Natuur%20en%20milieu%202015%20lente by Werkgroep Isis Vzw

NatuurMilieu

Lentenummer 2015

Colofon Natuur & Milieu

Milieu-informatie

Natuur & Milieu is het tijdschrift van Werkgroep Isis en verschijnt driemaandelijks op 31 maart, 30 juni, 30 september en 31 december.

NME Centrum Dorpsstraat 8 bus 1 3990 Peer (Grote-Brogel) maandag tot vrijdag: 08.00u -12.00u In de namiddag: op afspraak

Zetel en administratie Werkgroep Isis vzw (secretariaat) Dorpsstraat 8 bus 1 3990 Peer tel. 011/63.37.05 secretariat@werkgroepisis.be www.werkgroepisis.be

Erkenning Werkgroep Isis vzw is een regionale natuur- en milieuvereniging erkend door de Vlaamse Overheid en aangesloten bij de Bond Beter Leefmilieu Vlaanderen en de Limburgse Milieukoepel. Werkgroep Isis is werkzaam in Noord-Limburg in de gemeenten Peer, Hechtel-Eksel, Bree, Meeuwen-Gruitrode, Kinrooi, Neerpelt, Overpelt, Hamont-Achel, Lommel en Bocholt en is actief op het vlak van natuurbeheer, natuurbehoud en natuureducatie.

Word lid 

Door storting van een vrije bijdrage (minimaal € 3 per lid) op rekening BE40 4542 0739 5163 van Werkgroep Isis vzw. BIC: KREDBEBB.

Giften ©Foto’s voorpagina: De leerlingen van BS ‘t Perenboompje uit Peer op de tentoonstelling en aanvullende namiddagactiviteit. Dankjewel meester Wim Vangansewinkel voor de prachtige foto’s!

Steun Werkgroep Isis in de strijd tegen de continue achteruitgang van ons leefmilieu. Stort een vrije gift op rekeningnummer BE40 45420739 5163 van Werkgroep Isis vzw, met vermelding ‘gift’. Giften vanaf € 40,00 zijn fiscaal aftrekbaar.

Standpunten en meningen met naamvermelding in dit nummer, zijn niet noodzakelijk die van Werkgroep Isis vzw. Gehele of gedeeltelijke overname van artikels uit dit tijdschrift is toegelaten mits bronvermelding.

Inhoud Colofon

Inhoud

Editoriaal

Nieuw project !

Houtkanten beleven

Alles begint bij de grond

Biodiversiteit

Educatie

Verslag tentoonstelling â&#x20AC;&#x2DC;kleur om te overlevenâ&#x20AC;&#x2122;

Kindernatuuratelier

Activiteitenkalender

Dag van de bezige bijen en de vrolijke vlinders Op stap in Bosland Aanbod voor groepen

Editoriaal

et Internationale Energie Agentschap (IEA) waarschuwt dat als we onze emissies niet onder controle krijgen voor het jaar 2017, een terugweg van een extreem gevaarlijke klimaatopwarming niet meer mogelijk is. We moeten dus nu onze leefwijze veranderen, ofwel zijn alle kansen voor onze kinderen en kleinkinderen bekeken. Dat de gemiddelde temperatuur op aarde binnen de 100 jaar met 2 graden zal stijgen is vrijwel zeker. Dat het 4 of zelfs 6 graden warmer zal worden, is echter steeds waarschijnlijker. En iedereen weet dat dit laatste catastrofale gevolgen zal hebben voor ons allemaal. Een temperatuurstijging van 6 graden heeft zoveel ontreddering en chaos tot gevolg, dat de huidige beschaving een einde neemt. Dat betekent dat klimaatverandering een existentiĂŤle crisis voor de menselijke soort is geworden.

Het is te laat om de klimaatverandering te stoppen, want ze is er al. En er komen steeds grotere rampen aan, zoals extreme hittegolven, wereldwijd slinkende voedselvoorraden, verlies van ecosystemen en afname van de biodiversiteit en een levensbedreigende verhoging van het zeepeil. Het enige waarvoor het nog niet te laat is, is om het ergste te voorkomen en om onszelf te veranderen, zodat we minder brutaal voor elkaar zullen zijn zodra de rampen toeslaan. Het is onwaarschijnlijk dat we 75 jaar geleden de handen in elkaar konden slaan om met succes het nazisme te bestrijden en dat we er nu niet in slagen om een ramp van nog grotere orde af te wenden. De wereldregeringen hebben meer dan twee decennia gepalaverd over het afwenden van klimaatwijzigingen, tijdens meer dan negentig officiĂŤle onderhandelingsbijeenkomsten. In die periode hebben ze gefaald om doelstellingen te halen en hebben ze beloftes gebroken. Meer dan 25 jaar wereldwijde klimaatconferenties hebben niets opgeleverd. En hoewel Europa zelf het ondertussen steeds beter doet, is de wereldwijde koolstofuitstoot met 60% toegenomen. Hoe meer we dus praten over de noodzaak om de uitstoot van broeikasgassen te reduceren, hoe meer ze toenemen.

Editoriaal En dat hebben we dan te danken aan de “conservatieve neanderthalers”. Door hun starre houding en door hun ondemocratische greep op de politiek via sponsoring en gelobby, slagen ze erin om elke sociale vooruitgang en vooruitgang op milieugebied blokkeren. En hun motivatie daarbij is dat ze denken dat de overheid hierdoor te veel macht zal krijgen. Want zo luidt de redenering: effectieve maatregelen om het klimaat onder controle te houden, kunnen alleen door een sterke overheid worden genomen. En waar die angst vandaan komt, is duidelijk. Want door hun invloed hebben deregulering en het inperken van de macht van de overheid sinds dertig jaar wereldwijd een grote opgang gemaakt. Die zogenaamde neoliberale ideologie is gebaseerd op de idee dat de markt voorrang dient te hebben op de overheid. De overheid zou haar bestaan enkel kunnen ontlenen aan de prestaties van de markt. Daarbij houdt men er echter geen rekening mee dat de markt ook niet kan bestaan zonder de overheid: denk maar aan het organiseren van onderwijs, het organiseren van het juridische apparaat om bijvoorbeeld het eigendomsrecht te beschermen en aan het investeren in infrastructuur. De tegenovergestelde ideologie, dat de overheid het fundament is van de economische organisatie, zien we bijvoorbeeld bij extreem-rechtse dictaturen en bij het communisme.

Maar daarnaast is er natuurlijk nog de idee van het evenwicht tussen markt en overheid: een relatie op basis van gelijkheid, waarbij beide elkaar in evenwicht houden en zelfs versterken. En net deze idee wordt jammer genoeg steeds meer verlaten. En zo komen we in een wereld terecht waarin het ene uiterste het andere uiterste oproept. Voltaire, één van de eerste voorvechters voor de mensenrechten, schreef het al omstreeks 1750: “Enkele van de

grootste zegeningen die wij de mensheid kunnen brengen is bijgeloof en fanatisme uitroeien en de machthebbers beletten degenen te vervolgen die anders denken.”

Jean-Pierre Sleurs Voorzitter Werkgroep Isis vzw

Nieuw project ! Houtkanten beleven Dit is een project dat Werkgroep Isis ontwikkeld heeft in opdracht van het Regionaal Landschap Lage Kempen en in samenwerking met Plattelandsklassen. Het project bestaat uit twee delen. Winterdeel De kinderen trekken het landschap in. Wat is een landschap? Wat is 'beleven'? Lijnen in het landschap, landschappen vroeger en nu, sporen in het landschap. Al deze aspecten komen aan bod. Daarna verplaatsen ze zich in een boer van vroeger, meten zijn akker en ervaren het nut van houtkanten. Vroeger was de houtkant de grens, een windscherm, een waterpomp en zorgde voor houtproductie. Maar wat betekenen houtkanten nu nog voor ons? Begrippen als biodiversiteit voor planten en dieren, klimaatproblemen, CO2neutraal, herbruikbare energie, landschapsenergie worden besproken. De kinderen begrijpen het op hun niveau en zoeken een oplossing! Ze oogsten mutsaarden in de houtkant. Ze oogsten de 'zon', om later hun broodje te bakken in de mobiele broodoven.

Zomerdeel De mobiele broodoven komt naar de school.



Er wordt een film getoond met de winteractiviteiten



Kinderen krijgen uitleg over soorten graan, meel, enz...



Leren brood kneden en bakken

Dit project is voor vierde, vijfde en zesde leerjaar. Wij verkiezen dat een school inschrijft voor verschillende klassen omdat de broodoven niet voor één klas kan verplaatst worden.

Alles begint bij de grond (2015 is het internationale jaar van de bodem) • Omschrijving van het begrip bodem “ Een bodemloze put, … op de bodem van zijn krachten zitten”; zowel in de letterlijke - als in figuurlijke zin roept het woord ‘bodem’ de gedachte op van: het onderste, het diepste, het allerlaatste,het uiterste, een hopeloze zaak, eerder van iets negatiefs! Als we het woord ‘bodem’ vervangen door ‘ grond’ dan schieten ons onmiddellijk een aantal gerelateerde begrippen te binnen: een zand-,leem- of kleigrond; lichte-,zware-; een droge-,natte-; een vruchtbare -, onvruchtbare grond. De bodem is de flinterdunne bovenlaag, a.h.w. de ‘schil’ van de aarde. Wanneer we de verhoudingen van de gemiddelde dikte van een bodem (~ 1 m) met die van de aardstraal (~6370 km) of van de atmosfeer (~ 10 km) tegenover elkaar stellen; dan is het woord flinterdun een erg rudimentaire benadering! Om de dikteverhoudingen tussen de bodem t.o.v. de aardstraal en atmosfeer op numerieke wijze weer te geven moeten we tot het microniveau (voor de aardstraal) en tot het milliniveau ( voor de atmosfeer) afdalen. De verhoudingen in acht genomen is bodem niet meer dan een sigarettenvloeitje om de aarde. In tegenstelling tot de schil van een aardappel of vrucht, die doorgaans tot de afval wordt gerekend, is de aardschil juist de vitale bolster. → Fig. 1 Bodem op gesteente Waar het woord ‘schil’ het idee oproept van een grens, een afscheiding,een isolement,een pantser; is de ‘aardschil’ eerder een net, waardoor de vereniging, de interactie tussen het gesteente (lithosfeer),de lucht(atmosfeer) en het water(hydrosfeer) kan plaats vinden. De bodem is het resultaat van fysische,chemische en biologische processen tussen levenloze of abiotische elementen (mineralen,lucht,water) enerzijds en biotische factoren (organisch materiaal en heel veel levende organismen) anderzijds. Deze interactie maakt van de bovenste grondlaag een zeer dynamische zone. De bodem is zowel het resultaat van verwering als oorzaak van verdere en intensere verwering van het onderliggend moedergesteente. Bodemvorming is een proces dat ,eenmaal opgang gebracht, positieve feedback geeft aan zichzelf en na verloop van tijd leidt tot een vruchtbare, evenwichtige,beteeltbare toplaag; die we bodem of grond noemen.

Alles begint bij de grond De bodem staat in voor het overgrote deel van onze: voedselproductie, kleding, huisvesting, energie,wateropslag; het is de recyclageplaats van voedingsstoffen, vormt een buffer tegen overstromingen en stockeert op langdurige wijze koolstof. De bodemfauna en -flora herbergen ± ¼ van de wereldbiodiversiteit aldus is de bodem een essentieel onderdeel van de biosfeer. Bodem is kostbaar, niet hernieuwbaar! De vorming van 10 cm vruchtbare bodem/grond vergt ± 2000 jaar; hetgeen overeenkomt met ±0,05 mm/j! → Fig.2 De koolstofcuclus ²

• De bodem geanalyseerd Bodem 100% ( volume ) Vaste bestanddelen (50%) Mineraal (48%)

Holten en poriën ( 50 %)

Organisch (2 %)

Water (25%)

Lucht ( 25 %)

gebonden water

beschikb aar water

zeer gemakkelijk

weinig

10-20

matig goed

matig

veel

30-40

zeer moeilijk

veel

matig

korrelgr ootte

aanvoelen

totaal porIënvolume

macroporiën

microporiën

waterinfiltratie

zand

0,05 – 2 mm

krast

35-50

30-40

5-15

leem

0,002 – 0,05 mm

stofferig

40-60

10-25

klei

< 0,002 mm

kleverig

40-65

5-15

Alles begint bij de grond > Het minerale skelet van de bodem bestaat uit los gesteentemateriaal (zand, leem, klei) dat ontstaan is door afbraak of verwering van vast gesteentemateriaal aan het aardoppervlak ( fig. 1) De textuur is de %-verhouding tussen de gesteentedeeltjes van verschillende formaten (korrelgrootte) zand-, leem-, kleideeltjes. Op basis van de textuur worden door de Belgische Bodemkundige dienst 7 textuurklassen of grondsoorten onderscheiden; elk daarvan wordt op de bodemkaart en in de bodembeschrijving met een hoofdletter aangeduid: zand (Z),lemig zand

(S),licht zandleem (P), zandleem (L), klei (E), zware klei ( U) â&#x2020;&#x2019; Fig.3 Textuurbepaling d.m.v. zevenset Tot de lichte texturen behoren: Z (zandgronden), S (lemig zand) en P (licht zandleem) Zware texturen zijn: L (zandleem), A (leem), E (klei), U (zware klei) en V( veen). De textuurklasse of grondsoort, wordt door ervaGemiddeld gewichts % ren bodemkundigen bepaald aan de hand van: voelen kneden, wrijven, smeren . Het kan natuurlijk Grondsoort zand leem ook d.m.v. een zevenset. Zand (Z) 90 8

klei 2

Lemig zand (S)

Licht zandleem (P)

Zandleem (L)

Leem (A)

Klei (E)

Zware klei (U)

â&#x2020;&#x2019; Fig.4 Textuurbepaling d.m.v. kneden

De invloed van de textuur op de bodemeigenschappen is groot omdat aan elk van de verschillende texturen specifieke voor- en nadelen verbonden zijn. Wanneer we gelijke volumes van verschillende grondsoorten of texturen vergelijken, kunnen we stellen dat; hoe kleiner de bodemdeeltjes,des te groter is hun totale uitwendige oppervlakte. Aan de buitenkant van die gesteentedeeltjes kan een bodem water en voedingsstoffen vasthouden. Kleibodems houden goed mineralen vast omdat de deeltjes zeer klein en bovendien negatief geladen zijn; hierdoor worden ze veel minder uitgespoeld dan zandbodems.

Alles begint bij de grond Zandige bodems verliezen snel regenwater; ze zijn goed gedraineerd. Deze bodems zullen bijna nooit drainageproblemen kennen, daartegenover staat dat ze weinig voedingsstoffen bevatten; dat ze droogtegevoelig zijn, steeds moeten bijgemest worden en dat meststoffen bovendien gemakkelijk uitspoelen. Zandige bodems zijn uiterst droogtegevoelig. In een zandstreek moet het regelmatig regenen om droogteproblemen te voorkomen.

Zandige bodems kunnen aanzienlijk verbeterd worden door toevoeging van organisch materiaal. Door het organisch materiaal zullen de bodems langer vochtig blijven en beter voedingsstoffen vasthouden. Veel leem of klei bemoeilijkt de drainage; daarom noemt men het zware bodems. In zware bodems verbetert organisch materiaal ook de verluchting en de drainage. De ideale textuur- mocht die al bestaan - is een zo gezond mogelijke verhouding tussen zand-, leemen kleideeltjes.

> Een legioen van bodemorganismen ! Het organisch materiaal in de bodem (± 2 %) is afkomstig van in de bodem levende organismen, de restanten van organismen, hun uitwerpselen of uitscheidingsproducten. Niet afgebroken materiaal - blaadjes, naalden, twijgjes noemt men strooisel, afgebroken materiaal vormt een donkerbruine tot zwarte massa;de humus. Door zijn groot opp. en negatieve lading werkt humus kwaliteitsverbeterend. → Fig. 5 Regenwormen @work 24/24 - 7/7 !

Door de activiteit van bacteriën gaat humusvorming altijd gepaard met een omzetting van organischnaar anorganisch materiaal; de boven aangehaalde recyclage van voedingsstoffen of het mineraliseringsproces. Om er een beetje kijk op te krijgen, wordt het enorme leger van bodemvormers en –verbeteraars ( de bodemfauna) grosso modo ingedeeld in:

Megafauna: slakken, regenwormen ,muizen, mollen Macrofauna: insectenlarven, duizendpoten, miljoenpoten, pissebedden Mesofauna: minuscule wormen(nematoden),springstaarten, mijten Microfauna: < 0,1 mm ééncelligen, bacterën

Alles begint bij de grond > Water en lucht het essentiële poriënvulsel! Naast vaste bestanddelen - gesteente en organisch materiaal - bestaat de bodem grosso modo voor 50% uit holtes of poriën. Deze zijn opgevuld ofwel met water of met lucht. Het niveau tot waar alle ruimte tussen de bodemdeeltjes, alle grote en kleine poriën gevuld zijn met water, daar is de bodem uiteraard met water verzadigd; dat is de grondwatertafel. De grondwaterzone is luchtvrij en daardoor zeer zuurstofarm en hierin kunnen plantenwortels niet lang overleven. Vanuit de grondwatertafel stijgt het water op in kleine en grote poriën dit is de capillaire zone, hier is het water beschikbaar voor de planten. Aan de gronddeeltjes zelf kleeft er water; het zg. adhesiewater. Ook bodemzouten kunnen water binden. Dit water is niet beschikbaar voor planten. Het capillair water en het adhesiewater- beide worden tegen de zwaartekracht vastgehouden - noemt men ook het hangwater.

• Tegenover een vaste textuur staat een variabele structuur

Fig. 6 Kruimelstructuur

Waar de textuur van een bodem een zo goed als vaste deeltjesverhouding is waaraan je niets kan veranderen; is er de structuur van de grond. Deze wordt bepaald door de wijze waarop de vaste bodemdeeltjes gegroepeerd zijn tot kluitjes of kruimels en de stabiliteit van deze kluitjes. De kluitjes/kruimels bestaan uit mineraal en organisch materiaal, ze worden aan elkaar gelijmd door afscheidingen van organismen, door wortels en humus. De structuur van een bodem wordt ook mede bepaald doorde aard en het aantal poriën en of deze gevuld zijn met water of lucht. Hoe meer poriën, des te beter is de bodem bereikbaar voor water en lucht; des te beter is zijn structuur. Een goede bodemstructuur is van belang voor:

- een goede wortelgroei en goede opname van voedingsstoffen - wateropslag in de bodem -verluchting van de bod -een actief bodemleven -om het dichtslempen en korstvorming tegen te gaan

Alles begint bij de grond • Een bodemtype met een Russische naam De wand van een groeve, een verse bouwput, een door windval ontstronkte boom of een boring leveren vaak een duidelijke en mooie bodemdoorsnede op. Een zeer typisch en een gemakkelijk herkenbaar profiel vertoont de bodem in onze eigen Kempense bos- en heidegebieden. We treffen dezelfde bodem ook aan onder de grote noordelijke boszones van Scandinavië, Rusland, Siberië en Canada. Dat verklaart mede dat de naam ervan uit het Russisch komt; we noemen dit type bodem een podzol; van ‘pod’(onder) en ‘zola’ (as). We spreken gewoon van een Kempense podzolbodem. We illustreren deze uitleg met foto’s van een mooi ontwikkelde podzol in de Lommelse Sahara. De eeuwenlange interacties tussen: het moedergesteente, het klimaat, de vegetatie, de zuurtegraad van de humus, de specifieke bodemfauna en flora, geven een bodem mettertijd zijn volledig ontwikkeld en specifiek karakter. Toegepast op onze Kempen is dat: een gemakkelijk infiltreerbare zandige of lemigzandige textuur, een klimaat met uitgesproken zomers en winters, een neerslagoverschot, wisselende grondwaterstanden, humuszuren afkomstig van dennennaalden, bladeren of heidevegetatie leiden in onze bos- en heidegebieden tot een

opvallend gelaagde bodem met duidelijk ontwikkelde horizonten.

→Fig. 7 Volledig ontwikkelde, oude podzol (Sahara) Op de fig. zien we dat de bovenste ( humusrijke) laag door vertrappeling en verwaaiing zo goed als verdwenen is, daaronder ligt een zeer herkenbare muisgrijze zandlaag. Op ± 30 à 40 cm diepte zien we een zeer duidelijke zwarte-rode laag, dat is de humus-ijzer aanrijkingshorizont, daaronder ligt het gele stuifzand met roestvlekken die te wijten zijn aan wisselende grondwaterstanden. In de bovenste laag ontbinden organische resten tot humuszuren, met het insijpelende water lossen deze zuren het typisch geelrode ijzeroxidelaagje rond de zandkorrels op. Het zand geraakt helemaal verbleekt tot een zeer arme, askleurige uitspoelingslaag. Op grotere diepte slaan die ijzer en humusverbindingen weer neer onder de vorm van een humus en of ijzeraanrijkingshorizont. →Fig. 8 Op een mountainbike-bospad is de bodem weggereden tot op de uitlogingshorizont

Alles begint bij de grond Dat ijzer-humuslaagje aaneenkitten tot een zg. ijzeroerlaag. → fig. 9 hiernaast : (Sahara)zien we hoe die beginnende aaneenkitting aanleiding geeft tot een weerstandbiedende laag die een beetje blijft uitsteken in het rondom vertrappelde, verwaaide en verwaaiende zand.

Reeds van in de prehistorie werd die laag hier en daar in de Kempen als ijzerertsbron geëxploiteerd. De zg. ‘oer’ kan tot 27 % ijzer bevatten De eerste vermelding ervan dateert van 1570! Het grote, aaneengesloten vijvercomplex van ± 2000 ha in Midden-Limburg is ontstaan door het systematisch afgraven van turf of klot en ijzeroer of klip.

Ook in Paal en in het Zammels Broek (Geel- Laakdal) was er sprake van klipontginning.

→ Fig. 10 hiernaast : Mooie voorbeelden van ijzeroer; gevonden tijdens een activiteit van Werkgroep Isis ‘De grond onder je voeten’ te Opitter.

Deze kliplaag kan ook het infiltrerend water tegenhouden en is aldus vaak de oorzaak voor de vorming van heidemeertjes of vennen.

→ Fig.11 Het ‘Zwart Water’ te Hechtel, een van de ‘bronvennen’ van de Zwarte Beek

Alles begint bij de grond • “Zeg”- hoe lees je een bodemkaart ? De Belgische bodemkarteerder onderzoekt de grondlagen tot 1,5 m diepte d.m.v. een grondboor. Bij het bepalen van het bodemtype komen altijd drie belangrijke critreria aan bod: - de grondsoort of textuur - de draineringsklasse of grondwaterstand - het al dan niet voorkomen van bijzondere lagen of horizonten: humus, ijzer, oer Aan de hand van de resultaten van talloze boringen en determinaties met identieke uitkomst; komt men tot oppervlakken, veelhoeken of polygonen met eenzelfde bodemtype. Het lijkt een beetje verwonderlijk, maar een bodem kan in dezelfde streek – bijv. onze Kempense zandstreek - op korte afstand grote variaties vertonen. → Fig. 12 Bodemkaart te Wijchmaal Dat maakt van een bodemkaart vaak een lappendeken van kleinere en grotere sectoren, met een typische kleur. In elke afzonderlijke polygoon staat meestal een 3-voudige lettercombinatie. Ter illustratie een uittreksel uit het kaartblad Peer 47*E van de Belgische Bodemkundige Dienst.

Het afgebeelde gebied is gesitueerd, in het tussenstroomgebied van Dommel en Bollissenbeek te Wijchmaal. Het kaartbeeld toont een ware mozaïek van verschillende bodemtypes. .

Als leesvoorbeeld nemen we de centraal gelegen veelhoek met de aanduiding ‘ Zeg’ - ‘Z’ eerste hoofdletter duidt de textuur aan Z = zand enz. - ‘e’ tweede kleine letter duidt de draineringsklasse aan gaande van: a (zeer droog)  g ( uiterst nat) - ‘g’ derde kleine letter duidt de horizontontwikkeling aan g = duidelijk ontwikkelde ijzer- en of humusaanrijkingshorizont

Een ‘Zeg-bodem’ is aldus een natte zandgrond met goed ontwikkelde ijzer/humusaaanrijkingshorizont. De aanduidingen OB, ON, OE duiden op verstoorde terreinen, vergravingen e.d.

Alles begint bij de grond Een blik op dit uittreksel verduidelijkt verder dat er lang niet overal zandgrond (Z) aanwezig is. Gezien de oppervlakteuitbreiding over heel het kaartblad Peer; kunnen we zelfs stellen dat het overgrote deel onder lemigzandgronden (S) valt. Betekenis van bodeminventarisatie en bodemkartering:



landlandbouwkundige toepassingen, geschiktheidsklasse voor gewassen, bemestingsadvies,vruchtwisseling, waardebepaling i.g.v. ruilverkaveling



urbanisatie, wegentracé’s, stadsuitbreiding.



geologie en historische geografie, ontdekking van archeologische sites e.d

• Verslag

van een boring in ‘Zag’ Winnerheide te Eksel (11/02/2015 )

Fig. 13 Google maps: situering

Fig. 14 Bodemkaart 17-8

De boorplaats is gesitueerd in het bosgebied ten westen van de Gortenloop en ten noorden van de Winnerstraat, iets ten zuidwesten van het Hopperjeugdverblijf De Winner. We hebben gezocht naar een plaats met een zo droog mogelijke zandbodem met goede profielontwikkeling; naar een podzolbodem dus. Zoals de bodemkaart verduidelijkt wordt de sector met ‘Zag’bodem omgeven; met lemigzandbodems (S). De Zag-bodemvlek komt ongeveer overeen met de hoogtelijn van 56m, het is een zeer lichte welving (stuifzandrug) in het reliëf. Fig. 15 en 16 Boorstaal 1,30m rode ring op 1m (30cm van handvat)

Alles begint bij de grond Het was een eerder mistige dag in februari en we stonden in een bos, dat verklaart de vage afbakenig van de lagen of horizonten en ook het feit dat het zand over heel het boormonster- gezien het seizoen- toch wel vochtig aanvoelde. De bovenste 5 à 7 cm zijn zwart door de vertering van de strooisellaag, daaronder ligt tot ± 25 cm diepte een verbleekte, lichtgrijze uitlogingshorizont, daaronder ligt een dun, ca. 5 à 6 cm dikke duidelijk zwarte laag; in dit geval een humusaanrijkingshorizont. Op verdere diepte vind je enkel geel stuifzand (moedergesteente).

• 2015 internationale jaar van de bodem 05-12-2015 wordt de internatinale dag van de bodem! Via dit artikel en een aantal andere bijdragen in de volgende nrs. van N&M wil Werkgroep Isis zijn medewerking verlenen aan dit initatiatief. Graag bereid om als ‘soilmate’ aan dit project mee te werken. Jaak Weltens Gids Werkgroep Isis

Bronnenmateriaal: Earth’s Restless Surface (D. Janson-Smith) Www.prosensols.eu fig.5 www.inagro.be www.vob-ond.be fig.2 Google maps Wikipedia (fig 1) Gis Vlaanderen NO-Limburg, Kaartblad Peer 47 E; met dank aan Fr. Cremers Watering Vreenebeek Verklarende tekst bij de Bodemkaart van België

Biodiversiteit Op 20 mei gaf Paul Stryckers van CVN een infoavond in het Poorthuis in Peer over biodiversiteit. Je krijgt hier in vogelvlucht de inhoud mee – in het kader, vind je links naar interessant materiaal op internet.

• Het hoe en waarom van biodiversiteit? Bio + diversiteit = de verscheidenheid van alle levende wezens: van micro-organismen over algen, alle planten, insecten, dieren tot en met onszelf. Waar er zo’n 1.9 miljoen soorten beschreven zijn, wordt de totale rijkdom aan soorten geschat op 3 tot 100 miljoen soorten. Deze enorme variatie alleen al geeft aan dat enige bescheidenheid op zijn plaats is, als wij als mensen denken te weten hoe rijk de biodiversiteit is.

• Niveaus van biodiversiteit? Omdat biodiversiteit de verscheidenheid aan erfelijk materiaal. Dit houdt 3 niveaus in: - De diversiteit tussen soorten : Bijv. alle soorten nachtvlinders - Alle soorten : Bijv. alle soorten pijlstaarten - Binnen 1 soort de genetische diversiteit: Bijv. in 1 bos kunnen lindepijlstaarten leven die zo divers zijn, zodat het ene individu zich beter aanpast aan wijzigende omstandigheden en een ander individu niet.

• Waarom is biodiversiteit belangrijk en hoe wordt ze bedreigd? De genetische biodiversiteit draagt bij aan de overleving van organismen. De soorten biodiversiteit levert materialen voor onze basisbehoeften. De ecosysteem biodiversiteit heeft een regulerend effect op de biosfeer, onze omgeving, de leefbaarheid van onze omgeving.

• Wat zijn ecosysteemdiensten en waarom zijn ze zo belangrijk voor de mens? Biodiversiteit is dus een bron van producten en diensten NOODZAKELIJK voor het welzijn van mensen. We staan er als mens niet los van, onze omgeving is maar leefbaar voor onze soort dankzij biodiversiteit.

Biodiversiteit Voorbeelden van ecosysteemdiensten : Ondersteunende diensten zoals de stoffenkringloop, de bodemvorming, de fotosynthese … zijn de basis voor het volgende niveau:  Bevoorrading : voedsel, zoet water, hout en vezels, brandstof…  Regulerend : klimaatregulering, waterregulering, ziekteregulering, waterzuivering  Cultureel : esthetisch, spiritueel, educatief, recreatief…

Verontreiniging

cifieke soorten hebben dit nodig. De bermen dienen voortdurend verschraald te worden. Dat betekent correct maaien en het maaisel altijd afvoeren. Het maaisel laten liggen staat gelijk aan het toevoegen van een massa voedingsstoffen en dat bevordert gras, netels en zevenblad. De bloeiende kruiden blijven achterwege, dus het voedselaanbod (nectar, stuifmeel) wordt armer. De publieke opinie over niet-gemaaide bermen ( slordig, uitgebloeid) kan opgevangen worden met informatie over de doelstellingen. Bloeiende kruiden in de bermen moeten zo lang mogelijk voeding kunnen leveren, en ook als dorre stengels hebben zij een functie als kraamkamer voor de volgende generatie.

Vermesting



• Wat zijn de oorzaken van bedreigingen?

      

Versnippering van leefgebieden

Verdroging Klimaatverandering Invoer van exoten die het evenwicht verstoren Overexploitatie, de uitputting van v/h ecosysteem

Daarom is de noodzaak om biodiversiteit in stand te houden nauw verbonden met duurzame ontwikkeling, de ‘volhoudbaarheid’ zoals men dit in Zuid-Afrika doeltreffend uitdrukt.

Braakliggende terreinen inrichten en beheren met het oog op flora biodiversiteit en structuurvariatie. Hoe meer variatie door kleinschalige ‘verstoring’ hoe meer variatie in microomgevingen: temperatuur, droog/nat, zonnig/ schaduw, wind/luw…



Houtkanten (die opnieuw beheerd worden) leveren een veelheid aan micro-biotopen doordat alle ‘successieve’ stadia aanwezig zijn, van pas gekapt, 1 jaar oud, 2 jaar oud … tot 10 jaar oud. Bovendien hebben tal van soorten houtkanten nodig, het zijn als het ware ‘leeflijnen’ in het landschap.

• Welke acties zijn lokaal nodig om biodiversiteit in stand te houden/te verbeteren:



Creëren en invullen van verbindingen tussen natuurgebieden en bossen: wegbermen, houtkanten, bomenrijen, poelen.



In ons landschap biedt de grootschalige landbouw en de oprukkende verstedelijking weinig diversiteit; dit moeten we dringend compenseren. Dit kan door van onze tuinen, parken, openbare ruimtes, industrieterreinen… natuurstapstenen te maken. Hier kan heel wat aan kwaliteit gewonnen worden! Vaak met eenvoudige ingrepen. Zie de kader ‘Bouw aan biodiversiteit in je eigen tuin’.



Bermen vormen vaak de enige (laatste) schrale graslanden in de omgeving en heel spe-

Biodiversiteit 

De natuurwaarde’ van houtkanten, hieronder symbolisch voorgesteld als de F van Flower, is één van de 5 ‘functies’ uit onderstaand schema :

Rond deze 5 functies en de energiewinning uit houtkanten heeft Werkgroep Isis een educatief programma gemaakt - in opdracht van Regionaal Landschap Lage Kempen. De proefsessies met enkele klassen liepen in december.

• Ook binnen de bebouwde omgeving is versterking van het groen een belangrijke factor, als stapsteen voor soorten, maar ook voor de ‘feelgood’ uit bovenstaand schema. Mensen die wonen in een omgeving met groenaanleg voelen zich beter. Natuuraanleg in de buurt van scholen bevordert het contact met natuur en natuurexploratie. Natuur is al te lang een geïsoleerd gegeven voor een schooluitstap, een kunstmatige ervaring tijdens een schooluitstap in de Week van het Bos. Wanneer kinderen in hun eigen omgeving (in hun dorp, rond de school en ook thuis ) natuur beleven, de ecosysteemdiensten ervaren en de samenhang begrijpen, zullen ze begrijpen dat we allemaal deel uitmaken van biodiversiteit.

Kader: Bouw aan biodiversiteit in je eigen tuin’ √ Plant van Hier: deze inheemse soorten bomen en struiken leveren een beter voedselaanbod aan insecten, vogels, kleine zoogdieren. Bovendien gedijen deze soorten beter in onze streek dan de geïmporteerde soorten uit bijv. ZuidEuropa. √ I.p.v. strakke gazons biedt een bloemenweide met een variatie aan kruiden meer voedsel en betere condities voor vlinders (ei-afzetting, rupsen en poppen) en andere insecten. Waarom vinden we een bloemenweide in Oostenrijk of Denemarken wel interessant en authentiek? Onze tuinen zijn gewoon te proper om interessant te zijn voor biodiversiteit. √ Vertuining: de steriele beplanting met siergrassen en geforceerde planten biedt geen stuifmeel of nectar aan (solitaire) bijen, vlinders, insecten. Op internet vind je lijstjes van planten die wel waardevolle voeding geven.

Tip: Op de website van Vlinderstichting vindt u 50 vlinderplanten.

√ Onze huizen zijn hermetisch dicht geïsoleerd, zodat vleermuizen geen schuilplaatsen meer vinden. Eenvoudige elementen die ingebouwd worden of tegen een gevel worden bevestigd, bieden een oplossing. √ Laat dode bladeren en takjes liggen, ze zijn de schuilplaats van insecten om de winter door te komen. √ Stop met herbiciden en pesticiden. Geef natuurlijke vijanden ( bijv. lieveheersbeestjes, sluipwespen) de kans om plagen te lijf te gaan. Je vindt in de handel ook alternatieve producten die ten minste biologisch afbreekbaar zijn ( bijv. merk EcoStyle) Kader : interessante sites : www.biodiversiteit.nl/biodiversiteit-is-levensbelang/ ecosysteemdiensten www.vlinderstichting.nl voor meer tips voor een vlindervriendelijke tuin www.ted.com  gebruik de zoekterm biodiversity Kristine Zels

Educatie Verslag tentoonstelling ‘Kleur om te overleven’ In de winter zijn de dagen grauw en grijs. Maar niet bij Werkgroep Isis! De winter werd bij ons één en al kleur! Op woensdag 12 januari 2015 werden de deuren opengezet en kon het grote publiek komen kennismaken met onze jaarlijkse tentoonstelling. Het thema dit jaar had de klinkende titel: 'KLEUR OM TE OVERLEVEN'. In ons winternummer hebben jullie kunnen lezen welke onderwerpen allemaal aan bod zouden komen en waarom kleur in de natuur zo belangrijk is. En Werkgroep Isis zou Werkgroep Isis niet zijn als we weer geen geweldige aansluitende namiddagactiviteit zouden georganiseerd hebben. Kinderen een hele namiddag bezighouden in de winter rond kleur dat is geen sinecure dus zijn wij op het lumineuze idee gekomen om een heus kleurenlabo te organiseren. De kinderen mochten in kleine groepjes scheikundige proefjes doen rond kleur en konden zo op een speelse manier kennismaken met deze natuurwetenschap. 'Speuren naar kleuren' werd dan ook met veel enthousiasme onthaald. In de winter van 2015 zijn er maar liefst 696 leerlingen naar onze tentoonstelling gekomen en 344 leerlingen hebben de namiddagactiviteit gevolgd.

Kindernatuuratelier Deze vlinder kreeg de leuke naam ‘landkaartje’. Wanneer de vlinder zijn vleugels sluit, zie je op de onderkant van de vleugels het patroon van eenwegenkaart. ( zie in de cirkel) Er nog iets bijzonder aan het landkaartje: de vlinders die in de lente uitkomen, zien er anders uit dan de vlinders die in de zomer vliegen. Op foto 1 zie je de zomervorm. En op foto 2 de lentevorm. Bovendien kom je in de tussenperiode ook mengvormen tegen. Dus als deze vlinder jouw tuin bezoekt, dan moet je maar eens goed opletten. Heeft hij zijn lentekleedje of zijn zomerkleedje aan? Op foto 3 zie je hoe een landkaartje eitjes legt. Heel grappig want de vlinder stapelt meestal 10 eitjes op elkaar. De foto werd gemaakt door Mien Toentje, een mevrouw die heel veel in haar tuin rondkijkt. Haar vlinder legde 13 eitjes op elkaar, een record! Wil je meer weten over het landkaartje, surf naar de website www.fiejewaarom.nl , je vindt er allerlei weetjes en een quizje.

Wie de kleurplaat op de pagina’s hierna inkleurt en opstuurt naar Werkgroep Isis, krijgt een zoekkaartje om vlinders te herkennen. Je mama of papa mag ook een foto maken van jouw kleurplaat en die foto naar ons mailen. Veel kleurplezier!

Kindernatuuratelier

Activiteitenkalender Activiteitenkalender

zondag april

Dag van de bezige bijen en de vrolijke vlinders

Solitaire bijen en vlinders hebben het best moeilijk in ons landschap. Verstedelijking, veel te propere tuinen, grootschalige landbouw, pesticides, … Wil jij weten hoe je jouw tuin en je omgeving geschikter maakt met meer voedsel en nestgelegenheid? Op de ‘Dag van de bezige bijen en de vrolijke vlinders’, georganiseerd door de MiNa-Raad, Stad Peer, Werkgroep Isis en meerdere partners, kan je in Peer je voelsprieten uitsteken. Je krijgt tips en je kunt meteen met bijen vlindervriendelijk plantjes aan de slag gaan. Op verschillende stands ontdek je op je eigen tempo: Bijen- en vlinderplanten – Streekeigen soorten van Plant Van Hier – Imkerstand – Inzameling schadelijke pesticides en uitleg over ecologische producten – Infostand van waarnemingen.be – Infostand van het departement Leefmilieu, Natuur en Energie – Natuurpunt met zoekkaarten en zaden voor bloemenweitjes – Foto tentoonstelling

Voor de kinderen: - Vertelhoekje met vlinderverhaaltje voor de allerkleintjes - Gratis rondleiding in het imkermuseum - Zelf een bijenhotel maken om thuis op te hangen - Rupsenwedstrijd - Zelf een kaars maken van echte bijenwas (3 euro) - Met een gids van De Lietenberg boeiende natuurproefjes doen

uur : 14 uur—17uur waar: ‘t Poorthuis Peer prijs : gratis

Kinderen die aan verschillende activiteiten deelnemen, krijgen een ‘waardplantje’ om thuis te planten zodat vlinders er hun eitjes kunnen komen leggen.

In de filmzaal: - Doorlopend filmpjes van Regionaal Landschap en de Vlinderstichting - Infosessie door imker: Problemen van de bijen en hoe iedereen kan helpen.

20 mei : info avond : Oog in oog met wilde bijen.

Van maart tot oktober spelen zich dagelijks de boeiendste taferelen af in de bijenwereld in onze tuin. Het verhaal gaat over verleiding en bedrog, metselaars en behangers, pluimvoeten en slobkousen, mamacho’s en huisvrouwen. Wist je dat deze zachtaardige dieren niet steken? En dat ze solitair leven en elk een eigen nestje maken? En dat ze als geen ander bessenstruiken, fruitbomen en andere gewassen bestuiven? Dat is dan een reden te meer om het deze dieren ook in de eigen tuin naar hun zin te maken. Met onze praktische tips is dat een koud kunstje. ’ t Poorthuis Centrum Peer 20 – 22 uur, gratis toegang , inschrijven op peer@milieuraad.be

Activiteitenkalender Activiteitenkalender

zondag mei

Op stap in Bosland: lente op het Hobos In het natuurgebied het Hobos komt de natuur na de winter weer tot leven. Tijdens deze wandeling met gids gaan we op zoek naar de ontluikende lente in dit prachtige domein. Deze wandeling is niet geschikt voor rolstoelgebruikers. Afstand wandeling: 5 km Deze wandeling wordt georganiseerd door Bosland, in samenwerking met Werkgroep Isis vzw.

uur : 14 uurâ&#x20AC;&#x201D;16.30 uur waar: Parking MS Centrum prijs : gratis

Activiteitenkalender Aanbod voor groepen/verenigingen Vegers voor vlinders Dat vegers of borstels vlinders kunnen helpen, klinkt bizar, maar toch is het waar. Op de heide leven diverse vlindersoorten, aangepast aan dit biotoop. Helaas wordt de heide overwoekerd door grassen en bomen. Bij de activiteit â&#x20AC;&#x2DC;Vegers voor vlindersâ&#x20AC;&#x2122; geeft een gids je meer uitleg over de heide van toen en van nu, over de heivlinder en diverse andere typische heidebewoners. Daarna steek je de handen uit de mouwen en het pijpenstrootje uit de grond. Met de wortels van het pijpenstrootje maakt iedere deelnemer een veger, net zoals de heideboeren het vroeger deden. Na afloop ben je een duurzame borstel rijker en is de heide een stukje gered Deze activiteit duurt een ganse dag en kan doorgaan in de periode juli tot en met oktober. Prijs: 90 euro of het aanbrengen van 20 nieuwe leden (lidgeld = 3 euro pp)

Stiltebelevingswandeling Stilte zijn we niet gewend. Je moet al een heel groot natuurgebied uitzoeken en er midden-in staan om geen verkeer of andere menselijke activiteiten te horen. Wat wordt er mogelijk als er stilte is? Door de stilte te beleven kunnen we onze zintuigen intenser ervaren. Verwondering en bewondering durven uiten. Heerlijk ontspannen !

Deze wandeling duurt ongeveer 2 uur en gaat door op een af te spreken locatie. Prijs : 50 euro of het aanbrengen van 15 nieuwe leden (lidgeld = 3 euro pp) Voor reservatie : telefonisch op 011/633.705 of via email educatie@werkgroepisis.be

Activiteitenkalender Aanbod voor groepen/verenigingen Workshop heggefluitjes maken

In deze workshop kan men aan den lijve ondervinden of het maken van een heggefluitje ook echt een fluitje van een cent is. We gaan terug in de tijd en maken, net als vroeger, uit vlierhout heggefluitjes.

W o r k s h o p Duur: 2 uur Locatie: af te spreken Prijs: 50 euro of het aanbrengen van 15 nieuwe leden (lidgeld = 3 euro per persoon)

RESERVATIES

educatie@werkgroepisis.be

5.2.0/1-38/837

Socio-cultureel tijdschrift Vzw Werkgroep Isis Dorpsstraat 8 bus 1 3990 Peer Meer info en contact www.werkgroepisis.be Verschijnt driemaandelijks Jaargang 44 nummer 5 Datum van uitgifte: 31 maart 2015 Toelatingsnummer: 5.2.0/1-38/837 Afgiftekantoor: 3990 Peer

V.u. J.-P. Sleurs, Oude weg 24, 3930 Hamont-Achel