KohlenvanBunningen Architekten&Ingenieurs by will kohlen

Ă?

],I

HOU DSO V! RZT CTI.

01.

Beschrljving buro'

A2.

TentoonsLelling 'r14et zichL op

03.

The good, the bad & the Uely ire Roi,terdam.

A4.

'rDubbel Duck'r te Aluere.

05.

Macondo Segundo

06,

Taalstrljd-Twee

07.

!e11o van Ransdaal prijsviaag rundveehouderij P.P.D,

OB.

Filnhuis/Kunstcentruo te

09.

Vakwer:kboerderij te Sittard.

10,

0verkapping Busstation i"laastiicht.

11.

Biennale Jonge Nederlandse Architekten 1985 te Arnsterda:n.

12.

Vespa & Lambretta prijsvraag joogerenhotel De1it.

13.

lnriehting dikotheek

1|t.

Verbouulng school 1,e Linnel Maastricht.

15.

KioĂ&#x160;k/Muziektent aan het Deliplein te Katendrecht Rotteldam.

zeerr .

- Stawon prijsvraag. Befgiesarchitektuurmuseun,

Maa

nRed

stri cht.

Hotn te Maastricht.

bes

chri j ving bur o

lrerkzeamheden

Will- Ko_h1en en Bert van Bunningen architekten en ingenieurs íE opgericht in januarl 1982. . Het buro is op hêt ogenblik l,'5 na"nfvrorw sterk. l.'íi.Ll llohlen 1s rn lylo argesluqeerq aan oe HTS te Heerlen en heeft hierna eeo viertal jaren gestud.eerd aan de AcadeEie van Boulrkunst te Maastricht. Studiereizen naar ltalië ên Zwitserland. was van 19?6 ï,oí 19'11 Írerkzaam bij architektenbulo C.J.W. Snêlder tê Maastricht en van 1977 Ioí 1979 bij architektenburo Baanders, Frenken, !íilgers en Verhey te MaastIicht. fs sinds 1979 rÍe]"kzaatu als 2elfstandig aichiiekt te }laastricht. Bert van Bunningen studeerde in 19?8 met lof af aan de T.H. te Dêlft, afstudeerroentoren Gerrit Snienk, Àldo van Eyck en D. Dicke. s-tudiêreizen naàr Pólen,Iinland,1 Perzië, nquador, Noord-Italië en S chotlan d. Was werkzaan bij buro SchinkeL-Benning te Sittard, en bij het buro Dipl. Ing. Hans Jorg Hilti te Schaan liech'uenstern. Sinds 1982 rerkzaao a1s zelfstandig architekt, sanen net WilL Kohlen.

Projekten l{il1 Kijhlen en Be!:t van Bunnlngen: 1978

Áfstudeerproj ekt Bert van lunningen: organisaiie en oniwe?p voor een station te Sittard.

978-1982 Plan voor '13 woningen te Schaan Liechtensteln i . s.m. Dipl , fng. Hans Jórg r1i- -i. Proj ekt is v oltooi d. 19't9

0ntuerp voor een Natj.onaal Sportcentrun te Sittard voor Schinkel -Benning te Slttard. Proj

eki is voltooid.

1979-1981 Restauratie en uitbrei.ding rrHet Koetshuis" te Sittard Aannemer: Aaunemingsmij Vic. Laudy te Slttard, 19'79-1981 Verbouuing en

uitbrej-ding sfagerij Keufers nêt be-

drijfE!'oning te

terg ele en. Aannerner: Aanneninggmij Vi c. Laudy M

uns

Si t tax d,

01 .

1980

Vergrotlng tribunê-podium vanBurg. Daenensportpark te Ge1êen voor conc ertorgani satl eburo Pinkpop. Konstrukteur: Constructj-eburo Ory te Gronsvelal. Aannener: AanDebingsDi.J Keulen

Geleen.

'1980

0ntweip plan IrWoonstraat l,Ieltenrr voor 30 woningen i.s.n. architekt T.Teekên te l{eêrlen, Plan is uitg evoerd.

1980

Videostudio Jan van Eyck acadedie te Maastrlcht Ultgevoêrd door eig-en têchnische dienst.

19A1

Verbouwlng boerderij voor ale fa!. S[eets te Einighau e en. AannêDer: Aanneningseij Deeandt tê Slttard,

1981

Verbouwing showrooD voor Ackernans Natuur ste enhandel tê Maastri ch-u. Aanneber: AanneEinggnij Dassen te Stein.

1981-1982 Woonhuis voor de faD. Paes te Sittard. AanneEer: Aanneningshij Schreura te Sittard..

1982

Verbour'lng van woonhuis tot vinkel te Brunssun. Aa4neE-e! i AannemingsEij Marcel Muyres te Sittard.

1942

ontwerp woningsplitsing woonhui.s Schols llerk 1B in eigen behee" uitgevoerd,

1982-1981,

ontrerp restauratie en verbouraring tot ! wonlngen van nonultentale vqkwerkbo er d e]'i j te Sittard. in opdracht van de bour.rv ereniging Slttard. Aan4etreri Aannenings[lj Vic Laudy te Sittald.

te ltteren.

1982-1983 0niwêrp voor een kantoor te Schaan Liechtenstein i.s.n. dip1. ing. Hans Jiirg Hilti te Liechtenstein.

a2.

1982

Bekroonal ontverp rrDubbêl Duckrr

de prij svraag 5 experinentê1e woningen

in het kader

van

rrDe Fantasierl

te Alnere

Uitvoering is in voorbereiding.

1983

Re!tauratie èn verbouwing van woonhuis !]êt horeca'ruimte aan dê Boschstraat tê Maastricht i.o'v. Heineken ilederland b.v. - Àann.re": Aanneningsnij NelisBen en Zn. le Maastlicht

1983

Restauratie en verbouuing van horecaruÍEte aan dê Vrijthof te Maa stri cht, Aanneroer: Aenner0ingsnij Van Oijên te Maastrlchi.

1983

ontverp verbouÍring woonhuis oet tandart senprakti j k voor Dhr. R.Reind.ers te cadier ên Keer.

Start uitvoering eind 198/+. Dhr. Schunans te Sittard. Uitgevoerd in eigen beheer,

1983

Woonhuis voor

1983

Verbouning tèndartsenpraktijk tot kantoor net woning voor tle fan. CusLers te Sihl,ard. Aanlenert Aannemingsroij Bux ie Guttecoven.

. 1983

Pr oj ekt M2 Woningbourn'proj ekt voor {00 woningen. f nz ending StawoÈ-pri j svraag.

1983

Schetsontwerp voor

1983

ontwerp voor-een belgisch ar chlt ektuurEus euu in het -:ader van een ldeeënpriJ svraag.

198f,

Schetsontr,rerp voor een kloin iheater + IOO pers. 1,o.v. Theatergroep rrHet Vervolg'r gekoppefd aan

filEhuis te Maastricht i.o.v. nFilnhuisr StichtiDg te Maastrl cht.

facilitelten van het Filnhui

01,

198/+

ontwerp verbouwing van een boerdelij en advocatenprakti j k te Meer. Werk

tot

woonhuls

is iu uitvoering.

198/r

Haalbaarheidsonderz

198/+

Ontverp voor ale inrichti-ng van een tentoonst ellj.ng trbadplaatsetr l-angs de Noordzeekustrr j-n het I{aags GeDeentê !íusêun en het PaLeis voo! schone kunsten te Brussel. 1.o.v. de stlchting Ttjd-Ruimte te A$sterdaE. 0pening tentoonstelling Den IIaag oei 1985.

1981+

The Good, the Bad and'thê Ug1y. Inzending prijsvraag. 0nti,rerp voo! êen wegr1êênbare publieksruinte op een

ek naar de resiauratLe van êen twêetal Íonumentale panden i.o.v. de genêente Maastricht. o

d.rietal pleinen te R otter da@ ' Bekroond net eerste priJs en opdracht tot voorbereiding ui tvoering

1985

ontwerp en haalbaarheidsonderzoek voor eên koffieshop-

1ga5

ontwerp roo. ho"""u-, winkel- en bedrijfsruiotes kelalers aan hêt nBassinn te Maastricht.

1985

B!-jzondere vernelding voo! ee'1 ontwerp van een lundveehouderij j.n het kader van een ideêënprlj svraag uitgeschreven door de Provinciale Planologische Dienst Lidburg,

1985

Ontwerp reklanê-objekt voo! een industriecónplex te

restaurant te Maastiicht. 1tr

Aln er e,

1985

Haalbaarhei dsonalerzo ek naar ale restauratie van een Donunentaal- pand i.o.v. dê geneente Maastricht.

1985

ontlrerp voor een overkapplng vên eên busstaiion nabli het statj-on tê Maastricht in opdracht vatr de dienst openbarè Werken te Maastrl cht. O/+'

1985

0ntverp ruintelijke installatie voor Biennale Jonge NedeÍlandse Architekten 1985 i1l de beuÍs te AEsterdam. 19 oktober - 15 decenber 1985. Tentoonstelling:

1985

ontïerp in het kader van een prijgvraag voor een jongerenhotel in Dê11t.

1985

Inrichting diskotheek Red Hot aan het Vrijthof te

rrvespa & Larobrettat'

MaasLr"icht.

Gerealiseerd december 1985.

1986

Verbouuing lagere school in het kadêr van de integratie

tot basisschool te Limnel Maastricht. 1986

0ntverp Kiosk/1,íuziektent voor Katendrecht te Rotterdan in opdracht van de Raad Geneentelijke Acconedaties.

a5,

inrichting van de rêlzênde tentoonstelling "l'í et zlcht op Zeerr in opdracht van de stièhtiDg Tijd/Ruinte te A&sterdan.

OutweÍp voor de

Internationale tentoonstelling over badplaatsen langs de Noordzee Kust in Belgiê, Nedêrland. ên Dui!slaDd Ten

Lo on

st el.ling

Haags Cemeente i4useum

DeD

rlaag

Landês Museum Volk und Wirtschaft

te Dusseldorf (D). Beurs te Ansterdan I(urhaus Norderney (D)

mei-juni

1985

nov-dec jan-febr

1985

naart-aprj.l

986 1986

tentoonstelling rrmet ztcht' op zeett

02.

ToelLchting bij hei ruintelijk ontwerp voor tentoonstelllng "Met zlcht op zêerr.

ale

een paneelsysteem ontverpen Eet additionele ruieteliike objekten, dat gezauelljk een chager kan zi.in voor ale over te brengên lnforÍoatie en een oEgevLng kan vornen waarin die lnfornatie zo plezierig áoge3.ijk gekonsuneerd kan worden' Het systeeD noet zijn: transporteerbaar grafies goed ' bererkbaar, betaalbaar, hanteerbaar, begrijpelijk voor rluseuEpersoneêL dat het Eoet opbouven' passen i! verschillênde Eusea, aanpasbaar aan plotselinge lncidenteo en toevoegLngen' een herkenbêar gezicht en fluurzaan.

1. Doel:

2. Sfeer: uÍtgang9punt bij

sfeer 1s dêt de vorngeving van de ienioonstelling noet herrlnneren aan hei tentoong eatelde. Stedebouvkundige opzet, kleuien, vornen' natelialen ell lay-out tloeten refêrêren aan badplaatsen D1t 1n àege!ste11ing tot veel analere heileddaagse tentoonstellingen a'aarbij de tentoonstelli.ngsdrager oet zijn noderne voregevj.ng zovêel Dogelijk afstand !1eent van het tentoongestêlde (histori6che) lateriaal. d.e

ruintelljke opzet van de tentoolstelling is een driedínênsionale representatie van tle goorten stedelijke ruinies die

nen Ln een badplaats têgenkont,

.{et 1s nljri bedoeling dat de tentoonstelling hierdoor een breder pub1lei. z al- aaaspreken. Er zijn l-ange zichtassen, en so:,rs -is het or.ovêrzichtelijk, kinderen kunnen er zoeken en renheo, Voor ouderen; die geen fettelijke infornatle r.ri11en of kunnen konsuneren 1s het een labyrj.at vol hêrrlnnelingen.

êlement 2-:, Opzelr Met een paneel van 120 cn' breedte als kleinste is het inforEaii eaanbod tot een enigzins klassiek stedêbouu-

kundig geheel geEaakt. Per ithena is er een ander ttPleinlt, of zi. jn Eonumentaal gepl-aatst.

rrbui

ienruinterr

d,e sokkels

lL Het systeeE: Het bestaat uit in kleur gespoten triplex Echotien dik /+O &nl., onderfing gekoppeld door stalen strips bevestigd ÍÍet slotbouten' klenkrachten op het paneel torden gespreld door eên sialên volgplaat.

ALle schotten zijn eenzj.jdig bewerkt, is de infornatie tweeztjdig' dan zijo ex tvee schotten. In de vorngevlng van de schotten noet de konstlukti.e de aandacht niet ieveel afl eid en Het systeên doet enigzins archaïsch aan, naar dat is dus niet erg' :!êt is het systeen van een 19e êeuwse kernisattraktie; het is er wel, rnaar het treedt niet op dê voorgrond. 5.

-!€__ê-yg-b-9-l_g.g:

/ii en toe lrorden de stedebouukundige ruimten nog

onderEteund door synbolen. Tinpanen die siraan voor sjieke architektuur Eet daarop getimherde dakvornen die doên alenken aan klêedhokjes, zoBerhuj-sjes en

strandtenten. De pier, dê toren erop. De langê wandschildering is een collage van al1es dat in onze heuinnering het Dooiste was. Zo noet de ruiEtelijire vorngeving een schakel zijn tussen de iníornatie ên ale bezoêkers. De ongevirg eoet neehelpen de sfeer bij de getoonde dingen op te roepen en zo meer nensen over te halen iets te begrijpen van de badplaatsen zoals diê êr nu uitzien langs de Nooralzee. En als het kan alaarvan te gêllieten.

Maastrichi nel

1985

Bert van Bunnitgen.

irlU kËh1en en bert van bunningen architekie! en ingenieurs rechtstraat 96 6221 e! naastricht te1-. OtJ 1f.671 .

Maquette t entoon

stelling

Pfatte grond

t eilt

o oi,l s

t e11ing

l/ﾃ、 e 3

Gﾃｪ t?1 ﾃｪ etJTetT-z tt li

<::-

4 ar-.

I !

.:I

..1

I I

{

ltl

llxll :l(t€-Lt€-É-ÍJ

ó,, tu.4 o -- sl1a!9}< =:|i':u6ëlè"s€ÈêEÍs u4Ltwi\ w tL.ni' -- otL'lek'4tu ,. è =o./.o. -.r urcr';.ïc ÈÈf,.,- íc.e. ^ro

trerkteliening timpanên

Vitrinekast tenioonst

e111g

DĂŞn Haag

Diaproj

ektie, vitrinekast

pĂŞnelen,

Tinpanen blj ingang tenroonstelllng in Den

Haag

frĂŻi Pier met panoratna tentoonstelling in

DĂŞn Haag

! a{ o

b.0

.-l

q o

.rl 6 Fr

o :-

0) Êcl

,l i

iisí ïï{fi I

Pl-atte gronden tentoonstelling te D'ris seldorf (o) .

,;.tË,

fr,' .\-;14

:#'n\r t: o o

H N

iÍ

clcF

o H

cl-

o o LJ

cf o ts ts

ts.

P. Fi

tr<,.

F),

É H (n

a clo F{

p Ë

r;i4::íJ:i-

,{ ir1à;':$:

;i.r

:-'-l

-ïl;-:i

/0/be'/,6 z^

^/ /o mz|

/2rf<'.::4 . aa.;.2

.r.t:S

_;;{ "-:Ï 'iri raL3- 5Ê

l;zr!';)!::i;:i'i,:i

uat Norderneg: nèër dan klgiêliedertand-DuítslanÈ van linls af ha themaal palek .ín Oostende, Noorduíjk en het "eclront

de etaloge uan lrct

binnenlond,

Pler op tentoonstelfing iD lrissefdorf.

Tenioonstelllng in de !eurErr te Arnsterdan

0ntwerp voor een prijsvlaag voor rr egneeEbarê

publieksruintesrr oftewel êen rtpaafrr net allerlei voorzieniltgen als pernanent objekt en een tentn die gehakkelijk te plaatsen en reg te nemen Ls, in relatiê net die paal. Prijsvraag georga[iseerd ln het kader van 10 jaa! s

ta dsv erni eulri.ng

in Rotterdan.

Uit ?0 lnzendingen gekozen a1s beste p1an.

the goodn the bad & the ugly

03o

Toelichti-ng ontwerp The Good, the Bad & the Ugly The Good, the Bad & the Ug1y, zijn drie masten waaraan op I verschillende nanieren een tent opgehangen kan word.en. De drie masten zijn van verzinkt staal, in een li-chte kl-eur geschilderd. Ze z:-jn afgespannen met roestvrijstalen kabel-s. De kabels zijn verankerd aan klapan$ers of aan in de grond gegraven oude kontainers, die net beton zijn volgestort. Langs de nasten lopen een aantal vallen waaraan d.e tent opgehesen en strakgespannen kan worden. Ook zijn er ninstens twee vallen waaraan vlaggen, spandoeken en feestverlichting onhooggehesen kunnen. worden. De val1en krijgen elk een ee.nvoudige lier, die geblokkeerd afgesloten kan worden. Z:-jn de masten te duur dan noet de verstaging eenvoudiger worden; het aantal zal-i-ngen rninder, en d.aardoor een kl-einer aantal knooppunten. De tent is vervaardigd van wit dacron mocht dat te duur zijn, dan van wit p.v.c. gecoat trevira weefsel. Aan el-ke nast wordt d.e tent opdezelfde manier opgehesen; aan twee punten die zich 12- neter boven de grond bevi-nden, 9 meter uit elkaar De tent kan functioneren als een grot e zaai- voor vergaderingen, toneel en muziekuitvoefingen. Door de twee hoogste ophangpunten naar beneden af te spannen ontstaat er een lage grotachtige ruinte met tr^ree grote zuilen van tentdoek in het nidden. In deze onderverdeel-de ruinte kun j e een narkt houden, of een tentoonstelling of een ki-nderfeest.Ook is een tent mogelijk met een hoog en een laag gedeelte. Tijdens een langere manifestatie kan nen de tent van gedaante laten veranderen, en zo een passende onhulling maken voor elk onderdeel van het programma. Aan de randen i-s de tent met lijnen verankerd aan klapankers. De wanden van de tent zijn van het zelfde doek, dat aan de grond verankerd wordt, met betonblokken of aan ringen die zich al in het plein bevinden. De wanden kunnen losgehaakt worden, of omhoog

gestroopt tegen het tentdak aan. Aan de ophangpunten van de tent kunnen aan d.e binnenkant lichtbruggen, speakers, feestverlichting en andere versieringen worden gehaakt, voordat de tent omhoog gaat en met de lieren op spanning wordt getrokken. Het podium zal vaak een andere plaats, maat en hoogte nodig hebben. Podium, dansvloer, stoelen, banken, toiletwagens, verlichting, enz. komen uit faciliteitenpools uit de kul-turele wereld, verhuurbedrijven, parti-culieren en sponsors.

01 .

Nutsaansluitingen zitten in een prefab betonnen huisjes. Onder de twee punten van de tent die laag afgespannen kunnen worden moeten twee straatkolken komen. De drie masten hebben e1k hun eigen karakter. Die op het Sterkmanplein doet denken aan d.e masten van een stukgoedboot en vormt een soort plafond boven het plein. De mast op het nieuwe I'troe1wijk / Snellemanplein is vooral een oriëntatiepunt dat van veraf zichtbaar is. Je kunt de nast zien vanaf de Noordsingel door de Tollensstraat, en helemaal vanaf de Bergweg door de Gerard. Scholtenstraat en de Woelwijkstraat is het nieuwe plein en de sportzaal aan te wijzen, zo komt er een nieuw centrum bij in d.e zee van huizen en straten van het oude noorden. De twee nasten bij de linker Veerhaven maken de wijk voor ieder zichtbaar, vooral vanaf de overkant van de Maas. Vanui-t de wijk is een grote hoge poort zichtbaar die het nj-dden van het schiereiland narkeert. De twee masten z:-jn ook te zi.en al-s de katendrechtse overbuurman van d.e vlaggenmasten van de- koninklÍjke zeilvereniging de l.Íaas gelegen aan de rechter veerhaven. Rond de masten ên de tent staan overal een aantal zandbuizen rechtop in de grond om stagen tegen auto's te besche.rmen en als aanplakzui-len. De zandbuizen waren ervoor on stukken polder op te spuiten voor nieuwe stadsuitbrei-dingen, en ze z: jn dus overbodi-g geworden door de renovatie ennieuwbouw in de oude wijken, hier worden ze gebruikt als aktiepalen

02.

-t &

,,\

À'

J-

'o--l

'i_--, \':-('

\\ \\r\ \\\

\ r\

-.i--

- -f' l-., l.

|"..

i. i,= I

<-.t

-r I

'rr1 "w^l,

-von bunnt orlwar9: barl tr bgnnrtrgan radisli.: borl. En bsdÍírgin-giJr .mr

lbhhÀ-bd

dwm.^

iPt

l ''tt

g sterkmonplFi

9 È

I,.-.

9olÍ eldworsglrdl

-".:.:

' ..,:l].':i

l-F.:i.{t ;;.;,;

. ,:j: . -: .i1F '

__t-

': til itil

.f i$;-::i{ 'il.Ê:íi iÈ;*.:,r.i:irliti*F

l: : :. i.il

i,.. .. l;rt

I glerl

!'*-ri 1,.ï.i*ï {

l.:Ëi;ïll lí*i"fi':l í,iF-.,f'rll I ;;'::j--.. , :'

l$i6's*rr ítrr,1-r" È.!>.....

fiïi:t l:$i.r fi.+.j'

..1.

F:a.'i' $ ,i:;..'

Ë..

,-r.i.i iir'i-

i e,. ,,?lil:,) :1'.

.:-l .ri rj

Í::

,í,.3,!b:

'!-í

;--.'

-i

--l

r'nrt'

""'no"tn

\/:, I

t: \r

\,/ kóhlen-von

r.l 0(l-11 beí En bunn'ng.^ ról'ei,. b!íl lon Wnnrngen-gls tw í'll kohlrn_ bÍl Pl0Ym'n

ontw.rD

l'lakette van de tent,

Maketie van nast op G.SterkmanpleĂ?n'

The Cood,

lhe Bad & the

UglY

'Íêl'e: L- na t op i/oel

\,r'

jl-rl ^

Makette nast op plein blj Linker Veerhaven.

The Good, the Bad &

thê Ugfy

l=9=E=I=;=E=A=g=E=9=!=l pRIJSVRAAG "TJEGNEEMBARE PUBLIEKSRUIUIEl_-IE BOIIqBQAU. =

==:-----

Ibg-qqs9'-!he-!e9-*-!he-ggly-!lr:-I1-

)

Bij het oni,,uerp van.de paal" is heel sterk ingegaan op de drie stelebouwkundige situaties, urat geresulteerd heeft in drie verschillende vormvariaties op êên concept bij êén-

en-dezelfde tent. Deze - bijna geniale - interpretatie van de opgave heeft geleid tot een uitdagende constructie van stalen kabels en palen uaarin, niet alleen het plein oF de situatie sec, maar de gehele invloedssfeer van deze openbare ruimte is betrokken. De tent ruordt aan deze constructie opgehangen. Daarentegen is de tent op elk van de I sÍtuaties dezelfde. Het is een goed Le spannen en vlot te monteren tentdak, uaarvan de ontverper zelfs denkt "een hoge of lage ruimte middels één (en hetzelfde) tentdoek te kunnen realiseren". De tent -is zodanig van vorm en vrij van constructie dat verschillende Functies mogelijk zijn. Het ontwérp van zouel tent a1s van de masten is van hoog niveau. De masten zijn .constructief ingenieus en toch realiseerbaar vormgegeven. Dit vaste deel is dusdanig van schaal dat het een grote invloed heeft op de omgeving. Het. ontryerp is echter op generlei uijze druingend aanvezig en vormt geen belemmering voor heL dagelijks gebruik van de pleinen De vormgeving van de.masten en kabels gaat in op de specifieke eigenschappen van elke situatie afzonderlijk en betrekt hierin ook de bebouuring, het urater en de straten die op elk van de drie aangegeven.situaties uitkomen. De constructies zijn bovendien zó geplaatst dat zij het rijdende verkeer ongemoeid laten. Het ontverp begeeft zich veeleer op het niveau van de ruiJk dan op het niveau van het ptêin a1leen. De verzamelplek, de functie in de vijk en de uitstraLing van het vaste element is niet letterlijk vórmgegeven, maar in een vrolijke symboliek opgelost. Het op deze vijze uerken met beelden uit de haven heeft.de jury als zeer spiritueel ervaren. De uitgelaten vormgeving van dit funcLionele onturerp geeft in álle situaties een overtuÍgende vertaling van áIle onderdelen van het programma. Daarbij kan vooral aan het spel van de masten en kabels enige schoonheid niet ontzegd uorden. Zoruel de kryaliteit van de.oplossing zelf a1s het concept van het ontruerp stijgen uit boven de overige inzendingen. De eerste prijs rueerspiegelt de keuze van de jury voor deze opvatting van programma en situatie.

GEMENGDE INFORMATIE OVER BOUWEN EN MAATSCHAPPIJ

Oé,?RC///EKT ACTIETENT RENOVATI EBU U RTE N

Langzamerhand zal wel iedereen weten dat Rotterdam 10 jaar met stadsvernieuwing bezig is. Eén van de vele middelen om daar de aandacht op te vestigen was het uitschrijven van een prijsvraag voor een "wegneembare publieksruimte", een wat onaardige naam voor een feest- en actietent, die op een drietal aangewezen punten in gerenoveerde wijken opgezet kan worden. Dat leek de gemeente een beter cadeau voor de bewoners, die al die jaren in de rommel gezeten hebben (en nog zitten), dan de aanvankelijk beoogde

kunstobjecten: weggeefbare etsen, beschilderde kopgevels of het inpakken van het Stadhuis. Dan maar liever de bewoners inpakken met een feesttent! De tent moest 300 à 350 zitplaatsen en een

podium hebben, gemakkelijk op te vouwen en te transporteren en weer snel op te zetten ziin. De draagconstructie, waaraan de tent op een of andere manier bevestigd wordt, en waarin zich ook aansluitpunten voor elektra, water en riolering moesten bevinden. moest een per1. Maquette 1e prijs.

manent karakter hebben. Hij moest op zichzelf attractieÍ zijn en bruikbaar als verzamelpunt bij acties e.d. Vandaar de offi-

ciële naam "actiepaal" (Rotterdam wil

aandacht aan de actiepaal besteed. ledere situatie krilgt zijn eigen actiepaal. De lange mast op het Woelwilkplein in Noord is

en bouwkundestudenten. De veelzijdig

vooral een overal zichtbaar orièntatiepunt. De actiepaal op het G. Sterkmanplein in het Oude Westen lijkt daarente-

samengestelde iury bestond o.a. uit twee toneelspelers (Luc Lutz en Simone Rooskens) en een ex-circusdirecteur (Tony

gen meer op een scheepsmast met laadboom, terwijl de twee masten bij de Linker Veerhaven in Katendrecht meer de functie van een hoge toegangspoort heb-

Boltini). De verscheidenheid van de inzendingen was erg groot. Ook de uitwerking Van de soms zeer originele ideeên varieerde sterk. Enkele inzenders waren zo overduidelijk van bouwkundige origine dat hun

ben.

Nog meer variatie biedt de tent zelf. Hij

wordt op acht punten opgehangen aan kabels die vanaÍ de mast(en) naar de

ontwerpen meer pavil.joens met zeiltjes

men) was om de actiepaal de vorm van een bouwkraan te geven. De bewoners van renovatiewijken zijn immers met

grond gespannen worden. De masten zelf blijven altijd buiten de tent en zijn dus geen obstakel daarin. De twee hoogste ophangpunten kunnen ook naar beneden gespannen worden. "Net zoals je de deksel van een koekblikje naar believen naar boven of naar beneden kunt uitdeuken", aldus Bed van Bunningen. Er ontstaat

bouwkranen opgegroeid. Er zitten echter te veel praktische bezwaren aan. o.a. van

dan een lagere tent. die gemakkelijk in tweeên te delen is. De laagste punten

dan tenten leken. Anderen leefden zich zo uit in een aandachttrekkende actiepaal, dat er voor de tent maar weinig aandacht

overbleef. Een heel leuk idee (Han van den Berg, Em-

ontwerp Bert van Bunningen. De achttoppen ziin

3. Maquette eervolle vermelding, ontwerp Han Westelaken. De tent wordt gespannen door de veerkracht van de glasfiber mast, tent van de eeÍste priis krijgt een heel ander gedaante als men beíde of een van beide hoogste toppen naar beneden treK, 4. De

ru .

t5is4lil

windgevoeligheid, om voor een prijs in aanmerking te komen. Ook de eerste-prijswinnaar (Bert van Bunningen, met hulp van het bureau KóhlenVan Bunningen in Maastricht) had veel

zelfs de bewonersacties organiseren). Op 5 oktober werd de uitslag van de prijsvraag bekendgemaakt. Er waren 60 inzendingen. merendeels van architecten

aan eên zêêr spectaculaire, hier niet zichtbare mast opgehangen. 2. Maquette 2e priis, ontweÍp Homan en Hopiimans. De nadruk ligt op de gave tent; de mast is onopvallend maar kan toch in de weg staan.

-//

::::::::::i :i :::

DEARCHTTECT

:Ii :|:::::::i:::::i ::

;

:iy'-

---+ry

Y:::::::::::::::::.:::r

GEMENGDE INFORMATIE OVER BOUWEN EN MAATSCHAPPIJ

moeten dan wel precies boven een straatkolk uitkomen. want het kan ook wel eens regenen. Men kan ook één van die twee hoogste punten naar beneden spannen. Alles bii elkaarzijn erdus viertentvormen mogelijk met één tent. Bij de ingenieuze

de paal in de tent staat. Dat beperkt enigszins de mogelijkheden en het uitzicht. Bij een circus is het echter niet anders.

De eervolle vermelding ging naar een

zeer origineel ontwerp. De inzender (ir. veerkrachtige tentpaal van glasfiber, die schuin in de grond staat. De paaltop kan met een katrol naar beneden getrokken worden en dan schuift men het tentdoek erop. Nadat de randen vastgezet zijn laat men de tentpaal weer langzaam naar boven terugveren. De tent spant zich dan vanzelf. Deze wijze van een tent opzetten was ook voor Mick Eekhout, als deskundige in de jury opgenomen, volkomen nieuw. Of het in de praktijk functioneert zullen we voorlopig nog niet te weten ko-

Het is de moeite dan ook meer dan waard.

De ontwerpen zijn, na de eerste tentoonstelling in het Centrum Beeldende Kunst die inmiddels is afgelopen, te zien in de entreehal van het Europointgebouw, Galvanistraat 15 in Rotterdam. Op werkdagen, tot ongeveer eind november.

lair. Maar hij valt op door de fraaie, echt bij een tent behorende vormen. Er was ook een echte begroting bij, die zo waar eindigde op f 75.000. Het ontwerp komt dan ookvan een bureau (Homan en Hooij: mans, Den-Haag) dat al praktijkervaring met tenten heeft opgedaan. Ze bouwden op de Floriade '82 het paviljoen voor de

Vereniging van Tuin- en Landschapsvoorziening. Aan de actiepaal besteed-

den ze geen extra aandacht. Ook varieert de actiepaal niet per locatie. Een klein praktisch nadeel van hun ontwerp is dat

mastconstructie.

uit, waarin uitvoerig verslag wordt

gemeene te Nieuwegein is nog tot 24 december een fraaie expositie te zien van glaskunst-objecten. Ruim 80 glassculpturen van 21 verschillende kunstenaars worden er getoond. Deelnemers zijn bijna

bllemaal mensen uit Oostbloklanden als

í+i

1:;

ge-

daan van de resultaten van de CAD-systeemtests. De eerste Monografieén uit de reeks (A-1 en A-2) bevatten de opgaven waarop de verschillende CAD-systemen getest worden. ln de daarop volgende Monografieën (A-3 etc.) zijn de testresul-

heid gesteld zich te abonneren op

reeks. Men is dan verzekerd van tijdige toezending van nieuw verschenen Monografieèn zonder apart te moeten bestellen. Facturering vindt plaats per geleverd DEARCHTTECT

AÍgevlakte rechthoek van Lubomir Arzt; optisch glas 20 x 28 x 6 cm.

een

nieuwe test. lntussen zijn verschenen : A-1 CIAD Test I (2D, snelheid, koppel, database management), A-2 CIAD Test ll (3D, NC, communicatie, integratie). A-3 Het OCé 5200 CAD-systeem, A-4 Het CEADS-CADD systeem, A-5 Systeemtest CALMA. A-6 Het G DS-tekensysteem, A-7 Het ICL PERO 1/ Eagle CAD-systeem A-8 Het IGOS tekensysteem. De volgende Monografieën zijn in bewerking: A-9 Test HP-Draft, A-10 Test DOGS, A-11 ïest lntergraph en A-12 Test Superdraft. De Monografieën kosten f 17,50 per aÍlevering en zijn te bestellen bij het CIAD-bureau. Geïnteresseerden in alle systeemtests woÍden vanaf heden in de gelegen-

15i84iI

NIEUWEGEIN

ln het onlangs in gebruik genomen nieuwe kantoorgebouw van de Zwolsche Al-

CIAD, de Vereniging voor Computertoepassingen in de lngenieurspraktilk, geeft sinds enige tijd een reeks MonograÍieën

wordt maandelijks uitgebreid met

Bert van Bunningen ondergeschikt aan de

GLASKUNST IN

CIAD-MONOGRAFIEEN PER ABON NEMENT

C|AD-testteam zijn opgetekend. De reeks

priiswinnaar. Vooral bij de Linker Veerhaven is de tent van

AB Zoetermeer.

men.

taten opgenomen, zoals die door het

De aan de binnenvaart ontleende mast op het G. Sterkmanplein met dê tênt van de eerste-

2700

Han Westelaken, Eindhoven) bedacht een

maquette lukten de transformaties heel aardig. Hopelijk zal dat in de praktijk ook zo gemakkeliik gaan. Voor het bureau Kóhlen-Van Bunningen, dat al eerder de prijsvraag voor een architectenmuseum in Gent won, is het de tweede keer in hun jonge bestaan dat er een prijs gewonnen wordt. Zullen ze nu ook echt mogen gaan bouwen? De jury is ervan overtuigd, al vindt zij het budget (f 75.000) wel veel te klein. Op zijn Rotterdams zijn de juryleden al bezig het bedrijfsleven af te stropen voor extra geld. De tweede prijs is veel minder spectacu-

exemplaar. Abonnementen kunnen op elk moment ingaan en gelden tot wederopzegging. Bestellingen schriftelijk op te geven bij het CIAD-bureau, Postbus 74,

Tsjechoslowakije en Hongarije. Václav Cigler is, met 23 objecten die veelal geometrische vormen hebben, de toonzetter van de expositie. Hij is werkelijk een meester in zijn vak. Met objecten die opgebouwd zijn uit kleine rechthoekige delen lijkt hij maquettebouwer in glas. De maker noemt ze gewoon Bouwwerk I, ll of lll. Veel van de andere kunstenaars zijn vrijer in hun vormgeving dan de strenge Cigler. Ze werken soms ook meer met de mogelijkheden die ontstaan als er kleur aan het

glas wordt toegevoegd.

De expositie, die werd samengesteld door Galerie Rob van den Doel uit Den Haag, is tijdens kantooruren te bekijken en de toegang is gratis. Men kan dan te-

vens kennismaken met (de hal van) het opmerkelijke Zwolsche Algemeene-kan-

toor, ontworpen door Peter Gerssen. Daar dit gebouw geheel glazen gevels heeft is de glas-expositie er goed op zijn

plaats. Het bijeenbrengen van gebouw en glaskunst heeft wel één nadeel: men ziet direct dat het gebouw niet de strakheid heeft die met de geometrische glasobjecten bereikbaar is. Een effect-verzwakkend gevolg van de dunne glazen huid.

Fraaie ontwerpen Yan mobiele publieksruirnte Tenióonstelling: Prijsvraag weg-

neembare publieksruimte. Tot I december in het Stadstimmer-' huis, Marconiplein in Rotterdam. Open: werkdagen van 9 tot l7 uur.

Door TOM MAAS Om tien jaar stadsvernieuwing te vieren schreef de gemeente Rotterdam halverwege dit jaar een ontwerpprijsvraag uit: op drie plaatsen in de stad moet een'paal' komen waaÍaan bij buurtmanifestaties een tent of iets .dergelijks kan worden opgetuigd. De tent zou.goedkoop moeten zijn, en de "paal", waarin voorzieningen als electriciteit en water kunnen worden ondergebracht, zou ook zonder tent betekenis moetcn hebben voor de "gemeenschapszin'l van de buurt.

Zestig mededingers naar de prijzen van tienduizend en vijf-

duizend gulden hebben deze opgave op de meest fantasievolle en ' onver\rr'achte manieren aangepakt, en na een presentatie in het Centrum Beeldende Kunst zijn de ingediende tekeningen' en maquettes nu tot het eind van de maand te zien in de hal van het Stadstimmerhuis in Rotterdam. De Maastrichtse architecten B. van Bunningen en W. Kóhlen, die met iThe good, the bad & the ugly' de eerste prijs wonnen, zijn de enigen die voor elk van de drie situaties een aparte oplossing hebben ontwikkeld: wisselende constellaties van siaande en aan kabels zwevende masten die buitcngewoon groot zijn van formaat, ook in vergelijking met de eenvoudige tent die in alle drie geval-

lcn a-n twee punten omhoog -gehesen. Zonder tent vormen de meer dan huizenhoge

wordt

masten geen aparte verzamelplaats voor de wijk, met de uitwerking van de voorzieningen hebben de architecten weinig gc!aan, maar de "vrolijke sym6o liek" ervan sprak de july aaá.

Prieeltje Het is

ontegenz.eggelijk ccn

scnsationccl ontwerp.

Tegenover dit grote gebaar staan vele bescheiden inzendingen waarin van de 'paal' een soort prieeltje is gemaakt, soms nog met een amphitheatertje eromheen, zodat het 'wegneembare' deel van de gevraagde 'publieksruimte voor + 300 personen' alleen maar een tentdoek is. Tussen het sensationele en al te nuchtere hebben de Haagse architecten Homan en Hooijmans met 'Tua-

reg' een aardige tussenweg bewandeld. De paal heeft de vorm van de Euromast en vormt samen ïnet een vlaggemast, sierbestrating en een hoefijzervormige zitbank, die als onderdeel van de tent kan worden opgetakeld, een aardig omgevingskunstwerk, zoals dat tegenwoordig heet. Welk deel van de publieksruim-

te mobiel zou moeten zijn, en

rvelk deel permanent aanwezig, .hebben de inzenders op uiteenlopende wijze bepaald, en ook voor de constructie van de tent zijn alle mogelijke en onmogelijke technieken uitgedacht.

De tent van de

inzending uit opblaasbare buizen. In diverse oplossingen wordt de 'tent' opgebouwd uit kunststofpanelen. Bij 'Rotterdome' is de bevestiging van stukken tentdoek wat al te lakoniek met klitteband opgelost. Voor zijn ingenieuze en originele manier om de tent in één bewe. ging te spannen, ontving ir. H.

'Tjoeps' bestaat geheel

Westelaken

uit

Eindhoven

een

eervolle verrnelding. Zijn fraai gevormde tentdock z.ou bevestigd moeten worden aan cen rcusachtige schuin in de grond verankcrde flexibele paal, die nog het bcst is te vergelijken met ccn grote soepcle hengel.

-Hoewel dc oplossing van dc inzendingcn in het Stadstimmcrmanshuis erg provisorisch is, bicden dc soms zccr verzorgde wcrkstukken veel kijkplcz-icr. De hoop va.l d.c gemecntc cn dc cerstê

cr nu op gcvcstigd dat er uit het bcdrijiilcvcn voldoendd sponsors ovgr de brug komen om de dric buurten ccn plezicr te kunncn docn mct cen 'good','bad' o['ugly'. pruswtnnaars ts

/Vt?C / /t:s2

Lí,r|'AIIO r"pA

Ilfaastrichtse architecten wrnnen pnJs a

(Vanotrg, kttnstraac*)

DoNpEFoAc i1 oKToBÊR 1981 pAGtNA2s

gaat kosên, wordt t aan Roterdam aangeboden 300.000

als een geschenk van de be:

le priis van t 10.0m mee verdiend- Er waren 59 Lrzen-

MAASIXJCIIT - Ecl archl- dlngen

Lctcabuto

K.6hlcn-Vm

heel ijle paal- en draad-con-

structies

werkt.Behalve.

drtven dle werkzeam djn BeÉ van Bunningen en lVÍll in de stadssanering. De Kóhlen werkten ook GiJs Maastrichtse' architecten Romme (maquettes) en Bart hebben er ln leder geval de Pluymen (tekeningen) mee

Het onhf,êrp is zo zegt ont-

Tent in de wijken

vrr

dc pru!-

vrrat z[n t/m 20 oktobcr tc rlen ln hct Cenlrum Becl-

'Êen

cr vrU ook

19-21

ook actlcvcrgaderln. gcn kqnnen worden gehouden.

Dc tcnt, dlc de naám

uur.

"The

Food, the bad and the ugly"

àceÍt gckrcFcn ls

een ontwerp

a&n de Ma$trlchtle archltect Bcrt van Bunnlngen. Een rury

bestÀsde

rond ecn vrste 'rttle-pr8l' (dur lcnt-mact) la ilrlc oudc

uit onder anderen

'I-uc Lutz en Tony Boltlnl hceft pe vcrplaatlbare publleks. fllmte ven Vs Bunnlngcn ultSeroepcn tot wlnnae vm de +rusvraeg dle ws ultgeschre. len ln het kader van het rtad!'vemleuwtngsJublleum ln Rot. lerdam. Sponsors dle de tent 'wlllen Íinancleren moeten nog :worden tevonden. De onlangi

rucrlngcw[lcl lo Botter;

drD-

De Maastrichtse archltecten ontwierpen The good, the bad and tàe ugly', zoals dJ

hun plan naar een'spagetfl-

Sergio

opgerlchte Stlchtlng VolIs.

IJonenoemetlOp drle pleinen van de-Oude *'ij-

:theater zal de tcnt tean behe.

.ren.

ken Katendrecht

Westen en Oude Noorden,

komen die va6te master\ waaraan steeds een zelÍde tentdoelq zo'n

900

de winnaar bekend.

Haag; een eervolle vermelding

kreeg bet ontwerp'Paalactie' van Han Westerlaken uit Eindhoveh.

PruJSWAA$

gooa, the bad and the. | 'rn" ugly'werd eerste omdat bet

ontwerp betaalbaar is en de ei-

- T],ve itÍ-.G I| gen identiteit van de drie akTriii-tsá---ircUt.itiÁ.^frfu kii;h; I tiepalen .in. de, verschiuende ";Ë;;i-;;'h"";i; hebbcn jti"r^,"-t:T de nrllsvmp aen, ;.ii:..'í"íí,s7-à;.-i;;uií;;slïjl3'*,::1ïj^ tÀíuíi*í1"-á"";ii;1& Rotterilam

\'am' o"

prfiswg-ls Éu I Uiti,oering "i' van het winnende "slyi..ry ii::d !:::- t :, !:!-. !:! ::. :z- l ; i*è6 b;;;;; ; J' ï5 n0ó

"'',::""iíEh:#:"venieuwtnslí'^'g"--:"r.Ë:ift"L'^1í"i 'Lu'wruzrtt' ljaar zijn uitgevoerd. Het geld

6.- | hiervoor moet door sponsem t""tuare, il;t , en de aÍzonderlijke wijken Pij "áipiàaÀï;;; met een vast verzamelpunt re- | elK?ar woroen .geDracnl.. u! aliseren vmr drie oudé wiiken I aktlePaar rs beooelo as ol!in Rotterdam: het Oude }iroor- | vend monument/verzamelJ"",Ï;ió;;;'iilJ;;;--È;| Punt oP een plein i1 d.e.wij!' tendrecht. Veel wiiken hebben I Men wll nlermee nel Preln s verzamelPunt De inzendeF moesten êen

t!n, feest!r\ vergaderingen

geplaatst.

// oht. lQdt1

ee^te Prijs.bedraagt

| tienduizend gulden, de tweede wonnin Hun Hnn n.t_JA:-í || uenourzenq Suroen, oe lweede wonnen. ontweio á;Í ;rn, i,"ai iÁe-iàii-;;i'iË; I vij(duizend.

waarop een dák kan

{u"buay 9eí ÁZaa

Tweede

werd het ontwerp Tuareg van Homan Hooijmans uit Den

den van manifestaties en orga. nlseren van acuvlteitên. l Het idee werd geboren om ieni soort verzamelDunt te creëren

opgehangen, middels e!n

enzovoorts. t:-, Het projekt, det'

Beeldende ll Kunst, dat de prijsvraag in s- | menwerkirrg met de bewonereorganisaties had opgezet,

Maastrichtse architeeten wlnnen

immen te kamoerimet... immeF oo- I verzal kampen met een gebrek aan ruimte voor het hou-

vierkente

meter grooti in een steeds andere vorn\ kan worden ry6teem v&n katrollen en lieren Door veraólllende bevestigingspunten van het tentdoek hoger ol lager te EpanneÍ\ kriJgt men steeds een- andere tent, bruikbaar voor toneel, mu"lelq mark-

Centrum voor

!cn maar

brrc cn bctedbuc tcntrulmtc v.xrr rctlvlteltcn,

Westernlilm' van

verplutsbare tenl kunnen

eerruzen wearln voorstellln,

werper B!rt van Bunnln- dcnale Kr;ct sen dê Nlèuwc geni ,,voor een deel geba- BlnncDwct la Rotterdrm. seerd op het werk van de ma l/m YrU U-U, zs l0-l1

Drie tactiepalent en Er kwamen zestig inzendingen ll van industrieel ont- ll één verplaatsbaar dak binnen werpem,.kunstenaars en arehi- ll tecten. Gisteren maakte het ll

. ROTTERDAM Alr alles lnecztt zal volgend- Jaar mel tn drle oude wtJken ln Rottcrdam

8an het wÍnnende ontwerp.

Dc rcsnltsten

lkvv 3&t'r1

Kenneth Nelson", die met i

worden

herwaarderen,

q t D4&f Ct.lí tt{t, 3 4-L 0í

ià

'Verplaatsbare ruimte voor drie wijken,'

r' zo'n

MaaStrichtse arch itecten wonnen Rotterdamse priis iï NÍAASTRTCHT/ROTTERDAIII - De lltaas-

'Of ons ontlverp wer-

Bert van Bunningen

zal de komende maan-

prijs

In elk geval hebben wii de opdracht ons ontwerp voor Kerst-

trichtse architecten Will Kóhlen (32) en (34) hebben de eerst (10.000 gulden)

gewonnen in de door het comité, stadsvernieuwing Rotterdam

wijken in Rotterdam

schapsruimte, kunnen met het Maastrichtse ontwerp straks bij. toerbeurt beschikken

den moeten blijken.

waarin

kelijk wordt voerd

uitge-

in drie oude

mis nader uit te wer-

over een ruime 'tent' toneelopvoe'-

ringen, buurtveigaderingen en zelfs de Ír nish van een wielerkoers kunnen plaats-

uitgeschreven. . wed-

ken'; . ,, -.

wijk'. Hel ontiverp van dd van origine uit Sittaril aíkomstige

ioi,tur, l'u"r'Bunningen ontwierpen in het

Tenten,.:,

architecten kreeg van de lury met o,a. Luc

kader van de opdracht

'Ons idee is gebaseerd

Lutz, Simone

een betaalbare verplaatsbare gemeen-

ken en Tony Boltini

schapsruimte die in de

drie wijken . aan een paal kan vrorden opge.hangen. De wijken die .een groot gebrek hebben aan gemeen-

den in de

strijd'Aktiepaal in ile

Roos-

het beste rapport van

de zestig deelnemen. de onttferpers.

Bert van Bunningen:

:\':1i

vinden.

ruimte naár wens veranderd u'orden,'aldus de winnaars Kóhlen en Van Bunningen, ar-

chitecten i:

inge-

nieurs, die aan de Maastrichtse Rechtstraat domicilie heb-

bengekozgn;..,.-,.

àe iury tàos voor het ontwerp omdat dit het

' I rl

de" verplaatsbare tenten van de nomawoestijn.

Het omhulsel is van

hetzelfde

materiaal waarvan ook circus-

tenten worden

'tal ingrepen kan

ge-

maakt. Door een aan-

meest betaalbaar en

uitvoerbaár leek. De

kosten worden op drie ton geschat. De kosten worden gedragen door aannemeri en andere

sponsors,ldie het als cadeau vdn de jubile-

rende

'sladsvernieurvin8 aanfod.

*,\.iË'ii::.,. 1 --:q"ry O De wínnaars uan ge?.

,,Lktiepaal in de wiik", Links

en Íechts Bert Dan Bunnin-

oniwerp van 5 uooneenhêden voor ?rj-jsvraag De Fanrasierr te A1nêre. Prijsvraag in hêr kader van he! iubileumjaar ïJselnêerpolders 1982 vaarbij gevraagil verd naar ongerlone vindingrijke ideeën over bouwen en won en. Uit 140 inzendingon gekozen als eên van de drie beste pfannen.

Cubbel

dunrz-誰r

alm ere

01.

Toeli chting ontwerp ttDubbeI Duckrr. I'Dubbel Duck" is een traditionele doch zeer versoberde houtskeletkonstruktie, die vanaf een hoogwerker met schuim wordt volgespot;:r aan alle kanten. (canard aux creme) O" daken zijn in prineipe niei;:le-

1 oopbaar 0m het gebouw tegen mechanisehe besehadigingen

tb bes.chernen j.s het op stalen poten gezel. Door de splitlevelopzet geven we de kleine woonruimten een doorzĂehL naar boven en beneden. Het plan is op zeer veel plaatsen te bouwen, bijvoorbeeld op de hoek van een park (a) op een weg ldaar te hard of te weinig wordt gereden (b) of tegen de wand van een Loods op een industrie terrein ("). techni sche onschrj- jving : frDubbel Duck" is een groepje van 5 zel-fstandige wooneenheden. Het plan bestaat uit een stalen tafelkonstruktie ingestort in beton en voorzien van windverbanden. Daarop staat een houtskeletkonstruktie, van binnen niet afgewerkt en van buiten, dat is de wandeni de onderkant en de daken, bespoten met een brandwerende kunststof (schuinlaag), met daarover een rĂ¨aetilt< slagvaste witte huid tegen hagel, vogels voetballen en katten. Trappen en balkons zijn een mengkonstruktie van duurzaam houtr er1 staa1. De sanitaire cellen zi-jn bekleed met p.v.e. golfplaat, de vl-oeren met een kuip van zacht p.v.c. gewapend met trevira weefsel, gelijmd op de vloer en tegen de plinten. Keukens en sanitaire cell-en zljn boven elkaar geplaatst. Verwarming is er alleen op de bovenste woonlaag: het is een luchtvenwarmingr waarvan het ventil-atorsysteem op zomerse windstil-le dagen een te grote warmtelast moet kunnen afvoeren. Door de gevolgde bouwmethode denken wij 20% onder de gebruikelijke aanneemsom te kunnen blijven. Het volume van de woningen ligt 20 - 30% lager dan nu gebrulk is in de sociale woningbouw. Aanneemsom van de grote woning zou op + /r5.000 komen te 11ggen inclusief arbeidsuren. De duurzaamhei-d van de belangrijkste onderdelen van het gebouw schatten ure op 20 j aar. De haalbaarheid van deze toch nog levensgrote j-nvesteri-ng voor een bewonqr staat of valt met de restwaarde, die sanenhangt met een belofte van de gemeente het gebouw te handhaven, of naar de nabije omgeving te mogen verplaatsen bij gebleken duurzaamheid. uitvoering: - monteren stalen tafel - storten funderi-ng - timmeren houtskelet konstruktie grotendeels bestaande uit panelen van t 305 x 3O5 en + 2lrlr x 3O5. aI dan niet prefab. - beklĂŞden sanitaire iuimten - plaatsen en aanslulten installatles - volspuiten buitenhuid met schuim en een toplaag; ramen, deuren, ho1le acryl deikramen af te dekken net mallen. - inhangen van balkons, bordessen en bultentrappen.

I rT .l

l',hlil

MakĂŞtte

ette

r!Dubbel Duckrr te Afn er e

t I ,ll

rIl

7 ----'-'7---

'1+-ê')

ïK$\ ^

u _ ' mm 0 l\;{ o,oo, lo Fl T , ogJ '-J

ill

--.

ffi,1

Ë+ LJ,.

E r['H

DE BEVINDINGEN VAN DE JURY Zaterdag 2 oktober 1982 kwamen de juryleden Dick ElfÍers, Ellen Joosten, Harmen de Jong, Judith Cahen, Wim Quist en Moshé Zwarts bijeen in het patiokantoor te Almere Haven om de inzendingen te irezien en prijzen toe te kennen. /rlle plannen stonden uitgestald als voor de expositie.

KRATS NO. 85

Met containers, ieder in z'n eigen kleur, is zo gestapeld en geschakeld dat nieuwe ruimten zijn

gevormd: een binnenplaats met glaskap en smallere

Tevoren had een werkgroep bestaanpe uit 2 ambtenaren van het O.L.-Z|JP, afdeling bouwen

verkeersruimten; een mooi plán. De containers bevatten woninkjes en zijn daarvoor aangetast (ramen, deuren en grote openingen voor binnenruimten). Toevoegingen als trappen en bordessen geven extra verÍijning aan het geheel. Het plan is technisch doorwerkt en zeker uitvoerbaar. De voordracht is helder. Bil een enkel jurylid roept het plan wrevel op, iuist door de fraaie verwerking (overstek, symmetrie en hulpmiddelen) van zo'n

opvallende plannen. Gecombineerd leverde dit 55 plannen op: no. 1,2,3, 6,7,8, 1 1, 16,20,29,30,34,38,

verpakkingsmateriaal dat gewoon aan te schuiven en te stapelen is. Realisering is wenselijk, ook vanwege een antwoord op de vraag naar desnoods beperkte, maar vooral goedkope, zelÍstandige woonruimte. Het plan zou een iets groter terrein dan 400 m2 kunnen gebruiken.

r^roningtoezicht en 2 ambtenaren, bouwkundigen van <Je RIJP gedurende 2 dagen de plannen onderzocht op eventuele technische- en veiligheidsproblemen wanneer zij zouden worden uitgevoerd. Hun bevindingen lagen op schriÍt bij ieder plan. De juryleden begonnen hun werk met een individuele verkenning. Zij noteerden ieder voor zich de voor hen 40. 44,45,55, 56, 57,58, 59, 60, 62, 63, 65, 66, 67,71,72, 75, 80,81, 84, 85,86, 89, 96, 97, 100,103,106,1 10,1 12, 113, 115, 116, 117, 119, 122, 123, 124, 128, 135, 137, 1 38. Gezamenlijk bekeek men deze plannen nader en werd een 2e selectie gemaakt: 19 plannen werden bij elkaar

geplaatst om een eindaÍweging te maken. De waardering voor de geselecteerdè plannen wordt hierna stuk voor stuk kort weergegeven. Bij de selectie van deze 19 plannen speelde behalve de kwaliteit van het plan op zich ook enigszins de overweging een rol dat de diversiteit van het totaalaan inzendingen niet verloren zou mogen gaan en dat er van elke'soort' een plan bij zou moeten zijn. Vier plannen kregen direct een unanieme waardering: 'no. 11,44,55,89. No.55, lndegro, bleek bij nadere beschouwing vooral opvallend. Men vond het goed uitgewerkt, maar zonder dat de maker zich waarschijnliik de hevige werking van de spiegels voldoende had gerealiseerd. Het viel aÍ. CATEGORIE B:11 PLANNEN Drie plannen onderscheiden zich direct als de beste:

DUBBELDUCK NO.44

Het plan is uitzonderlijk door zijn ongewone werking als muur: dun en op poten heeÍt het nauwelijks een

schêidende werking, in tegendeel, het verbindt ruimten. Als stedebouwkundig element is het uitstekend te gebruiken, zelÍs ook als smalle schil ergens tegen aan. Het plan is technisch goed uitvoerbaar door het gebruik van dragende s.tiive houtskeletgevels. Er ontstaan, verrassende smalle

woninkjes met aÍ en toe een uitbouwsel en met

splitlevels. Ook al vraagt het plan meer ruimte dan 400 m2, het verdient zeker uitgevoerd te worden.

utilitair element als een container is, nl.

een

TENT NO. 81 Het tentdoek is sierlijk van vorm. Het wordt aan de randen aÍgespannen aan 3-hoekige samengestelde liggeÍs, ondersteund door 4, eveneens 3-hoekige

poten: een lichte en toch sterke constructie. Het maken ervan zal nog-een probleem zijn: vóórvormen

van het doek is nodig om zijn vorm, nu door rek verkregen, ook technisch te verwezenlijken.

Het dak is alleen een parapiuie, alle

andere

klimatiserende kwaliteiten (isolatie, winddichting etc.) zullen uit de onderbouw moeten komen. Het is de moeite waard een poging te doen dit plan te realiseren.

IN VITRO NO.1

Het idee is leuk: een kas als regenias èn

als

thermoskan. Binnen is een stenen woning consequent gesplitst in een compact utilitairslaapblok en in een ruimer, openeÍ woonblok.

Een paar goede ideeën ziin uitgewerkt tot

een

belangwekkend plan met wisselende gebruiksmoge-

lijkheden dóór de seizoenen heen: een plan om te

realiseren.

HET RIETEN HUIS NO. 128 Dit plan werd gezien als de vertaling van de gedachte

achter de prijsvraag: gewoon makên met

beschikbare middelen hier riet en vakmanschap - een wat men graag wil hier huis met zomerpavilioen erop. Enkele juryleden vonden juist de vom te gecompliceerd voor het materiaal ingang en dakterras - zieaspect en zij misten het elementaire van een molen -oÍ

een dak 'als een vacht'. Zij vonden daarom juist.de

vormgeving te kort schieten.

De FacrtasEe en pnalcËische bezwaE'ex B, weernoed die niernand kas"E verkEareg'Ï WeËËeeï

'De Fantasie' is de naam van een comité in Almere dat ter gelegenheid van het jubileumjaar lJsselmeerpolders iets leuks wilde organiseren. Het werd een ideeèn- en een projectpriisvraag voor woningen, waarbij de voorschriften en verordeningen niet zouden gelden en de íantasie eindelijk vrij spel zou krijgen. Toch komt niet iedereen opgewekt terug uit dit vermeende luilekkerland'

ffi li r!/ l! liHii

i |

P. Loerakker, D. Bruyne, Delft,

i--*

i li\ti ll)i

,482.,.,'

Y"-=-l

ilzlt _iL)

Amsterdam Bekroond met de derde priis in ideeèncategorie A. De kubus (ribbe 4.80 m) is de basiseenheid die samen met een voorzieningenblok een woning vormt voor één individu. Een dubbele kubus geeft vorm aan een LAT-relatie; voorzien van een uitbreiding naar achteren kan een gezins- oÍ ateiierwoning ontstaan. De kubussen bevatten een insteekverdieping, een kastenwand en een keukenblok. Verder is de ruimtevorm

intact gelaten.

Hans van Dijk

{et optimistische vertrourven dat de menselij:e geest ooit een rverkelijk oorspronkelijk

lenkbeeld zou kunnen voortbrengen wordt in

ret dagelijks intermenselijk verkeer slechts :elden bevestigd. Desondanks rvordt er bij rerhaling een beroep gedaan op de creatieve

'ermogens en de clngeremde fantasie om ons outineuze bestaan een plezierige wending te teven of de kleurloze en inerte realiteit van rlledag te ontstijgen. letzelfde geschiedt in de volkshuisvestins. len omvangrijk stelsel van instanties. regels en 'oorschriften rvaakt over de k*'aiiteit van onze voninqbouu, rnaar blijkt toch niet in staat te .ijn een algemeen gevoel van onbeha{en rveg e nemen. Sterker nog, de hele 'regelqeving' 'vordt aangemerkt nls ecn veroorzilker van dat

rnbehagen, onrdat het de ontrvilikeling van rieus,e vornren van sÍrmenleving in de tvet1

,tarrt, op dirisistische u,ijze voorschrijft rvat rvc t4

onder woonkrvaliteit nroeten verstaan en door

gebrek aan onderlinge afstemming ook nog eens de kosten - en dus de woonlasten verhoogt. Tenslotte *,ordt vaak de klacht

gehoord dat het uiteindelijke resultaat, de woonomgeving, de perfecte uitdrukking is van

de bureaucratische machinerie die haar produ-

ceert: een kankerachtig baksteengezwel dat .ons hele land bedekt en zelfs de oneerepte bodem van Zuidelijk Flevolancl heeft aaneetast, een ziekelijk doorgroeiend rveefsel dat allang niet meer is te genezen door de vreugdeloze variatie die de kneuterende architecten

er in mogen aanbrengen. N{isschien u'as het feit dat de getolereerde en in banen gestuurde, formele architectenfantasie het beeld van Almere Haven heeft bepaald, er wel de oorzaak van dat juist in die plaats ltet

Conrité'De Fantasie' rverd op{ericht. Uirgerekend in dat oorcl, u'aar de jongste trend in de

Nederlandse woningbouw haar grenzen lijkt te hebben bereikt, ontstond het idee nu eens een radicaal initiatief te nemen. De geest van de fantasie - grillig. onberekenbaar. maar begiftigd met nragische krachten - moest nu maar eens definitief uit de benaurvde '"'olkshuisvestingsfles. Het Comité u'as voortgekomen uit de rvens om in het jubileumjaar voor de lJsselmeerpolders. 1982, eens iets 'anclers'. iets 'leuks' te doen. Aanvankelijk rverd gedacht aen een prijsvraag met als thema 'fantastische architectuur', Iater *,erd dit veranderd in 'ongeutton wonen'.

Gevraagd rverd om ecn ontwerp voor eert

vrijstaande rvoninq of een groep rvonineen. FIct moest van vindingrijkheid getuigen in nraïeriaalgebruik, constructie of vornrgeving. De jurl'zou deze plannen slechts toetsen aen cle meest elementaire veiligheidseisen (brand- cn instortirrgslevalr) en vertler alleen op zttek WONEN

TABK

2183

gaan naar het bevrijdende idee en de veelbelo-

vende oorspronkelijkheid.

Belangstellenden konden voor 1 september 1982 inzenden voor categorie A of B: een ideeën- en een projectprijsvraag. Bij de eerste lag het accent op de vorm en werd een strikt persoonlijke benadering mogelijk geacht. Het idee moest in principe wel uitvoerbaar zijn

maar het zou niet daadwerkelijk gebouwd

worden. De winnaars van de eerste, tweede en derde prijs zouden respectieveiijk f 3.000,-,

2.500,- en 2.000,- mee naar huis mogen nemen. Bij de categorie B zou de jury de tien

beste ontwerpen voordragen voor uitvoering. Hiertoe had de Rijksdienst voor de lJsselmeerpolders een stuk grond ter beschikking gesteid

tegen een geringe vergoeding en voor een periode van vijf jaar. Na de prijsuitreiking bleek het te gaan om een godverlaten stukje poldersteppe met een hoogspanningsleiding

erboven en een paar betonnen casco's van in aanbouw zijnde, doorsnee gezinswoningen in de directe omgeving. Die periode van vijf jaar hield verband met het belangrijkste aspect van deze prijsvraag: het opschorten van de Voorschriften en Wenken, de bouwverordening en het buitenspel zetten van beoordelende instanties zoals de schoonheidscommissie. Deze vrijstellingen bleken uitsluitend haalbaar te zijn als het om tijdelijke bouwsels zou gaan. Om prijswinnaars van de B-categorie de realisering van hun ontwerpen in het vooruitzicht te kunnen stellen en tevens de vrije fantasie - waar het tenslotte om ging zo min mogelijk te belasten met wetten en regels, kreeg het prijsvraagprogramma on,eewild toch nog een beperkende factor: de tijde-

lijkheid van de constructie en de daarmee samenhangende financieringsproblemen. Niet voor niets werd in het programma de suggestie

opgenomen: 'Een demontabele

of in

zijn

geheel verplaatsbare constructie behoort tot de

mogelijkheden.' Op zaterdag 16 oktober werd de uitslag bekend gemaakt in het Patiokantoor aan de Ambachtsmark in Almere Haven. De prijsvraag was - het lijkt haast een uitzondering in dit land - als procedure geslaagd. De winnaars van de ideeënprijsvraag kregen allen het beloofde geld in de vorm van een feestelijk bankbiljettenmozaiek. In de B-categorie werden niet tien maar acht projecten voor realisering voorgedragen, maar dat werd gecompenseerd door twee inzendingen van de ideeënprijsvraag alsnog aan te bevelen voor daadwerkelijke uitvoering. Het publicitaire succes van de manifestatie was groot. Jubelende pagina's in de dagbladpers en een enkele minuut op het NOS-journaal stelden het Nederlandse volk ervan op de hoogte

Bart Dijkstra, Kantens I

__!iyi:

Dit door een rietdekker-timmerman ontworpen plan won een prils in categorie B. Het principe bestaat uit een houtskelet, ingevuld met een sporenkap, aan de buitenziide gedekt met 25 cm riet, aan de binnenkant afgestuct. Het centrale stookkanáal en de isolerende werking van het rieten dak moeten een goede verwarming garanderen. De balkonetage met veel glas zal vooral in de zomer gebruikt worden.

=W I I

4*: I

t--

-.-.'-t i)

Ontwerpe rsbu ro Bakker, AImere

Kl ey

Eveneens winnaar in categorie B. De kern wordt gevormd door

een hooibergconstructie met een in hoogte variabel dak en aangevuld met een vloer. Deze vierkante kern wordt aÍgesloten met een blauw-wit gedecoreerd tent. zeil; hier bevinden zích woonen werkruimten. Daaromheen staat een 'kraal'die 's zomers bij de centrale ruimte getrokken kan worden, zodat een circustent ontstaat. ln de winter kan het te

verwarmen volume zo klein mogelijk worden gehouden. woNEN

TABK 2183

\rchitectenburo ir, J. W. Jansen

,.v., Bilthovens Bedrijf De Jong

,.v., Baarn, Bilthoven

lit plan won

een priis in categorie i. Met standaard ISO-dry-box ontainers van 20 of 40 ft. kunnen iiverse woonvormen worden lerealiseerd. Buitenwanden, vloer -'n dak worden geïsoleerd, een rreÍab natte cel wordt toege,oegd. De huur kan onder de ' 150,- per maand blijven, als vordt uitgegaan van doe-het-zelf :rbeid, normale exploitatiekosten :n financiering als HAT-huisvesing. ln het voorstel is een woonlroep voor twaalf personen als

Diverse bewoningsmlogeliikheden.

,roorbeeld genomen.

wffi

.c @.

lat er iets opmerkelijks gaande was. In werke- heid, maar dan volgt het eufemisme van het ijkheid nam de pers het op omdat ze zich jaar: 'De prijsvraag zai echter geen doorbraak lenoodzaakt ziet een scheut divertissement in in het Nederlandse bouwen ten gevolge hebraar kolommen en zendtijd te doen. De archiectuurcritici hielden zich opvallend stil en voor jover ze in Almere de expositie van de bijna 140 plannen gezien hebben (een expositie die overigens door het land gaat reizen), hebben ze

.vaarschijnlijk de sfeer van oubolligheid en verveling die er heerste niet kuínen omzetten in een zinnige discussiebijdrage. Het resultaat van de prijsvraag is dan ook releurstellend, tenminste voor degenen die een iroge dunk hebben van de menselijke fantasie. De jury slaat, weliswaar in beleefde jury-taal,

Je spijker op zijn kop wanneer ze rapporteert:

De prijsvraag heeft enkele zeer bijzondere

,)lannen opgeleverd die waarschijnlijk niet zo gemakkelijk op een andere manier aan het licht zouden zijn gekomen'. Tot zover de beleefd)6

ben'.

Fantastische architectuur

Het fantastische is een categorie die in de architectuurgeschiedenis een aparte plaats heeft ingenomen. Er bestaan heel wat voorbeelden van individualistische kunstenaars die idiosyncratische bouwsels tot stand brengen

welke zich aan iedere conventie of traditie onttrekken of.deze. op zeer onverwachte en eigenzinnige wijze interpreteren. We kennen het Parco Guell van Gaudi, het paleis dat de Franse postbode Cheval in zijn achtertuin

bouwde, de Watts torens van Sam Rodia in Los Angeles, de quasi-geïmproviseerde huizen van Herb Greene, de Buckminster-Fuller koepels

r8v,@d

hí

96iio.

EaN^'q6

2. 4:cofrF

van de Amerikaanse drop-outs en het hele oeuvre van de in augustus van vorig jaar overleden Bruce Goff, door Charles Jencks op

onbetaalbare wijze geëerd met de titel 'The Michelangelo of Kitsch'. Maar in de Almereprijsvraag kwamen de inzenders niet tot dit niveau, en dat komt doordat deze vorm van fantasie Duur ambachteliik is en onlslaaluit riaa.l dat

hij voor

categorie van architectenontwerpen die door praktische overwegingen werden gedisciplineerd. Dat in die gevallen niet is toegegeven aan de leukigheid van het merendeel van de inzendingen is waarschijnlijk te danken aan de professionaliteit van sommige inzenders en de

vertegenwoordiging van een aantal heuse architecten in de jury: Harmen de Jong, Wim WONEN

TABK 2183

luist en Moshe Zwarts. De overige leden 'aren de radiopresentator Hans Zoet, de :hrijfster Ellen Joosten, de ontwerper Dick lffers en de kunsthistoricus Judith Cahen. t'at er gebeurt als de ongebreidelde fantasie

lsbreekt zal echter ook de juryleden de haren rvas er en groep inzenders wier plannen zich op geen

: berge hebben doen rijzen. Ten eerste

nkele manier onderscheidden van het doqr-

gge gekneuter: een orgie van sprongen, hoe-

en, Eàp-pen-E dakkapellen. Daarover zrvijDe tweede categorie bestaat it - het kan haast niet anders - adolesceateq .ie verveeld in hun middelbare schoolbanken ezeten, onder cle les vllegenoe scnotels zltten

.en we dus maar.

: tekenên,@ryn

babel

of quasi

:turistische bolwoningen. len derde groep vormen de jonge architec-

uurstudenten, zo ongeveer in hun tweede jaar, :ie eindelijk hun roeping hebben verstaan en

de creativiteit in hun borst voelen zwellen. Het

juk van de steenverbanden en de opnieuw

verbeterde Hollandse dakpannen hebben ze afgeworpen en zoekend naar een nieuw houvast trappen ze in een voor de hand liggende val: nog zonder doorleefde ideologische overtuiging en gespeend van disciplinaire ervaring grijpen ze om zich heen naar een formeel probleem lvaar ze hun pas ontdekte creativiteit op loslaten en zo de schijn van virtuositeit wekken. Ze vinden het veelal in de geometrie. Een bonte stoet van zeshoeken, piramides, tetraëders, regelmatige veelvlakken en caleidoscopische schakelingen is het resultaat. Een andere groep vormen de gpi,go4ern. Ze r,/aren opvallend weinig aanwezf in AImere, zodat de lachspiegelvarianten van Meier-, Koolhaas- en Rossi-ontwerpen ons goeddeels bespaard zijn gebleven. Misschien heeft de naam'De Fantasie'er toe bijgedragen dat deze

groep tot het besef is gekomen dat het dit keer

niet om hun produkten te doen le aan ee

was,

oor zover hij ert hij op de

bijziendheid van jury's die op zoek zijn naar grote namen. Het was bekend dat dit bij deze jury niet het geval was, want ze spoorde ook niet-architecten aan om mee te doen. Ik zal niet langer doorgaan met het classificeren van deelnemers met een magere fantasie. Waar

het om gaat is dat het er zo veel waren.

Hopelijk zal het definitief duidelijk zijn dat dit

soort prijsvragen van een verkeerde veronderstelling en van valse verwachtingen uitgaan. Wat het Comité namelijk dacht was dat vindingrijkheid. creativiteit en fantasie zoiets is als een uitgestrekt onderaards olieveld, dat je maar hoeft aan te boren om de schaarste aan geestelijke energie uit de wereld te helpen. Het

Ton Kip, Amsterdam

)e tweede priis in de ideeênpriisrraag ging naar dit plan, dat :evens werd voorgedragen voor -ritvoering. De afgedankte zee:ontainer, aan de binnenzijde rekleed met plywood, bevat de reuken. de eetkamer en het toilet. )aarboven kan een vríj vormge3even woonlaag worden uitgevoerd in houtskeletbouw. Varianten zijn mogeliik om antwoord te geven op nietiwe samenlevingsvormen.

Architekten bu ro tk, M a asl a nd Eveneens een prijswinnaar in

categorie B. Onder de witte tent van p.v.c.-gecoat polyamideweeísel, kunnen niet-waterdichte en veranderbare bouwsels worden gemaakt. Gedacht wordt aan houtskeletbouw met een kegelvormige, glazen kap. die geopend kan worden en waaroverheen een isolerend gordiin kan worden gelegd.

woNEN

TABK 2183

:xploded view

Will Kóhlen, Bert van Bunningen, Peter van den Berg, Maastricht

Hoewel te groot vooÍ een terrein van 20 x 20 m werd Dubbel Duck toch bekroond in categorie B. Een versoberde houtskêletbouwconstructie bevat viif splitlevelwoningen. Buitenziide, onderkant en dak worden bespoten met een laag brandwerend kunststofschuim, die voorzíen wordt van een redeliik slagvaste huid. Ter voorkoming van mechanische beschadigingen is het gebouw op poten gezet. Het woonvolume ligt 20 à 30% lager dan gebruikeliik is in de sociale woningbouw; de bouwkosten kunnen 2oo/o lager ziin.

Details

-#à. o':fr^,'tii \, i. :' .ltyr,,'rl1 .r.,r,'

ttl

. \:1.

-z'.

\ '. \ '\ ,o,,r.,,,..1à-

-+'.:r É--+

'1,

"', :rè

\)>

A -4-t

Axonometrie

mFl

Doorsneden

geloofde nog in de mythe dat in ieder mens een bron van creativiteit verborgen ligt waarvan hij vervreemd is door de verboden en relels die de harde maatschappij hem oplegt.

Het is een verhàal dat je zo'n vijftien jaar

geleden overal hoc,rde vertellen, maar het is

niet waar. Fantr"ie is niet die kinderlijke

speelsheid die we zouden hebben verloren en

die, als we haar weer terug zouden krijgen,

alles kinderlijk eenvoudig maakt. Het is niet de

droom die maar niet in een daad kan worden omgezet omdat er wetten en praktische bezwaren in de weg zitten. Fantasie is het lucide antwoord dat sommigen wetèn te geven op een

taai probleem. Er moet altijd iets zijn dat de fantasie prikkelt en haar richting geeft. Zowel bij de knutselaar als de ingenieur gaat het om de spanning tussen een beeld of een verlangen en de beschikbare middelen en kennis. Maar in beide gevallen manifesteert de greatieve fanta28

Gevels

sie zich als ze gebonden is aan praktische en concrete vraagstukken. De aardigste plannen zijn dan ook die welke zo veel mogelijk met de aardse werkelijkheid te maken hebben. Sommige inzenders hebben het loslaten van de voorschriften aangegrepen om zichzelfnieuwe regels op te leggen en dan niet van formele maar van financiële en bouwtechnische aard. Zij hebben de lege plek in het programma ('het plan behoeft slechts te vol-

doen aan de wensen van de inzender; een stimulans voor vindingrijkheid') gevuld met een eigen probleemstelling: van bouwtechnische aard, zoals in de plannen Hardglas en Dubbel Duck, op zoek naar een vorm voor alternatieve relatiepatronen zoals in het plan

containerprojecten: Minder, Krats en Conform. De rietdekker die een plan inzond onder het motto Het Rieten Huis greep de gelegenheid aan de mogelijkheden van zijn 82 en de

ambacht te etaleren.

Natuurlijk bevatte het programma, vooral

dat

voor de projectprijsvraag, ook een aantal praktische eisen en suggesties. Het ging om een goedkope, transportabele of demontabele constructie. Het is daarom niet verwonderlijk dat de containerplannen zo hoog scoorden. Daarbij gaat het niet zozeer om de één procent inspiratie die nodig is om een bestaand ruimtelijk moduul, dat op ruime schaal wordt gepro-

duceerd, gebruikt en afgeschreven als een potentiële woning te interpreteren. Aan het

eind van de jaren zestig schreef Banham daar al

over in 'Flatscape with containers' en in zijn kielzog hebben vele studenten over de hele wereld met dit idee gespeeld. Veel interes-

santer zijn de creatieve oplossingen die gevonden moeten worden om een stel stalen dozen bewoonbaar te maken, zowel in bouwtechnische als woontechnische zin en liefst tegen zo woNEN

TABK

2183

ag mogelijke kosten.

e tentenplannen lijken te zijn voortgekomen t een andere suggestie in het Programma, rar de vergelijking met een kampeerterrein :rd getrokken en de mogelijkheid rverdopen:laten de sanitaire voorzieningen ten behoeve rn het hele 'wijkje'te concentreren. Woonrimte kon op die manier tot pure verblijfsrimte gereduceerd worden. Het winnende .an vooi de ideeënprijsvraag, Camping Munipal, en het in de B-categorie bekroonde plan heater/StudioAVoning hebben de woontechsche kwaliteiten van een kampeertent en aan dus op gespannen voet met het Nederndse klimaat. Het plan Tent hanteert het :raplu-principe en hoopt daarmee de doeet-zelf-bouwsels die onder het tentzeil moeten errijzen van de waterdichtheidseisen te vrij'aren. Maar als het om demontabele, transortabele en goedkope constructies gaat, leg-

gen al deze plannen het af tegen zelfs de meest riante bungalowtent. Dat kan toch niet de bedoeling zijn geweest.

in het programma geboren uit de angst om voor die malle bouw-

Mogelijk is de zinsnede sels, die toch maar

vijf jaar

zouden blijven

staan, dure rioleringen en gas-, water-

elektriciteitsleidingen aan te leggen. In ieder geval heeft de jury hier toch nog leukigheid boven praktische vindingrijkheid gesteld. 'De prijsvraag zal echter geen doorbraak in het Nederlandse bouwen ten gevolge hebben.' Geen zinnig mens had natuurlijk verwacht dat dat wel het resultaat zou zijn. Maar'wat heeft de prijsvraag dan eigenlijk opgeleverd? De kans dat de tien bekroonde en aanbevolen huisjes ooit gebouwd zullen worden moet niet hoog worden aangeslagen. Het enige wat het Comité 'De Fantasie' kon aanbieden is het gebruik van een stukje grond voor de duur van

vijf jaar. De gelukkige winnaars zijn nu

als

bezetenen op zoek naar sporisors en financiers, die ze ervan moeten overtuigen dat hun produkten niet in vijfjaar afgeschreven hoeven te worden vanwege het demontabele en transpor-

tabele karakter.

Als er, misschien wel over vijf jaar, nog eens een jubileum gevierd moet worden in de polders weet ik nog een leuk idee: geef alle winnaars die hun fantasie gebouwd hebben gekregen een royale som geld als waardering

voor hun vermogen praktische probiemen op te

lossen; geef de anderen die er niet in zijn geslaagd een even groot bedrag als troost voor de verspilde tijd en moeite.

Een ideeënprijsvraag zonder programma is een misverstand of een aardigheidje. Een project-

prijsvraag zonder opdrachtgever met geld en bouwvoornemens is bedotterij.

Doorsnede b-b

Senthem, Crouwel, a rch iteke n,

\r,

4msterdam lveneens winnaar in categorie 3. Uitgangspunt was het laag rouden van de investeringen vanwege de instandhoudingster. miin van viif jaar. De gebruiker kan het gebouw zelf uít kant en klare elementen monteren. Hiertoe is de hoeveelheid materiaal en het gewicht minimaal gehouCen. De Íundering bestaat uit stelcon-betonplaten. Verstelbare steunpunten kunnen de zettingen opvangen. Het dak rust op de wanden van 12 mm hardglas, zonder stijlen.

t I

3. keuken; 4. natte cel. Doorsnede a-a b

là

Doorsnede c-c

o .o 6 o

o TABK 2183

Plattegrond: '1. woonruimte; 2. slaapruimte;

E o

woNEN

; o ;o G

óo 29

lrz,r.'4'/-rc. t2 6! oeren cn schippers hcbhen nooit problemen gehad met pisscn. [|annen sowieso niet. Maar sinds kort, sinds ccrt ceurv ongevecr. Boncn de me6tc mcnse n in stcdclijk gebied en kunnen daarbinncn niet mcer op hun gemak een plas den waar het zo uitkomt of even krabhcn. Flr waren, met zovccl mcnscn op ecn kluit, gedragsregels nodig cn die regcls zijn stukje bii beetje vastgelcgd. 'I ot in de klcinste details. Zo staat vast op welke hoogte dc stopkontakten in de huiskrmer moeten worden aangebracht en maakt men zelfs uit hocveél u er nodig heht in urv Ílreuwc huis. F;n BJJI u nu een\ ecn plas dr)rn. ln uw eigrn huis. U moet daarvoor dan durrr tenminste twee deuren, Staat in de wet. Hen WC mag in

,.d

d'$

,."íiuji ,,

dí: .

a::i,

imffi

[#ffi., ,q \::

ffi6

Íictt woning uoor éen persoon. Gocdkoop

L'tt te verploatscn.

een huis van nu niet m!t maar eén deur in verbinding staan met uw Ieven. IIet is ooit wel nodig gervccst dat de ,.wctgever", die het met iedereen goed voor hrd, liet vastleggen wat men precies onder een àris verstaat, omdat er maar al te graag misbruik wordt gemaakt van uw armoe en

afirankclijkheid. Mrar inmiddels wordt met een verstikkende nauwkeurigheid voor onze eigen bestwil alles geregeld. Bouw- cn woningtoezicht bijvoorbeeld bemocit zich met het glasoppervlak, de brievenbus. de brandveiligheid en de hoevcelheid kastruimte. Alleen rijke mensen kunnen met veel moeite nog wel eens iex laten bouwen dat niet lijkt op een huis.

bryoÍÏeÍ! in een coÍrtainer, op rails CIf onden de grond Iloogtc cn hrcedte van de bricvenhus in de voordeur zijn aan rcgels gehonden. Waar de bloempotten in huis moeten staan is verstikkend

overgelaten? Nou, heel even dan. In Almere zullcn dÍoomhuizen veniizen die vijf jaar mogen blijyen staan. WouteÍ Klootwijk over een ommekeer in

naurrkeurig vastgelcgd. Wordt er dan hclcmaal niets aan de fantasie

dc woningbouwpÍoduktie,

Fotos Wim Ruigrok O de Volkskrant mmi wtrr !!n op!n schuurtje ingeredcn.

We zittcn nu opgschept met een woninÊbestand waarin het nooit meer tocht cn de plalts voor een bloempot nauwkeurig is uitgckicnd. Maar De ()mmeker is beÊonnen in Almere. Flen min of mecr toevallig ontstane grep menscn dic zich berocpshalve rnet bouwen en wonen bezig hield, richtteditjaar het comitc l)c lhntasie op en schreefeen wcdstrijd uit: ontwerp ecn huis zoalsje dat wilt hebben; alles mag. Een opdracht die op zich niet zo hel bijzonder is elke leraar handvaardigheid geeft in een -luie bui zijn leerlingen wel eens alle vrijhcid maar wat de wedstrijd in - interessnter Almere zoveel maakt, is dat bekroonde ontwerpen mk echt mogen worden gcbouwd en bewmnd. Er is grond vmr beshikbaar, al is het dan voor beperkte tijd. Na vijf jaar met de woning of het complex van woningen weer wordcn geslmpt of elders worden neergezet Dar kan ook een hele opluchting betekenen, De llijlmer, om maar eens een complex woningen te nmmen, zit helaas andes in

Het schuurde stond op rails zodat d! nster het kon meedraaien met de zon. Dat principe is in vershillende ontwerpen t@gepast. Draaibare huizen of huizen met mobiele buitengevels. Er is en ontwerp van en ronde torenflat met ,,regulerbare gevels", zodat men naar believen zon, kou en uitzicht

elkaar, De wedstrijd die De Fantasie uirrchref en waaraan iedereen

architst,

architctenbureau -en .,ondeskundige" kon deelnemcn, heoft in een korte tijd, afgelopen zomer, maar liefst 140 inzendingen opgeleverd, Vandaag wordt in het patiokantoor in Almerellaven eetr tentmnsrelling van de ingelcverde maquettc geopend en worden de winnaars bekend gemaakt. Als de inzendere het ged vinden, gaat de tentoonstelling reizen, Het vormalige ministerie van CRM geft daar geld vmr. Het is de meite waad de vemeling

#ffifi*'f.ffii;;'*' "Eetr

maquette te bekijken. Onwaarrhijnlijk dat uw drmm er niet bij staat, Zeker, het meste is onzin, roumi, eng en

stompzinnig, geen haar beter dan wat er van Purmerend tot weert nu al wordt gebouwd. Maar er zijn een stuk of twindg ontwerpen bij die zer vrolijk stemmen. Mischien komt het mit nog eens gGd.

dozen die gebruikt worden v@r transport over de weg en over water. Kleine ofgrotere ingrepen maken er uitstekende huizen van. Nogal wat ontwerpers kruipen graag gehel ofgedeeltelijk onder de grond of willen een laag aarde over hun huis heen met plantjs Een oerbehmfte, veronderetelt Titia Frieling, een van de leden van het comité De

Fantasie. Vr@ger liet men mensen die aan tbc leden soms eenjaar lang in een bed in een bosrijke omgeving liggen. Dat bed werd dm met

kan dosren. Vmr het nieuwe smenleven zijn aanpasingen bedacht. Eris en ontwerp van een nieuwbouwwiik waarin elke woning bestaat uit twee kubusn naut elkaar. ,,De twee kubusen geven vorm aan uw LATrelatie", wil de ontwerper. En zo is mk vmr een commune of *n wmngrep iets bedacht. Een wmnkazerne met daarachter stall!n v@r grote en kleine huisdieren. Tusen de stallen en het wmnblok: tuintj6. Veel serieuzer en zer dmrtctend is het ontwerp van en huis vmÍ één p!rsmn: ,.en goedkope woningen di! verplatsbar m@t zijn". Een simpele schuur van hout met een deur en ramen. De kmtprijs is volgens de ontwerper slchs 15999 gulden, er nog eens over nadenken Het - nu weondersheid dat wordt gemaakt achterlijke tussen kamperen en wonen, is bij een drietal ontwerpen vmrgcd opgeheven. Uiten vrijgevtrhten en zer bruikbaar is het idee vrcr en gebouw of gebouwen, Camping Municipal genaamd. Een betonnen skelet dat met anvc-lappen als en tent wordt afgsloten. Wisselwoningen noemt de ontwerper deze huizen, die vmrnamelijk in de zomemaanden bewmnd kunnen worden.,,Verblijfsnogelijkheden op campingniv!au". De kosten van deze woonvorm zijn uitgedrukt in de prijs per nacht. Een b!woner betmlt {,50 per

Een selectie.

Dat het cventuel te bouwen proj*t na een aantaljaren weer met worden afgebroken, is d@r een aantal ontwer;rere jrrist zeer positief gewaardeerd. Er zijn vemhillende

q'jl

.,'Íl

Ww:r4+i.r,,:í;:é'

l;att (umpiq ll

roric

iTtol lIi nrcrt ttlt,,c ampin gnircau".

"ïf

Viiftta.ntothado\

ol, lrolan..SitriP/

1,'

/rdlrl.sÀ(:i( 'L4J111'1'p117-i,11 tott

rrtt s.l:ttitr!.d.q

itrr

!, lc

x dt íjL sidÈ r.\itri' | íirtl

overnachting ( gemiddeld ). flen ander onrwerp bestaat uit een rijdend huis voor de zomeÍs, en kamperbus ofwel @mper ofwel motorhome, die men 's winters een schuur in rijdt om daarmee smen dan een woning te vormen. De schuur zelf is mk gemakkelijk re verplaaLsen. En dan is er

en tentenbouwer die zich heeft laten inspireren dmr een hooiberg. Bij veel bcrderijen vindt men ze nog, Vier palen waarlangs men een dak kan ophijsen, Weinig hmi, dak naar beneden, vel hmi, dak omhmg. In her ontwerp is vlak onder het dak en eenvoudig wmnhuis gedacht. Hijsje dat op, dan kan de ruimte daaronder worden gebruikt als zomertheater. Of als circus. De hooiberg wordt met behrtlp van canvre omgebouwd tot een flinke tent. In de winter kan de tent worden opgeborgen en akt het huis naar beneden. De mooiste provcatie van de ,,wonitrgwet" is àe Dubbel Duck. Uit de telichting: ,,E!n tradirionele dmh zeer versoberde houtskeletconstructie die vanaf een

TïI:::;::Y"." ,n'-"í

Hea prtncipe uan de ltmiberg met uerstelbaar dak. hmgwerker aan alle kanten wordt volgcpoten met schuim." IIet hout i9

binnen niet afgewerkt. De kunststof schuimlag is redelijk slagvast ,,tegen hagel, vogels, voetballen en kafien", Het ontwerp bevat vijf wooneenheden. llet volume ligt volgcns de makers 20 tot 30 p!rcent lager dan bij de tradirionele sociale woningbouw. De bouwkosten zijn Iaag, alleen al omdat hier voor het eerst her schuim niet lxssen twee schoon gemetselde muunjes wordt gespoten maar gewoon op het huis. Eerlijk schuim! De wedstrijd zou geen vrolijk incident moeten blijven maar een tÍadirie m@ten worden. Net zo lang tot er voor iedertrn iets van zijn gading overeind staat. WOUTER KLOOTWUK

.llge, .tl'r .. ,, ..

Drie jonge Maastrichtse architecten wonnen glrijs ILqASTRICHT - Het moer roor !en àrchilecl en zeker zen ionge óÍchilect een

ràÍlÍeklelijl idee

tjn

:ens ieli le kunnen bouwen .Lat hij zelÍ wil zónder daar

ril

g!hind!ld le worden Lloor àllerl!i belemmenngen van boirwercÍdenin-

9:n. weklandstoezicht en meer van die àken. Die m!êlikh!id h!bben dne Dnge l{ààínchEe. alrhans in Maèínchi wonende en \ceÍkend! aÍchiteclen: W l

keÍh!id, dàt hun onhverp zal woÍden uitgevoerd.

Comité Fantasie

Hd lqd seí pav,às m.r !L rh! LàÈÍ mà l.ibsh5(hè

'.hrêdu$

bou{en én wónrn há

lEr :ó

ià.m

dd ds

nurÈ

*bd

wosràdr^. d! 96ElCb{een kolÍ?n

fthit..ten !2znn2nIiik ttA.ntaíel. Van 'chtêí.le

Connè

Fàibr.'eÈ5Íl!iê neekess, wÉr.!i

*"r,s k *í"s.^ -^

a D. n.i. irijrvi,r.n.!e

reul

hd hnóóigls!!à ?i

be. dê

&rÀrri,lLlr tr

d" d".., É, -",,d;qe.s.qáLls e, a20 drse{àrgd.n óp I

door Cor Lommers

ItoonMsÊntiiÈr tri

!ànrrl rc.

!k *i ubd

!ry nd

desrunds.

d.n mrt du.hiq h!bbLn 'dë?nOs dn! I'làiÍh'F arh, es{'d Kóhlen !n

ir Benlan Bun-

iins!n uit Sinà'd en Peter

vón den B!!9 uil hetaànpalPnde Geleen volop gekrcqen in Almere waar men op

b"d*rd *- *n*'b." F";"d"". Hd d??oma.i de patÉlqdrglk ieí.o !* rin PeErv.n J!n B{q.

de hd bi 82í vàÀ 8litrry?n e. wllxdhhn op br!L1s9dc Oe bod!

Làn de lJ$elm!erpolde6

eeí u'edetild .,vnj wonen ' ull te schrilven. En hel

nooisie van alles is achleÊ àí- dat !! erin hun cal!gone oók nog de ee6le pdjs me!

Aanmoeorglng .I v*,

aA.h.niid. toónpíoj..t Dtlrb.t i,!r mê?Í rór h!r lrulhnionF6N?* brhoreÀ Zoàs dràÍ zrr de !r6ou rn rràsr'] ii MunrP'qe

lLns vàf

am. dc ni.hrrg !ài eei \how

hel idee wàs gekomen in her kàder vên het jubileum

n6hr q i,í n.!dó.í.

d. RÈhtnàr ro Mrèín(hr 'n resehden ..ve [.dd!n *àr id , ,?àu

*.dr en r

b!qD^eid

r(hi(

kibureiu ner onmdddhr deF íbomd há opd,ehkn V.rdàrÍ

hsbb?n de dru

J.irel?

àà,

'dh \jig!dpJÈthhlrNul'lolnlool

{eÍei

d.{ !M* " i-,1.*";. " rrhd,n.í F, nd, d.i keti, Ébr oÀ.rnq N rn adààr \ r' ..rn.í, r 'c- hf hirch!'t r d{rJdEEiÍi uphr,-.tr r{' n m&d".i p"4 H {F,trv

dórn^ meo!.n JLÍ p'oí wllem Qu n. d? somt,qe dJtlbouwe6 kdu?en

Jie hiDqr

h.,

nur!dèt bddeii ií dc DorF

n,&Í

r B,e\r trrd

óm dÍ

eci !e,es

Huí oiN!D

d;t

Aln2r.2.t *oíAe. seí..|i..êrd.

dr.r o!hb!

Dlil.È]',q

aodr q{ed4

looLls oo

dr kqen de 4rid c{i ind8ddeíen

qÍ Dg

urí

Llê

b,\.

{orruln

q-eb- r."

lLgr

31)Pq

n! 1ID,,l!q".,rg ,l kèí ( ! bou

n! tr.idh)de k5d{od!àlen

àÈ

È!"

b",h".r,. r ,oi d,l.,r md pq{Èr omvèis llr

í-*'--" !"rd,: Ál

t4'

ll!n

4 n hun|

^.! r'J'4n4^i " '.r6mq n"'|.L ! m?{ b2(h!C{, r

6km

J? m?en

rlsr

vdo o0Íhr?

!.r "Dubhll Durr 6cei k.diNe l?ddhIeÍR':olx.hod'l.l.t

rd. It,

i..n

Orbb?r Ou(k

dfuJ l |'rr? [J:! Q nebbgn D.

àlr

ss&ru*

holJefu og,e v{houwhe h?vh'lr

..h tui,lJ{.

DucL,

vo,derd

ei op 0,1. pórn l!a. Lre íin.or' dtud?l rldr qlhgál omvÍ !Í klr

iÍ

vDo,

di doll hÈchr|brv

Dé

r,,

- ..- r, &",-h -."r1 l.;

",,''i|'.a!.J

b \

t t

ontwerp voo! een intèrnationale woningbouv prijsvraag ondex de titêL 'twalnêer is eeD woning een huisrr, waarbij gestreêfd moes! worden nêar een ontwerp dat dê hoogEt nogèliike kualiteit zou paten aan de laag6t nogê1iike kosten' Uitschrijver vras de BNA l,loningbour'rkonmissie STAWoN'

ivĂa'condo Segundo

05.

Nederlands vrz

breed, die aan de kopse zijden en aan een zijkant schakelbaar is, dat is het element waarin het plan M2 alles om draaiÈ. De lengtes van de verschillende woningËypes variêren van 7.5 tot 13.5 meËer. De ruimten in de woning worden bepaal-d door buiten en binnenwanden en een open trappenhuis dat de verschillende halve verdiepingsnivoos met elkaar verbindt en het zonlicht Eot diep in de woning kan laten doordringen. Dit trappenhuis speelt zo een belagnrijke rol in de ruirntelijke opzet van de vaak langgerekte woningen. De maximaal 3 meter brede vertrekken zíjn goed te meubileren en door deze geringe breedte kan er overal voldoende daglicht zíjn. hlanneer is een woning een huis? Een huis, dat is een woning die geaprecieerd wordt, waar je gxaag \^7oont' in een buurt die je bevalt, niet Ëe ver van je Í/erk, vooï een redelijke Een woning van 3 meter

huur. Ruimte voor hobbies moet er zijn en het moet mogel,íSk zíin heÈ huis te vertimmeren als je daar zin in krijgt. Technisch is dat goed mogelijk bij deze houtskeletbouw woningen, maar het za1- van de eigenaren afhangen hoeveel er in dít opzicht geoorloofd is. De getekende Ëypes zijn niet bedoeld als een nieuwe norm voor woningwetwoningen, maar kunnen in het toËa1e woningaanbod wel een welkome diversificatie betekenen. Met deze:,ruoningen als bouwsteen zijn een drietal stedebouwkundige omgevingen getekend. De eerste is eenstedèlijkebebouwing waar de woningen zíj aan zíj liggen, de op het noorden georiênteerde huizen (type C) hebben een balkon op het zuiden, het steekt door de ernaast gelegen huizen (type B) heen. 407. var. de huizen heefÈ een tuin, gelegen aan een voetgangersstraat, die aan beide kanten uitziet op een ontsluitings\^reg waarlangs de auto's g.parkeerd staan. De voetgangersstraten worden mede bepaald door de plaatsing van de bergingen. Er is een afwisselend en fijnmazig netwerk van straten, paden en pleinen waar goed gespeeld kan worden. Op de schaal van de stad, dat is voor de autots, Ërams en fietsers, hrorden de ruimten bepaald door langgerekte straatwanden van witte aluminium platen. De wanden die direkt grenzen aan het openbare gebied zijn bekleed met zwatt mangaans teen metselwerk.

In de tweede omgeving zijn de huizen met brandvrij bekleedde kabels opgehangen aan een taps toelopende 90 meter hoge betonnen Ëoren. Om de vier verdiepingen is er een gemeenschappelijke tuin, een flatplein waar gemiddeld l6 huizen aan gelegen zijn. Anders dan bij bestaande flat.s, vornen de flattuinen een schakel tussen boven en beneden, de l6 huizen vormen een buurt rond een pleintje r^raar gespeeld kan worden en waar het aangenaam thuiskomen is. Om het geheel gevarieerder te maken kunnen er ook andere gebouwen in de toïen worden opgenomen bijvoorbeeld een kantoor of een glrmnasÈiekzaaL. Elk torenplein heeft een zeer uitgesproken identiteit, zodal er een afwisselend drie dirnensionaal park ontstaat dat voor iedereen toegankelijk is, en rs-nachts eenvoudig op slot kan.

Nederlands

Hier volgt

een

lijst

van de tuinen en pleinen in de toren.

3e verdieping: een eendenvijver met een crèche en een speelplaaËs voor kleine kinderen, via hellingbanen of lift met de kinderhragen

te bereiken;

7e verdieping: een basket en een volleybalveld, afgesloÈen Eet nylon netten; I le verdieping: een tropische plantenkas met een italiaanse ijssalon; l5e verdieping: een middeneuropees oerbos met een openbare bibliotheek, in de herfst liggen de bladeren op 16 hoog voor de deur; l9e verdieping: een grieks restaurant. met een versaiLlesachtige tuin, gericht op het oosten, daar kan men ts Borgens de zon zíen opkomen. In de tuin sËaan witte polyesËer kopiËn van beroemde beelhouwwerken ; 23e verdieping: een japanse tuin; 27e verdieping: een romeins atrium; 3le verdieping: een bos van grote naaldbomen en een café: the rising hope; 34e verdieping: clubhuis van de amateur astronomen; 35e verdieping: vol-kssterrenwacht, anËenne en bliksemafleider.

is een goed gebouw in een buurt met weinig groen en rekreatiemogelijkheden. HeË gebouw kan een belangrijke ro1 vervullen in het stedelijk landsehap. Het is een anker in de herinnering. De toren

rn de derde omgeving staan de huizen in het ongerepte boerenland. De auto wordt geparkeerd langs de weg, daarna moet men nog 50 - 500 meter te voet afleggen over een soms modderig pad en als de oogst op het veld staat, kan er nieE verhuist wordán, zo woont men mid.den in de natuur. De woning?\. opgenomen in het rechthoekige sËratenpatToon, vanuit de staci lijkt "íin het alsof ze nog bij de stad horen, zo kunnen ze zowel een tijdelijke als een definitieve rand van de stad vormen. ongekeerd zíe je vanuit het boerenland de losse witte woninggroepen die de stad aankondigen. Mooie boerderijen kunnen een rol spelen in de nièuwe staduitbreidingen als kerk, buurtcenÈrr:m of supermarkt. Aan de ene zijde van M2 (wat Macondo Segund.o betekent) worden de gebouwen dus voorziehtig in de natuur gezet, en aan de andere kant, in de ior"rt, wordt de natuur voorzichtig in het gebouw gezet, zoaLs de kleur verloopt op die vervelende nederlandse postzegels van 5 - l0 en 55 cent.

nederland

English

A dwelling, 3 meters wide, which is linkable at the crosscuts and on one side, thaÈ is the element everything hinges on in the plan M2. The lengths of the various types of dwelling vary from 7.5 to 13.5 meters. Spaces inside the dwelling are defined by outer and inner walls and an open staircase, which links the several half-storey levels and allows sunlight to penetraÈe deeply into the dwe11ing. This staircase thus plays an important role in the plan of space distribution of the often elongated dwelling. This staircase thus plays an important role in the plan of space disËributionof the often elongated dwellings. When is a dwelling a house? A house is a dwelling that is valued, where you like to live, in a neighbourhoud you appreciate, noE too far from your work, and at a reasonable rent. It should have room for hobbies and it should admit of altering if one feels like it. Technically, this is very feasible with these wood-frame dwellings, but the owners will decide how much is going Èo be allowed in his respect. The Èypes drarnm here are not meant as a ne\^t format for housing-act dwellings, but may bring a welcome diversification in Ëhe total housing supply. Lrlith this dwelling as building mat,erial, three environments have been des igned.

I. The first is an urban building project where the dwelling lie side to side. The houses facing north (type C) have a balcony on the south, which penetrates the houses next to it (type B). 4OZ of. Ëhe houses have a garden situated on a street for pedestrians, looking out on both sides upon an opening - up road, along which the cars are parked. The pedestrian streets are defined among other things by the p1-acing of' the tool-sheds. There is a variegated and fine-meshed nethTorkrohereit is nice to p1ay. II. In the second environment, Ëhe houses are suspended with fireproof coated cables from a tapering 90 meter concrete to\^/er. On every fourth floor there is a conununal garden, a squaïe surrounded by 16 houses on the average. Otherr^rise than in Ëhe case of existing f1ats, these gardens on different levels consÈitute a link between above and below, and Ëhe 16 houses from a neighbourhoud around a small square, where children can play and where it is pleasant to come home. In order to make the whole more varied, other buildings may also be integrated in the tower, such as an office or a gymnasium. Each Ëower square has a very pronounced identity so that a diversified threedemensional park comes into being which is open to everybody but can easily be locked during the night. Here follo\^rs a list

of the gardens in the tower:

3rd floor : a duck pond with a crèche and a playground for small children, accessible to prams via ramps or elevator;

English

7th floor I

lth floor:

l5th floor: l9th floor: 23rd floor: 27th floor:

3lth floor: 34th floor: 35th floor:

a basketball and volleybal1 field, fenced round with nylon neÈs; a t,ropical greenhouse with an Italian ieecream saloon. The soil of the greenhouse is haeÈed by the \^rarm \íaste \,Íater; a Middle-European primeval forest with a public library; a Greek restaurant and a garden in the manner of Versailles facing east. Here you can watch the sun rising in the morning. In the garden white polyester copies of famous sculptures are to be found; a Japanese garden; a Roman atrium a wood of big firs and a pub: "The rising Hope" club-house of the amateur astonomers astronomical observatory, aerial and lightning-conductor.

The tower can play an important part in the urban landscape. It is mooring post for memory.

III. In the third environment the houses are situated in the virgin countryside. The car is parked by the roadside. Then you have still got to walk 50-500 meËers on a sometimes muddy paÈh. Ialhen the crops are growing in the fields and during harvest, house-moving is not possible. In this Í/ay one lives in the rriddle of nature The dwellings are incorporated in the rectangular pattern of streets. Seen from the town, they appear to continue being part of it. In this fashion they can be boÈh a temporary and a permanent border of the to\^rn. The other way round, seen from the country, the to\,ín appears to be approaching, Beautiful farmhouses can play a part in new town extensions as church, neighbourhood centre or supermarket. Consequently, on the one side of M2 (which means Macondo Segundo) the buildings are carefully set in naËure, and on the other side, in the Cower, natuïe is carefully set in the building, just like the colour shades off on those boring Dutch 5-, l0- and 55- eenË st.amps.

\\\ -'.\.

Ytt.\

Z Dre wor exleNbns 3 bosl rr êx lenÉros. a lol6t ex te'tss. 5 motorwoy, conol,high vdtoEe b n!roy ru:d 7

@bt!,

roÍUd q

vtllogê

Flder w:ih iorms a:o$oi exlento^-

!nlo.ged port.

GSffiffiGJH It

l-^ t--

=--ti

:.2

ll li

uil. lw 6rÉt àÉ4

trb2 q,..!u

,óor!r

,c t6, FrlE óbn6 d dh

À e4. da. d.ta rda.! duan'@ È.r oÉ.h6 ,br6'è

-T-

horizontol

detoits

verticol detqits

: 20

r{ Y /lt

É-.

Jitzicht op een wereldhaven vanuit de sÈuleerkamer over de japanse tuin. /iew of a world - port from the study lhe Japanese garden

across

c\ ;\ 17r

Uitzicht vanuit de slaapkamer over het basketbalveld naar de polder en de molens View from the bedroom across rhe basketbaLl feild rowards the polder and che mi1ls

-\,t

t Uitzicht

vanuiÈ de eendenvijver

jarige over het industrieterrein kamer van de

View over che duck pond on Èhe industrial site from the room of the person whose birthday ir is

Uitzicht

vanui t de keuken over versailles

naar de dijk

View from the kitchen across Versailles towards thc, di lra

"Macondo S egundo'l IÍa]re-Lt

I Íl

t'? -v

't:

ru \\

l'íakettê

ontr,rerp van een internationale ideeënvedstrijd nei als opdracht het ontverpen van de ruj-lten. die voLgens onze filosof,Le nodig zijn tot het onlljnen van een Belgisch architektuurnuseun. Het ontwerp diendê een weergave te zljn yan een visle over architektuur en DuBêut!. Dê prij evraag r,rerd ultgeschrevê! aioor.de Stichting Álchi têktuurDus eum Drabstraat 12 b-9000 Genl tê llOJ.g1e.

Laal

stri i d.- twee

c6.

01 .

TSA.LSTRrJ.p

TWEE

Taalstrijd twee is een architektuurmuseum dat zicln zowel bezig houdt met gebouwen die archi-tekten mooÍ vinden als met gebouwen die de andere nensen blijkbaar bouwen of l-aten bouwen. Het museum i-s geplaatst, geheel in Belgiese traditi-e, langs een d.rukke betonnen vierbaans weg. 0m de ernst van de zaak te l-aten zien, heeft het museum de vorm van een klassieke tempel, tenminste aan de voorzijde. Het nuseum heeft geen drempel, het heeft een hellingbaan naaï de eerste verdieping waar de ingang 1igt. Via de kassa bereikt men de vaste kol-lektie van het museum; een overzi-cht van de Belgiese archj-tektuur in fotoos, teksten, tekeningen, makettes en bouwf ragrn enten .

Hier z:-jn de hoogtepunten van het Belgi-ese bouwen te zien; Horta, Van de Velde, Hoste, e.a. Langs een brede trap daal-t men af naar de ruimte voor één of meer wisseltentoonstell-ingen. Er is ruimte voor kleine tot zeer grote tentoonstellingen. Vanuit de grote zaal heeft men een wijds uitzicht over het (tiefst onbebouwde) vlakke groene landschap. Daarna gaan de bezoekers de trap weer op, verlaten het museum en gaan de hellingbaan verder op, in de rlchting van de voetgangersbrug; jawe1, de brug der zuchten.

Het

strukti

museum

is aan de voorzijde een betonkon-

Verderop naar achteren wordt het meer een loods van koudgewalste gevelplaat met stalen spanten. Het heeft een moduulmaat van 2,5 tot 3,5 meter in twee richtingen

02.

het museum natuurlijk vanaf het begi-n in de fi-nanciëIe zorgen zal zÍtten, is een deel van de kollektie buiten opgesteld. in kontainers en bestaande bouwsels, die zoveel mogelijk door sponsors geschonOmdat

ken worden.

ztjn behaaglijk en verwarmd, anderen zi.jn open ruimten waar de teksten, fotoos en tekeni-ngen i-n waterdicht hardplastic verpakt zitten. Over d.e brug der zuchten. berei-ken we dus de overkant van de weg en belanden we in een stapel kontainers waarin de Belgiese. bou.wnijverheid ztch presenteert, het technies kunnen, de struktuur van de bedrijfstak, de geschiedenis en de toekomstprognoses ztjn hier te zíen. fn een tweetal verrijdbare woningen wordt het leven getoond en verduidelijkt van de nomaden i-n Sommigen

el-gr- e .

Dat zi.jn de zigeuners en ook de mensen die ieder weekend na hun stakaravan reio.en. Ook is er een paviljoen waar het ontstaan en de bouw van de wereldtentoonstelling in 1958 getoond wordt.

Met een bouwval die al langs de weg stond is er een aanleidi-ng om iets te vertel-len over de spontane archi-tektuur in Belgié. In een kontainer ernaast wordt iets verteld over aardi-ge argeloze gebouwen in België.

In een ongebouwde bus kunnen de bezoekers iets leren over de traditie van kleinsciralige eetgeJ-egenheden langs de openbare weg in Beigië. Sponsor kan zijn een fabriek van Sauce Tartare of Pili Pili saus.

03.

fn een kontainer met een grote leeuw op het wordt het tijdperk van Leopold I in de Belgiese architektuur behandeld.

dak

Een kontai-ner 1s gewi-jd aan gedenktekens in beJ_gr- e .

ïn een hui-s dat aJ- langs de weg stond is een exposi-tie te zi-en over het wonen j-n België Het huis is geheel geneubileerd,. klei-ne toelichtingen aan de muur vertellen over d.e verschi-llende meubelmodes die er na d.e oorlog geweest zijn. Sponsor is de Belgiese neubel-industrie. Verder i-s denkbaar: - Een kontainer over de 19e eeuwse stadsomwalling van Belgiese steden. - Een paviljoen van de bouwvakbonden. - Een kontainer over Leopoid.sburg. . - Een paviljoen over de herbouw van de Belgiese steden na de Eerste Wereldoorlog. Hoogbo.uw in BelgÍë. - Belgiese architektuur in de Congo. enzovoorts.

rti v. '*-a\

;===-

o q-

/4,

riI

;i,

,''.1.

<Ă ttt'--

voorgeleI

zijgevel met

ingong

tootstrrid twee

ootstrijd twee

rlii:::'r i

'2 '::

/',.,.., 'z ',',"P--

i..

r?:i

.::

.',

::/.'1...,:i.:. '

;r,r:l'iii,

:ri:''il

:;1'y;4{-

--at-,

'trle

i:r":誰

'-r a i,t

rrTaalstrij d

Tuee

Archltektuurnuseun

!elgiii

"Taalstrij d

Twe

e'l

.Architekiuurmuseufl BelgiĂŞ

/nza, f,a/< nen' in de Parijse voorstad Neuilly en zegt zich te hebben laten inspire-

ren door het typische Nederlandse flatgebouw. Enige tegenstrijdigheid

is aan deze interpretatie van

opgave niet vreemd. Het ontwerp

heeft, zoals een villa betaamt, een

uitgebreid programma voor een haut-bourgeois levensstijl. com-

pleet met dienstwoningen voor het personeel. De kleine maat van de vertrekken, die weer meer aan een flatwoning doen denken, is acceptabel gemaakt doordat ze steeds in verbinding staan met het trappehuis. ln de gevel zijn de afzonderlijke

woonruimten plastisch geaccentueerd. Boender, die in september vorig jaar de onsterfelijkheid ver-

wierf door op een BNA-themadag te zeggen dat het dagelijks leven hem deprimeerde, vooral als het in de gevel tot uitdrukking komt, begint nu - zwemmend in lego - ruimtelijk en plastisch te ontwerpen. Het is overigens opvallend hoeveel langwerpige zwembaden er ronddrijven in de hoofden van de jonge Nederlandse architecten. Boender had er een op het dakterras.en de

67-à7

balanceert en waarbinnen de loop-

en stijgrichtingen een dynamisch spel spelen. De afwisseling van symmetrie en asymmetrie

gevels

elementair maar

de heel

doordacht, evenals het spel tussen de open en gesloten vormen en de Corbusiaanse verhoudingen (1:2 en

3:5:3) in de plattegrond. Jansens werk is van wisselende kwaliteit,

chitectural Touroperation Center'

milieu: een grote kennis van

De opgave luidde: 'Het ontwerpen van de ruimten die volgens uw filosofie nodig zijn tot het omlijnen van een architectuurmuseum'. ln de Íornoch een eventuele situering opgenomen. De ideeën moesten op

literair werk van Joyce om zijn gebouw vorm te geven, terwijl Johan van Geluwe en Willy Azou opteerden voor een reëel gebouw

maar dit huisje is echt een juweel. De legobouwsels van Steigenga en Jansen laten nog eens zien wat de kracht is van het Eindhovense THde

geschiedenis, die met een geïnformeerd, architectonisch oog wordt waargenomen en geïnterpreteerd. Eén ding laat de'speelgoedtentoon-

stelling' duidelijk zien: Nederland zwemt in het talent,

men besloot de meest interessante bena-

deringen te belonen; daarom werden in totaal zeven eervolle vermeldingen gegeven. Deze gingen naar: Johan van Geluwe en Willy Azou,

Stefan Cuyvers, Geert Driessen,

Wim Cuyvers, het Office for Post-

Metropolitan Architecture (allen uit België), de groep van Stefan Manci-

ulescu (Roemenië) en Camiel van Steegeren en Maarten van der Hulst (Nederland). De jury drukte echter de wens uit dat men alle projecten

genga. Zij maakte een mooi ontwerp voor Piet Mondriaan en zijn Josefine - een dame in badpak, die

zou tentoonstellen - wat ook gebeurde - om alzo de discussie zo

overdag haar baantjes trekt in

open mogelijk te houden. Bij het bekijken van de totaliteit van de ontwerpen werd duidelijk dat het

alweer dat langwerpige zwembad. terwijl de schilder zijn lijnen op het doek zet. 's Avonds zitten ze samen op Le Corbusiers Villa Stein-terras en dansen ze in de tuin die is aÍgeleid van Mondriaans Broadway-

Cadenazzo en Ligornetto en het huis in Miami van Rem Koolhaas en

Laurinda Spear.

Het mooiste plan vond ik dat van Martien Jansen. Zijn huis heeft geen in het

zwembad en ligt ook niet

water maar pakt het thema van de steile rotswand weer op. Net als bij Boender zoÍgt ook hier het tÍappe-

huis voor de ruimtelijke samen-

hang. Het huis is een statisch, Corbusiaans blok dat op de helling

18 deelnemers.

prijs onmogelijk was en

TABK 1982, nr 241. Water, zwemmen en erotiek zijn ook de thema's van Madeleine Stei-

geheel een beeld geeft van

manier waarop architecten denken over architectuur en over de inhoud van het begrip architectuurmu-

De tentoonstelling 'Villa's

Lego' is van 7-29 mei te zien in de

Academie van Bouwkunst, Volt-

straat 60 te Tilburg, Dagelijks 10-77 uur, donderdag- en vrijdagavond

19-22 uur, zaterdag

zondag

gesloten, maar zaterdag 26 mei en zondag 27 meÍ geopend van 14-17 uur. Daarna komt de tentoonstelling van 15 juli-1 september in het Nederlands Docu ntentatiecentru m voor de Bouwkunst te Amsterdam. De catalogus kost / 2,50. Een map met zeefdrukken van alle tien ontwerpen is te koop voor / 350,-.

op een reéle plaats te Gent waarbij drie basisvormen (kubus, piramide en bol) naast elkaar staan voor de

museu m, respectievelijk informatie, communicatie en muze. Stefan Cuyvers en de groep OPA bekritiseren met hun inzendingen de wedstrijd-

beoordeling geen gemakkelijke opgave. Gezien de breed interpreteerbare opgave kwam de jury tot het besluit dat het toekennen van één

Wonen-

het Íormuleerde of is het gewoonweg de stad zoals de Roemeen Stefan Manciulescu het suggereerde? Wim Cuyvers vertrekt vanuit een

verschillende onderdelen van het

Voor de iury bestaande uit Thijs Asselbergs. Wim Ouist, Paul Robbrecht en Bob van Reeth was de

Martien Jansen, 'Villa in Lego'.

zoals de Nederlandse groep OPERA

dingen binnen uit België, Neder-

land. Roemenië, ltalië, Frankrijk en Zwitserland. Nederland was ruim vertegenwoordigd met maar liefst

gen compartimenten, en is afge-

wederzijdse affiniteit tussen Mondriaan en Le Corbusier als thema genomen. Niet genoemde inspiratiebronnen blijven overigens zichtbaar, zoals Mario Botta's huisjes in

maximaal twee panelen gevisuali-

Buiten alle verwachtingen was de belangstelling zeer groot. ln totaal kwamen eind december 76 inzen-

Hans van Dijk

zonder zwembad speelt het water een grote rol. Dat blijkt uit de ontwerpen van Victor Mani en Sander Wissing. Benthem en Crouwel lieten hun droomvilla zelfs drijven in de Nieuwe Maas. Hun woonhuis voorziet in twaalf, verend opgehan-

Boogie-Woogle. Steigenga heeft de

mulering van de opgave waren noch een programma van eisen

seerd worden.

Bevers, Ton Homburg en René Piinenburg bevatte er ook een. Over het bad in het plan van Dobbelaar en De Vroom heb ik het al gehad. Ook

voor Prix de Rome (zie

Terwijl in Nederland de structuur voor een architectuurmuseum langzamerhand vorm begint te krijgen, organiseerde de jonge Stichting

Architectuurmuseum VZW in Vlaanderen een internationale ideeënprilsvraag met als thema: het architectuurmuseum. De tentoonstelling die plaatsvond van 2 tot 18 maart in de Gentse Sint Pietersabdij gaÍ een fascínerend en zeer gedifÍerentieerd beeld van het denken van ontwerpers over de relatie architectuur en museum.

plastische compositie van Frans

meerd vlakbij de plek waar ze zich het Katendrechtse Buurthuis hadden gedacht, dat ze ontwierpen

Wat is een architectuurmuseum?

seum. De resultaten gaven dus zeker geen eenduidig antwoord op de vraag hoe een architectuurmuseum er als gebouw kan uitzien maar gaven eer-

der verschillende interpretaties en verwachtingen weer over de wijze waarop een dergelijk initiatief een

in de maatschappil. Over het algemeen lag de grafische presentatie op een hoog niveau. Om deze reden kreeg Geert Driessen (België) dan ook een eervolle vermelding. Ook de verschillende Roemeense inzendingen vielen op door deze kwaliteit. ls een architectuurmuseum een 'Arplaats kan innemen

opgave en stellen het museum

totaal ter discussie. De Nederlanders Camielvan Steegeren en Maarten van der Hulst opteren voor een architectuurwandeling waarbij verschillende historische ontwerpen worden gebruikt als referenties, terwijl twee Roemeense groepen een architectuurschool laten fungeren

als museum. Bert van Bunninoen en Wíll Kóhlen, ïlit Maastricht an-alyseerden de Bel:i

gische architectuursituatie. en Íor-

inuleerden : -. een architectuurmuseum. langs'' een:. brede::vierbaans àutoweg.lAan de ene kant van dá ,weg een museum voor de architecituur..(onder andere de verzameling yan architectuurtekeningen) terwijl áàn de . ove-zijde' verschillende fal petten van het Belgische bouwen i,iiorden wéergegeven zoals de'Belqische eettentenl,: en de.'Beloischel .. /-d. ..: ,"- , :.- . + termettes'. ' -,;l,r,Jr,+r"r{.De bedoeling van de Stichting was niet in de eerste plaats het verkriigen van zeer concrete bouwproiec-

ten maar het stimuleren van de discussie kunsVarchitectuur/musèum. Met deze opzet werd nogmaals bewezein dat er in Vlaanderen

(ook in Nederland) behoefte is aan ideeënprijsvragen. Anderzijds werd door deze wedstrijd ook gewezen op. de fundamentele tekortkomingen van de Orde van Architecten die

geen enkele kans heeft gecreëerd om ideeênprijsvragen te stimuleren

waardoor jonge ontwerpers een kans krijgen zich te profileren. Als aanvulling op de inzendingen

kregen nog drie afzonderlijke ontwerpen een bijzondere aandacht, Vooreerst Ph. Caucheteux's project

voor een kunstpaviljoen te Valenciennes (Frankrijk). ln een 'Klein'

openluchtmuseum voor Architecturen'van de architecten Paul RobwoNEN

TABK 6-7184

De inzending 'Architectural TouropeÍation Centre' van de groep OPERA (Theo Barten, Frans Bevers, Ton Homburg, René Piinenburg).

"' ARCHiT.ECTURAL TOUROPERATION CENT.RE''J "

t' t:'\,

-í

-,ll

íff:i

\. -,'

:.....-

r\1ii

\:í

*ïEW,

\I,

:, ur'-'s '

Johan van Geluwe en Willy Azou, 'Museum of the Museums'.

Paul Robbrecht en Hilde Daem. 'Klein openluchtmuseum vooÍ Architecturen'.

lf',t,aarr tl"{-k lvtl-líl,r'r^&t!}^^ Á/l{rl\ l-"tuA\ ftfi

l. De publikatie Archilectuurmusea kost Bfr 250,- en is verkrijgbaar bii de Stichring AÍchitectuurmuseum, DÍabstraat 1 2, 9000 Gent.

brecht

en Hilde Daem

krijgen

gebouwen een bestaansrecht als gevolg van een conÍrontatie van

verschillende architectonische vormen zoals in het historische voorbeeld van Villa Hadriana. Tenslotte werd voor de eerste maal woNEN

TABK 6-7184

het nieuwe architectuurmuseum in Frankfurt, ontworpen door O. M. Ungers, aan het publiek getoond. Dit museum zal begin luni zijn deuren openen. Het tonen van het project te Frankfurt vormde een tegenpool ten opzichte van de hoeveel-

heid papieren architectuur van de prijsvraa g inzendingen. De drie projecten, evenals de prijsvraagontwerpen zijn opgenomen in een publikatie.') Deze is de eerste in de reeks die de Stichting wil uit-

geven. Vertalingen van teksten en

projecten van de ltaliaanse architecten Franco Purini en Laura Thermes

zijn momenteel in voorbereiding. Marc Dubois

van een !undveehoudexij net bedrijfsuoning voor 125 stuks vee gefegen tussen Reiinelstok en Banhoft in het kader van een ideeĂŤnprlj svraag uiltgeschreven door de Provinciale ?lĂŞnoLoglscho Dienst Linburg.

On1,r,'erp

Bij zondere verDelding ln juryrapport.

Eello van R,ansdaalrl

0J.

BELLO

VAN

RANSDAAL

een werel-dberoemde foksti-er, wereldberoemd, althans in zuid limburg. Dat 1s het motto van dlt ontwerp. ïn de herfst van 1961 stonden twee mannen en een vrouw op een weidse vlakte ergens i-n zuid J-i-nburg. Een rnan en de vrouw waren opdrachtgevers voor een hui-s, de tweede man was een architekt. Dit is ons bouwterrei-n zei de vrouw opgetogen, wat vindt u ervan ? De oude architekt die a1 ruim 70 was bracht een hand langzaam naar zijn hoofd, spreidde zi.jn vingers en kande ermee door zijn haar. Niet best zei Ri-etveld, want zo heette de architekt die helemaal uit Utrecht was gekomen, ik had in limburg natuurlijk iets tegen een heuvel willen bouwen, een huis op een glooiend terrein. Gedrieën besloten ze dat er een ander bouwtérrein moest komen voor de nieuwe vil-la, de heer en mevrouw Slobbe gingen op zoek naar een ni-euw stuk grond, ergens tegen de berg aan. -. Onze boerderi j Ii-gt op een relatief vlak stuk, irerderop_ zaeht glooiend met verre ui-tzichten naar. Margraten, Heyenraat en Noorbeek. Na de ruilverkaveling is de boerderij hier terecht gekomen, halverwege Banholt en Rei- j merstok. Het lnmiddels a1 traditioneel te noenen boerenbedrijf met 1igboxenstal is een gesloten bouwblok van z,otn 70 x 35 n. voorzien van een zadeldak met een slaapverwekkende dakhelling. 0m het.landschap hiervoor te behoeden en ook om iets te vertel-len over de produkti-emanier van een moderne rundveehouderij is het bedrijf- onderverdeeld 1n verschillende elementen; stal-, melken, eten, machineberging en i^Íonen A1l-es zodanig gerangschikt dat de bedrijfsvoering van deze boerderij met open ligboxenstal zo optimaal mogelijk kan verlopen. liie net enige'aandacht langs het bedrijf loopt of rijdt, kan z:-ch voorstellen j-n welk gebouw d.e verschillende funktj-es van het bedrijf zicln bevinden. Het bedrijf herinnert aan industrién en weidse vliegvelden. Van het gebouw i-s af te lezen dat het.een ver gerationali-seerd produktieproces herbergt, het i-s ook duidelijk dat het gaat om koeien: dle lopen om de gebouwen heen Tussen de gebourn'en zi jn [rote spaties, waartussen het oude landschap voor de bewoners en de voorbi-jgangers te zien blijft. De woni-ng is van de grond getild, tevreden met de mogeli;kheden van de huidige techniek, maar misschien ook we1 een verontschuldiging voor het feit dat het tandschap op d.eze plek niet langer onaangeraakt is gebleven, dat is de konsekwenlie van de nieuwe verkaveling die weer de konsekwensi-e is van d.e leefstijl van het welvarende deel van de wereld. zo staat er e9n bedrijf dat zo onderverdeeld is dat er op vel_e nani-eren een doorzicht is, en er zo een wisselwerking kan ontstaan tussen de hedendaagse gebouwen en het landschaf, bovendien is het bedrijf op deze wijze een proces dat zícÈ.zerf verklaart, waardoor b.v. wandelende jonge moed.ers en vaders hun klnderen iets kunnen uitl-eggen over de werking van een boerderi j met koei-en. Je ziel twee zi-lveren cilinders liggen, een hui-s boven de grond, een zeegroene 1oods, traktors, melkautoos, lj-chtbl-auwe torensiloos en koeien. Be11o van Ransdaal

-vras

Het huis staat-naast de oprijlaan en heeft zi.cht, op de veestapel, het voederen, de bezoekers en op de weg. 0p monitoren in huis z,;et men de afkalfstal en de andere stallen. Tussen het huis en de machineberging is de- tuin, een gazon, tegen de wand van de berging op het zuiden groeien druiven. Om de technische vérnieuwingen te kunnen blijven volgen moet de investering in de vaste delen van het bedrijf laag blj-iven' de gebouwen zi;n nissenhutten, een industrieloods en twee torenéitoos met ioerband, de woning bestaat ui.t 6 tweedehands koelkontainers, a1Iemaal standaard ind.ustrieprodukten, doorzichtig gerangschikt Met eén lange bonenrij' ploberen we een indruk te geven van de grootte van het land, dat bij de boerderij hoort, iets dat nooit zichtbaar is, de boer is natuurlijk niet ontevreden net dit archltektoniese gebaar. Materialen en kleuren van de verschi-llende oitderdelen: 0pri jlaanrp4den en erfverharding : beton, waarnodig in de buurt van de voerbanden, onderkelderd.

: Italiaanse populieren Hekwerk: verzinkt staa1. !erttuieenbersing : beplating: koudgewalst staal; kopergroenf turkoi s e. Stalen ondersteuni-ng: tonaten rood. Stallen: Nissenhutten; -aluninium golfplaten alumini-unkleurig gecoat. -heldere acryl golfplaten voor dagli chttoetreding . -kopse wanden en ventilatievoorziéningen; watervast verlijnd' grenen nuJ-tiplex transparant blauw gebeitst. Bomenri.j

Torensil-oos: gegolfd plaatstaal lichtr paêisbl-au'*. Huis: koelkontainers 40 voet lang r+it. tussenstukken hechthout, zwart. ramen en deuren kunststof zvart. overal- dubbel g1as. stalen onderslagen en trappen antraciet zwart,.

Dit alles temidden van een golvende grote groene tlrasvlakte. ltrijze van ophangen panelen

1. 3.

2. lr.

arn@i

n.lk3lol l:100 1 vorlbod Z m.l&lokool

3. odhinislroti. ruimi! 4. ósl@pmlkstd f

oí-

5. kolv!Btol 6. wêdselbcÍ.idiíE

? L

oÍkolístot

opErEbo! Íl ri.kcnstol

wochtruihle

12.

9. groepshokkon

pornp- en

13 krchlvoersilo 14.

l!t ..1 ... r..-. I -_rs*.1-.lr{-l--trírn---I-- I irÍ---t- [.-- l.-m--

-tLl-trLl--r{Ll-rd3-+.J*-l-r{LJ--il{ | l--,n-.-.{ -rr---lt--ï-

a -l-

| il{-J-ls--_]-r ---!ln-l-rLf

missilo

15 grossilo t6. vo!rbonden

mirgrpul

o6 n2

werktuig.nbe.gin! 1:Ím I warkluigenb.rging/goroga

2. w.rkploolr 3. hooib.rginq

bello von

t-1 :o

lt,

I i I J 'l j

reovooi

liqborenttol l:tOO malkkolirn

-1

Z. 1o"9,.. t12-22 nndl

X kotver.nl5-l2nndl

ur.sing

s. rcto-

.n hir.Ă?put

I I

bello von ronsdool

IDDPSUDJ

UO\ Ollaq

-"ty-..-..-?vf

iL_-__-| è---__

sDll

NM ----r-]l

-l____tl

riil uollDq 6u'6r.q,rÍqqoq

!l )l J.uqpDq !l .qep.zl Duoqdools$pno l! uartPnlg

ruold@l$Flrl U

u.{n.ïtq

tnapjalqto

E g

u.In.ll$ I JIUO{ea ! 6!D6 S

l.tpt ) .qot.pnt f tóted .a &aPJS^ I 001;t slnq@r

itqual

il--

\D @

Blluolic

4200

oFljloo^ 2- wetpod 3. woonhui! 4. Eoadeur

5. ochlĂ¨rdeur 6. wktuigbsging w6kptool!

dubbele 9oro9! melkslol

8. k6chlvo6!ilo

ligbor.nstol

10.

wbo^d mis

tl.

voerbond gros

ldentibog 13 buslĂ&#x2030;lt. 12.

JURY-RAPPORT

-23Biizondere vermeldingen.

Hoewel er geen eervolle vermeldingen zijn voorgesteld is de jury als geheel, of zijn een aantal leden van mening, dat de hierna te bespreken inzendingen zodanige kwaliteiten hebben, dat dit een afzonderlijke bespreking rechtvaardigt. Hiermede wil ze aanteven dat deze plannen op bepaalde punten kwalitatief hoger mogen Éorden aangeslagen dan andere plannen, die in de.betreffende ronde zijn-afgevallen. Hog,vs.e.

De-vormgeving is goed. Er bestaat grote waardering voor de aanpak en de studie over de inpassing in het landschap. Hoewel de keuze van de plaats daaruit logisch voortvloeit moet toch geconstateerd worden dat daardoor op een essentieel punt wordt afgewekeri van het prijsvraagProgramma. Bovendien is het daardoor opgeroepen probleem met betrexking tot de bezwaren op grond van de Hinderwet niet onderkend. De situering is nogal

gekunsteld, hoewel het een bepaalde spanning oproept. Door de lengtegerichtheid van het ontwerp wordt het biikveld wel erg beperkt, waardoor het wát rninder in het land5chap. past. Lancibouwkundig is de .. opzet en indeling onjuist, waardoor arbeidstechnische próblemen ontstaan. De bouwen onderhoudskosten zullen te hoog zijn. Slgvsr.

In de vormgeving te veel van het goede, maar desondanks waardering voor de originele opzet. Vooral de bedrijÍsruimte is fraai vorm gegeven. Het is een stoere eenheid, maar niet al te bescheiden in het landschap. Het huis is een wat vreemd element in het geheel. De erfbeplanting is wat sober ten opzichte van het gebouw. Landbouwkundig onaanvaardbaar uit oogpunt van:

* * * * x

rnoqilijklandbouwkundigeopzet; onderhoudskosten hoog; bouwkosten hoog; arbeidstechniseh ingewikkeld;

ventilatie onduidelijk.

q"lJg van Ransdaal. In meer dan één opzicht een contraversiëel ontwerp, maar met vooral als

kwaliteiten de eenvoudige industriële aanpak. Daaraan wordt afbreuk gedaan door o.a. het onpraktischè en onlogische "optillen"; gebrek aan harmonie in vorm tussen de gebouwen.

* *

De landbouwkundige en landichappelijke bezwaren zijn: voldoet niet aan protramma van eisenl landbouwkundig niet aanvaardbaar, wat betreÍt opzet/indeling;

* * * *

dit gebied en niet bij een bedrijf van (on-economischh 65 melkkoeien romneyloods landschappelijk niet aanvaardbaar in deze opzet en voor dit gebied torensilo's passen niet in

Ontverp voor de vêrbouwing en restauratie van sen 1?ê eeuws klooster tot bioscoop aan de capucijnengang/Bogaarden straat te Maastricht, in opdrachi van dê geneente M aa stri cht. Er za1 eên gezanêlijkê ingang kouen net het bestaande KunstcentruD gelegên aan de Bogaaxdenstraat '

Start

boui,ru'erkzaanhêden 1986.

f ilnhui

08.

Toelichting plan 3

een schetsontwerp voor een nieuw filmhuis in luÍaastricht. Het filnhuis wordt gevestigd in de Ierewach, een monumentaal gebouw dat deel uitmaakt van het voormalige Capucijnen kloosterkomplex. Het filmhuj-s is bereikbaar vanaf de Bogaardenstraat. Via een besloten pleintj e bereikt men een overdekte ingang die gedeeld wordt met het kunstcentrum, dat thans gevestigd is in het voormalíge poppentheater. Vanuit een gezamelljke ingangsha1 zieL men links de expositi ezaaL van het kuns'bcentrum en rechts de f oyer van het filmhuis. fn d,e foyer bevindt zíeh een kassa, een bar en een'd.iversiteit aan zitmogelijkheden waar men tijdens de pauze voor en na de voorstelling kan verblijven Vanuit de foyer bereikt men de grote zaaL van 93 zitplaatsen en de kleine, van 39 zitplaatsen. De prujektieruÍmte is zichtbaar vanuit de foyerr eÍl bedient de twee zalen, men kan de verrichtingen in de projektieruimte vanaf de begane grond volgen. Verder bevinden zich in het gebouw nog vluchtwegen, toiletten, kantoren en werkruimtes voor het filmhuis. Voor u ligt

De ontstaansgeschiedenis van de plannen begint al- in december 1982 toen een eerste schets werd gemaakt voor een fil-mhuis in d.e ferewach. Via een gezamelijke opzeL met de theatergroep Het Vervolg ligt thans voor u de 3e generatie van het plan, waarbij een vergelijking met de

vroegere plannen veelal positief uitvalt.

02.

- Het plan rnaakt deel uit van een in het voorlopig

bestemmingsplan

geproj ekteerd seni-openbaar voetgangersgebled.

- Door de gezamelijke ingang met het kunstcentrum zullen twee verschillende groepen van kul-tuurllefhebbers met eLkaars kunstuiting : - beel-dende kunst en film - in kontakt komen. - De spaanse vereniging in de l(apucijnenkapel zal niet gestoord worden door de aktivlteiten van het filmhuis. - Wederzijds zouden het filmhuis en het kunstcentrum gebruik kunnen maken van elkaars facii-iteiten en ruimten. I

Tot besluit kan worden gesteld dat het voor u liggende plan een zeer kompakte oplossing is waarbi-j de beschikbare ruimte van de nonumentale Ierewach zo goed mogelijk is gebruiktr ĂŞn het pand zo weinig mogelijk is aangetast. Zo is een economisch optimaal plan ontstaan, waarbij wfj hopen nog veeL van de sfeer en al-lure, die bij een avond uit in Maastricht horen, behouden te hebben.

Februari 1985

lĂill Kijtrlen en Bert van Bunningen architekten ingenieurs rechtstraat 96 te Maastricht ing .

Ch. K'cihl en 1r. L .M. van Bunningen W.

2e ontwerp Fil-mhui s / r epeti I

eruim te

t Vervolg

2e ontwerp Filmhui sfrepetitieruimte

t Vervolg

i.ao.o ,-5 l'*U tJ!É;-4.êt

í..+

44 wrafry^e L? wl^!6-at

+ó

Ínl*.i':t-h-/<xte

{.q .À hthoak<n í@qa-J;aq^+ls {.óqo-J-oq^+tr è-í-fËn LíI1gn>none Li.Zb-;

4-13t' -t4Jdl L14.d *; na-r è-r<* {..{rstzy<s 1-'{6 !41- vtaav 3eo\< á.t t-t*

áuL*-J;i*h*t=< zl a) HstiLlrotL-L<

<{oLcqrei veg+J*+.J1al

t-.L-+-l*

C2-Í--;*th.* va-volq zï!7letïèta 32- va.a'ietsbce ëê v+e l-o.! + las - ut! {à-Íclla-314 o-[,itot*-l ë;r 5 csh urr

á.-l<o-s

!!<Irn

. =t- lul.L YxPq.

l-{5

0 o Y

Y 0

J FtLl'l

iJ U

II,AASTRICH

T-

HEï

VERVOLG o*o,ou,'.rE

k8la L - -

r,n

tun*ïla qarr a*LtLkt-"r. -?í-:--et,

elEàG2

2e ontwerp Filmhuis/repetitieruimte tt Vervolg

eev *e.lr vev_$__Fïvg +E L."-+4e !-b,--t gk- !a;r-- h at-

:-íOc>

l-:y J.'l*h*i- Jtt-k.tt 2-G'o--tn zlol zal 2-7 kàÍt tËh+-l-?6 2-! 24 n@a f.gqêhlt 3É e-Lav. iE<(< h<t rrouo(o t-wtptrc'g kt-lsutrst< kl-Áv. 5-J] t-wi6.vw djl,aLqÈg< t-'e,'e kra)àkaw kl-)àl<.aw (J.a3-4 >ol-seL-+. Èêl-hej-+.4 >eI-*eJ'-. t.). -q .u S-ïà S.)Q) b .U V l4-rlca kl-rtcog*n kl+lcagt.a-{í ..11 aaq-ak! aaq-ala\ 6a,.Ql:tal<-

2-6 EIEEEEEEELI

y-utraèz_

EEIEET:T:EE

=_,12

trfffr-r-tln rrT-rrtrT--Tr

Pl ,u

-a0u t

f lLllHUlS I"IAASTRICHT -HEI

\,'ERVOLG crFFNRur'n

kiihl-h-\J.an

l=u

n'fit'rr*r.::lrffFJ<Ër, o?-2--44 e-à-é-

2e ontwerp Filmhuis/repititieruimte

àc-rn='vv.

olo- ct:e,-

ur*l?-L- qn-- ---LkF-t raïr<!< ( r,reL{Lc '91* q1t,6sLz Líaql.*r vl?*iqg

\e!

--{<o-est-!

er--Jj-,^vne*4.-

rt Vervolg

e-ta r.)a-c-Lcb ha-(

aq Lor4q

-a*lSt-

lTln

-J) _k

{

3 5

=5'=:=-:E

.f-:ï.::{!i-

\--+

F i

TnT 1HÊ'L

l+l |

-- (

L-

-l *=T

'=:.:

77r

-<Á,

L t .-+{ -="á-è -,,'l

n:r{

-Fli

J .3

r= (

i il d I

,rl 1 \l

ïI

'Jl

0 0

-s

TÍLM HU

l5 IIAASTR(CJ+T- HET VERV0LGo.,**nn

ke;h [:=

qolrr,LÍ<LoÀ -*.r.n tuu$ggerq 5-4_E+

3e EN DEFIT{誰TIEVE ONTWERP:

- Plattegronden - Doorsnede - Perspektieven

begone grond nieuwe situotie

25-2-1985 school 1:2gg kóhlen en von bunningen orchitekten en ingenieurs

trpoJrlr? rurmla

02 03

oYrÍd.kh

loi le

05 06

Yoorpor tqql

hql

ingong

toy.r 0t tilmzosl

4')

filmhuis moostric verdiepíng

h=:

toy!Í

píoi!klirruim t. grol! rool t3 t( lonlotr lilmhuiÍ t5 rrpo5ili. Í uimto t6 orchiaí lunÍlcanlrum It konlooÍ líunJlcanlrull

nieuwe situotie 25-2-1985 school 1:269 kóhlen en von bunningen orchitekten en ingenieurs

zolder nieuwe situotie 25r2-1995 school 1:200 kóhlen en von bunningen orchitekten en ingenieurs

ll.an. z@l

2l l3

borging Ylucht wrg

toldaÍ lunilcrnlíum

lontooÍ tilmÀsii

_-I

lfilmhuis mqostrich doorsnede filmhuis

nieuwe situotie 25-2-1995 school 1:200 k贸hlen en von bunningen orchitekten en ingenieurs

3e en deflnitieve ontrre"p Fif nhui s/I{un st c entrurn Makette

a Aanzicht filnzal

I a

.f; nc

I't-.-*"---.

It Aanzicht

kun

tcentrun -inga1lg-f

a oy

er.

lt-

(Van onze oerslaggeuer)

De MAASTRICHT verhuizing van het Filmhuis naar het Ierewachcomplex aan de Capucijnengang is een stapje dichterbij gekomen. In het stadhuis kreeg de wethouder van Onderwijs en Cultuur, mevrouw Nella Lázár-Schilt,huis, het verbouwplan aangeboden. Met een I'we zullen de plannen rwelwillend bekijken' aanvaardde zij het verbouwplan. Of het Filmhuis op korte

Gemeente b ekij kt mo gelij kheid uoor n ieuwe huisuesting

Filmnhuis'\,ï'i[

Íraar [ene\,trach

stichting Filmhuis Maastricht - aanvaardbaar is.

Ingang In het verbouwplan

De gemeenteraad heeft zich, eind vorig jaar, positicf uitgelaten over even-

tuele nieuwe huisvesting

(ge-

maakt door de Maastricht architecten Will Kóhlen en

Bert van

termijn daadwerkelijk zal kunnen verhuizen is een

politieke zaak. De gemeenteraad zal uiteindelijk moeten beslissen of de gemeente geld -.er is ongeveer een half miljoen gulden nodig - in het project zal stoppen. \{ethouder Lázár raadde de stichting Filmhuis Maastricht aan de grote politieke partijen te benaderen. ,,Dan werkt het mes naar twee kanten," aldus de wethouder.

*.Medeuserkers uan het Filmhuts en beide architecten bieden usethattder mewouu) Lazar het uerbouusplan uan de Iereusach oan. Ap de uoorgrond de gerneensclwppelijke ingang met het Kurtstcentnnn/ poppenthetater aan de Bogaardenstraat en op de achtnrgrond, de lcapel uan het Iereusochcornplet a.on de Capucijnengang.

Bunningen)

krijgt de Ierewach/Filmhuis een centrale ingang aan de Bogaardenstraat.

Filmbuts ls nu ln een te-

deelte' van het Jongerencentrum Kombi ondergebracht. Abnvankelijk lag het in de bedoeling het Filmhuis onder te brengen ln het Muziekhuls (het voormalige Generaalshuis) aan het Vrijthof. Dat plan leed schipbreuk doordat in het gebourv geen geschik0e ruimte te vinden was voor lraí F ilmhrris

Door het áannemen van

een amendenient (van het PvdA-raadslid TilIie Maessen) kreeg het college van B en W de opdracht een nieuw onderkomen voor het FilmhÈis te zoeken. De keus viel op het Ierewachcomplex. rffel zal nu nog een financiële constructie gevonden moeten worden die voor beide parïiien

dp oevnppnto en dp

Die ingang deelt het Filmhuis dan met het Kunstcentrum Limburg dat tijdelijk is gehuisvest in het voormalige poppentheater, dat eveneens onderdeel is .van het lerewachcomplex. In het nieuwe Filmhuis komen 2 zalen met respectievelijk 39 en 93 zitplaatsen. Met de renovatie van het gebouw en de inrichting is een bedrag gemoeid van ruim 500.000 gulden. Een gedeeltc van dat bedrag moet volgens de gemeente

verwerkt worden

Verbouwing en

van een nonu&eniale

"estauratie vakwerkboerderij tot 9 stuks 2 persoons HATeenhedên in Sittard'in opdracht van uo$ingbouwvereniging Si ttard. Gêrêaliseerd in 1985

vakwerkboerCerj-j ie sittard

o9e

t','r-

iiii[-[ ;tl

!: ;i

--r'rc.-il!

iï

l,l

;l 5-L

Ll!l.l-,

.il .

rrli it li: :!t rrir: I

ril!

,. l ll-r

irl rrí-"..r

Ë_

'-,Ft

t:i zolóe'v'rdQirg

.J r -ll '| '-i:

êerile w.diêPir!

n !

4--d-'h.enr.

i,.rr-

r,----.

r--32'-

ii ;ilrl

i:ii

trt--'dn

;

l' :

.' ---

,l'

-::.

'I .i!

r !. :,

l"l

----- : -;

.il

.--

! L

1ï

t,r

lÉ7FiEEil

s I

ii- --r

i: J\

i *.,- .,

i r-iÈJ I

fi.t?'. "ï $''ï'í;;:-.

Er b-í-otredorpslrqol

3illord

l1 brnrm t2 brrórnó

13.ntre ll sbDkomer 15 wc .Lod t6 woókomr It kPuken

2l !nl.e

il@Pkom.

2 5

kcuken

2.3wc b4l 2a@onkomê' 26 bergtrq

llffil:;""' t3ï:"&L'"',-.. ii$]ffi 3'eÀrre

Í!err,e.

ii*iïï''" iiËilri*' iiffin: DeÍ!'tq iï;Ë;fil;; 6sloópkomêr l? beErng

Ió

?l enlíÉ

ii.$:i,"".r",

3iff;';s' oi ue'gi,q

43ij8:*f*'

?giJ:lf^""' iouereine

cl enlre

83L""ut""'"

8i}?l*o 8t;'""ffffi'"'

i;:;t?;:'

n cpdrochl s do wi@e. enEÍ{

silloid g lodrw6'

l3lB3Ëïft*"",*"

drc li l?ld

ra t mvon buÍwng( rËhtgttool 96 6221 modsl.i

3wc lt keuken I5 wonkomeí )

0a3 lr67l

96 overloop

9? bod 98CY Íunle 99 sloopkomer

b6leklêkenrrq

to''-t'' 't/''i'l"ll'4';4

050

l:l

blo(

l bnnanplqqltgavel

tD's ff

liWt

ru,r nr r?

pvy I

feroinem

/lson'^ lorlbtn èlÈ.t

r--i----

j:r;ssir::t

ln :i ii:ci:i v:n

á:

dr wonir!vereniging sil

:i:.::i;kt

iri.n.n:l lunnin:;i': rechtslrqot 96 I.

622íEL moqstri 013

11671 ..'.

Eeaïêki&ffins

Eavels an c:crsna

05t

)lcd

-q

lft],-,, *.*o

hurs

!b-ie

\..r# --:. - It L--!

./')

.5: ^t!:

-le s

f'1t

J:i:a:

àchtcÍgdd

t!:

L-:n-

stal

-tdobáid

t;5i:Urcl;a

.i:rpsslrcct i? .:;: -:l:r:r.1i Y:n de

\.onir8ver!nbirE siti

:r.:il:t,xt hl.r.'':n lunninceal rechtstrool g6

6221EL moostri 013 aachtí !Fàd.

hui fi aa

14671

Ëffi[Teken-fie:;vcts

Vakuerkbo

MakĂŞt1"e

erderij te Sittard.

rr C

ourrl

Makette doorzi cht

V!kwerkboerderij Le Si tlarc.

Courr

Doorzi cht

Vakwerkboerderij íe

cêve1

ll c

our"

Doorzi cht

ttard

Vakwerkboerderij te

rr C

ttard.

our" vanuit onderdoorgang achterzijde

Ontwerp voor ale ovetkapping van een busstation aan het stationsplein te l"laastricht in opdracht

van het oeneentelijk Vervoerbedrijf te Maastricht' Gereali seerd novenber 1985.

overkappĂ?ng bus s Laii on maa s tri cht

10.

ing. w.ch. kóhlen

ir. l.m. van

bunningen brusselsestraat 85

6211

pc maastricht nederland telefoon 043-214671

overkapping busstati-on naastricht

het auiobus verkeer voor het N.S.-station in Maastricht gebeurt rond een langgerekt eilandperron. Vooraan dat eiland, dicht bij de inen uitgang van het siation, stoppen de stadsbussen en verderop het streekt'ervoer. De opdracirt aan ons behelsde het beoenken van een functioirele en a:'chitectonisch passende overkapping voor een aanneemsom van fl. 158.000,-. Dit bescheiden budget is in grote mate bepalend geweest voor de opzet van de overkapping. Uitgaande van een optinristj-sch geschat bedrag van fl . 3OO'- per mz overdekt oppervlak (een bedrag dat uiteiirdelijk gehaald is) wisten we dat de overkapping verdeeid zou moeten worden i-n een aantal- losse bouwwerken.0p de plaats van het ej-land waar de bussen het meest frequent komen en gaan is een doorgaande overkapping gebouwd van l, n. hoog die zowel de reizigers als d.e bussen overwelft. Elders waar de frequenti-e lager ligt zíjn een drietal kleinere schuilDe afhandeli-ng van

pla.atsen gebould. De grote overkapprng bestaat u.it o p staal gefundeerde spanten die op betonnen frrnderi-ngspoeïen gebou t zíjn. De spanten z-.jn ontworpen al- s een dubbel- j uk , dat stabi el i s in de dwarsrichtíng. De jukken zi j n in de langsi'i ehting gekoppeld. door gordingen. Tussen de gordingen en jukken bevinden zich rcn dstalen wj-ndverbanden die zorgen voor de stabi l-i Leit in de langsric hiing. Tussen de twee uitkragende jukken is plaats voor een zakgoot. De dakhuid van de overkapping bestaat uit een tweezij dig gecoate koud.gewalste staalplaat van 0,7 mm dik, gezei in de gewenste ronde vorm in 51 secti-eS van 15,/+ cm. die telkens 3,6 sraCen verdraaien. De drie kleine schuilplaatsen z:-jn een afgeleide van deze grote ovei'kapping met dezel-fde construct ieve principes voor een kleiner en eenvoudiger gebouwtje.

constructÍe

De spanten van de overkapping kunnen worden besehouwd als scharnierend bevestigd aan de fundering. De dwarsstabilitei t ontstaat door het stelsel- van driehoeken, voor langsstabiiiteit is gezorgd door niddel van rondstalen schoren tussen gordingen en spanten, door spanschroeven op spanning gebracht. De dakhuid bestaat uit geknikte koudgewalste dakhuidplaten, die i-n dit geval een gordingafstand toeljeien van 5 meter. Deze dakhuid maakte de zeer eenvoudige opzet van de draagconstructie mcgelijk en heeft een uttzonderlijk laag eigen gewi cht van 7 /r2 '

rfg. per m-.

Dubbel Duck bekrooncJe inzÉ)nding

prlsvraaq onqewoon wonen Almere 1982

deelnemers XXIV btennale jonge nederlandse a rCh

rlecten

Amsrerdam

1985

Een grote overkapping dus daar waar de meeste bussen stoppen en meer bescheiden voorzieningen bij het vervoer met een lagere frequentíe. A1 d.eze overkappi-ngen hebben heízelfde architectonische en constructieve karakter gekregen. Tussen de laat-19e eeuwse bebouwing van de huizen tegenover het

station en de neo holl-andse renaissance stijl van het van Heukelom station uit 1915, moest een hedendaags gebouw komen dat een verbinding zou zíjn tussen deze twee stijlen en anderzij ds rnoest apelleren aan de zorg waarmee de maastrichtenaren nj-et al1een hun middeleeuwse binnenstad, maar ook de lichtelijk hybride bebouwing rond het stationsplein blijken te koesteren. Nu hangt de kwali-teit van een gebouw volgens ons samen met het vermogen een aantal verschillende lezingen te genereren, in dit geval histori-sch passende en vooral vriendelijke associaties. 0p zoek naar een denkbare oervorm van een busstation kornt nen aI snel op types die sterk de assoeiatie tankstation in zich dragen. Dit was niet zo gewenst hier. Wat er gebouwd is is ui-teindelijk misschien wef het;aeest verwant aan de stijl en opzet van 19e eeuwse markthallen en industriëIe gebouwen. De grote overkapping strookt met de ui-tspringende vleugel van hêt oude station en vormt zo de noordwand van het maastrichtse stati onsplein. Indirecte verli-chti-ng maakt t s nachts een lichtbron van de vlakken die overdag voor schaduw zorgen. r s Nachts zweven de daken.

kijhlen

- \ron hrrÍrpen orchilekten

moostricht 0ó3-tÁ671

ffiG

á4 Í

_. i, tL__I il

:r irÍrllt il!i 'Í

'|r t'

i',r

r,l I

FfrHÊ.!o I

+ :it

-f

I I

i I

vÉ'

0verkĂŞpping bussiation

}Ă?aa

stri cht

0yerkapping bussiation

te aastrl cht M

overkapping busstaiio4

Maa

strl cht

Overkapping busEtation

stri

cht,

Kleine abri

Overkapping busstation

Maas

tri cht

Symposium over nieuwe wet Personenveruoer

Particulier en openbanrvervoer nog lang niet'samen op weg' Samenhang en integratie.

De verbale alleslijmers van

Politiek Opvallend was dat zijn Amsterdamse partijgenoot en wethouder drs M.B. van der Vlis er

niet zo geestdriftig over

samenhangend

persónenvervoer'. Slagzin-

vervoer

nen waarin iedeieen zich wel kan vinden. Alleen toont de een

door Cees Visser Toegespitst op de Wet Personenveryoer en de nieuwe financiële en bestuurlijke verhouding die daarin wordt geregeld met betrekking tot het stedelijk openbaar vervoer, kan alvast worden gezegd dat de vlag veel ruimeris dan de lading: het particulier vervoer. komt in die wet niet aan de orde. En ook als de

tarievenpolitiek de laatste jaren

wel wat eenzijdig aandacht

hoogste ambtelijke vertegen-

vervoersbeleid' doemen

de vraagtekens op tegen de achtergrond van de woorden die de minister zelf nog maar kortgele-

in de Tweede Kamer

sprak. Daar immers bestreed zij de stelling als zouden openbaar en particulier vervoer twee communicerende vaten zijn en op-teerde zij voor een gescheiden aanpak. Op het symposium, georgani-

seerd door het Beleidsorgaan Openbaar Vervoer (de club van negen gemeenten met een eigen openbaar vervoer-bedrijf) was

het met name de Tilburgse prof. dr P.H.M.

hoogleraar

Ruys, die het openbaar vervoer bezag vanuit een algemene ece' nomische hoek. Een paar goede woorden had hij wel over voor de nieuwe wet, maar anderzijds beschouwde hij deze als

slechts van partiële betekenis. Pluspunten zijn dat de onbegrensde of open-eindfinanciering van de openbaar vêÍvoeÍ: tekorten plaats maakt voor taakstellende budgetten (/ump sums) voor de vervoerbedrijven en anderzijds dat korte metten

geschonken.

Een'uitje' voor de symposium-gangers: tussen de middag reisde men meí (geresemeerdelbussen naar hel nieuwe Maastrichtse Stationsplein

R den Besten (naast burgemeester Hoeken) namens minisíer Slitit-Kroeswerd geopend. Rechts op de achtergrond onder anderen BOV-voorzitter mr C.J. Nyqvist en Amster, dams wethouder drs M.B. van de Ylis. dat door secretaris-generaal drs

den tijdens de begrotingsbehan-

deling

is veel meer aan de

hand. Er zitten allerlei sociale en ruimtelijke aspecten aan. De integrale afweging tussen al die betrokken aspecten gebeurt op het politieke niveau en daar hoort het ook thuis', zo meende Van der VIis die verder vond dat ovei het belang van de tarieven als beleidsinstrument niet al te geringsèhattend moet worden. gesproken. Castricum daarentegen kon zich vinden in de conclusie van het recente rappoÍt van de Algemene Rekénkamer over het openbaar vervoerbeleid, namelijk dat juist aan die

ander beeld.

'samenhangend verkeers- en

was.

'Ruys verengt het wel erg tot een economisch vraagstuk', aldus Van der Vlis. 'Bij het openbaar

verkeers- en vervoersbeleid' en 'een integrale visie op het

woordigers van Verkeer en Waterstaat namens minister ,SmitKroes $oedvol spreken over dat

toerekening

van de publieke kosten van inf rastructuur'interessant'. PvdA-Tweede Kamer-woord-

maar praktisch bovendien heel

nieuwe Wet Personenver-

praktijk

de gedachte van

wenselijk.

vorige week donderdag gehouden symposium over de

hedendaagse

menhang tussen openbaar en

particulier vervoer en noemde

voerder F. Castricum voor verkeer en vervoer ging een stapje vérder. Hij noemde die ideeën van kostentoerekening niet aIleen theoretisch interessant,

het openbaar best-uur waren g weer present. Zoals op elk È sympo5ium of congres over 'tr n' i mp ort e welk beleidsterrein L ii weerklonken die holle woorden ook in de Maastrichtse Stadsschouwburg tijdens het

voer.'Een

directeur-generaal Verkeer van het ministerie sprak over de sa-

wordt gemaakt met de gedetailleerde inmenging van het Rijk in

de overheidi via onder andere doorberekening van infrastruc-

het lokaal voorzieningenniveau, het zogenaamde ministerieel su-

aan baathebbenden,

perwethouderschap.

Doelmatigheid 'Maar', aldus Ruys,'een groot aantal andere knelpunten blijft nu toch liggen'. De centrale wet-

telijke doelstelling, namelijk

meer doelmatigheid in het personenvervoer, wordt zijns inziens te zeer ver'engd tot de doelmatigheid van het openbaar vervoer. Die doelmatigheid zou in veel ruimere visie ook betrekking moeten hebben op de manier waarop de overheid de verschillende vervoerswijzen: fiets, auto, taxi, bus, tram en trein, op

elkaar afstemt.'Openbaar.vervoer is daarbij éên van de mogelijke vervoerswijzen die zijn be-

staansrecht

moet

bewijzen,

maar dat dan ook wel moet krinnen', vond Ruys. Hij stoelde daar dan ook zijn betoog op dat

turele openbaar vervoer-kosten

zoals vastgoedbezitters en projeitont-

wikkelaars -, dat openbaar vervoer in een eerlijker concurrentiepositie zou moeten brengen. Als de overheid dan bovendien zelf de infrastructurele capaciteit van de diverse vervoerswijzen bepaalt en niet overlaat aan de markt, dan heeft die overheid

daarmee een instrument voor indirecte sturing van het gedrag van de reiziger in handen, dat veel effectiever is dan bijvoor-beeld het subsidiebeleid of via de weg van de tarieven.

'We moeten voorkomen dat

het openbaar vervoer

Zowel de kwestie.van de kapitaallasten van infrastructurele voorzieningen als de tarievenpolitiek kwamen aan de orde in

sp-eech

raal drs

die secreatris-geneden Besten van Ver-

keer en Waterstaat namens mi-'

nister Smit-Kroes hield. Zo hield hij zijn toehoorders voor dat onder de nieuwe Wet Personenvervoer de huidige bijdrageregeling voor openbaar vervoerinfrastructuur wordt gehandhaafd. Daarin zit in elk-geval een mogelijkheid tot verlichting

van de investeringslasten, die. deels op de exploitatie drukken.'

Wat het gemeentelijk tarieven-

beleid betreft komen er onder de nieuwe wet wat ruimere 'marges .

voor eigen beleid, maar Den t' Besten riep de nadrukkelijke 'mitsen'en'maren'nog wel evenin herinnering: de afstemming' en tarief-integratie tussen stad en streekvervoer moet intact blijven en gemeenten blijven bij gewijzigde tarieven verantwoor-

delijk voor het uiteindelijk re-'

sultaat. Met andere woorden het financiële- risico voor opbreng. sten en kosten blijft op de gemeentelijke schouders rusten. het beleid economisch funde-. Dat laatste, de financiële risiren', zo riep Ruys op. co's als keerzijde van de nu De reacties op die oproep waren wisselend.lr H.A. de Groot, Vervolg op pagina 2l steeds

weer haar eigen gelijk moet bewijzen, bijvoorbeeld door het vragen van subsidie. Laten we

Opknapbeurt in teken bezuinigingen

Maastricht heeft nieuwe entree bii ziin station

De verkeersbituatie

door bèr dohmen

- ln Maastricht-Wyck dat het ministerie van Verkeer en Wabehoort vandaag te worden ge- terstaat behoorlijk gestreept had in de MAASTRICHT

vlagd. Mínister Smit-Kroes van Verkeer en Waterstaat zal daar tegen het middaguur het vernieuwde Stationsplein en daarmee het.duchtig

aangepakte stationsemplacement

ofÍicieel openen. De NS hebben hun beste.beentje voorgezet door oàder meer het station voor haar reízigers 'aan weerszijden weer bereikbaar te . maken. Daartoe werd de passerel over het stationsemplacement, die in 1963 werd afgebroken, voor 4,7 .

miljoen guldgn als het ware weer herbouwd. De reconstructie van het Stationsplein *lÍ, de entree van Maastricht voor bezoekers per trein en tevens een knooppunt van voor; al het lokale en regionale openbaar veryoer, is bedoeld als een behoor-

líjke opknapbeurt. Reeds lang vond de gemeente Maas-

tricht het de hoogste tijd dat de directe omgeving van het station een Íorse ÍaceliÍt kreeg. Door de toenamé van het íverkeer, het zeer nijpend gebrek aan parkeerruimte en de verleende prioriteit aan het openbaar vervoer 6eantwoordde de situatie van het stationsplein en direcle omgeving niet meer aan deze ontwikkelingen. ln samenwerking met de NS stelde de gemeente een reconstructieplan op ter verbetering en verÍraaiing van dê'omgeving_ van het station. De domper _bryaqlln.de herÍst.van 1983 togn blèek

. .È:

- ,,ll:r,'

**$;t":\tlllii

aangevraagde subsidies. Omdat NS

en gemeente het met elÍ miioen gulden moesten zien te rooien, - de gemeente zelÍ legt er bijna twee miljoen op toe moest het plan worden bijgesteld en uitgehold. De consequenties daarvan ervaren inmiddels de passagiers van het lokale en regionale veryoer. Zij zijn ook letterlijk in de kou gezet. Wat bedoeld was als een lnieuw en modern centraal busstation' voor stads- en streekbussen is niet meer geworden dan een langgerekte halteplaats, waar de weerselementen overwegend vrij spel hebben. Slechts ongeveer eenderde gedeelte is oVerkapt door bouwsels in grote en kleine afmetingen, verfraaid met knalgele abri's, die de gemeentelijke welstandscommissie mogelijk bedoeld

heeft als een modern stedebouwkundig accent in een overwegend monumentale omgeving. De meeste wach. tenden op streekbussen blijven, zoals vanouds, overgeleverd aan de grillen van het weer. De totale kosten van deze busreizigersaccommodatie bedragen anderhalÍ miljoen gulden.

nabij het station

is dank zij de reconstructie nog complexer geworden. Afgezien van de komende en gaande bussen,

thans geconcentreerd op de versmalde Parallelweg, dient het ver: keer op de verminderde wegruimte bii het station rekening te houden

met vijÍ punten met verkeersaanbod binnen een straal van honderd meter. Achter menig stuur van autobussen en taxi's, die het vernieuwde stationsplein ' frequenteren,

wordt inmiddels veelbetekend het hooÍd geschud.

Belangrijke winstpunten daarentegen zijn de aanleg van een terrein voor 175

langparkeerders, een plaats voor tien.

tallen kortparkeerders en een halteplaats voor ïouringcars. Aan de 'ach:

terkant'van het station, aan de Meerssenerweg is een parkeerterrein aangelegd voor 1 16 auto's. Nabij de toegang

tot de passerel, is een voorrijgelegenheid en tevens een bushalte aange: legd. Door de totstandkclming van de passerel, die thans meer centraal in het stationscomplex is gesitueerd, is er weer een voetgangersverbinding geschapen tussen het stadscentrum en de acllter het station liggende wijken.

,/ Lt'arsarzre /t

/)aqo-al O

f,a. tt..

,n*

Een btík op het'inoderne en centraal busstation'.

ontwerp van een ruj-lrtèlijkê installatie voor d.e Bieunale valr Jonge. Nederlandse archiiektên 1985 i! de Beurs te Ansterdan. Voor de Biennale Jonge Nederfandsê axchitekten 19 aan een speciaal daarvoor sanêtrgestelale con!1ssle gevraagd naa! eigen j-nzicht een tentoonFte].ling aaben te stellen vaarin het werk vaD jonge Nederlandse architekten uordt getoond, Voor alezê Biennale begtond de coo[issie ult: Thijs AÀselbergs, Jan Benthen en Hans 01deua*1s. Zlj vroegen tíen architekten (groepen) een ruinteli j ke install,ati e te oniarelpen vaarbi.j een stafen frane net uitklapbare rianalen afs uitgangspunt di enale.

tentoonstelling

19 oktobe! - 15 decenb!r 1985 in de Bêurs te Ansterdan.

bi ennale j onge ned.e r1 and s e

architekten

11.

BIENNALEPLAN KOHLEN

VAl{ BUNNINGEÀI MAASTRÏCHT

HET VERLANGEN NAAR EEi{ AAP ONDER DE DAKGOOT OF: DE LAATSTE I"ÍÏJNWERKERS VAN NEDERLAND.

Het was de bedoeling iets te maken voor de Biennale dat l-eek op het kafeetje van Kienholz in het Stedelijk Museum. Een kleine ruimte waar inen op indringende wijze kennis kon maken met onze gedachten over architektuur. Twee of drie mensen moesten er even in kunnen, schemerig moest het er ztjn, met het geluid van een z\Iare stortbui- op een plaatij zeren dak. Er voor een portj-ek waar een paar mensen konden wachten. De ruimte was sneller bedacht dan de boodschap: we hadden veel projekten om te laten zien, die nog nienand lcentr eo veel verhalen te vertell-en.

Het besluit viel toen om toch maar veel- verschillende dingen te l.aten zien Het Kienholz gebouwtje is binnenste buiten gekeerd, je kan er doorheen kijken en op klimmen. Een soort drempel is er nog wel; je kan er met niet teveel tegelijk op, sons moet je dus even wachten. Tussen makettes en schotten waarop ons werk te zien is staat een kleine toren, omhoog gaan een steil-e_ brede trap en een smalle trap met een flauwe helling Boven op een platformpj e zret men de ruimte van de beurs als vanaf een rolsteiger. Orn je heen ztjn de andere stands te zien, zoals vanaf de top van een heuvel, of een toren Onderweg naar boven en beneden is er werk van ons te zien. De hele stand is in ztjn vormgevlng en kleuren vol cltaten uit plannen die we al eerder bedacht hebben. 01 .

Zo is onze toren een verirleinde weergave van ons plan Nlacondo Segundo, een woningbouwplan dat we bedachten voor een Stawonpri j svraag van de B.N .4. Een woontoren waarln de hoogbouwgedachten van Le Corbusier gekruist zi-jn met hedendaagse offshore technologie en de vaderlar:dse stedebouwkundige verwoïvenheid die als woonerf bekend staat. Boven op de toren staat een mast die afgeleid is van de masten die wij in Rotterdam ontworpen hebben. Aan de mast hangt een groengeschj-lderd HE-A staalprofiel van de zwaart,e d.ie gebruikt wordt in de overkapping van het busstation

in iulaastricht.

De trappen komen respektievelijk uit het Fil-mhuis en uit het pro j ekt Dubbel- Duck De gele schotten zíjn een voorstel geweest voor een windscherm onder de busoverkapping en de grtjze schotten ztjn uit de tentoon-

stelling Met.Zicht op Zee, de timpaan symboliseert hier onze melige verhouding met het Post-Moderni-sme. De hele stand is van geverfd hout dat soms hout symboliseerd, soms staal, soms formica, soils beton en soms koolstofgewapend polyester. De Mi.i n.

Waar komt onze vormentaal vandaan: een kolonie, een kl-eine woni-ngwetwijk aan de ene kant van een provinciestadje uit de

middeleeuwen, aan de andere kant korenvelden aan het eind van de straat met daarachter de mijnen, lawaai en rook uit de tij d dat luchtverontreiniging nog niet zo heette. Staal en beton, bussen vol helden in grauwe kleren, die diep onder de grond hard en smerig werk deden, hier werd Gewerkt en Geld Verdiend om pils van te kopen en om de bakker te betalen. De mijrl was het begin van alles, en genaakt van staal en beton. Later zagen we veel meer dingen verder weg; Het trotse plan Bos en Lommer, waar de mensen niet néér geld verdienden dan bij ons, maar waar ze woonden in indrukwekkende brede straten met trams en lange sterke huizen, straatwanden. De Amsterdamse School: bruggen met gebeeldhouwde leuningen; krokod.iIlen, huizen met stenen apen onder de dakgoot.

02.

De bouwtechnologie en de bouwwereld:

Wie wel eens op een zomerse maandagrnorgen een kruiwagen vol beton met een half lege voorband over een mul zanderi-g bouwterrein heeft moeten voortduwen kan ztch een beel-d vormen van de traagheid d.ie de voortgang van de bouwtechnologie kenmerkt. Dertig jaar geleden was het de caravanfirma Ki-p te Hoogeveen die in Nederland toonaangevend was op het gebied van rationeel

vervaardigde verblijfsmachines. Daarna kwamen de inspanningen van prof. Goutr prof. Korfker, prof.0osterhoffr prof. Haferlandtr prof. Priemusr prof. Schartz enz. errz. en kunnen we konstateren dat de fj-rma Kip, vernoemd. naar de mj-nst dynamische a1ler vogels, haar voorsprong nog steeds rui-mschoots behouden heef t. Deze traagheid van de bouwwereld is echter geen probleem: het is een uitdaging. De kans voor architekten, een technologische of organisatorj-sche innovatie te doen j-s waarschj-jnlijk potentieel vrij groot, de kans haar gerealiseerd de krijgen een stuk kleiner. Ja mocht u op de orgi-nele gedachten komen de bouwtechnologie weer eens te vergelijken rnet de autornobielindustrie, de indrukwekkende vliegtuigindustri-e of de wonderen der ruimtevaarL, dan kunt u maar tot één konklusie komen omtrent de bouwwereld: Haar sloomheid i-s haar charme.

Over architektuur:

Er bestaan veel mooie gebouwen, de stroming waartoe ze behoren j- s ni et belangri j k . De sekte die de architekt aanhangt doet dus meestal niet ter zalce, wat, ons boeit is de kracht van de verkondiging. De recente architektuurgeschi-edeni-s is een kontinue stroom d.ogmats. ïlie in ons zwaarwíchtige en zeer belangrijke vakgebied een uj-tspraak doet, die in z:-jn formulering mi-nder gewicht heeft d.an een troonrede of een encykliek wordt al gauw voor een lichtzinnige gek versleten. Maar missehi-en hoort dat wer zot bij de moeder der kunsten.

Q3,

Mooi zijn de bouwwerken voor de petrochemische industrie en mooi z:-jn d.e boomwoningen van Piet B1om, architektuur die zo evid.ent uitbundig is dat ook de meest onbenullige exemplaren der samenleving er hun grijze kritiek op kunnen formuleren. ïn de Kringen der Machtigen hoort men vaak met veel dedain spreken over de vrolijkheid van dit stukje Rotterdam, een tegen vriendelijke objekten gerichte agressie, vreemdedingenhaat. Cynische wed.eropbouwers dle, al vedrtig jaar lang, een klimaat scheppen waarin vormgevers zich a1leen nog maar veilig voelen bij lompe macho-architektuur, r^/aar vooral geen kwetsbare details aan z:-tLen. De laatse Echte Helden zijn het dus Bl-on en Van Eyck, die hun handen nog wi11en vuilmaken aan het versieren van hun gebouwen, die vechten voor gekleurde raampjes en spiegeltjes. Het Maison d.u Peuple in Clichy van Jean Prouvé i-s ook mooi, het j-s uit 1938 en het is het eerste echte 19e eeuwse gebouw,omdat hier de mechanj-sche techniek gebruikt wordt om ruimtes te laten bewegen en om zo een veelvoud van gebruiksmogelijkheden te krijgen. Een gebouw dat op d,eze wtjze gebruik maakt van al de nieuwe techni-ek van onze eeuw bestaat nog niet; eï bestaat nog geen een

twintigste Alles

eeuws gebouw.

Vinden wij dan al1es mooj- en zouden wij dan alles maken ? Nee, architektuur bi-jvoorbeeld d_ie ztch slechts ten doel stelt de ambtelijke procedures zo soepel mogelijk te doen verlopen,

dat is heel treurig. Het verschijnsel doet zich vaak voor j-n de vorn van opgeblazen stedebouwmakettes vervaardigd van betegeld beton. Deze stroming i-n de archi-tektuur is verder herkenbaar aan een

zo ongrijpbaar mogelijke doktrine Ongrijpbaar om twee redenen: a. De doktri-ne nag geen handvaten hebben die een diskussie kunnen uitlokken, die d.e voortgang van het projekt kan bel-emmeren, of de verwerving van nieuwe opdrachten in gevaar kunnen brengen.

o/*.

b. Ook moet de doktrine nietszeggend z:-in on de kontinuitej-t i-n de akademische karriere van z:-in schepper te garanderen. De mode verandert immers snel i-n de architektuurZorgelijk is het dus te zien dat zulke grote delen der opgroeiende architektonische j eugd aan deze apostel van het volledig holle d.och soepel verlopende pIan, deze Ronnie Tober van de nederlandse architektuur' een voorbeeld inoeten nemenOok heel naar z:-jn kolommen in de vorm van grote beenderen, de konstruktie en de dekorati-es noeten afzonderlijk benoembaar ziin. De konstruktj-e zo licht en efficient mogelijk: drager van het gebouw en versieringen. Dui-ker weet hoe dat moet. 0ok vervelend z:-jn de brutalisten: zij dekoreren hun konstrukti-e met konstrulctj-e, zod,aĂ al1es er te groot en te zwaaT uitziet,' Delft staat er vo1 mee, een verwarrende bouwstijl voor architekten in opleiding, dat brutalisme. Maar het alIer vervelenst z:-jn de gebouwen die helemaal niets doen met de toeschouwerr gebruiker of belever Vergeefs zoek j e naar emotie of de intelektuele arbej-d van de maker

Niets van dat al, Verrassingen, verhalen, even talrijk frikandel.

a1s de vitamines in

een

-Wej-nu r. Een gebouw of een plan moet dus een dutdelijke uitspraak z:-jn over het probleem dat het oplost. I'laarmate de vraag preci-eser gesteld wordt, wordt het antwoord held.erder.

wordt het probleem niet gesteld, dan heb je een utopi-es p1an, zoals onze toren Macondo Segundo. Het is aardig te bedenken onder hĂ?elk soort maatschappelijke en ekonomische omstandlgheden zotn woontoren levensvatbaar zou zijn. 0f, door welke veranderi-ngen in het ontwerp aan te brengen de toren nu a1 ergens bestaansrecht zou hebben. Soms

05.

Maar moeilijker is het d.e nnaatschappelijke onstandigheden te bedenkenr: waarin weer plaats zou zi-jn voor nieuwe versieri-ngen; ni-euwe nijlpaarden in de brugleuningen en nj-euwe bavianen onder d.e dakgoot.

Rika 1eg nij nog een kroket in. voor Will KóhLen en Bert van Bunningen Architekten en Ingenieurs te Maastricht,

Bert van ÏJi1L

06.

Bunningen

Kótr1en

septenber 1985

*%r ^\ I

--_l '\o

<ie )O

o a o

0ntwerps chet s en

EĂ?;urr-F <rr-'rs"rrt

W,r

Tatlinrs acondo Wilf Kóhfen eo Bert van M

Bunningen

Architekten ên ingenieurs te !laastricht Sponso?l Pie Medical N.V. Maastricht.

Biennale. jonge Nederlêndse architêkten 1985

0pbouw

Biennale j oDge

ruioteli

installatie

ederlands

architekt,ĂŞn

1985

Will Kóhlen, Bert van Bunningen 'Niet alleen maar de constructíe

Will Kóhlen, BeÉ van Bunningen, Maastricht Opleidíng Academie van Bouwkunst, Maastricht, 1976-1980 (Will Kóhlen) TH Eindhoven 1967-1969. daaÍna TH Delft, 1968-1978 (Ben van Bu n ni ngen)

Bslangriikste proi*ten Restauratie en verbouwing voormalige boerderij, Sittard, 1982-1984 PriisvraagoniweÍp Oubbel Duck, Almere (bekroond). 1982 lnrichting lentoonstelling Met Zicht op Zee, Den Haag. 1984 Prijsvraagontwerp Th6 Good, the Bad and the Ugly, Ronerdam {bekroondl. l984 Overkapping busstation Maastricht

{in uitvoeÍing)

een paar van díe beeldjes zouden we er ook bij willen'

Toen ik de toelichtíngen op jullie plannen doornam viel het nte op dat die niet zo'n ernstige en lheoretisch doorwrochte

indruk maken. Bert van Bunningen: 'Dat klopt wel. Mijn houding ten opzichte van theoretische teksten is bepaald op het moment dat ik niet door het werk van Tafuri heen kon komen. De dingen moeten helder gezegd worden en er moet soms wat te lachen zijn. Als Tom Wolfe maar niet zulke feitelijke onzin zou beweren, dan was die zeker mijn favoriete theoreticus. Er is natuurlijk wel een groot verschil tussen de tijd van de opleiding in Delft en onze praktijk hier in Maastricht: we komen nu totaal niet tot theoretische reflectie. We hebben wel eens een periode binnen het bureau gehad dat

er veel over werd gepraat, maar dat was toch weinig

wuchtbaar. En in het contact met opdrachtgevers spelen zulke dingen natuurlijk helemaal geen rol. Het heeft wel

merkrvaardige gevolgen: ik zei eens tegen iemand die ik nog uit Delft kende dat ons werk volgens mij nog geen eigen gezicht, nog geen duidelijke lijn had, en dat ik daar eigenlijk wel tevreden mee was - maar zijn reactie was dat die lijn er wel degelijk in zat. Hij kon precies voorspellen hoe een nieuw ontwerp van ons eruit zou zien. Je merkt dan dat door de manier waarop je werkt dat soort ontrvikkelingen voor jezelf eigenlijk niet herkenbaar

zijn.'

Hoe loopt die tijn'tart jttllie dan? 'Voor ons is de techniek belangrijk. Maar dan niet zoals in de brutalistische traditie, waar het technische toch vaak het karakter krijgt van een decoratief element. De techniek wordt vaak zo heel nadrukkelijk zichtbaar je kunt dat ook zien bij architecten vanaf -qemaakt, Archigram tot en met Benthem en Crourvel. Om die zichtbaarheid gaat het bij ons niet; het moet gewoon aanwezrg zun. Een positieve houding ten opzichte van de techniek heb ik van jongs af aan al gehad. Mijn vader was scheepsbouwkundige, dus dat ging vanzelf. Ik hield ervan om in een

staalconstructiewerkplaats

of op een bourvplaats

zun.

Op de TH kwam ik terecht in een groepje dat 'Kenniscapsule' heette en dat zich bezig hield met ontwerpen als die van Frei Otto. We waren vooral geinteresseerd in het bourven, in het bedenken van zulke structuren, Vanuit je belangstelling voor dat soort zaken kom je dan, als je in Delft eenmaal klaar bent, meteen in de praktijk terecht en dan krijg je te maken met de dingen waar het echt om gaat. Ik ging op bureaus werken en je krijgt dan te maken met de sfeer op zo'n bureau, met welstandsbeoordelingen van de dingen waar je aan bezig bent. . . Dat zijn belangrijke factoren als je nog zo aan het begin staat, als je nog nooit echt iets zelf gemaakt hebt. De samenwerking tussen Will en niij is eigenlijk vanzelf gegroeid. We kenden elkaar via gemeenschappelijke vrienden hier in Limburg; we zijn toen samen gaan werken, eerst incidenteel en later steeds vaker. Wat voor ons allebei in die beginperiode erg belangrijk is geweest om een beetje vertrouwen in de toekomst te krijgen, dat zijn de prijsvragen. Het is leuk om af en toe eens een mening over de werk te horen. Het is ook een belangrijk middel om nieuwe evolutielijnen te ontdekken waarop je

dan later verder kunt gaan. In je alledaagse werk wanneer je nog bij andere bureaus zit, maar ook als je al zelfstandig bent en alleen nog maar heel kleine opdrachten hebt - kom je daar niet zo gemakkelijk aan toe.'

Kun je nog iets meer zeggen over de identiteit van jullie werk?

'We denken heel sterk vanuit de constructie. Maar als ik in Amsterdam op het Damrak loop en ik zie daar aan het begin dat gebouw staan dat met al dat beeldhouwwerk is versierd, dan wil ik daar toch ook iets mee. Dus niet alléén maar die techniek, een paar van die beeldjes, van die mooie baviaantjes of nijlpaarden zouden we er toch ook wel bij willen hebben. De Amsterdamse School én de principes van constructieve eerlijkheid - die twee samen kunnen je tranen in je ogen bezorgen. Ik geloof dat decoratie zin heeft. Maar het is moeilijk om daar iets over te zeggen: je komt dan al gauw in Piet

Blomachtige situaties terecht, waarbij je je krvetsbaar maakt en hard wordt aangevallen. Dit tijdperk zit ons tegen, wat decoraties betreft. Maar goed, in elk geval gaat het ons dus niet alleen maar om een vorm van constructivisme. Als je een oude en een modeÍne telefoon naast elkaar zet. dan kun je van dat nieuwe toestel niets begrijpen, hoe lang je er ook naaÍ kijkt. Kijk je een half uur nauwkeurig naar dat oude ontwerp, dan weet je precies rvat er gebeurt

en hoe het functioneert. Dat is te vergelijken met de rÀanier waarop wij ook met de constructie om willen gaan, en ook met de plattegrond van een gebourv of met een stedebouwkundig geheel.' Wat is jullie verhouding tot de nieuh,e technologieën als hulpmíddelen bij het ontwerpen? 'De drempels nemen steeds verder af, het komt gervoon naar je toe. Wij hebben nu nog geen computer in huis. -maar tegen de tijd dat het zover vereenvoudigd is dat je het gebruik in één week kunt leren, dan beginnen wij er ook aan.'

Jullie bekendste ontwerp tot nu toe is dat voor

een

'wegneembare publieksruitnte' ín Rotterdant, waarmee jullie vorig jaar een prijsvraag hebben gewonnen. Kun je iets vertellen over de manier waarop zo'n idee ontwikkeld wordt?

'We rvisten al heel snel dat het iets met masten zou worden. Er is een ontzettende behoefte aan landmarks. en dat wordt vaak opgelost met paardemiddelen zoals

kunstwerken, bewegwijzering enzovoort. Door de wij die hebben voorgesteld kun je'daar een

masten zoals

ander soort oplossing voor bieden. We vonden het ook leuk om aan dit ontwerp te werken omdat zo'n publieks-

functie aansluit

bij een bepaald idee over de stad,

als

plaats waar bevolkingsgroepen gemengd worden, etnisch en sociaal. Overigens zal dit plan niet gerealiseerd worden, net zomin als ons ontwerp voor De Fantasie in

Almere.'

Naast hun actieve participatie in het prijsvragencircuit behalve in Rotterdam en Almere deden ze ook mee aan de STAWON-woningbouwprijsvraag, aan de prijsvraag voor een Belgisch architectuurmuseum en aan die voor een veeteeltbedrijf in Zuid-Limburg - hebben Van Bunningen en Kóhlen nog maar weinig echt grote opdrachten kunnen krijgen. Maar kort geleden kwam de opgave tot het ontwerpen van een busstation in Maas-

tricht, vlak

bij het NS-station. Het

zal een geboul

worden zoals Van Bunningen en Kóhlen het zich wensen: een overkapping van gebogen plaatstaiil, een minimale vorm die beschutting biedt aan cle wachtenden, maar die juist aan zijn eenvoud en helclerheid icts bijzonders zal ontlenen: een elegante constructie. RílG WONEN

TABK 19-20i85

Kienholz binnenstebuiten gekeerd Het was de bedoeling iets te maken voor de Biennale dat leek op het cafétje van Kienholz in het Stedelijk lv{useum.

Een kleine ruimte waar men op indringende wijze

kennis kon maken met onze gedachten over architec-

tuur. Twee of drie mensen moesten er even in kunnen, schemerig moest het er zijn, met het geluid van een zware stortbui op een plaatijzeren dak. Enoor een portiek waar een paar mensen konden wachten. De ruimte was sneller bedacht dan de boodschap: we hadden veel projecten om te laten zien, die nog niemand kent, en veel verhalen te vertellen. Het besluit viel toen om toch maar veel verschillende

dingen te laten zien. Het Kienholz-gebouwtje is binnenstebuiten gekeerd, je kan er doorheenkijken en opklimmen. Een soortïrempel is er nog u'el: je kan er met niet teveel tegelijk op, soms moet je dus even wachten.

Tussen maquettes en schotten waarop ons werk te zien is staat een kleine toren, omhoog gaan een steile brede trap en een smalle trap met een flauwe helling. Boven op een platformpje ziet men de ruimte van de

beurs als vanaf een rolsteiger. Eromheen zijn de andere stands te zien, zoals vanaf de top van een heuvel, of een toren. Onderweg naar boven en beneden is er rverk van ons

te zien. De hele stand is in zijn vormgeving en kleuren vol citaten uit plannen die we al eerder

bedacht hebben. Zo ís onze toren een verkleinde weergave van ons plan Macondo Segundo, een woningbouwplan dat

we bedachten voor de Stawonprijsvraag van

BNA.

Een woonloren u'aarin de hoogbouwgedachten van Le Corbusier gekruist zijn met hedendaagse offshoretechnologie en de vaderlandse stedebouwkundige verworvenheid die als woonerf bekend staat.

Bovenop de toren staat een mast die afgeleid is van de masten die wij in Rotterdam ontworpen hebben.

Aan de mast hangt een groengeschilderd HE-A

staalprofiel van de zwaarte die gebruikt u'ordt in de overkapping van het busstation in Maastricht. De trappen komen respectievelijk uit het Filmhuis en uit het project Dubbel Duck. De gelq schotten zijn een voorstel geweest voor een rvindscherm onder de busoverkapping en de grijze schotten zijn uit de tentoonstelling Met Zicht op Zee, de timpaan symboliseert hier onze melige verhouding met het postmodernisme.

De hele stand is van geverfd hout dat soms hout symboliseert, soms staal, soms formica, soms beton en soms koolstofgewapend polyester.

Will Kóhlen Bert van Bunningen

7i,J

woNEN

TABK 19-20185

Will Kóhlen, Bert van Bunningen 'Not only the construction - we'd also like a couple of sculptures besides'

Will Kóhlen, Bert van Bunningen, Maastricht Tra i n i ng : Acdd emy of Arch itectu re, Maastricht, I 976-l 980 (Will Kiihlenl; TH Eindhoven 1967-1968. TH Delft 1968-1978 (Beft van Bunningen).

Most important proiects Restoration and conversion former

íarm, siftard,

1982-1 984

Competition-design'Dubbel Duck', Almere {prize-winning}, 1982 Lay-out exhibition'Met Zicht op Zee' The Hague, 1984 Competition.design The Good. the Bad and the Ugly, RotteÍdam, (prize-winning),1984 BooÍ bus-depot, Maastricht (under construction)

When I read the elucidatiotu abou your plans iÍ struck nre tlre.v did not make such a seriotts and theoretically e la b o rate intpress iort. 'Bert van Bunningen: That is true. My attitude towards theoretical texts was decided at the point rvhen I couldn't struggle through Tafuri's book. Things have to be. said clearly and sometimes there has to be something to laugh at. If Tom Wolfe didn't profess such factual rubbish. he

tlnt

rvould defenitely be my favourite theorist. There is of course a great difference between the training-period in Delft and our practice here in Maastricht: rve spend no time at all on theoretical reflection. We have sometimes had a period in the office when we talked about it a lot but that was after al not very fruitful. And in the contact tvith clients such things obviously don't play any part. It does have curious results: I once said to someone I stil knew from Delft that in my view our work still did not have an -individual style or a clear line and that I was really not quite concerned about that, but his reaction was that there was a clear line through and through it. He could forecast exactly horv a nerv design of ours rvould look. Then you notice that because of the way in rvhich you rvork, those kinds of developments are in fact not recognizable for yourself.'

Can yott say a little ntore about the identity of work?

'We base our ideas very much on the construction. But when I am rvalking on the Damrak in Amsterdam and see first of all that building standing, that is decorated rvith al those sculptures, then I also rvant something with that. Sc not only that technique, rve'd also like to have a couple ol those images of the lovely baboons or hippos as rvell. The Amsterdam School and the principles of constructive honesty - those two together can bring tears to your eves. I believe decoration is rvorthrvhile. But it is difficult to sa1

something about that: then you easily fall into Piet Blom-kind of situations. in which you make yoursell vulnerable and get severely attacked. This era is against us, where decoration is concerned. However. in any case we are not only concerned rvith a form of constructivism. If you put an old and a new telephone next to another. then you cannot understand anything about that nerv telephone, horvever long you look at it. If ,vou look carefully for half an lrour at that old design, then you know exactly rvhat happens and horv it u,orks. You can compare that with the *'av in which we also want to work with construction. and also rl,ith the plan of a buildin-e or rvith a townplannin_q integral'

What is 1,our atritucle to tlte ncw lechnologics ais aicls tc

How does yottr line go, then? 'For us, technique is important. But then not as in the brutalist tradition. where what is technical still often-

desigttítrg?

obtains the character of a decorative element. Technique is often made so very patently visible; you can also see that amongst architects from Archigram to, and including, Benthem and Crourvel. With us its being visible is not important; it just has to be present. I have had a positive attitude with relation to technique since an early age. My father was a naval architect, so that was natural. I liked beingin asteel construction yard oron a site.

Your best-kttov,n tlesgin up

the TH

fitted into a group called 'Knorvledgecapsule', rvhich occupied itself rvith designs like those of Frei Otto. We rvere especially interested in the buildine,

in thinking up

such structures. From your interest in those sort of areas you immediately enter the practice, once you have finished in Delft, and then you start to get experience of the things that really nratter. I rvent to work in offices and there I got involved with problems like the rvay they make aesthetic judgements about the things you're concerned rvith. . . Those are inrportant factors rvhen you are still right at the beginning, rvhen you have never yet really made anything yourse

lf.

The partnership betrveen Will and me has really come about autornirtically. We knew each other through nrutual friends. here in Limburg; we started rvorking together, first casually and later more and more often. What was very importarrt for both of us in that beginning-period in order to gain a little self-confidence in the future rvas the cornpetitions. lt is pleasant to hear an opinion of your n,ork now and then. It is also an inrportant nteciium lbr

discovering nerv lines of evolution on which you can proceed further, later on. In your everyduy rvork - whcn you are still in other offices. but also u,hen you are

self-enrploved ancl still only have very snr:rll assigrrnrents

you don't get r()und to thnt so casily!

1'ottr

'The thresholds are shrinking. it just comes to you. We don't yet have a computer in the office but rvhen it gets simplified to the point rvhere you can learn to use it in ol( week, then rve'll start too.'

ill

note is tlre one for

'rentovable public space' in Rotterdant, with +uhiclt 1'oL won a competition last vcar. Can vott tell sontething abou' the way in n,hich an idea like tlmt is cleveloped?

'We knew pretty soon that it rvould be something rvith

masts. There is an enournrous need for landmarks and that is often solved rvith panaceas like works of art si-enposts etc. By means of the masts as rr're have -suggeslec you can offer another kind of solution for that. We alsc enjoved rvorking on tlris design because a public functior like that fits in with a certain idea about the city. as a place

where population groups are mixed, ethnically anc socially. By the way this plan rvil not be carried out, neither rvill our design for The Fantasy in Alnrere.' Apart fronr their active participation in the competition.

circuit - besides Rotterdam and Almere they also enterec the STAWON-housin-q-competition. the competition fol a Belgian architecture nruseum and one for a cattle'

- Van Bunninqen anc Kóhlen have only been able to acquire a ferv large assignnrents. But recently they got the assignrnent for designing a bus-station in Maastricht, close to the NS' station. It rvill becorne a building just as Van Bunninger and Kóhlen rvish it: a roof of br'nt sheet steel. a minimll form which provides shelter for Í.lrose waiting, but rvhicl: hec:ruse of its sinrplicity ancl clarity proviclcs somethin! Ild( exccptional: an eliganf construction. breeding farm in Zuid Limburg

WONEN

TAti,

Kienholz turned inside-out Our intention rvas to make something for the Biennial that resembled Kienholz' little pub in

the Stedelijk Museum, Amsterdam. A small space rvhere people could become penetratingly acquainted rvith our ideas about architecture. Tu'o or three people, should be able to fit in for a moment, it should be dimly-lit, with the sound of a heavy shorver on a sheet iron roof. In front of it a porch, u'here a couple of people could rvait. The space was conceived sooner than the message: $'e had a lot of projects to exhibit, rvhich nobody knorvs yet, and many tales lo tell. The decision u'as made then to exhibit many different things, after all. The little Kienholz building has been turned inside-out, you can look through it and climb up it. The.re rs a kind of threshold: not many people '

WONEN

TABK

can go up at once, so you have to wait a moment sometimes. Betrveen maquettes and panels, on rvhich our rvork can be seen, there is a small tower; a steep wide staircase and a narrow staircase with a shallorv slope rise up.

Above on a little platform people see the space in the Exchange Building as if they were on scaffolding with wheels. The other stands can be seen around it, as if from the top of a hill or a tower. On the way up and down, some of our work is on display. The whole stand is in its composition and colour full of excerpts from plans we have already thought up earlier. Thus, our tower is a miniature reflection of our plan Macondo Segundo, a housing-plan which we conceived for the Stawon competition of the BNA. A living-tower in rvhich Le Corbusier's high-rise ideas are crossed with modern-day off shore-technology and that very special Dutch town-planning acquirement: the'woonerl (resi-

dential area rvhere no cars are admitted). On top of the tower is a mast, derived from the masts we designed in Rotterdam. From the mast hangs a HE-A steel profile, painted green, of the same weight as the one which is used in the roof of the bus-depot in Maastricht. The stairs come respectively from the'Filmhuis' and the project 'Dubbel Duck'. The yellow panels were a suggestion for a rvindscreen under the bus-roof and the grey panels are from the exhibition. 'Met zicht op Zee', the tympanum symbolises here our corny relationship with the postmodernism. The rvhole stand is of painted wood that sometimes symbolises rvood, or steel, or formica, or concrete and sometimes carbon-reinforced polyester-

ll/ill

K贸hlen BerI van Bunningen

Ontwerp woningcomplex, STAWON-prijsvraag, 1983.

i.,

dd,rqd.-

-rÏ"

','.' {i l::

woNEN

TABK l9-20185

Busstation, Maastricht,

985.

Opengewerkte isometrie van de busoverkapping en de abri.

Aanzichten.

woNEN

TABK

19-20185

}IEruruALE JONGE NE

)e Biennale van ionge Nederlanderse aÍchitecten'85 is van 15 decembeÍ 1985 te zien in de Koopmansie Amsterdam. Dê maniÍestatie, die in 1983 voor het 'euÍs ferst plaats had. is een initiatief van de Stichting Wonen, de Itichting Architectuurmuseum en het Ned!rlands Oocumenatiecentrum vooÍ de Bouwkunst. Elke twee jaar wordt aan .en speciaal daarvoor samengestelde commissie gevraagd aar eigen inzicht een tentoonstelling samen te stellen waarin el weÍk van ionge Nederlandse aÍchitecten wordt getoond. toot deze Biennale bestond de commissie uit Thiis AsseleÍgs, Jan Benthem en Hans Oldewarris- Zii vÍoegen tien .rchitecten (groepenl een ruimtelijke installatie te ontwerpen, vaarbii een stalen írame met uitklapbare wanden als uittangspunt diende Oe commissie heeft zich bij de selectie lericht op de 'talentvolle oorspronkeliike ontwerpe.s die zich )nderscheiden door een overwegend optimistisch oeuvre en lie daaÍmee blijk geven de toekomsl met vertrouwen tegenoet te zien'. Allen zijn geboren in de tweede helÍt van deze :euw. Tot de tien behoren: AÍchitectengÍoep Mecanoo, (óhlen en Van Bunningen, Maanen Min, Babet Galis, Han r'Vestelaken, Louis Dams, Eduard Bóhtlingk, BOA-contractors, 1Íchipel OntweÍpers, Raoul Bunschoten, )e installaties van de tien staan opgesteld in de gÍote Beurs:aal. Het tentoongeslelde is van dinsdag tot en met víijdag te :ien van lOtot 13 uuren van 14.3O tot 18 uurenzaterdag en :ondag van 12 rot 17 uuÍ. Een dubbelnummer van lvonenTABK begeleidt de expositie, waarvan ook een Engelstalige

LANDSE ARCHITECTEN

i9 oktober tot

: f-:'

:i LJ

.-lli

.,D, j'-'-l ;i

r'-:i [- I

::;

n t-J l-l

"ji

fiïtí ii

,r-'r

l.l .l -,/ l

rersie aanwezig zal zijn.

:en blik op de (soms nog voorlopigel ontwerpen laat

gelegen: binnenkomend ontvouwt zich het panorama van de giennale, de andeíe expo-Írames in de hal, Kóhlen, Van Bunnngen.' Het was de bedoeling iets te maken dat leek op het caté'tje van Kienholz in het Sredelijk Museum. Een kleine ruimte waar men op indringende wijze kennis kon maken met onze gedachten over architectuuÍ. De ruimte was sneller bedacht dan de boodschap. Het Kienholz-gebouwtje is nu binnenstebuiten gekeerd: je kan eÍ door heen kijken en opklimmen. Tussen maquettes en schotten waaíop het weík le zien is staat een kleine toíen... Maanen Min: Een architectuuÍ-overlevingspakket. Uit de hemel gevallen, aan een parachute neeÍgedaald op de aan. gewezen landingsplek. Kiikdozen in kijkdozen in kijkdozen met : daaÍin objecten, tekeningen en maquefies en dia's van twee maal zeven pÍojecten of gebeuílenissen. Eabet Garisi Een stalen container, het mobiele Írame, wordt de Beurs binnengereden en in de zaal geplaatst. Het Írame is zo mobiel dat her weldra uit elkaar spat. Stalen staven, tv-toestellen, stukken papier, hout en doeken vliegen dooí de lucht. (...) De gegolÍde huid van de container heeft losgelaten en wordt in de donkere gewelven gedrukt tot een kromme schaal, waaí s op 9epÍojecree.d worden. De tv-toestellen laten zich als ken metselen tot een drukboog. aken: De uiterlijke verschijningsvoím is het resul het taat \n bii elkaaÍ zoeken van Íunctie en een passende vorm. Èn voím en passende techniek, van lechniek en passende mxerialen. Een handzame, transponabele container kan in een tot een publikatiestand worden getranstormeerd vierkante meter aan exposrtre-wand\-- oppervlak en ge\tuik makend van het.eeds aanwezige licht. \r-Loos Mijn\twerp is een toren, een zelÍstanoig bouw-Wèrk Dams; met een sterk \eld. Een sculptuur die vanuit de gehele hal zichtbaar is en van\aarurt men weer de hal kan bekiiken.

gro

rerschillen in de inte,pretatie van de opgave zien- Dat is

Edu*mgóhtlingk Het \ een compacte mobiele expositieruimle voor lekeningen, fovs, dia's en maquettes. VooÍ ieder van deze C*.sentarie-onderd!!!n is in het middengedeelte een

het ambachtelijke bouwen, techniek deel van de nationale zoals Sioerd Soeters schíiifl Hoe beschrijven de tien zelÍ

het grootste

_:+-

Archipel Ontwetpets: De van de rentoonstelling bestaat uit vier basis. vormen: een langwerpig pÍoÍielen met daarop alleen maar tekeningen; een vierkant meubel met twee moniloren; een rond meubel en een dÍiehoekig meubel met dia-positieven van uitgevoeÍde proiecten. wens le verande.en ziin.

scheiden: ArchitectuurhistoÍie, Aíchitecten (onder ander

werken. Decabinedientopzo ies neeÍgepoot te kunnen wor enz. en voorzien te zrjn van het

Biennale van jonge NedeÍlandse architecten 1 9 oktober tot 1 5

decembeÍ 1985

Koopmansbeurs, BeuÍsplein'1, Amste.dam

plezieren. temidden van de drukte in de Beurs. Het sluit in haar materialisering aan op Berlage's BeuÍs. De ingang is lateraal

Oud, Van Eyck, Elom, Bofill. Vandenhovel, AÍchitectuut Wonen. Het volledige programma is in november bii de Stichting Wonen veÍkÍijgbaaÍ, Videofestival: 23 novembertoten met I december 1985 Koopmansbeurs van Berlage, voorponaal, Beursplein 1, Amsteídam Openrngsriiden: di t/m zo 13-17 uuÍ, ma gesloten.

EdïFa!bine voor ontweípeís om op een

Raoul Bunschoten lk kan niet buiten materiaal, keramiek. lk moet via klei denken. lk kan niet weg van het mateíiaal, ik zoek naar de plasticileit van de ruimte.

Architektengrcep Mecanoo: Het'píieel Van de vertoning'is ontworpen vooÍ het aangenaam verpozen, het flaneren, het

videoÍestival dat de Stichting Wonen in samenweÍking met het Nederlands Documentatiecentrum voor de Bouwkunst organiseen. Een keur aan videop.ogramma's zal elke middag vanaÍ een uur te zien ziin. EÍ zijn vier hoofdthema's te ondeÍ-

bekijken.

.;'-6oA-contrccto.s.' rustigeplaatshuíiideeënuirre den: in het water,

Al deze vier elementen staan op wielen zodat hun posities naar

VIDEOFESTIVAL Het voorportaal van de Koopmansbeurs van Berlage biedt van 23 novembertoten met I decembeÍ 1985 alle ruimteaan het

plaats ingeruimd. De tekeníngen aan de open sta-kant, de íoto's en diap@iqqtie aan de dichte zitkant en de maquettes aan de Íanderi: ijàár. waaí het publiek ze van alle kanten kan

openingstijden. dinsdag ror en met vrijdag'lO-13 uur; 14.3O18 uur. zateÍdag en zondag 1 2-1 7 uur.

coloton krant

r.dadi. Lily He.mêns Ann6lies van den Houen

vorogeving Els Scholto! íolograíie Go. van dor

Vlugt

dÍuk Rob Stolk GSC Nodsrland

kwanaalkrant Stichting Wonon 30 kwrnàêl 1985 lsidsortraai 5 1017 NS Amsrcrdom o20 - 23 09 8s openingsriidón Srlchting Woncn ma t/m v,ii lO-17 uu. ra l3-'17 uur dondo.dagsvond l9-21 uut

Uilgaven Stichting Wonon lntoÍmataeve boekensêÍie oveÍ aíchitêctuur en stedebouw lA + S-seíie): Ki,k uir om,e heen f 14,4O Wat heer mooi? / 14,4O Oe angst voorhet nieuwe landschap I 15,65 Geen oíficiêle maaí levende schoonheid rr 1 7,6 5 Êen land van steden / 19,50

Merzichtopzee / 19,50

Boekjes bii de geli,knamigs diaseíies de tekst staat aígedrukt bij de dia's in

zwart-wit weergegeven: Sredeliik detail I 2,50

Stadsveínieuwing - van vesting tot compacle stad í 5,Stadsv!ínieuwing in Amsterdam - van ide6al tot

weÍkolijkheid

Í 5,-

vier íotokaarlen Beurs van 8eílage ll 1.25 por srukl

/ 5,-

Rasmusson - Architectuur beleven / 29,50 weíkboék Atchitectuur beleven' /r 13,50 ondêrwi jspakket'Wonen' / 1O,díie essays: OntweÍp G!bÍuik Belsid f 12,50 Wongn-TABK is eeo analys!.end opiniërond ed iníoÍmeÍend rijdschriÍt ovoÍ architgctuuÍ, stedebouw on beeldsnde kunst.

Abonnemenr: I 113,- peÍisar; stud!nren: I 88.-. Een indêx van dê aígelopgn iasrgangon 16 voor / 1.5O pêr sluk verkíijgbaaÍ. De numme.s (ook oudel ziin t6 koop bii de Srichring Wonên. Bestellingen: ston het aangggêven bedrag (plus I 2,3O ponol op giío.!kening 4O19OO van dê Stichring Wonen re Amsterdam.

DELOLVAN HETtsO{JWEN E twede editie van de Biennale

jonge Nederlandse architecten 198í die op dit moment in de

Beurs in Amsterdam re zien is, drmgt mders dan twee jaar geleden gelukkig wel en duidelijk etikeu En wat yoor een

etiketl

Associaties met bollenvelden dringen zich

gr@t op. beelden van en jong gewas gebracht door de eltige handen -van een gevetigde orde, maar inmiddels vrij en zelf.

standig Dc bièmale mmt volgens de organistoren worden bcchouwd als .,een inspctietocht langs sluimerende riikdommen".

Een vmrrreÍIelijke typering. die rcht-

streeks tegang verschaÍt tot het fest waar achttien ontwerpem al van droomden toen ze

jaren geleden thuiskwamen met de v!ront-

rusrende mededeling:,,Vader, ik word archi-

tecL"

Ilet om de twc jaar organiseren van en shouw ru jong talent is *n initiadef ge wst van de Stichting \{onen, het Nederlands Documennticentrum vmr de Bouwkunst en de Stichting Archit*tuur ItÍuseum, die ook deze kcr geamenlijk vmr de organisatie tekenen. Maar behalve dat de organisatie in dezelfde handen is, is er nauwelijks enige gelijkenis tusn de twe expositi* ln 1983 waen er enkelejongere architcren die al zo bekend waren dat men onmogelijk om ze hen kon Verder werd toen mk en aan-

tal niet meer m jonge architcten uitgene

digd omdat zii inmers nooit een kms hadden gehad en die mk nmit mer zouden kr(igen. De gemiddelde leftijd van de delnemers wr zodoende vrij hoog en de meesten hadden al ruirnschmts de Felegenheid gehad te

bouwen

Ditjau

was het mogelijk om met een scho ne lei te beginnen. Na oprmpen in de vakperc kwamen zestig inzendingen binnen. Daaruit

werden tim ontwerpers. rspctievelijk ontwerperscombinatis, gekozen" Vorwaarde voor delneming aan de biènnale was dat men dc Nederlmrlsc mtionaliteit ha4 afge studeerd was aan en Academie van Bouwof T!chnische Hogehol èn geboren wr na 3l deccmber 1949. Er is dus bewust gekozen voor rchitsten van de tweed! helft

kumt

vm dee euw.

De gemiddelde leeft[id van de ontwerpers

Nog niet ecr$ zo lang geleden mocst je als architecruur-student fcillooo dc tel<stcn van de Italia.:uxe theorct icus Tafuri l<turnen opdrcuncn. IvÍaar een vall de ecrstc dingen die opvallerr op de Iliemtale jonge Ncrlerlandx arclitectcn 1985, is de angst van dc nieurve generatie voor theorctische dogrna's. Dc biëruralc maakt daardoor ccn ongedu'ongcn en zoryeloze indruk. Frn leulce kerrnis, ulcerlt ltíaartcn l{oos. lvÍaar rvat dmt die vlinder daarl die in de Beurs vertegenwmrdigd z(jn is vel lager dan bii de vorige biënnale (toen zou bij dezelÍde leeÍtiidsgrens msr dan en derde van de deelnemers zijn aÍgevallen). De exposanten vil nu waren vmr het nsendel tot voor kort volstrekr onbekend en een antal van hen heft nog nies gebouwÀ Representatief vmr een genentie is de Eroep niet, al was het allen al omdat studenten aan de Academia van Bouwkurot vaak pas rond hun vijfendertigste aÍstuderen en daarom nu

vriiwel ontbreken

Dsondanls is een goede indrok te krii8en van wat de jongere architecten op dit mo ment beighoudc De arbeirlssiruatie van de meesten is problematisch WÍachlen blijven beperkt tot het maken van verbouwingen en om toch wat omhmd!n tê b!bb!n wordt op de ene priisvraag na de adere gretig ingeschreven (in de Bem zijn prcjecten te vinden voor de llallen en k Villette in Pariis, de potls' llouse Competition van Architetural Design, ïhe Peak in llong Kong

en de woningbouwpriisvragen van de Unesco

en de Stawon).

l/ V

7 /.

AN de bureau die zich

hebben

laten verleiden om

gen mee te

Archirecten-

den

is de

prijsvrr-

Srap Me@o (opgericht dmr

Francine llouben, Henk Dlill en RoelÍStmnhuis) veneweg het me6t succesvol gew!L De Sroep bad een vliegende sart Ze won de

l4 Een literair sprookle, aangekleed dls een historische roman: ,,Het parÍum" van PabicL Suskind

t5 Het slieÍkind van de Spaanse literatuur, Juan Goytisolo: ,,ft heb er lang over gedaan de sporen van de dicrtdtuur van me aI te schudden."

Piet Grijs over de laartpuntkundige Karel van het Reve.

Een builerstaander over kunst: Philips-directeur F.C. RauwenhoÍI.

Pim de la Parra: ,,Mijn leven bestaat uit cirkels." , Jan Mulder bij het bewegingstheater in Zaandam.

Eindredactie Theo Temmink/Vormgeving Ronald Visser

prijsvraag vmr jongerenhuisveting aan het Kruisplein in Rotterdam (het inmiddels voltooide gebouw is een juweel) en behooide

vorigjaar mk totde wínnaars van de Unccoprijsvrug Tomorrow's Habitat. Àlede dankzij deze rsultaren hmft men inmiddels wo ningbouwopdrachten in Rotterdarq DelÍt en Groningen in de wacht gclept. Een tweede grmp die geen werkgeleSenheidsproblemen lijkt te kennen is de ontwer-

perscombinatie BOA{ontractors (Victor

Mani & Chiel van Stelt). Dezegroep stond aan de wieg van de Utopiavetiging in de Waterloren van het vmmalige waterleidingcomplex in Rotterdam en kwam in die sfer op een vanzelfsprekende manier in contact met de gemente Rotterdam en de Rotrerdamse Kunsmichting. Sinds kon werken Mani & Van Stelt regelmatig $rmen met het Office

for

Metropolitan Architecaure (OMA) in Rotterdarn Inhoudelijk komt in de biënnalc de complete verwarring an bod zoals dic zich van' dag de dag in de architstuur mmifsteert ' Er wordt in diverse o-adities dmrgewerkt, aan alle vuurtjes die de intemationale vakyrrs aanwa*lert worden de hmden ge md en de mest uitenlopende overtuigingen worden mt elkaar 8eëxposeerd. Bii menig ontwerper is *n twÊtrijd te bspeuren, en meling veelal tusen het mtionele

van de thmÍetische kant van de architec' tuur. Er bestaat een regelrechte an8st voor het verstrikt raken in tlreoretische dogma's en waarschijnlijk saaat Bert van Bunningen niet alleen als hij stelt:,,Mín hourling ten opzichte van theoretisclte teksten is bepaald op het montent, dat ik niet door het werk van

'IafuÍi hecn kon konten." Dc reactie

E visie op hct vak is over het alge meen van een grote nuchterhcid,

het handelen doortastend en trefzeker, Een groep als Mecanoo hantecrt de grondige maar afgeÍneten kennis van de twintigste-eeuwse woningbouw in Ncderland op en heel doelgerichte manier. Kwaliteit wordt gezocht ,,in de smenhang tuscn

Íormele uitdrukking, de programmatische gegevens, de Íunctigs, de materialen en de betekenis!n", in de woningbouwarchitec' tuur mau vooral ook in de architectuur van de stad. Deze interse voor de stadsarchitcctuur heeÍt Msnoo Bemecn mct huis Dams, maar de inhoud die deze aan het begrip stadsde

architectuur gceÍt verschilt

dubbclzinnieheid.

kunnen worden maar waarin uitcindelijk ook allcs zou moeten kunnen wordcn ver. voerd. Typerend voor ltíecanoo is dat men zich volledig aan de opdracht heeft gehouden en cen klein paviljoentje heeft gemaakt.

srak,

smaakvol en ingetogen, maar ook te zien als ecn deÍtig soort wachtkamer waarin toekomstige cliënten zich alvast kunnen

;ï

Ë:;,ïli'È,' ïLtï#'irË.ri" i;i;

elkaar gcmeen dat ze alle onderdeel zijn van en kermis. Dcn leuke kermis, omdat cr- in tegenstelling met twee jaar terug, loen er wellicht ies mcer kwaliteit in huis wë maaÍ de presentatie nogal geforceerd was - op een ongedwongen wijze trouw wordt bctuigd aan schoonheid en elegantie en de ontrverpers zich opvallend zorgeloos tonen. De Biennole jonge Nederlanlsc architecten I985 presenteert een onvervalst Neerlands lloop, biedt weldadig aandoende beloften waarvan het nog nraar de vraag is ofze ingelost worden rijkdommen waarvan het bst mogelijk is dat ze nooit uit hun sluimering ontwaken. ln het lichr van die onzekerheid moet het werk worden gezien van de enige expmnt die hier nog niet is genoemd. Raoul Bunscho.

ten studeerde in Zilrich, New York en Michi. gan, bij befaamde mensen als llejduk en Li. beskind. llij geeft les aan de gerenommeerde

Architctural

Association School of Àrchitecture in Londen waar hij ook de tijd vindr

oriënteren op de projecten van Mecanoo, daarbij vanuit plechtige zwarte lijs$es gade gclagen door de architecten. In de soberheid hiermee verwa4t is de presentiltie van Archipel ontwerpers (Eric

om in klei te Íilosofercn over de diepere betekenisn in de architectuur. llet is evident dat onder die onrstandighe

VÍeedenburg, Renéè Steevens en Freek van Steijn). Ook zij hebben een autonoom object,

aarzelend

!en gÍoot smrt meubel, Semaakt. Functioneel en Ílexibel, gaafen ook een bcetje saai, is de stand een perfecte illustratie van wat het drienl voorstaat. Iruis Dams daarentegen heeft het zoals van hem verwacht mocht worden heel anders aangepakt en een toren tot in de nok van de lleure gebourvd. llij loopt daarmee op een tamelijk gewilde maar wel consequente manier uit de pas en heeft onbedoeld een echec gerealiseerd dat wonderwel past in de geschiedenis van de hoogbouw in

den niemand durft te tw(jfelen aan de beteke

nis van zijn werk, niemand - al was het - durÍt op te merken dat hij het helaas niet helemaal dmrgrondt. Met een kunstenaar in de pose van de Scbepper is het wachten op het kind dat wellicht een naakre

keizer herkenL MAARTEN KLOOS Bicnnale jonge Nederlan.lse srchilectcn 1985, KoopmansbeuÍs, Bcursplein l, (di.'vr. t0-13 u. en 14.30-18 u., a.-zo. t2-17 u.l ^ms(crdam t/m l5/12). Als catrlo8us dient een nummer |an

woncn-TABKlArchis.

]onge architecten willen niet verstrikt raken in theorieën Folo's Wim Ftuigrokdc Volkskrant

architectonisch produkt meer dan éên ge zicht te geven. E!n ontwerp!Í als Maanen Min hant&rt e!n hele wclijst vm middelen: ideeén en beeldllarden, geleend bii en sela van architcten en vemijzend naar stijlen uit alle windsreken llij shudt ze dmr elkaar, verenigt ze in collage en vermijdt nmilijke keues dmr zijn poëzie te wortelen Wie bladert dmr het begeleidende nummer m rcnen-IÁBKlArchis, wruin portretten vm de delnemere zlin gcchetst, valt ogenbliklelijk de disantie op ten opzichte

henrelsbreed

van die van Meanoo. Bij Dams staat de verdichting van de metropool voorop. llij leeft zich uit in hoogbouw, flirt met zijn grote

en het constructivistische aan de ene kant en het impulsieve, expressionalistische am de andere. .Árchitmtuur. . . een schimmenspel in een veld vol contndictia," constateren Archipel Ontwerpers zonder daar, overigers over in te zitten. Een logiscb gevolg is dat het beeld van de biënnale hel eleidoscopirh ir Àls de jonge architecten refereren m het postmodernisme vinden ze het conceDtuele spsl daarin imtrekkelijk en waarderen ze de vrijheid om in termer vm sferen te denken en het

op ecn

neriode waarin je je als student moest schamen wanneerje de teksten van deze ltaliaan' se thmreticus nict moeitcloos op kon dreunen krijgt vorm in pleidooien voor een mecr praktische instelling cu in eel opcnlijk ge' toond plezier in hct bouwen.

Amerikaansevoorbeelden en hantcert in een prijsvraagontwerp voor het Europakruis' punt in Brusrel zijn gebouwen als stukken in een strategisch schaakspel. Dergelijke tegenstellingen komen in de exposiric goed tot uitdrukking. De architecten hebben allen de opdracht gekregen een ruimtelijke installatie te ontwerpen uitgaande van een 8Íoot mobiel stalen frame - een container waarvan de wanden weggeklapt

i:'.ïï

Ilet ontuerp van BOA-contractors: uítbundig spel met

.le leclmick.

Maastrichtse architecten orr tsiennale t:

_[-'*''*

(V an orae oeÊla'g

g ets

er)

MAASTRICIII - De Maastrichtse architecten Will Kóblen eu

Bert van Bunningen nemen, samen met negen andere Nederlandse architecten(bu-

ro's), deel aan ile Bien-

nale van Jouge Neder-

lanilse Architectcq, in

Amsterdamse Koopmansbeurs.

Deze Bierurale biedt jonge, talentvolle ontwerp!rs een

podium om hun opvattingen en vaardigheden te

etaleren. De bedoeling is,

hiermee te vermdden dat

station naast het NS-station en het Filmhuis.

Complex Bert van Bunningen

bouwde in Sittard een vak-

werkboerderij om tot e!n complex van huurwoningen, enkele monumentale panden in Limburg zijn

tijd

een

opdracht krijgt.

Zo werd van het duo e+n

ontwerp bekroonil vmr drie veranderbare tenÊen,

Kóhlen/Van

'hljskraan' -conctructles.

hebben de voorbije jaren st!rk de aandacht getrok-

ken met hun inzendingen

vcor een aantal landelijke architectuur-pri,j swa gen. Ook in Maastricht zijn zij actief. Ze ontwierpen onder meer het nieuwe bus-

)-*u{fl"

schikking over een stalen

frame, waarbinnen hij zijn

werk kan

present!ren.

Kóhlen/Van

Bunningen maakten er een soort toren van, die zij 'Tatlins Macondo' noemden, refererend aan de russische construc-

tivist Tatlin en een boek van Gabriel'Garcia Màrquez In dat frame is een trap, die de bezoeker zicht geeft op een aantal ma-

quettes en ontwerpen van het duo, die zijn opgesteld

vijf niveaus. De onfwerpen van Rotterdam zijn er, de maquette van het Filmhuis, een utopische woonop

toren'Macondo

Secondo',

Dubbel Duck, een ontwerp

betekent niet, dat je ook al-

die in Botterdamse wlJkcn

Bunningen

In de Biennale kriiCt iedere inzender de be-

voor Almere en het ontdoor de twee gerestau- werp voor een . Belgisch Museum. reerd, een school in Lim- Architectuur twee hebben een voormel wordt verbouwd en De keur voor wat gewaagde, Will Kóhlen heeft nog een heel Íragiel ogende staalonderwijsbaan, Want het constructies en soms zijn winnen van prijsvragen er verwijzingen naar de

er een 'verloren generatie' van architecten groeit in een periode van dalende bouwproduktie.

Rotterdam.

zouden worden gcbouwd. Die tentcn zouden worden

opgehangen

aan

vagte

The good, thc bad en the ugly'werd het proJect genoemd, det cchter niet wordt uitgevoerd. Wel

krijgen dc twee Maastrichtenaren nu opdracht voor de bouw vao G!tr DU-

tl t t?

'De Maastnchtse ínzeíLdíng ooor d.e architectuurBíenna.Le.

off-shore

t!chnieken (boortorens). De Blennale (Bcurspleln l)

lt oktobcr door burgemeester Ed van Th[n om 16.lX) uur geoPend cn ls daarna open oP dinsdag tot en met vrUda8 van wordt vrlidag

fot l3.lXt uur cn vtn tot lE,fi) uur. Op zet!rdsg cD zondag k dc

f0.00 14.30

Blennale geopcnd van tot l?.00.

lafl)

et Financieele Dagblad

Zeterdas lG cn nraan<lrg l6 rrovcurhcr

19ES 1:agirra

KUNSTKRONIEK holldcccrrbcris in de 8e!rs Dotr Eerlooe odn h!t Tot

I'l'.(llr\,'\t-ZAKEN

ÁmsÍcrdomse Domrdk d! Bi"ilrdle jong! Nederlondse

hirecr"tr

,l965

te:icn. Iie!

Dcrk Ddn tietr drcÀil!cten. petrr 0olt ilileen in tuee deÍdclen.' aen /Íonre Del doorin documentaÍie oDat hr! orchitecÍonisch ueÍk. I'oor dc d rie orgdriserande irstdntics àcctt eetr nrissic. bcstoandc uit fhíjs Ássclbergs. Jatr 8crts them ea Hars OldcÈ'orris. selectie gernaakl door

Nic. H.lll- Tunrmcrs

f\ nlt ver d. b@rd? íom.U rcuts lan hct op tc richl.n ir. chir(ruumus.uh, nàh!lijk dc Srrchrins AKhilÉtuur Àluseum. dc Srichrin! l\oh"n.n hcr N.d.È lnndi. Ddum.ntàii.a d. B.uu'kuhsr. DrêsenrcEn ih Én ópsall.Ddc r.nroonsr.lliilg en sD(ielc r.lRri! ionrc !rbilal.n. h B.ur vàn Bciisa.. v@r3ommi ran her bsoSdc ond.rkoD!n vs! dar op rê richr.n àrchit*ruunu. .cun. bi.dt ondord.k ..n dit twF jaàili.ikre cv.n.nrcn(. De 8ê*hik! h.id viD d. BÊuÉ wordt oDnr.uN b.pruÍd En t!Íelijk r'oÍdl d. slàar r'nh d! rrchirëluur hpdíd. $il i. h.t looruitticht vdr hêt bou{.n.nq'ê16r dc bus'cB r.lÍ, o!.r d. olybpis.h. mk à1. hoolren vàn d. Ahstêrd.mic 3r'dsrrorr hen kiikcn' Er zijn driê rcd.n.D om !@r l5 dR.nbcr no! da BcuF t. bcic ten: hcl kkijk.n !!D de B.u6 zcll. d! dÉbatuÍEis.h. sctrin! Í.n d. jona. arhirRl!n èn hun pÍaktL s.hè boue'vdrb..ld.n dá.rbiD. \r.zci NiJ .ni8. niándcr !.1è dcn oD h.r suR.s van jonr? lrchl tKi.n ult Nêd.rland op de Br.n. nà1. vF! ÀEhitrtuur in Vcnêliè. nu iscrdin d! tNRd.!ditiêvrndc N.dêrlinds! Bicnnàh .n w.ldÈ \'ordl dit bê.ld iàn!.vuld m.r d. Fr.s.nr.tiè v.h én !ror.r. !clF lr. in 1985 voltsidc bouw*'crk"n ran ion8. !rbir*!!n. Die prcanrari. lrndr Flaàts in d. scho.ncndoos áen d. kidseitE.t 5. d. vÉrttinA lzDd. Srich(int tvonêtr.

beíire jonkhans nlere@rchíeKg

?lea$

S1 el dst!d,k td.9242-881m

Ophuroproclritudkbld.Nl_lIlíer)oatoootgetchreuena!melingetr. udoDtree l\eQeflandse

dcn ddn ionge o'chit"cten om zich te nelden ieoaeer-

Íi,ï;i;ll'.";L";'.n:;,,,.

zerden ucn nrotericol. Áls Doo?uaardeil qolder dat in. 2cndcrs ni!l oxder tnoci!"n

biennalein

I Teyngtefflam ^

uolOt;'Tussetr acddenisch!

ectr er:

ge^kíjk op dc orahítectutr

ï,1ïllli"'ïlÍi"i,ïlïl:

uereld en rre! rdme 53 bedrijuen in ucrschÍllcndc

brdrches is àulp gebod!tr itr

:ijn ddr 35 ja o r. Ncderlon- scheiden door een oucrue- de sponsorsteer. llíodr het der:ijrcnd?drcàilectcx- gcndoplimistiscàoertrcen zíjndemiiisteriesDdnWVC

rtudi!ochaeÍdemghcbberr. doonDeeblijr(gcu!tderoe- eaVROÀ,dieme!htn/ironBij de sclectie hcett dc corn- komst oplirlisliscà !!9e. ciile bijdrogen de Bienaale missie aicl gerichÍ op uf,t moet l! 2ien.' aogeljk moken. t'ordt orilschrcrrcn meti 'toToÍ de opgooc behoorde De drie orgoníseÍendc inl!trtoolle oorspron kelijke (Iatentmnkeí Don een sldalies uerDoorden de beonÍDcrpcrsdiezichonder- slalenlrdm!(cortdinef,ko/docliagDordeBienncleols ^et

lv4FET Tl-]E

CASU,AL-\A/EAR

-9t

!/jt,yt

f,io6,

ridt ffrÍt$ & brfr Ê{kirír n'@.d!81 '!

G,irrie lr44

Pieterson

oELrcATEssEN llli t vêaorc'àgeen I Ferat;eorscÀentên

Á. t6 Z. g.op.d tot

rÊL, 030.51 22 rA

Á*

19.&

Tltoho-Íi ë8J

lvlettê[sschcn!n bij

ffuf:geI S'nCs lB32 r.'-..n.r'r ; l.r.r ,'!e 9.t ltt I rr o,OtrÍern

HIGH.FIDELITY Ud9êh!nde instanatè3. Merlan els: Accupha3ê. BenW, &êun. &non Elpson. H.ímm (aídon. Éel, lurm.n, llrkamrchi. Ourd,

Slrr. &6onsÍáriÉs evt @k

bit u thuis

HJiMGAAFF n@r.ftÉttt.r.tra

opleidirgen en prdktiik Ddí

de gerestigde orchiÍecÍcn is een brced terrein aanuezig odor id?eën en !aergie mo geliiketuijze hoog lrggen opgetos!. De Biennole ís op !e oottea ols eetr iaspecti!-

tocàt lailgs sluimeretrd. 7íjkdommen'.

De declnemers op de beurs

ziiaj ÁTchipel Orr!DerPcÍs DeUl, BOA-coulractor! Ro!terddm. Edrord BóhÍlin9k Maoslond, Rdoul Brascàe

lto6

gss::gg!:1:

ten Londcn. .Louii DdrB EindhoDen. Bob?t Cdlis RotÍërdon. Willer Kóàlea. Ecrt 0oil 8rnritr9en ,lÍoort rich t, A r chi t e k t e n g toe p Mecnnoo Dcltt, Àíodrren

Àíir Bergei NH eÍ Hor l4'Ês. telaker Eindho!en. Jn dc Eerrs lcon nrel doclrrrcn

lotie ouer de tenloon-

st!lling oonscàot/er. De opsnitrgslÍjdetr zíin: din!do9

Ío! en ?iít Driidoq ,0.00 toa 13.00 en 14.30 tot 1t.00 rvr. zdtcrdog er zondog 12,00 tot 17.00.

sl.rklè opvàlt i3 en brul nrardc ilt.m.n. s.nd^.hr v@r h.t nFhL rRtonir.h. pol.nliocl der ?r ir. nelr hat DildcF b(ld vàn dÊ... bo!Fd! oh?.vinr. n.àr h.r t.ràin voo! d! sincns.crkln! tu$cn ont. !.DcE Èn oFdtnchrlcr.Ír. niir dê ni.u\'. bouwopdr.cht. T. con. D@' U.:o.k. dc loorrldrk ir al &iÈ !ràtcr.n vàlt d.t cr mind.r brjt.9.1?9d.r.cn rrop i..r b!it.n 9.- bous.d mdt wordm .n har v.'bouq'd no.l $ordcn. ErÀr dnr r.ll Url àuo.r tt.r.a ir..n o.r.à.nt nict :.aEcn d.t cr rl6ht, vcrri.t q?&oh.Í. kijtdo!.n !' kijtdor.n nàaltt.B nodi! rijn: oí.lth.nt in tij&d@.n h.r oài.(t.n. n.rv.rklrs di! ti.h houden irn iliil q!.la.r. dio'r, urd.ob.?ld.r, q.cn hclhdcn dic mR op8!loh.n U.&rt.nir!.r, Tuc.mool r.D?r hÉt d. voorr.sd bous.w.rkê! j..r.r ooa.tr pd'.n. tu."{"ià.-Fro riih diê wê hdt.n bcherah. vêrbar.r.n d.n. comrlanr?nlarta4. .n rÉonrlru.rcn. &rê tcntón. D.rrr'!nócliro?n 0on r!'.. u.r?L s!!llin8 maakl cÊn bcain h.r hi d.n. C."n nonodhrvi. modr..r ven{i:.n d.arnilt. d!oc!lrrur. ?.tr tFrookj. ua.rttr a. atddiri.! Ddn d. rv.blo.n à.1 Gcbotru'cn gebrulkcr mod.D,ir'n. roD Dii&.r ri.h D.F Íruscunr co publick ?rig.n ro! ?.n p.rsp.cti./. D. vra!! \'nt mct lk hicÍnu mR' ul rck.r rÊilcld $ord.h lD da B.!E: m&t dinr 6k a6lcld s.o.. dcn. Àtrl di( !r.aÍ vhr do iíl&p ven da rcntoonitcllnÁ bc.nrwooÍd :ijn? Nen. l1.l dc2c vrant m*tcn .oq..l d. ontwcD.B.n de oF drachtEcvcndc insldnli.s nlr h.i !llrcRnd bouwb.dÍljí @r nr d!2. tcnl@nrrcllinr b.rip blirscn. Ook d.g.oGn vmr*i.cr(ordl !c. bourvd moclcn.r mé bcrir blij. e.n- Ecn !Àn dê derrla n..rr à.D!.w.r.n plnrrs!n it de pr6.ntatis ruinic vmr aRhltFluurylinncni Íàn (.elk. nrrh.n in q clk. pli!lr dàn 6k. kal hrt Én rtrrliruul oí mur.un z'jn. 3ls .Í n.ir lnn3.n rcbdcn $ordcn Ààn hal Dublick om hcêoprc gMi.n m.t dc w.rkinr.nrl.r vrh d. onrq'crD.Ê. Er ls Grn lijd 8ctrRst. ln dc F lrodc vnn dG v"rsncldÈ h.r!*hap DelijI? onts ikkclinrên. $..rin d! d? hun lcbruik?r an h.t puuiêk jk? tahdacbtc m.etschappcli F.r. ticrprti. volop ls torÊ"r'oÍFn: d. tild !an h.l lctand.el ,it .r ook el. $e! op. n.ar hcl schiin!. Àlner d. lijd s,n3nn dc h.àirch.Drlijk. Dootd.ttrklaru.'gor.diorin s.nndcilna rich @k !!bour'd Èl dcriuard?r t'cadtàci bli1.tr ràan henilcrlcrcn is tcmauNcÍ' nood !rnglbroken- Ed di. rrl p.. *hr ràloÍ.kcn c'ànner d? dL !!ric h..rlchaFpelijkc m.d!bur(cE.lh6.r lt.íÍcn - tèz.hcnlirk q'.t.n aan (c 8.ecn c át sm. r'r. qà.r rn door wi. r.bousd oÍ !.r. husd h@r {.ordên. &n hu6i!nroonlt!llin! 06 dc rqÉ j..r it ni.t r.DcÍ om d.t l?b.rik.n. Nr dcr. Bicnnal.. diËt cmr. mcr bar prNs vnn inÍohaiic o!.r *rl d. komcnd! !.ncrati. r?fr38 t. bu\'.r qordcn v@íEe:!1.

:-..'3Íi'r1: ttrnll.ttclth.^ot..ziin conttín..:

lál.n zrcn E.ir ni.t ovor t. Drátên ralr. Àlaár tc rijn in d! ÊaElc

DÊui6t.ti. op.t^-..9. A. w- OSTADELAAN UYFECHi

vKl4

de dlleddagte

longe architecten betreden lrct informatíetíjdperk

IIet áctuê1. momcnt in dc gcschicdcnls

Nct.nri.nviil.nbchri! hêeÍt gdn brjrondê! acc.nt m*eckreÊ.n rG al3 h.r !onr. iàaÍ {l9El:} der s.l bàC. H.t iÍ r.!.6n (ijÍ:i.n jea! vtur:{&. zoi.ts .h k$aí !@r achr;.n oh scht uur begiht hêt hs v.n d. lcq'entc om àllêllci tckun.nrsr.o moo'cus l. rytsFn nls rilnd. ran arn oR d. jàÍcn 60, vàn dc jar.n ?0, d. jaÊn 80. àisoÍ ó. i.schtcd.nis in ?ulkc.trerÍo8.n skr.5 vah jan. rcproSÈmmërd tou rijD. staan \ïlj nu i. dc BauE tclenoe.! et pr.!!nl.lic di! Éht Ëh aclual mom!nt v.n d" teschicdenis ver kldr: bou*'zjn vmrop: Zê ld. ,onF. rr.hirRt.nl r.!Eèn dal 2. ni.r in de e!rlr. Dlsàr! rcinr.FsrÈ.rd rijn in s'oninÊbour', mnar in : rchirrciuuÍ. dat h.t huD gart om h.t !r!anii!rln dc ruimra. dàt rê nict rllÉn d. "en ons!ru.tic op h.t oor hcbbcn. màar ook noÍ se( kld jca ..bi j n ill.h doen. dnt ze Rn p4lisch ntv..u *itl.n berci. kcn. dar r. iels Donuhenrsils q il. tcn .n Dicl elkrn hish{Fh. dnr :c \'.rk.n toals an schrijs.r b bak s.rkt. cvcnFod lisch sitlcn 2iitr Èn Nrllen

sfeerrdn

veren$ Dlalt. rrchiterên cn du! r!6rd.lijr - rèdí oí q..ldn r@r hor inrichlinrthld vrn onr r"rnhcnliik manitctt F !lr en bund.lint vÀnrekstcn i truhm.. vrn dar dc t.nlmnircllfua hiè ^Êhis/Noncn Dtr hàtriÍe3r 13 typ.rênd r adu.l! momênl in de re 'hir an ir ni"t v"rsoliikbÀàt dêrG mrniÍcsl.D uir dc Nè ÀEhil(luuri.rhrÈ làndr. ,is. ni.l rcrrcliikbo.r mat r'.1 rztionàlirlen vàn na Violl?t lc : sr.ldeh. mct w.i dc '.hotionrch lcn 6à d. woniDEs'.t dcden. r.ct"r v.n h. d! ErÉt! )t. d. Íun.tio..lislcn rirritiid. d. rtr Rd. tc..dJL v&n na dc T\'éd. $ê. rÊldmrlo!. dc rlructur.listcn ven na d! b6redintlhFrking v.Í '50. d? .onvcnlioDcle hod.misl.n cn d. Fst.nod.rncn. Dèr. sr*F DrÈ pË.nrëí !ijt.ndcdrr.E trch t.nèr.r. hèr rin oh t. bóue.n. ll!l lijkt .rcp d.t B!rler. ralí l.ni.id. rit oD Én v.. de ijrar*n. holt klrDslRltj6 .n onwcnni! mair tcint.ÍcsreÍd tskiik!. rcr$iil ln d! 5chlduw vnh dc !nlcriJ Conirant íNêw Babylonl hli mo- ian . . .'cnr. Arkt Crlls wn.ht nog mrnr vàh d! acichi!d.nrs m.t rirn oprijnTÍcub. crsrn horlotc vcraclrilt: h.t ii da vocactr vu kr..rt vooÍ icht, Dr. 8.r1.8..' Van llcukclotrl ^rD llÈ.1^ta wcrcrllrk Will Xóhl.D .n B.n vo. BunnihVooÍ bui. Drhs *!. dê tuiht. t.n vcr!n op h!t orcnblik in u rríin hrj ri.h mFbr prcÍcnr.r!n Moàitricht Én w.rk uii rn opneutt v.n !.t1.Ê. - w!r.n- d..cht vr. hel GèmÉnlêlijk Ver-Iijk.d. Hij klinl dan ok hooÁ rn d. v@íbcdÍiJí. Drl wordt .cn !il88c iJrcr!n kap von dr E.lruil m.t rckt. ovcrlalpir! voor hcl rt.cên il?rlcrwcrk d.l hêt ÍÍ&hc lroil, pÁ|..n d. voot vàn Vtrn r oml r.@Í h.ltRn hil le toncn ll.ukcloms !rol! rhlronshàllcn. hNlr. llii laat rreh drt hij ncr con. M.nÍ. dlt it @k sotr dc ve{ vrn íru(licr d. h@81. rn wil, ni.r ro dal m.Íkw&ilrdtr., rralifc en n.G m..r l?r v..mlnilvuldiaine van vin(rnlê holêl rín h(trclÍd! Dlcin. hrl vlsÍopFrvlrt nÀrr om dc lvro erdêr rl enr oD d! bur hrrll bouB'vcÍbeldia!. Hcm !à.r h.t rlían *e.hrÊD ..n .,ndcnusFn dnt om v.rhldrnt.n d. concnlilc. horcl dr l Emtx.rur hRtt bct.. rinr daàtv.n: ni.r om d! rl&d non lcr. di. ho!ll rr lotrrntrnrÍ.htrrc l. lrlntí.n ntrh oh ri.b dmÍ dc rculnluudi$ &ril lcn riltctr. lh 5led ál l. I{l!n bluíÍcn nr.hilfrl Van Clb hÉÍt ?r rrh.cn VooÍtr| hÊt pror(.| dat hit oillhe q'illan ronctr Er j.xrtcra slrds.noton van enD. urcrp vuo. hcr Èurothlruiinilnt in tijl ^t.ril.ndcr ErusÈ!l lleA:lr lànl dir !irn. nrhr dÍÀg Frcrorlr.cn ra.h xu ih Atrt. (;frlrr sRlt oF.iin &uÍt hnrncn hcr rl!rdÍm md hcl rm(ls.hriÍt Itohrrl( FÍám. enls@d iàn 'Nrlt all.!n nHnr dc (.rn!1.0.tÍ, l)ims.n hed tsÊ.|e.! E.ht en !rÍ. íon per. vín dic L.cldics rosd!tr hit.nd tIl*dtd Èrn.cur$htisr u c bii s illrn . Etr ilu rrilnt 'r,k Ncw D.,bytn' ar nrr il.len bmf.otrÍlÍu.lic otr[rà!t. hun"rrturic drr dc hëtr Íurmtc *rl ovcrrFrn. oittc llonrinnt. r.ulrtuurti.j orn lk fir'r irrah!. no* Li.r nl. *enr ll.rM.d$r vxs Clni.vqur l,ii rr a" írnL"us Slnl!tr rrric- rijh vrrslr t(srn,0u hobUr 0DÈ..

tr.'doo.'ltn Edta.d Bóhathqk plndttt. Vcdet it.t..r tt6-ziid. t.n Dord.r dicàro.kldp!. .tr c.n:rt.krtrr. dilo' r?tp?cli?!.. ,lij :.qr à.1 Dolqcrd. ou.t dit 'gchDiktuoon,.rI i O. o.ocrcn dtu.0í tunloi^.r ir 2o l.rt.tliik m,,o.liik b.'ur on.' ccn e!na(t.lijl ir:.n !irlróràd'. or,Fdcr?''oói.1. ?rFri!i.'!!'rr? u.tr t. nok.n. 1.. ir;.n..trDou. di9 g.bnittuodru.rr u@r à.t oÈ rinroal ror.r Dnr rckcrino?r, h.q!.tt...n lóto t/dia., d. íidd.l.r u.ornc. drcnir..r :i.l ".h u..l.l pt.r.trl...l. Áor dê kort. kdnr.n udr h.a !..m..iit ian but.aal dit.ct :i.àrbqdt itr u.kt.n moqu.at.r g.mh tc lr.ÍÍcn bil de opênint v6n d.t! t.nr@n.t.llin3. ln di.z.lÍd. tsrid. hnd cr dk èn lÍ.Íl.n plartt hr Z*oll., tusrên d. ont. w.Írnd. cn uitverend. aÍ*p.n io h.t bouq.bcdrlrÍ. Ook dal is lê. verl.d.nh.!Írr.Dr.ri!eÍd. r.n.novooto.l?Í voor d.t. pÍ.s.nt.ti?- trl.n ll?t la v@. d.t. rênrdnrt.Irh, t.nènd kan 2.P.è. d:t.rênsencus dat.r énrrrcr.rcurwarr sêrtèur &trn h.in beir.nr.woor vin j;:ii'rq:ïii'i!ilË*::itï1..ïï'.i bêtue d.t iiÈ;-;-1i:;_;liii rs m.r n.I o!.rr.aÍ or.n \,.rk i.r@nd *ordt. we-"r d. ob. f,!meaxr td 6!n. van tro.P.n di. tor noF te 6!n.van d'icr'Ë;;qa ;;;-;i; ;i; ;d;ír ;;;;í, vi.k. vÍëmd r.3!nov.r rê3!nov.r .rktr .tarr wordt lunil!n i,ii ;,ài'ti,'"iià" hrê, n.iJ'.n?i,i,".iï,i h.t v.ni"u_c" ntll-o-qr' winn.n dDl nodr! lr om dc ronri: Àr.nire 'uirvo.Íd.r' r.r rn d. ;";-à;'"-;;i.;: ;-."-;i.;'.í,-ï;; .óeur. ,,o! .vcn m@r.n.wènn.n l.ruo,w.nieriv[n-."";.; -- ran dê mani!r Nà.roD hl.i $ordr b.nrd.d. Als va^ dic.írvijkt d. Echa.n ilog nlat cchl bouwcn b.l.nd. m.nic..n dnh het d. &."Bl.nnalcl.rl dus ln.!nr. in. pr!rtrrh lrn d. jona. rrch[Ét srtrnriê d. buwlu.r. d! bouwzin dêÊrom ni.r rhoud.roph.llnd t.vrn d. jon!! eEhitÉtcn rian. Ain p.rsRrd c.ord.n ln d. kom.nd. ccn Ànnl.l kèurnr..irèr ir hcr on. lljd z.l h.r bou*cn h!.l.nder. on gcdr&Ecn rn tocveil.oued oh è^ d. h.rkt kom.n. All. b.lant.n. hpànld?com!flr! v@r dcrc Bi.n. !ll! vÊrind.riír.n,.llc idc?èn rulnrlc uir l. w.rlÊn Dc vrrrírwmr. l.n opni!u* !.n romn'unrcalr!nr.. dclijhê rnjlcllrnrcn h!bb.o dsr !.. lh.dÊ nrer.tr vindÊn voor d! ope.. nr.ndat!.rd. Nsost hlt idè onr t-rr v.n d! ló.konr.t. & ontN.r. $èÍk vetr dÈ iont. Àrchrlrr.n r. pcE van riltln nict 0p Én êilrnd. r. nrc.cnr...n h rnnta.i.ritk. t.a_ rull.n mo.lên w.lcn {rl oF r.rnrcr. u..d h.t !ehè(t rnsepart rn s.tkelijltrrr vrcist. ho! .. crn kad.. vnD uir r. v.êrèn w.r! urerom. De vcr$cÍkclijrcri rul. otr opdÍà.hls.vcod. rnstanri6. l.o m*rrn w.rer $,aaÍom de on! lhxrnnr wni dG vooniil.r v{tr d. w.rFr rilenen der hcl nrodukr.Í vrreorÉrnt vnr tr,i..rnnrq,ikk.. ro !n ro nnÊt urtziên. l)it otr6h! lanr$ oot oI hct rpreeklêÍtoc[. r-; rndrF--

Iov.rr. lfirnr u. l.wn ri.t m.er in cbilRlonisch -i3 lêrur lésba!r In da tird vtrn Cluny; otrchstr Bcr, hcl w!Ík v&n derc lroeD. Dê op!!. wordcn tri.t É.Ía;li Nrdur vrn ClriPenur dc richtlirn ÀonsíÍ voor da no! bat..kkcliik leÍd tondcr rc roncn dÀi m.n jo"ce J.n van Eyck Acedcmie in sÍondir. kcnnir hÊ.n ven $,.i h.t Zc

rijlm

It d. ldkomrt. mr.!

ni.t rotrd.r tcÍus tc blikk.n. lvoninglrous cn lllccrnoo Dál en trcp lvrh vijll rÈhitRtctr. dic ri.h v.Í.nigd h.bb.n on. dcr da nerm llR.nm. rrch ond.. do

rl0l.n kÀprn vnn dc

BeuÍ3 Gr8

*md thurr vo.{t. dsrr ral trr.hhnal van oDliJk!n: dal dê orilw.rFrr v.n h.t'Pri!Gl von dc v.rtonhi' wooitrÍboussrFiNlirlen mel rur.

.({rirD. dohÍ kiikl deblrelcrvan d..c llnrmnit.lhn! mrishi"n w.l ern oD. Nr eÍrac t.*onn.n prijr' vrnsctr ir da Dr.ktilr vmr d.ta tnrp rncl r.*otrrn cn hcrÍr ll0vt! dDrE(.el. A&n h.l Xrurrnl.rx rà iorrerdÍnr s(atrl mn enn hutr PÍG t{rl.n cn lBt vertrxill . ihh mul.ur lcrle. Drárnnr ir r'({ aírctd drl dÈ.c arocp rc plí^tr(lijl vil lnrnkl?í rou zilr. nrM. wrl dnl l,irrorrrh. Íc;rotralrrcit rn hun wírl r: lcrxi t. ri,rdcn t!!t cÍ ,nh in llorrrdírn onrwrLLrld h*lr nl\ rynii.h voor In.zc rlild on ,ii.r . ir.n KÍhrcdÍtrir - ool ar.

Bou$idÍornra(ic D. $'creld van d. aEhlt*tuu. 3ti!t voor v..l ni"u$s. D!zlr de!.n t.i Phllrpp Johnson not ÉB hel ouderu'cl3 drl d. architRl!n rlr dr b&ílnaaÉ van h.l oudrtc b!ÍorD. ni.lr trndlB l? dcn h.b bn dFn or d. bÉrc h.Dl.r hun klanrên r. hdi.ns. HU r"l h.t n.t h.r.ir vnn da onefrrnk.lljk. vdffilh di. hclcm!:l a(n klànt Dodi! hccttl Hii r.i h.t rèvcils ilr d! oud" v.km.n uil d. p.nod? lrn d. clcsent. smarknakcrlJ Ert.n. liik rou dit zijn rÍschcid vàn dc i.krnphnk.h h.t bouul.rr!h DF t.n lijn. Hij !eÍ oud. intomnri. op e?n vcÍouderd! hnnic!. D! lonrcr.n di. hl.r lD dc B.uÊ b oElal. I.nd uit har aKhil(roni*h..i br.k.n. ttÀaD vooÍdc trrk bors'inÍoÈ hatiê Í! !êv.n lma drt rtn, inÍomrtietiidD.tk d:t vmr onr liÉt. be v!nndetdd. mnni?r vtn lc{Gn. d. v.r.nd.í.nd? mrnict ven tiidrhsl?din4. d! vcnnd.nnd. nranicr qnn ond.tlin! vcrndd.n. d. !!re nd!r.DdÊ nrn nicr v. n votu. E.v.n ran dlt rlllr. han ni!t b.. dr.nd uordÈn mct dG oud. brni.r vrn buscn. & bouwvoh moêt rêlí hi.rovcr lnlom.ll. dortè ven. d. lnrr.llinlrn m*r.n dnt 3tcun.n.n hêlncn ovcÍdraa.n nror Dubli.k.D a.brulk"Í. H.t Shlth. soni.n lnttrrulc in N.shlntton b Ícidt dc 8.olcrlep voor: h.rtrÍ F ccnrcliik h.t phn prijs s6. h.t bouB.n vrn c.n trole r.nt@Él.L l,n. óv.r d. lhíorhrllo. Rèvolu. t'o;'.n nob.í McAdrh. r.l h. d.t iIr hcr ond.ru.rr blilkl ro"rbu lan.rltk t! tUn .lr v.mild uordl, cr Én ni.uw muFum bllt.buÍd Él wordeí. D! vmrlonlt..Éonhod.tl. tirt ruh vi.t hlljcn doll.r Xorlcn ?n ont"vêt lm vr.rk.ír. hr.rêr ruimt. bdl..ri D. divcn? klGrr! lrrntpon.b.l! rrMlurcn di. oD d. Amrl.td.m!. Bl.nnàlc t. rlcn rijn roud?r hrt il iílooD vlD d.r. DÍé.null? 4.. brulkl tunr.n word.n oD.ld![ t. l.lon ricn - in mur!. oí l. rl.. tionihrllcn. ln Frtkànror.tr oí ón. scbruikrc l.Ík.í - hr dr lont.

r.ncr.ri. !.chilÉl.n ull h.l.l brèkt.n wat vàh h.n r. v.il.ch. ten i. roor d. ldkomrr. 'spuror! r Tuin lRroul Eunrdb llt..t r.nr. Ot.rt.vln!.n.kl.l' leo Àlinl. 'Ecn toÍí.Í op rs.nl*lÈ lcn' lArhrÉl Onls.Íp.rl .í dr 'llnndzerE.onrrrncÍ lHrn ll.rl.. hl.nl riin 8o.d. v!hitcls d.i.!nÍ. r. *orr.l.tr tro3 voldd. tn h.r v.rl.d.Í.n ir h.t bót.rnd. om d. bo,'dtchsp t. Í!l.liv.í.n \!rnr Én onlcoilrrolRÍd onll mrrn'! nrmt niol $oÍd.tr opt.rÉ. p.n Evcnnrin nrtrl d! itríohrlr.. Bs.trchÀDpil nrcr nll..n diiir..rl fenrc!.nt...d s6rden. Er tit mdr verh{(ldftrrrDot.ntiRl in. D.t ir ond.r dê krr v.n d. oud. Bêur.. dnl isoFdcrr 8r.trnal! r.mht.Íh..

een kerffii'b Van, rr '

I '

dooÍIZAKSALOMONS'

',1 .., ,':.ll l',','t.;

' 'll:., "

De Beurs van Berrese rs deze

. ., :

;,j.I

een lnzeídlng dle vmrnameuJk be- I sta.st utt keramlsche, ln klet geb&k- i

mgsna l!1^1tÍ.f,lPj"-uÍT11"153;if1";j AArOSe EUrn Van moooer en xreli-:

arjói, dói órr. iss- ben zich nuchber it"sl ó"àiioe 35

een archtgeCtuurkjrmis, ï'ten

chitect!n (en a.rchitectencomblng- Twee asnkomende archltecten heb- I

asn de opgave.vaa i

kundige Jury geÈozen ult ln totssl i een ve-rplsatsbsr exposltieruimte

zestig Éedadisden, hebben er elk een . Sehouden, en tonen ln een eenvou' kleln bouwwérk rieergezet dat bUJk cllg psvqroen Íotol' tekeningen en

ufteentopende-- mequettd van studleplsnneg'ln:,' ídeeën over Brcrutectuur, ifen elk i van hun eerste gebouwde werk. De I van de tlen was een zeude stalen'ivter psvqtoens vlsk bÍ de lngang ,' geeft van hun

frame seseven ars

urrssnsspun:i'xtrgitrï.$.affiïr;Htr

voor het elgen ontwerp. D(

ï"ïH,ï"SÊéiHfl lHroffi len' '' '

tè#,::i*iËirj$"ïi#Hj:ff

#;ffi

rïrtffirt

elnd-vsndezealstast,ËetpavlUoen Overztcht van de Blennale van Jonge archltecten

ln het Amsterdamse Beursgeboriw zo veroveren en komen soms dmr hun

ls-de-tw9È voor de rustende srchttecti van hqt de Biennale oan longe Nedzrlandse nottcrOamse bureau BoÁ-conlroc- sche vorm. Het recente werk ls ove- kerna,chtlger had gekund, ls niet Hetspektskel ln

de Beurs

De keuze van de Beurs door de

or8-a-

: .

samen het nleus'e /vsríono

Erdrnbri"-**FË$liËiiff trÍ"ffi"fr".?'ï',Íeïf;$rffin pg t!nlndeB!ursmÈ

* '-""ïE::" lk''ffiiffigï:trilï*f,* fiH"àruï"{ffiïï:ïf rsblruÈv

teienovei nGGtci Értnitnen. beítndsman wll het lnstttuut 161 veelggrcallseerdwerkkunnenlst!n

n'*lmxmurmàïË"ffi

íËËiïjHËË"ïË.Ë}"ï,Ëï,Ë

,fl":i,1ffiïi?,1:"ól

ï""sï* gUrUï'1{"+*1.*UU

tiê'ï"ïlï.',':ls .'"ï,ëif:lï'"Ê:,xËïiïllffiït;

dè;ïilt-hrtmoetworde--nkruCt 'E,i*iï*t*Ï*.*-,:n"Íif"'#

li*"trfËr1#;ïËi_ï,"ËË Ëffiffilffijffiftïtï';"# Ë!Ë,,ïS'#ft1"3;ft1'"J,'ó1 Ër;;*xïïtïEriiï;:ï',fftr lí*i[rffit"ïï'Ë:1,ï?:"". li$ïri,ïJili,ï"ïy;ïï?ïrf;J* íHHtË#:riflË:iïiffiá:HH i,?':,*ït'éjifr:ff,:::Ë:ffi* Ë*:::ïlgïi]1's,rilÏ{tï"f *,ï:",:iï*i#,ï:H''H::ïJ"i ffi'ti:ffi1ïf$Sttil#ffi Sï-nru",iml Ë"J'g;iit S:f,Ïf[,ï"]"$l;ïïy*i.ï'*J: ËifilfïiJr::Ë1f""'ïÏ'iiJ'ï'' i;: ;f;;ï;Ë3;;ïd; bebre snob' Het rrïtïi?i,tït-#rs#JiË Sffif*:'$,triri;'ltrJ,l,f *n",-'e*BË*ï,uïi,"r,'ï!ïïtr *.$ïï{rËiËïr;iH'Ë1{::""F H'ï.}ï.Hffiïiftji#$rdï? alÉËefffiïËlïiïAËtr r!nbeurs !en levendlg gehr iffirïintri$;iffiïff rui*ilff,q5;""*i:ltl:n33 - :, Aï-*ï"ïffi.,".Ïit;1p"ïr*r ;"ruï:r,*nÍru"n#.rï Beurs maakt een rnonrr ziJn loopbrsn ls begonnen. uewóoiae

Mooi

verdeeld I

: iehantcerd. commerclële t!noens in ' Het bu-rtau ,Mecanoo, heeÍr vsn 69 ópvauend rs dar de meestê ontwer-

$:?

g;"ï S dï#"ï{di ííf-f;ï, --:ïi,,1;ffi;Jii"":i liï#ffÍj het d-urebestsndentrebànontwikkeld.

De .tnstall4tt6, dle door de Jonge ontverp!F. Het bureau heeft ltaen mml verdeeld UU ttrefass

vóiËei

aict'"iÈï 3"?!.tilfftïÏ:f,til!5ïfr:?Sï;

J"ËÍË?il'#:"ËàiïJ áË r,pguii nog op een ind,recre maniert!bespeuren'JedetnuvoornaÉ"ËéÁó"t"iaióàcrrweei-eeniá "r

irrfrn'td fret ÉotÈrOiáó Xn tiptetn ïon, ln het twlntl8voudigeoversclredln' "nfettd 3t nfáne ópOractrteígu*ii4 Ëei Or{fsteuen. : ' àmmerctële

ov-er de

priÉUèÈ

-' . . tendens in zekere zln

Btcnnstc tonsc Ncdcrtrndc rchtacctcn. .

sterdamse brandwer), een boog yan een Bnalytlsche ÀenpÀk comblne!rt en of het allemaal nlet wat eenvou- werken harcler dan de ouderen 9T- Crterogu: spcctul tv-schermen met veefbewegln-g, en met aanàacht voor de Erchltectont- dlger, bescheldener en wellicht ook dat het zo moeiluk ls een plaatqJe te rratx, prus /lo,so.

$4p.o-oU

plcln t ln Amlt'rrism' DlnsdaÍ t/m vrUdas

z4 /,

numm*

woncn-

/p-:-

25 okÈober

Cobourv

1985

fffir

ril i3

FqSa;;

!,cre{ i;ir!trn ffiiÍ=ffir-

Ë_-,Jt]*ffi

Het ,,pfieel" uan orclilectengroep il,Ieconoo

Ëwffiffide

uít Delft,

als

,,rustpurtt in d.e beursdntkte,,

fuHffirBffiffiHm

ffi ffi ffi ëg ffi d ffi U 'Êd

Dan een orver redoctices

Voor jonge architecterr rvordt het

steeds moeilijkcr aan de bak te ko-

nren. [Iet aantal pas afgestudeerden aan TFI's en Acadenrics van

Ilourvkunst is vele malen groter dan dat er rverl< is. Een gebeuren als dc Biennale jonge Nederlandse

u,el aan de een ol anclere arclritectuur-ontrvclp-rvcdstr.ijd mee[le-

ltet nriddel bij uitstek voor cen beginnend alchitect om naarn te maken. daan,. tegenrvoor.<lig

De,,Biennalejonge Nederlandse ar-

architecten 1985 is dan ook een dankbare gelegenheid voor jonge

clritecten 1985" is voor de t,,veede keer (de eerste biennale' vond in

opdraclrtgevers en hct grotere publiek te presenteren. IIet meren-

Sticlrting Wonen, lret Nederland Documentatiecentrum voor de Bourvkunst en de Stichiing Architectuurmuseum, alle gevestigd in Amsterdam. Voor hei kiezen van deelnenrers benaderdcn dc organisatoren Thijs Asselbergs, Jan van Benthem en Hans Oldervarris. De critcria waaraan potentiiile kadida-

orrtrvcrpers ont zich aan potentiële

tlcel van de aanrvezigcn heeft nog

nooit een onl.rvcrp uitgevoerd. een

opvallende presentatie moet dit vcrgocdcn. De ruinrte van Berla-

gc's I(oopmansbcurs lcent zich uit-

stol<end

rei".

voor dergclijhe,,spiele-

Van de in totaal ticn r.ritgcl<ozen declncrnencle jonge arclritecten Itcbben er slcclrts rlric diraclrverkelijk een cigen ontrvclp get'ealiseeld

gczic'n, Van drie anclere.n is lret rvc.rk

in uitvoering oí' br.tlc'l'Í'ctr ltet vcr-

l9B3 plaats) gcorganiseerd cloor dc

tcn n'loesten voldocn warcn: dc Nederlandse nationalitcit bczitten. niet ouder zijn dan 35 jaar en afgestu-

dcerd zijn aan een TI.I oleen A-caclenrie v:rn Bouwkunst. Meer dan 100 architecten me'ldclen zich aan, tritcirrrlc.lrjlt zijn er tien rriigekozen. Het .^l-^..--....1.,^

..,,,.

l.^rr.r^

mede op bqsis van een .,,optimis_ tisch oeuvre", rvaaruit een optimistische kijk op de toekomst moest blijken. De tien deelnemers zijn Archi pel Ontwerpers, Del ft: BOÁ-contractors, Rotterdam: Eduard B<iht-

Maasland; llttgt' Bunschoten,

Raoul

Londen; Louis Danrs, Eindhoven; Babet Galis, Rotterdam: Will Kóhlen, Bert van Br.rnningen, Maas_tricht; Architectengroep I\Íecanoo-. DelÍ't: Maarten trtin]Bcigen en Han Westelal<en. Eindho-

ven. Ze kregen als opclraclrt een zomct als urtgangspunt een uitklapbare stalen container van 3 meter lang, 1.5 meter breed en 2,2 mcter hooá met als

gcnaatnde bourvopgave

tnotto: ,,presentcer lricrmee jc eigen kijl< op architcctuur',.

vrÍjltíijvend En indcrdaad, 9p zcer vrijblijvencle rvijze lrebben de jongc ontrver.pers

deze opclracht uitgevocrd. Babet G:rlis cn l.nttis I);rrnc lr.rt-t..-^ l-^:-r^--

één recht toe. reclrt aan, om zijn voorkcur voor lroogbolrrv uiL te spre-

ken (Louis Dams). De andere, Galis,

laat l'ret onafgervcrkte sLeigeru,crk

met de ronding van lret dak van de

kooprnansbeurs meebuigen. De groep die inmiddels al het meeste gerealiseerd heeft, de architectengroep Mecanoo uit Delft, is nog het meest bescheiden aanu'czig. In zijn

,,prieel" zoals rnen l'ret noernt lrarrgen de volkshuisvestingsontwerpen, waarvan het rvinnende ont-

werp van de ' pr'rjsvraag jongerenhuisvestiging Rotterdam

de eerste aanzet s'as, bescheiden te

kijk. BOA-contractors houdt

zich meer bezig op het vlak van de hypermodieuze i nterieur-architectuur, en dat mag ook u'cl getoond u'orden, maar zoals (ook in dit geval) het technische aspect de presentaties van de deelnemers beheerst, kan eerder gesproken worden van een trend in architectuurland. Een

op speelse rvijze is natuurlijk een aardige trveejaarl'rjkse onderbreking van de dadergel'rjke presentatie

gelijkse gang van z:rl<cn. llet toorr[ nog lret cltriclclijkst wnt jonge ontrverpcrs zoal bezighotrdt. maar lrct probleem daarbij blijft. dat het mcrendeels orn theorieën gaat, in de vorm \:an afstr-rdeerprojcctcn en

prijsvraaginzendingcn. Irloet een

dergel'rjke Biennale nog s'el gclrouden rvorden als lret onr ,,papieren

architecten". gaat.

Het t1'pee'rt rvel cle slcclrtc.situatie op de arbeidsmarkt voot' architecten, de overige ruim 90 algevallen kandidaten zullen rvel ergetrs tussen wal en sclrip zijn gcvallen. Op

een volgende Riennale ztrllen jonge ontwcrpcrs ziclr in rrog rnocili.ilier boclrten moeten s'ringen om hun sluimerende ontrverptalenten ten toon te stellen naast die van colle-

ga's. ,,2e Biennalejorrge Ncdcrlortdse or-

clritccten 1985", Íot 75 aecentber te zien ín de Koopnnnt.sbetrrs, BcurspLeín 1, Amsterdam. I)in-sdog toÍ en nrct urijdag geopettd van 10-73 uur en 11.30-18 uur. Zaterdog en zon-

dag uan 12-17 uur.

,rl

li ll

t!t

tll;

;1; Het,,arclitectuur-overlcuingspokket is oort een paracltute ncergedaald" op de Dloer Don de koopnrarrsbeurs. Ecn bijdrage Don Lloartetl Min uit Bergett.

het junglcdorpjc illacondo

door Tom Maas De Bicnnale jonge

Han Wcstchkcns expositicruimtt is als ecn harmonika in elkuar tt

l\'ederlonclse

orchitec!c,t is een spcktakclstuk. Drt was hct de ecrstc kcer in 1983,

vouucn. Het is ecn verduistcrdc ruimtc rvrarin allccn via in dc zij panclen gemonteerde dia's lich' naar binnenvalt. De dia's toncr werk van Westclaken. De Delftse

en de tien architccten en architec-

dic nu

lcncombinaties

Berlages

eerbiedwaurdigc Bcurs in AmsteÍdrm mct hun constructies in bezit

gÍoep Mecanoo ontwicrp

hcbbcn genomcn. tonen eveneens bedrcvenheid in het najagen van spectaculaire effectcn. Deze special elfects, zoals het in de tocpssclijke ta:rl van Hollywood heet, in plarts van dorrc plattegronden en sti ch

tende

maken

pcrspccti

huisje van waaruit men,.het

tectuurtentoonstelling voor hct hele gczin, cen bouwkundige Fcno mcnt.

slotte. maakte van steigermutcriaÁ cen toren die tot het dak van dr beurshal reikt opdat .,de jonge ar

7:;!ff:::i

chitect niet overschadurvd word'

een.,environment"

aan te richtcn: de rcst mocht plaatjes van eigen werk ophangcn in de gangcn. Hct driemenschap dat dit keer in

opdracht van het Documcntatiec!nlrum, de Stichting Wonen en de Stichting Architecruurmuseum

de Biennaie organiseerde. is andes te \YeÍk geg.an. Thijs Asselbergs, Jan Benthem en Hans Oldewarris verlaagden de leeftijdsgrens rot 35

jarr. en stclden slechts als vereiste het bezit van een HBC- of TH-diploma. ln 1983 was de eis nog det mcn cen eigcn architectenpraktijk nloest hebben.

Vertrouwen Zestig gegadigden meldden zich. Gcselecteerd w!rden ticn,,talentvolle oorspronkelijke ontwerpers die zich onderscheiden door cen

ovcrwegend optimistisch ocuvre en die daarmce blijk gcven de toekomst met vertrouwen tegemoet te zicn". Veel woorden voor cen criterium van niks natuurlijk. want wat moct ik mij voorstellen bij optimistisch? Ecn archi(cct dic dc hcle dag schaterlachend achrer zijn rekentafel zit? Blijkcns dc rcsulraten in de Beurs moet men dic oorspronkelijkhcid ook mct ccn korrcl

zout ncmen. Wanncer treedt nu cens ecn jury of sclccticcommissie

op dic er ecrlijk voor uitkomt wannccr het criterium is gcweest,,wat mij arnsprak of nie t"?

pano-

rami van de Bicnnale" kan aanschouwen. Eveneens uit Delft komt de groep Archipel Ontwer' pers, die van hct expositieframt een ,,meubeltje op zwenk$iclen' heeft gemaakt. Louis Danrs, tcn

fte ken i ngen.

ln 1983 mochten eenentwintig ontwerpers onder de veertig jaar, gesclectcerd op.,kwaliteit cn verscheidcnhcid". hun kunnen lonen. Elf van hen krcecn elk een eigen kanrcrtje in het Nederlands Docunrcntatieccntrum voor de Bouw-

cer

'prieel'. Een zorgvuldig afgcwerkl

vln de Biennale ecn archi-

kunst om

schrecf.

Enl.b

inrandingan v@r da Bi.nn.lc v@r iong.

.rchilFt.n

in do Àmtlordam.e K@pmrntbcun

(lolo Fonald Sweeíing)

Biennale van jonge architecten

INDE, SCHADIJW

\AÏ{BER.LAGE ln de bcgeleidende aflevering van het tijdschriit \\'onen/TABK illustreert Hans van Dijk vaardig dat

d! meestc versies van het getoonde optimismc te herleiden zijn tot bc-

legen mythcs uit vooral dc jarcl zestig. De toenmalige loverwooÍden voor zorgeloosheid luidden:

mobiliteit, flexibiliteit en techniek, om er cnkele le noemen. Het is nict verwonderlijk dat dezc

begrippen een stempel drukken op

de Biennale. want de tien geselecteerde architecten en architecten-

combinaties hebben als opgave gc-

krcgcn cen expositie van eigen werk te maken op'basis van een

stalen framc met uitklapbare zijpa-

nÊlen: dcze frames zoudcn

als

containers dienst moeten kunnen docn om dc tentoonstelling te vcrplaatscn, dus de ontworpen cxposi-

tietjes zouden dcmontabel klapbaar moeten zijn-

in-

Slcchts lwee ontwerpeÍs

hebben

zich lcttcrlijk aan deze opdracht

gehouden. De overigen ronen vrije tot zcer vrije variatics op het thc-

ma. Die cigengereide

fantasieën

maken de Biennale tot een spektakcl.

Raoul Bunschoten onlwierp met behulp van grillig keramiek en

koordraden als wuivend gras 'Spi-

Babet Galis' installatie hect 'Het

NÍobiele Frame'. Het frame zelf is ,.na een explosie" hoog in een wirwar van steigermateriaal terecht gekomen. Op dc grond trekt een grotc boog van rwaalf televisietoe-

stellcn de aandachr: de eetoonde videofilm speelr op priÍkelende wijze in op deze boogvorm.

Maarten Min laat mn een parachu-

noza's tuin'. met daarnaast voor de schildcr Jan Jansz van de Velde

een met. rode keramischc teecls beklede kubus. BOA-coniracrors (Victor Mani cn Chicl van der Stelt) maakten van het frame ccn rustcabine. van divene elektronische gemakkcn voorzien. Eduard Bóhtlingk is vertelenwoordigd mct een compacte, simpele exposirierurmte ecn ,,gebruiksvoorwerD". -

gen bevat allerhandc vitrincs en doorkijkjes. maquertes en plaatjes van gcbouwen van Mins hand. Wil Kóhlcn en Berr van Bunnineen

een vrij*el afgesloten kamertje:

een,,archirectuuroverlevinqs-

pakket" neerdalen. Deze

kruisi-ng tussen ruimtccapsule en poppenwa-

timmerden'Tatlin's lvtacondo'- in

elkaar: een collage van elcmenten uit eigen werk in een toren als ode aan Tatlin, met enkele beesten in picpschuim als odc aan Marqucz, die in Honderd Jaar Een:aamheid

door de oudc meester". De vrecs van Dams overschaduwc te worden door Berlage was terech' geweest. DooÍ domweg dan maar iets heel groots te maken ontkwaÍr hij niet aan dat lot. net zo min al. de meeste andercn. Hun ingewik kclde constructies vallen tcgcnove de sobere gestrengheid van dt Beurs in het niet als aanstellcri van opgervonden standjes. een hool

modieuze druktc om nicts. Hot aardie hct ook is om in. op of on

der de diverse stellaqes te vertoc. ven. het blijvcn speeitles dic nau-

wclijks de door de selectiecommissie verwachlte ,,visic op de archi. tectuur" tonen. De vrijblijvendhck van de stelingnames is soms ont hutsend: ,,Wat overblijft is wille keur en tocval... Maar wat is daa

op tcgcn?" Moet ik dat zien

optimisme? Ongetwijfeld is daar debet aan dat de mceste exposan ten nog nauwelijks praktijkervariní hebben. Het kan niet toevallig zijr dat echte bouwcrs, Mecanoo er Min, hct betere werk hebbcn scle verd en zich ook naast Beilag. staandc kunnen houden.

Op zorgelijke toon meldt de selcc tiecommissie dat het bii de volscn

de Biennale wmrschiinliik ;o'

moeilijker rvordt jonge irc-hitccte' op gerealisccrd werk te beoordelen Kom heren. blijven lachen. U bcn

toch nict minder optimistisch

dar

urv selectic? Bienna!-e ionge Nederlandse archi lecren. Tol l5 december in d,

Knpmansbeurs, Beursplein I Ámsterdam. Openingstijden: d t/m vr l0 - I3 uur. 14.30 - 18 uur Za en :o 12 - 17 uur.

/,?c /a*z/zz ry* zs-a-,U*zva-

/ yL' Doot

.!,i.]!

Ju Bil

Biennales

v8n de kunst. mel name

tenissen ges'orden.

I\lcn

rnet dat soort t$ec-

,rtrlrrkrc ttntooruttlllngclr b.. 1

)

\.cncr.lê

xsrr

oHr

bccldende kunst en ae archilectuur. internationaal langarmerhand bekende gebeur-

gonnÉn

'/'

rijn in de wereld

drl

irar bri roc'rbceld de internatlonala lJrennalÊ r'tn dÊ Archilectuur u erd gehouden- Ook elders u orden dcrsclij ke clenement!n

tcorEenE!rtdZo hebben twer jaar trrug dc mensen lchtet dc SttchunS wo. nen. het Nederbnd: Docrrmen-

tatiKentrum vmr de Bouw-

kurlst cn de Stlchtin8 Archrtecluurmu-\euÍn. allê dric ter!sirSd in Ámàlcrddm. de kopptn brj elkaar Sestoken met her do!l eeru ln dc ru'cc iaer hel w!rh

van Jongc Nedtrhndsr rrchi-

têcten L laten tlcrr. Een tord tdet, tn l9{Il voor h!t GcÍrt urlSe$crkl En nu heell dr

Chlel van drr

woÍk/

rahitêctCn ".lr' r' ,'*l'

Stelt (BOA.

dere

't t"t

a r-'.

.' ...,r

:.'i''.'ii,.rÍ

..' .', . .ql:-,:.n::ii'l

f:l fiií r..-"--ri:. -.v .: .F"-l;.'*

:í:ïíi-il:ii:r.::'l

\' L I (tI

baarondcrko-.

men,datdc.

ontwerpet bll hol ulhrerkÊn van ldeeón rowal alt Yoot Íurt daarna

tou kunnon . dlsnln. Mcl .. lclgtoon voor' . lel, tv, Yldoo.

recordor, ru!1. banlq terÍsr cn lnÍolbaar ronneEchgÍÍn.

;..

Delll met 'Prleel'

t! vetten

als near hun in:icht ecn lnsp.clr.tocht lrngs sluime-

rendc rukdommen.

0piirrri-.rrre

"' Thijr Are lber3:. Jan

vsn

Bcntltm cn lleru Oldewrrru

ÈkiA.'l;;;;

werpen mogeliJkheden aan voor gegeven biJ voorbeeld een gebruik als "llet ble!k zo mobiel dat het. e!n. publlkalle. en voorllchtints- maal in de B!uru naar binnen gereden, weldra uit elkaar ir BoA-c{ntractoF Rott!rdam gespaLStalen slavcn. tel!vEieverhelÍen zich al letr veÍdes toest!llen.stukkenDaDier-hout van de grond m!t hun 'werk/ aoeten rijn Jói áti"iirïi;"1Ë rustcabine' waarvan ziJ opmer- 8en", aldur Bab!t Galis, ken dat dez,e, als ultlng van En al dat mat!naal 15 rÊo(vlsle, ook na dezt Biennak nog de1d. het heel! vormeo ainrs

stand, F'\

hun

Jaren goed moct 'tweede

zlin vooÍ

gebrulk'.

Fururistisctr Her ts e!n war tururisrisch

,r.:l-,i..,1..

êStllji,ï ,.:) ;; .;,",t

vormdcn do rtlcctlccommlrrle, vrrrchcldrnr (omLln0thr vrn dlc elch rlchttc op lalenlvolle Jonge urchltetttn, kregen ecn tn cncrtrc modcliJk.rslJr hmg oorspronkelUkc ontwerpcrr, dlc rchte bouwopgrv! !o vcÍslou. hg8en opEctrsl Dc Blcnnalc lr zich ondencheiden door een wen, crmpleet vsnaÍ het lnleveoP

Weslelaken uit Eindhoven met zending van Catis 'Container'. ZiJ blijven dicht bU Rott!rdam. cen urzenónr ln degrondenreikenmelhunont- lwee delen, .Gebocen rui;b,

\rn

kr.

uit wudeÍeÍL Han llet meest sprekend -Babe! is de in. 'uit

chitreklentroep Mecan@

manier waamp ront? architêclen - nict oudír d.n 35 izrr - met ecn tehjke oÉrechl omSeln. maar mk in ander ncrk waarmeÊ aj ilch rn hct rcccntr verleden beut hebben tehoudeÍ! Dc organEatorcn ze88en dat tus*n dc acedÈmisch. sÍeet

rein rrnwcrlj h. warr lde=n

Echt de lucht ln, tn dat kan in

ovcrwonnen, de hooSte ln kllmt crivan rlli dÍn ,{ant!n in het oo8 vall ,.Door di. ont. /rect onder de glaskap een sulen werpers t! verk!nnerl / dakspant rn cen dei lreksun. ggn vrn de Bcurr te omklem. . lnen worden toren cn beursge. Bruikbaar ', bouw even lot èén beeld samenHet dichtst bij de trondvorm tebrach!", zegt L.uis Dams. De rijn gebleven Archipel Ontwer. bren mag helaas niet worden pers ult_DelÍt met hun 'Unit', b!kloÍnmeh. op last van dc Eduard Bóhtllntk uit }laasland brandweer. die ook de vlaÀws met'Gebruiksvoorwrrp',deAr. rende Íolie-bekledinc liet veÍ.

le.n lnlchr ln dc

lr*dc rtchtr.ttcn ttn brtal

lrapJes bent opgekhmmen

nenlekom?n onlw?rPen tckoltn inzcndinScn biedcn niet al-

dc oplctdtngtn cn dr rlls' dJ.(tr PÍtkllJk vtn do guv$.

dierenopóitbotiwscl,diilaan

strucluur overhc!'uihtenenvandcÍ'iru.

vlahken h!bt

8e&ienc.

BenreÍrÍr De tlen. uit zestl8

tussen de verbeelde

deze kleine wereld van de

ov.rseginten orer het r!rds

scheidinggemaakt.kanworden

dere hoge ruimt! van de Beurs. soíÍls vÊrstopl Je komt daar gaat lauis Dams ult Elndhovcn soíns pas schter, als ie hellende mel e!n toren, die eirenzrnnir

nutlen \'mr het cten van Rn broodjc cn $clllcht voor cnlgr

{ biÍí-

trliHflÏ,ilï,frï,ï'{f; Ï:iï:i#{ïrïËt'ff:.r

zeer

Gxpositl? dan nlet tc bezichtlSen is. maar dte tijd is toed te be-

En er ralt lecl rc zran en

keerdekleineruimt'.dicliiu

posanten in hun lnzending ve!l eigen ontwerpen geslopt

wrt

scala.

\-/

. r

dingrjjk hebbcn de m!este ex-

rramh!dcn vcrrichl zodat de

Bortt

denvaneenruimb-caDsul!

*r,,,[:f*;,ffi fffi*ffi rf$fíryïifdïi$

.''

Een Yeíplaab.

lwetdc l3iennrlc vorm tekre- ullgaand YoÍ.' tcíL De ortanisatoEn kreten kc!r, troÍkta-

c?n bijzonder Ínaie ruimt! ter b!lchrkklnt voor dert ontmoelin8 met h!t s'erk van jonge archit!cten: dc lioopmzrubcurs in AÍnslcrdam, mecsEnrerk van Berlrge. Tuslen *n uur cn halÍ drie'r middrgr worden daar nog u.rl onduidÊliikc beurswerk-

qeschoven en hebben de schtl-

mtief aanwe zng 515ï1;;igglp#

ruslcablnc.

'.1,

) a."''ír':.1

' 'i ' ir"'''''".:"";ïrii''l l':iffiiïffi,iii-.:1','-':"tri:{li;$ffi

Manlo cn

onh'YloÍpon

'or..'

Vlclor raà

contractoÍt Folierdam) .

wu!Íln,

3!i'i:, i ;r: : : ;i r.....

r. i

ontntunlcllng vun oÍn tpoÍuurr to brn!dcrcn. !fumj hcl bouwsr:|, rlle gebrulkte mr. mlgen htbben dot mrt grgot t!rlolen wttt opgeborgen kun.. lucce6 gedoon. Er h mct lnventlvlt!it ge. nen wordcn. En mel die conlal-l overwegend optlmistisch oau. ren van e!n schetsontwerp tot ner dlcnde een eiSen kUk oP de werkl Wle de Beurs aen het vre en daarmee blijk 6even de en met de oplevering van het architectuur vertolkt te wordeÍr Beurspleln I ln Amst!rdam. le. tockoÍnst met oplimisme tegê- ultgevoerde werk. Uilgangs. De lrames werden dank zlj Senov!r de Bilenkorl, binnen. moet le zlcn. En optlmlsme ls punt: e!n bekleed stalen Írame sDonsors verkreSen Deelne. komt krugt even d! lndruk op van Broot belrng ln e!n soctor, met uitklapbare zijpanelen, 3 óers kregen verdeÍ een budgct een expositle voor moderne waarin moment!!l onvoldoende metcr lan8, 1,5 meter breed en voor mat!rlaal en ultvoerlnS' beeldende kunst terecht tê zUn wcrk

ls.

' Dc

dcclnemer, onder wir

22meterhoog..

Een roort vrn

van werkraamheden. Het stond

contclner

dc deelnemerr drcmsast vru

gekomen. De lnzending van RaouJ . Bunschotên lónden.

ult

liLii.',','lï3Ír:iiiï,Ï,.1f

i,ï'fiiu$filff.1iïlïï:

asndoende cablne, waarÍn de De televisleto!!tellen r-iin alt ontwerp!r zich na e!n werkdag stenen blokken in een boór.rekan teruglrekken en zlch metscld'. Die boor reelt Ëa-Uer goede omstandigheden kan ont. Calis een prachrisà moceliik. spannen oÍwel z,ich nog mei wat heid eigen Èerk te-laten Írri in

;ttii':Irï l.f ::ill.;i [iiï; :L

!-,;' rrl ;i ) :i,.i, tr.ji n'."

nom!n, gedwo,rgen door ïe ruimte. Zo hrbÈn de rulen

'sulrroru't tuhl'

ÍirÍt

rlle ounleldlnj loc.

Sllirroza llij

dusÍ w!l

gaal er van ult dat de wereld een ondoorgrondelijke en een doorgronde vorm heeÍ! Hil zlel de schilder Jan Jans.r vaó de Velde eq de ÍilosooÍ Spinoza tls exponenten vrn deze bcide vormen en jeetl Van d6 Veldo

wrlk klrr hrlÍ lxrudctl, ltn vl(lEu.t)rulukllr v{n hltlun. VcrbtrhJtng kun Àlurrkn dcrr kwrlíttll. Drnk rU pÁtlrur [lln ult Urr8cn {Nll} nlrt wor. lnËlndàoven

den ontzr8d, dle met'Capsule en ark'een aandeel levert aan deze Biennale. ,,Uit de hemel, dwars door de glazen kap van de Eeurs

heen, ls aan e!n parachute

Dt.Bl.nntlt long. ll.dsrlandr. 0íchll.!t.n iSS5 tt scóe.nO ían dlnsdag lot cn mci rriloag

e!n van

10.0G1!,00 an

tan ld.3G

dag

y.n l2,0Gtt.oo

u-ur. tn hct

architecl,uur-overlevlngspakket neergedaald. Nog julst v@r de landlng op de aangewezen plek [s onderuil de container een ruw houler1 zwrrt tetacrd! trk

18.00 uur, op latardaq an

roÈ

oklobrÍnummaa yln Won.fr I8X (, f0,50) woÍdl r..l ..Ír. drchl irn dr irporrur q.qriii

0ntwerp voot een jongerenhotef met 167 wooneenheden en gemeenschappelijke voorzieningen.op de S1r. Sebastiaansbrug/Torenstraat tê Delf t. Plan voor een door de Stichting De1ítse Situdenten Huisvesting uitgeschreven prijsvraag ter gefegenheid van hun /+0 jêrig bestaan.

ve spa

& lambretta d elf t

12.

De Doorsteek.

toeJ-ichting

fn de verbinding westelijke binnenstad-T.H. wijk wordt de bocht afgesneden tussen de Sebastiaanbrug en de Torenstraat,, de route voor voetgangers wordt zo aantrekkelijker, zíj hoeven nu niet noodzakelijk over de slecht gesitueerde fietsbrug. Veel kleuren.

Belangrijker is dat iedereen zo kennis kan nemen van dit veelkleurige stuk vaïl de stad; vanaf het peil 3OO+ kijkt men naar de foyer op de begane grond en de eerste verdieping, met was- en droogmachines, telefooncellen, de lift, wachtende mensen. Lopende mensen door de glazen gang die de twee bouwblokken verbindt. Etasère s De was hangt over de balkons,

en rs zomers zitten groepen mensen sanen te eten, te drinken of te praten op een van de 16 stalen balkons, het dakterras, het terras dat uitzicht biedt op de Schie, of het voorpleintje aan de Torenstraat. De 6 balkons aan dit pleintje z:-jn voorzi-en van een barbeque. Zo laat het gebouw aan de voorbijgangers en naar de buurt zien wie er woont en iets van hoe de gasten er leven. Naar buiten toe, naar de drukte van de Zuidwal en de Michiel de Ruyterweg i-s het gebouw harder en groter van schaal. De Ni euwel-aan. Het bedompte einde van de I{ieuwelaan

is open gemaakt, zodat men van daaruit een serie van lt tunnels en bruggen kan zi-en en er een goede verbinding met de mensa ontstaat, vanuit de achterdeur van het hotel; bovendlen een mooie voetgangersroute naar de Torenstraàt.

Water

Het water met de drj-e bruggen, 2 buiten en een binnen, twee schuine en een horizontale, maakt een De1fts gebouw van ons hotel en vertel_t iets over de dynamiek die het water in dit land losmaakt en die vaak de reden zal ztjn waarom de mensen in ons hotel logeren. Het water zorgL -bovendien voor een redelijke mate van privacf voor de kamers op de onderste verdieping van dit àeer stedeJijke gebied, op d.e manier waarop dit te zien i-s bij b.v. de huizen laàgs áe Volderlgracht.

Vreend in Delft. te voet of met egn taxi op hu! voorpleintje en i,rordt je {o* i_" -"?"aan de receptie. Daarna volgt het dagelijkËe gebruik ,rát lngechekt gebouw en_komt gl- gaat men naar dé T.H. of"de Ëinneástad, of naar !"t de mensa. De T:H.^wijk bereik je vanaf de eerste verdieping,'ráà"-

loopbrug naar de sebástiaanbru[ gaat; de receptie ziet iedëreen langskomerr "",

t<am-ers.

De kaners hebben een natte cel met kunststof wanden . Ze zijn te koppelen door dubbel-e deuren opel te zetten, waard.oor vaak een doorgaande keuken ontstaat. Van een ilelvarend akaáemies koppei een b;Ët(komb. AB) tot een jgugdherbergacirtije anbiance met met b.v. twee vierpersoonsslaapkamers (komb. AAA) voor l-ieden met weinig geld niet al !: l?tg in Delft blijven. Yogt grotere groepen zijn delenaie van een verdieping eenvoudig af-te scheidei.

Gezameli.jk. Er is een rekreatieruimte met een riant uitzicht op de Schie, maar die ook een naar binnen gerichte zaar voor egn feest, iilr of vergaderruirnte kan ztin. De foyer zíeL uit voorplein u" áp-r."t hotel Ën ,i;r, !p ]ie_t bewoners in de kamers en op dè balkons. op de verdieping is een rustigere vergaderruimte tè! grote ramen àp het"""!t" oosten, zodat de aanhangers van minstens 2 wereld[_odsdiensten iri"" enige symboliese wàarde,aan kunnen koppelen tijdens _hun_tÉJigieuse bijeenkomstËn. Lrngs deze bovenstraat zi jn nog andere dageli jksé voorzj-uáingen te vj-nden" zoals 6 telefoons, postverpakkenr w&rérr, drogen, strijken. Naast de volautomatiese wasmachines i- s de t. v. -kamer.

'r',.. vÍ'

/\ -'.'i

Iti

í'\ \): Y It

+l-

lrl

E r'--E r ri rr m r H "r

ln nt

[[

ln t.. E ít:-:=------=:*--.==_ G

-==::---:-

.- m =Et

[[ E

ElÏiilm

u u-nu -H r E-x-.-

trrtrHfflïffi=

HH HH HH HH EE

tr N

Hrtr HrHrn

EI E:

H. HI

ionoerenhotel

Aefi

/t i1 t,

jli f;;

\, \.-.

/d /a /o// "t

''v

(-\

,..:.'.,,i:ii.:ir.t'i., ilt rut_

t'. >" /'\ '=":+r/r"..")") ffiffirury\,^r II u \ / . ,^a.

, i .k .'. ,^ ^ -r o n {r-1. 9 }.i'i o:^,-:^

,'-'i

_o _ / o

i'"r,"'

nrnrolu^n.l n6r niauwrtmn

"'l''' '

\-/ /

,I IL ,.' ('. '.... ,'',r'' ,, I I 2,, ,,

,l ,lt' '.'),."\' .'l

j /t. "

.,,"'.r"' ./

(o.'

,'' ,''

'..

jongerenhotel

delf

/,',uu,.u,,'

<..,''

..'

ee rs

(l-_

t e v

iep

I I

l-r

:l I

r-1

r- I

I I

I t-

I i

vier

eping

lr lil

I u m

!fI

n I ti door

snede

c.r贸 =-"Q

lnrichting diskotheek !tRed Hot'r aan het Vrijthof te Ilaastrlchil in opdracht van Dhr. W.Brokamp' Uitgevoerd decenber 1 985.

uTed hotrr te maast,rLlht

13.

-:3--::z-:.,

=--rr--- --r,

ïl'

r'f,1'l--r,

",ïi _li-

ïll

{li -*tuue ..tua

../ter Àty/è.

4Ft4

.fu/- ao*'--,Leu )s.a L.Ra flo= -. :-:r'eiaa-. '/ |*.n'*aaae

t/tu- à@4è^e

ê*-' sHL

z,u7/<'z-

Perspex bol

--f

-l-I

*t NI

+--

'*iN

- ' '-1'

-l

i I

NI N1

{' NI Nl

I I

*l Nl ol

I I

_l_..

bevestigen met

\./,

I I

t' I

d2í

DÍÊkotheek Red Hotr te Maastricht

Diskothêek Red Hotn ie MaaÊtricht

0ntuerp verbouwing school te LinIDel Maastricht in het kader van de iniegratle van lagere school en kleuterschool tot basisschool in opdracht van het schoolbestuur R.K. basisschool rrop het !lerkenveld"

cho o1 t

e limm el

maa s

Lri cht

1/+.

School te Liﾃ考ne1 l'laaEtricht

l'lakette

toeli chtine

bij de verbouwing van de lagere school in Linmel tot baslsschool

de liesine

de school is gelegen aan de Askalonstraat op een plein dat begrensd wordt door de achtertuinen van de omli.ggende woningen. Door de rafelige zijkanten van het schoolplein ligt

de school

eigenlijk een beetje achteraf. Door twee duidelijke looproutes naar de ingangen van de school te maken hebben we. de schooL weer aan de Askalonstraat geknooptr ĂŞo zo

aan de rest van Limmel.

naar school door de hoekverdraaling van het nieuwgebouwde gedeelte begeleidt nieuwe aanbouw'de kinderen dj-e naar school gaan. De,twee berging gebouwtjes narkeren de speelplaats nog extra. Bovend.ien verd.eelt

het nieuhre deel de speelplaats in een gedeel-te

voor de grotere en kLeinere kj-nderen

d.e

ingangspartlj is voor de kleine kinderen een stuk vriendelijker geworden, er is een portiek waar geschuild kan worden voor de regen aIs je te vroeg bent, dan komt er een tochtportaal van overzienbare maten en vervolgens de driehoekige ruirnte waar de kinderen hun jassen uit kunnen doen en de leerkracht I s winters kan kijken of iedereen wel goed is aangekleed. De

de toevoegingen

1n deze school uit 1958 waar veel licht is en all-es groot is, proberen we een grotere diversiteit

aan rui-mten te maken.

fn een aanbouw hebben wij het door het schoolteam opgestelde programma van eisen ondergebracht. Al-s je erover denl<t wat je voor de kinderen uit deze buurt nog extra zou kunnenrrinbouwenrrdan i-s dat misschien wel een veelhei-d aan soorten ruimten, die de kinderen anders niet tegen zulJ-en komen. Een vergroting van hun ruimtelijk referenti-ekader. VĂe hebben geprobeerd een aanbouw toe te voegen waar dingen te zien zijn die het huidige schoolgebouw niet heeft, ruimten, maten. kleuren en material-en zt jn al-lemaal anders.

het oude ruime witte gebouw met het ni.euwe deel waar de naten en hoogten kleiner zijn levert een gezellig en Ds wisselwerking van

afwisselend geheel op.

Hier kunnen de kinderen iets ervaren over hoog en laagr groot en klein, veel (kol-ommeri), over scheef en recht, over omhoog, omlaag, over alleen werkenr'over eeh grote groep die naar de poppekast kijkt.

het vergaderen de ouders zullen de school vaak bezoeken, er is een bl1je

energi.eke vergaderzaal bedacht waar goed gewerkt kan worden. De docentenkamer

zit eraan vast en heeft zichl op het grootste deel

van de speelplaats.

het

programma van eisen

de aanbouw bestaat dus uit een speel/1oop/garderoberuinte voor

kinderen, een nieuwe ingang, een binnenberging, een /+-tal werkruimtes voor funktiegroepen, een vergaderzaal voor ouders en leerkrachten, een keukentje en een docentenruimte.

1*1=3 elk onderdeel van dit progranna is erop. gernaakt om neer te zijn dan zijn funktie alleen. In de hal kan gebouwd, geklommen, rondgerend en gespeeld wordenr êÍl gekeken naar toneel of poppenkast. De hoeken van de funktiegroepen zíjn ontruind. een i bos van kolommen waar tenten tussen gebouwd kunnen worden of waarachter je je kunt verstoppen.

grote binnenruimte verbonden worden door de schuifdeur open te zetten. Dan kan ook de keuken bereikbaar zijn voor d.e kinderen,,op feestbijeenkomsten, en zelf s de Dd vergaderzaal'van d.e ouders kan aan de

docentenruirnte.

is in het dagelijks gebruik voortdurend de mogelijkheid.extra ruimte te irnproviseren ten behoeve van een van de beide aktiviteiten. Zo wordt het huidige grote overzi.chtelijke gebouw uitgebreid net een ruimte waarj-n'groot en kl-ei-ni licht en donker, hard en zachí, overzichtelijkheid en gezelligheid te vlnden zíjn. Ook tussen de vergaderruimte en de docentenruimte

)l I

t\lf

\l11 Év

o*S :::: "i. : -rjíi.ii' ...:" l' , i.,i ,:l

rn'$ nf,;à

o* ffi*,ft

s s c th

mme

k\*

/l\

, T

*\ï\

e./ nZY,

ffi

OOL- LT-}-1F1!LI

-T

treff

4'--\o6t

bestekn orrnummer dotu m Áe

ormo0

óhlen en n bunninoen o r russelsestroot 85 6211 PC moostriClrl 0trj:TjL611

r\-

W \

7 \/ \//

B'ftge<-ec+-tóffi r^eN tcr

-'fo-s!arr^cl" U(lr,rq,ga vo:ei- *C-íí

Vèttle+, sch,qol | -13-{ooo beireft besteknummer

lformootlMT

4ta+

-kohten en von bunninqen orchlTeïId bnusselsestrqot B5 6211 pC moàsm

, r_.,.It.,8= r ' -.xr$ i9

llq It- !-*fr-

llo.iiËJi ? ;r:Í.'rr-. ..fb

':g'Ë{ ..) v. 'l[D, t,-.4

f-r .:rn

'\tl:

. ,\

íi;}/ *

1 2 3 4 5 6 7 I 9 O i1 A

entree,

lochtporlod

fnl.zgo'g speelruimte

ruimle furrlbgroepen \!rgodeÍrdmle keuken docenlenhoek 3sl. peuterloitelten lokool groep 1 lokool grep 2 binnenbeíging buitenbergirE gymzoot

,'0

trtrtrtrtr

trr,,E,ltr rnordgevel

westgevel

oostgevel

0ntverp voor ĂŞen kiosk/r0uziektent aan het Deliplein in Katendrecht te Rotterdan in opdracht van de Raad Cem e enteli j ke Wijkaccomedaties Rotterdan.

ki o sk-mu zLektent ie 'rott

erdam

15,

I I

vot-lU- an Sltlsl

I'rgonut nnrrrlr

oo o

k贸hlen en von bunningen

orchitekten & ingenieurs 9 12

muziektent

kotendrecht

MTKT

lsel -02

II i\

./hr'.

t_.!-

\i -r.

lI I

--t

-li V

". *

-,í

-. e

.à.ii,,i:!&.?

kHi.

kóhlen-von bunniÍ!en oÍchileklen E ingeniturs bruss!lseslÍool 85 62ll Dc nooslrichl O4l-2if6?l oolweÍo muzleklenl deliolein rollerdom rcnool l:200 óalum

0l.ll.t5,/9-r?-ts-