Projekt narzędzi wspomagających terapię zajęciową seniorów
autor: Julianna Zych promotor: dr hab. Justyna Kucharczyk recenzent: dr hab. Anna Kmita współpraca: Stowarzyszenie Civitas z Dąbrowy Górniczej
Pracownia Komunikacji Społecznej prowadzący: dr hab. Wiesław Gdowicz, prof. ASP, dr hab. Justyna Kucharczyk ASP Katowice | Praca magisterska 2018
Problem
potrzeba aktywizacji i budowania relacji społecznych wśród seniorów
Odpowiedź
wspólna praca w ogrodzie społecznym
Poszukiwanie
wizyty w Szpitalu Geriatrycznym: obserwacja i wywiady z seniorami oraz specjalistami, wizyty w Parku Śląskim: obserwacja seniorów podczas zajęć, obserwacja osób starszych z własnego otoczenia.
źródło: własne oraz dr hab. Andrzej Sobaś, prof. ASP
Definiowanie obszarów problemowych
wizyty w Szpitalu Geriatrycznym
obserwacja babci podczas pracy w ogrodzie
potrzeba przebywania w grupie, nawiązywania nowych relacji
ogród jako motywacja do aktywności fizycznej, okazja do wspomnień
Stowarzyszenie Civitas zaangażowane w pracę w ogrodzie społecznym
Definiowanie obszarów problemowych
wizyty w Szpitalu Geriatrycznym
obserwacja babci podczas pracy w ogrodzie
potrzeba przebywania w grupie, nawiązywania nowych relacji
ogród jako motywacja do aktywności fizycznej, okazja do wspomnień
Stowarzyszenie Civitas zaangażowane w pracę w ogrodzie społecznym
współpraca
Terapeutyczne działanie pracy w ogrodzie Istniejące rozwiązania Analiza
Przestrzeń ogrodu w Dąbrowie Górniczej Opieka nad roślinami Doświadczenia seniorów w ogrodzie
Terapeutyczne działanie pracy w ogrodzie Istniejące rozwiązania Analiza
Przestrzeń ogrodu w Dąbrowie Górniczej Opieka nad roślinami Doświadczenia seniorów w ogrodzie
Terapeutyczne działanie pracy w ogrodzie Fizyczność: —— wykonywanie aktywności ruchowej, —— dotlenienie organizmu, —— pobudzanie zmysłów przez naturę: dotyk ziemi, zapach kwiatów.
źródło: www.pexels.com
Terapeutyczne działanie pracy w ogrodzie Psychika: —— relaks i rozluźnienie organizmu przez przebywanie w otoczeniu przyrody, —— okazja do wspomnień, —— możliwość obserwacji cyklu życia roślin, dostrzeganie efektów pracy.
źródło: www.pexels.com
Terapeutyczne działanie pracy w ogrodzie Społeczność: —— możliwość współdziałania i integracji, —— możliwość nawiązywania nowych relacji, —— okazja do wymiany wiedzy i doświadczeń.
Terapeutyczne działanie pracy w ogrodzie Istniejące rozwiązania Analiza
Przestrzeń ogrodu w Dąbrowie Górniczej Opieka nad roślinami Doświadczenia seniorów w ogrodzie
źródło: www.facebook.com/ogrodfort/, www.facebook.com/Ogr%C3%B3d-na-Paca-375619392638330/, www.facebook.com/motykaislonce/
Istniejące rozwiązania założyciel:
funkcja:
miejsce:
grupa inicjatorów
wytwarzanie jedzenia
osiedlowe podwórko
odgórna inicjatywa
rekreacja
podwórko przy instytucji publicznej
edukacja
nieużytek
promocja
Terapeutyczne działanie pracy w ogrodzie Istniejące rozwiązania Analiza
Przestrzeń ogrodu w Dąbrowie Górniczej Opieka nad roślinami Doświadczenia seniorów w ogrodzie
Przestrzeń ogrodu w Dąbrowie Górniczej
skrzynie do uprawy
rabaty Ogród powstał jako część programu rewitalizacji Śródmieścia Dąbrowy Górniczej na terenie dawnej fabryki maszyn DEFUM (obecnie Fabryki Pełnej Życia).
ścieżka beczka z wodą
Został zaprojektowany podczas warsztatów z mieszkańcami miasta we współpracy między innymi z organizacją Napraw Sobie Miasto. rabaty
pergole z siedziskami
źródło: Plan otrzymany od Stowarzyszenia Civitas w styczniu 2018 r.; powstał we współpracy z Fundacją Napraw Sobie Miasto
Przestrzeń ogrodu w Dąbrowie Górniczej Wnioski: —— brak bieżącej wody, —— beczka z wodą do podlewania roślin znacznie od skrzyń, —— brak odpowiednio zadaszonego miejsca, —— brak wystarczającej ilości miejsc do piknikowania dla grupy osób, —— brak oznakowania informującego o tym co można robić w ogrodzie i czym jest to miejsce, —— brak łatwego dostępu do miejsca przechowywania sprzętu.
Terapeutyczne działanie pracy w ogrodzie Istniejące rozwiązania Analiza
Przestrzeń ogrodu w Dąbrowie Górniczej Opieka nad roślinami Doświadczenia seniorów w ogrodzie
Opieka nad roślinami – podlewanie W ogrodzie ustalono dyżury podlewania: 1 raz w tygodniu przez firmę ogrodniczą. Potrzeby podlewania roślin: —— rośliny w skrzyniach: 3-4 razy w tygodniu —— rośliny posadzone na rabatach: 1 raz w tygodniu —— rośliny posadzone na rabatach oraz trawy i krzewy: 1 raz w tygodniu lub rzadziej
Opieka nad roślinami – podlewanie Wnioski: —— podlewanie raz w tygodniu nie sprawdza się w przypadku roślin uprawianych w skrzyniach, szczególnie podczas suszy, —— w ogrodzie nie ma komunikatu kiedy rośliny zostały ostatni raz podlane.
Opieka nad roślinami – komunikacja i organizacja Wnioski: —— chętni do pracy ogrodnicy nie wiedzą o sobie nawzajem – nie wiedzą co zostało zrobione, a co jest do zrobienia,
firma ogrodnicza
miasto
—— model ogrodu nie jest jasno zdefiniowany, —— w ogrodzie brakuje opiekuna – ogrodnika, organizującego bieżące działania w ogrodzie. prowadzący
Organizacja X
Organizacja Y
Terapeutyczne działanie pracy w ogrodzie Istniejące rozwiązania Analiza
Przestrzeń ogrodu w Dąbrowie Górniczej Opieka nad roślinami Doświadczenia seniorów w ogrodzie
źródło: zdjęcie Pani Alicji Kowalskiej podczas warsztatów z członkami Stowarzyszenia Civitas
Doświadczenia seniorów w ogrodzie „To co do nas należało, to myśmy robiły. A rzeczywiście nie ma strony na facebooku, nie ma strony internetowej. Gdyby nie Stowarzyszenie, ja jako mieszkanka Dąbrowy bym nie wiedziała.”
Doświadczenia seniorów w ogrodzie „Ogród społeczny społecznym, ale jednak etatowo ktoś musiałby być, który by to nadzorował. Zrobić harmonogram i wtenczas zorganizować te Stowarzyszenia, czy dzieci czy przedszkolaków, że w takim dniu jedna szkoła podlewa – takie dyżury.”
Doświadczenia seniorów w ogrodzie „Samemu to niekoniecznie. To jest nie po drodze gdziekolwiek. Dziewczyny tam przychodziły przy okazji, ale one to są z centrum, ale już gdybym się umówiła z dziewczynami, że przyjdziemy w dwie, czy w trzy to nie ma sprawy!”
Doświadczenia seniorów w ogrodzie Wnioski z wywiadów: —— Seniorzy przychodzili do ogrodu w większości jedynie podczas warsztatów, —— Seniorzy wiedzieli co mogą robić w ogrodzie dzięki prowadzącej warsztaty, —— dla badanych motywacją do przychodzenia do ogrodu była praca w grupie podczas warsztatów, —— brak poczucia tożsamości z miejscem.
„Jeśli chodzi o wspomnienia ogrodowe to życie wszystkich sąsiadów w domach wielorodzinnych toczyło się w ogródku. Spajało nas to, byliśmy jedną wielką rodziną.”
Persony Formułowanie wyzwań Podsumowanie
Obszary i zakres działań Cel projektu Założenia projektowe
Persony
Pani Gabrysia, 63 lata „Generalnie lubię podziwiać bardziej niż pracować. Lubię tak przyjść, pobyć w grupie i jak jest ładnie, tak z przyrodą kontakt.”
Pani Anna, 69 lat „Ja bardzo lubiłam pracę w ogródku, nawet rękawiczek nie wkładałam żeby czuć ziemię, ale teraz trochę gorzej ze zdrowiem.”
Pan Marian, 65 lat „Ja u siebie na działce roboty to mam potąd.”
źródło: www.pexels.com
Formułowanie wyzwań mniej chętnie przychodzimy do ogrodu i nie wykorzystujemy jego potencjału
mniej chętnie przychodzimy do ogrodu i nie wykorzystujemy jego potencjału
podlewanie odbywa się rzadziej niż konieczne, rośliny usychają
samodzielne podlewanie roślin staje się niewygodne
nie możemy przebywać w ogrodzie dłużej i pracować swobodnie
brak poczucia wspólnoty i miejsca do odpoczynku po warsztatach
brak zadaszenia i schronienia przed słońcem w przestrzeni ogrodu
brak odpowiedniej ilości miejsc do piknikowania w ogrodzie
pojemniki do nawadniania są znacznie oddalone od donic
brak infrastruktury dostosowanej do potrzeb seniorów
brak bieżącej wody
dyżury raz w tygodniu nie zawsze są wystarczające
czynności mogą się powtarzać i kolidować ze sobą
brak wymiany informacji na temat tego co jest do zrobienia
nie wiemy co już zostało zrobione, a co można zrobić, zorganizować
brak oznakowania ogrodu z informacją co możemy robić
brak regularności: zagrożenie zaniedbaniem ogrodu
brak jest bieżącej weryfikacji tego co się aktualnie dzieje
informacje o wydarzeniach nie są zebrane w jednym miejscu
brak ciągłości w prowadzeniu działań, warsztatów itp.
brak szczegółowego planu prac
brak grupy zarządzającej lub koordynatora prac w ogrodzie
brak poczucia wspólnoty i odpowiedzialności za miejsce
użytkownicy nie wiedzą o sobie nawzajem
działania rozproszone pomiędzy różnymi organizacjami
Obszary i zakres działań
miasto przestrzeń
organizacja prac i komunikacja
rekomendacje
stowarzyszenie, ogrodnicy
identyfikacja i oznakowanie
projekt
animacja i warsztaty
projekt i wdrożenie
Jak zachęcić mieszkańców i członków Stowarzyszenia do częstszych wizyt w ogrodzie?
Cel projektu Cel główny: —— zachęcenie do korzystania z ogrodu i zbudowanie poczucia tożsamości z miejscem Cele szczegółowe: —— wspomaganie działań prowadzących warsztaty w ogrodzie, —— poprawa komunikacji między użytkownikami ogrodu i polepszenie organizacji prac, —— promocja ogrodu wśród mieszkańców.
Założenia projektowe —— umożliwienie podejmowania decyzji poprzez stworzenie własnych tematycznych upraw w ogrodzie, —— dostosowanie tematyki prowadzonych działań do zainteresowań grupy, —— przyjazna i czytelna identyfikacja, z użyciem naturalnych materiałów oraz ograniczonej kolorystyki, —— jasna informacja o zasadach pracy w ogrodzie, —— przyjazne i dostępne narzędzia do organizacji prac.
Organizacja prac i komunikacja Identyfikacja wizualna ogrodu Projekt Oznakowanie ogrodu Warsztaty
Organizacja prac i komunikacja – opiekun Jak jest?
firma ogrodnicza
Jak może być?
miasto
prowadzący
Organizacja X
Organizacja Y
miasto
firma ogrodnicza
Organizacja X
opiekun ogrodu
Organizacja Y prowadzący
Organizacja prac i komunikacja – opiekun
sprawdzanie czy w ogrodzie jest dostęp do świeżej wody
kontakt z ogrodnikami i przydzielanie miejsc upraw
kontakt z firmą ogrodniczą i ustalanie dyżurów podlewania
raz w miesiącu organizowanie spotkań dla wszystkich ogrodników
uzupełnianie wydarzeń w kalendarzu ogrodowym (Google Calendar)
umieszczanie postów na Facebooku o aktualnym stanie prac czy pogody
uzupenianie kredowej tablicy informacyjnej
obecność w ogrodzie w wyznaczony dzień
Organizacja prac i komunikacja – Google Calendar Kurs Google Calendar
źródlo: www.calendar.google.com
Organizacja prac i komunikacja – organizer Zadania do zrobienia w ogrodzie
maj
marzec
lipiec Podsumowanie
Prace w ogrodzie
Prace w ogrodzie
prace ogólne
prace wymagające siły
sprawdzenie zabezpieczenia roślin przed zimnem
nadrobienie prac porządkowych w ogrodzie
planowanie roślin do rozsadów
prace ogólne
zakup nasion wybranych roślin
Organizer rok
siew nasion do rozsadów dodatkowe dokarmianie ptaków
własne
Co zrobiliśmy w ogrodzie lub dla ogrodu? W tym miejscu można krótko podsumować pracę.
sadzenie roślin z rozsadów do donic zakup nasion i sadzonek wybranych roślin obsadzenie donic
Co zostało posadzone lub zasiane?
obsadzenie rabat podlewanie i nawadnianie roślin zwalczanie chwastów
opiekun
dodatkowe produkcja kompostu dokarmianie ptaków własne
*Uwaga! Szczegółowe informacje dotyczące prac w ogrodzie można znaleźć na przykład w kalendarzu biodynamicznym. Planowane zadania należy dostosować do aktualnych warunków pogodowych w danym regionie.
*Uwaga! Szczegółowe informacje dotyczące prac w ogrodzie można znaleźć na przykład w kalendarzu biodynamicznym. Planowane zadania należy dostosować do aktualnych warunków pogodowych w danym regionie.
Obserwacje Co zakwitło lub wydało owoce? Co możemy przyciąć, rozsadzić?
Organizacja prac i komunikacja – organizer Karty warsztatów – planowanie
wzór do kserowania
Ogrodowe wspomnienia Moja ulubiona roślina to:
karta dla każdego
wzór do kserowania
Zaplanujmy uprawę „Laboratorium sałaty”
karta dla grupy
wzór do kserowania
Zaplanujmy uprawę „Domowa apteczka”
Jakie odmiany sałaty znacie?
Jakie rośliny lecznicze znacie?
Z czym mi się kojarzy?
karta dla grupy
wzór do kserowania
Warsztaty: lista zadań
karta dla organizatora
data:
nazwa: Sadzenie roślin w ogrodzie Poniższa lista zawiera kilka wskazówek dla organizatora wydarzenia w ogrodzie. Każdorazowo powinna być dostosowana do własnego wydarzenia. wybór miejsca do nasadzeń w ogrodzie przygotowanie ziemi (zakup lub przekopanie) po konsultacji z ogrodnikiem: zakup sadzonek, nasion ustalenie kto przynosi swoje sadzonki i jakie
Które z nich można wybrać do uprawy w skrzyni? Jak można je ułożyć?
Które z nich można wybrać do uprawy w skrzyni? Jak można je ułożyć?
zadbanie o wymianę wody w beczce powiadomienie uczestników o wydarzeniu i informacja o tym co warto zabrać (sprzęt, narzędzia, odpowiedni strój itp.)
Najczęściej w ogrodzie uprawiało się kiedyś:
przygotowanie poczęstunku przygotowanie miejsc do odpoczynku przygotowanie narzędzi do pracy: konewki, rękawiczki itp. Ogród to dla mnie:
100 cm
100 cm
zaproszenie ogrodnika wypożyczenie parasola
125 cm
125 cm
Organizacja prac i komunikacja – nowy model Model ogrodu, w którym uprawy są dedykowane różnym organizacjom.
Klub aktywnych
Integracja może odbywać się za pomocą wydarzeń: —— konkurs na najpiękniejszą uprawę w ogrodzie,
Szkoła 31
—— festiwal wymiany sadzonek, —— konkurs na ogrodnika roku.
opiekun
Civitas
Korzyści
wiemy jakie wydarzenia odbywają się w ogrodzie, możemy integrować się z pozostałymi ogrodnikami, możemy sprawniej planować zadania, uwzględniając cykl życia ogrodu i preferencje uczestników.
Identyfikacja wizualna ogrodu – logo
1. Wersja podstawowa
2. Wersja pionowa
3. Wersja negatywowa
Identyfikacja wizualna ogrodu – zestaw ikon
Identyfikacja wizualna ogrodu – zestaw postów
Identyfikacja wizualna ogrodu – zestaw postów
Korzyści
możliwość identyfikacji z miejscem, tworzenie charakteru ogrodu i nadanie mu innej jakości.
Oznakowanie ogrodu – zestaw elementów
instrukcje tablica powitalna
znacznik podlania
oznakowanie donic
tablica kredowa
elementy identyfikacji
Problem
Korzyści
informacja o tym, co można robić w ogrodzie, system oznakowania wspomaga budowanie tożsamości z miejscem – informacja o tym, kto opiekuje się uprawą.
WdroĹźenie
Warsztaty – prototypowanie
Niektóre z roślin lepiej rosną w towarzystwie innych – tabela pomoże nam dobrać je tak, aby były dla siebie najlepszymi sąsiadami.
bakłażany
cebula
cukinia
szpinak warzywny
seler zwyczajny
burak czerwony
rzodkiewka
cykoria liściasta
sałata kędzierzawa
pietruszka
marchew
boćwina
por
sałata głowiasta
kalarepa
kapusta
czosnek pospolity
koper włoski
roszponka jadalna
truskawki
groch zwyczajny
cykoria endywia
cykoria warzywna
wzór do kserowania
Ogrodowe wspomnienia Moja ulubiona roślina to:
fasola krzaczasta cykoria warzywna cykoria endywia
Zaznacz w kółeczkach, jakie rośliny chcesz mieć w swoim ogrodzie.
fasola krzaczasta
Tabela dobrych sąsiadów
bakłażany
Wykorzystane narzędzia
Z czym mi się kojarzy?
groch zwyczajny truskawki roszponka jadalna
Przy pomocy suwaka sprawdzaj kolejno obok czego może rosnąć wybrana roślina.
koper włoski czosnek pospolity kapusta kalarepa
– dobrzy sąsiedzi
sałata głowiasta
– źli sąsiedzi – nie mają na siebie wpływu
Zapisz układ roślin na prostym schemacie, który odpowiada miejscu przeznaczonemu pod uprawę, przykładowo:
por boćwina marchew pietruszka sałata kędzierzawa cykoria liściasta rzodkiewka
kapusta
por
kalarepa
burak czerwony seler zwyczajny szpinak warzywny cukinia
źródło: K. Greiner, A. Weber, P. Michaeli-Achmule; „Rok w ogrodzie – poradnik dla hobbistów”; grafika: opracowanie własne
Najczęściej w ogrodzie uprawiało się kiedyś:
cebula
Ogród to dla mnie:
karta dla każdego
Warsztaty – prototypowanie Wnioski: —— seniorzy widzą uprawy w ogrodzie jako pole do eksperymentu, —— dla wielu osób ważny był aspekt piękna: kolorów, kompozycji, obowiązującej mody, —— kilka osób zadeklarowało możliwość podzielenia się własnymi roślinami podczas warsztatów z nasadzeń.
Warsztaty – propozycje
Donica eksperyment
Nasza sałatka
Domowa apteczka
Kolorowy zakątek
Warsztaty – tworzenie „Fioletowego zakątka”
Problem
przetacznik kłosowy
Rozwój projektu
Donica eksperyment
Nasza sałatka
obserwacja, szukanie nowości
wspólne piknikowanie
Domowa apteczka
tworzenie mikstur
Kolorowy zakątek
obserwacja, oczekiwanie na kwitnienie
Podsumowanie Co dały nam prowadzone działania? możliwość skorzystania z zalet pracy w ogrodzie (działanie terapeutyczne), moliwość podejmowania decyzji, budowania tożsamości, uruchomienie dalszych działań w ogrodzie, ocena sytuacji i rekomendacja zmian na lepsze.
Podziękowania Przy tworzeniu pracy nieoceniona okazała się pomoc wielu osób. Pragnę serdecznie podziękować wszystkim, którzy poświęcili swój cenny czas na spotkania i rozmowy. Pani Alicji Kowalskiej i Pani Michalinie Lulek oraz wszystkim członkom Stowarzyszenia Civitas Magdalenie Mike – Urząd Miejski w Dąbrowie Górniczej Annie Trela – ogrodnik Annie Karłowskiej – Napraw Sobie Miasto Ewie Kulisz – Park Śląski Psycholog Urszuli Kłosińskiej – Szpital Geriatryczny im. Jana Pawła II dr n. med. Jarosławowi Derejczyk – Szpital Geriatryczny im. Jana Pawła dr Patrycji Rudnickiej – psycholog Karolowi Fujerskiemu – nagranie i montaż filmu Radosławowi Zych – lektor Naszym prowadzącym: dr hab. Justynie Kucharczyk dr hab. Wiesławowi Gdowicz, prof. ASP