.be Deze wandeling werd georganiseerd door Bosland, in samenwerking met www.werkgroepisis.be

Zondag Oktober

Week van het Bos Een mooie namiddagactiviteit voor het hele gezin. Op het programma staan een begeleide fietstocht met terugblik naar de geschiedenis, een tentoonstelling, oude spelen en workshops. Uur Waar

: 13u30 tot 17u30 : Pijnven, Kiefhoekstraat, Hechtel-eksel

Activiteitenkalender Aanbod voor groepen/verenigingen Vegers voor vlinders Dat vegers of borstels vlinders kunnen helpen, klinkt bizar, maar toch is het waar. Op de heide leven diverse vlindersoorten, aangepast aan dit biotoop. Helaas wordt de heide overwoekerd door grassen en bomen. Bij de activiteit â&#x20AC;&#x2DC;Vegers voor vlindersâ&#x20AC;&#x2122; geeft een gids je meer uitleg over de heide van toen en van nu, over de heivlinder en diverse andere typische heidebewoners. Daarna steek je de handen uit de mouwen en het pijpenstrootje uit de grond. Met de wortels van het pijpenstrootje maakt iedere deelnemer een veger, net zoals de heideboeren het vroeger deden. Na afloop ben je een duurzame borstel rijker en is de heide een stukje gered Deze activiteit duurt een ganse dag en kan doorgaan in de periode juli tot en met oktober. Prijs: 90 euro of het aanbrengen van 20 nieuwe leden (lidgeld = 3 euro pp)

Stiltebelevingswandeling Stilte zijn we niet gewend. Je moet al een heel groot natuurgebied uitzoeken en er midden-in staan om geen verkeer of andere menselijke activiteiten te horen. Wat wordt er mogelijk als er stilte is? Door de stilte te beleven kunnen we onze zintuigen intenser ervaren. Verwondering en bewondering durven uiten. Heerlijk ontspannen !

Deze wandeling duurt ongeveer 2 uur en gaat door op een af te spreken locatie. Prijs : 50 euro of het aanbrengen van 15 nieuwe leden (lidgeld = 3 euro pp) Voor reservatie : telefonisch op 011/633.705 of via email educatie@werkgroepisis.be

5.2.0/1-38/837

Socio-cultureel tijdschrift Vzw Werkgroep Isis Dorpsstraat 8 bus 1 3990 Peer Meer info en contact www.werkgroepisis.be Verschijnt driemaandelijks Jaargang 43 nummer 3 Datum van uitgifte: 30 september 2014 Toelatingsnummer: 5.2.0/1-38/837 Afgiftekantoor: 3990 Peer

V.u. J.-P. Sleurs, Oude weg 24, 3930 Hamont-Achel