HERKENRODE NAAR DE CISTERCI&NZER ABDIJEN IN EUROPA VAN
!"#$ ZWEDEN !"#! NOORD%ITALI& !"## BADEN%W'RTTEMBERG !"#" GALICI& !""( PARIJS EN OMGEVING !"") PORTUGAL !""* TSJECHI& !""+ LANGUEDOC !"", PICARDI& !""- PROVENCE !""$ BOURGOGNE
! Woensdag !" mei #$!%
ABDIJ van SKO Abdij van Sko Aan de oever van het M&larenmeer' op twee na het grootste meer van Zweden' ligt van de abdij van Sko alleen nog de kerk( Knut de Lange' een van de minder gekende Zweedse koningen' stelde in de !%de eeuw grond ter beschikking voor een klooster( Nonnen uit de buurt van Nydala vestigden er een abdij voor cisterci)nzerinnen( De Kerk vertoont veel gelijkenis met een dominicaner kerk aan de noordzijde van het meer( Bij de bouw werd baksteen gebruikt' een voor de streek in die tijd nieuw bouwma* teriaal( De klokkentoren is apart naast de kerk geplaatst( Na de Reformatie in het midden van de !+de eeuw werd de abdij ontmanteld( De kerk bleef lutheraanse parochiekerk( In de crypte staat de sarcofaag van Knut de Lange en die van zijn zoon Holmger' ook wel Sint*Holmger genoemd( Op zijn graf zouden wonderen gebeurd zijn' wat van Sko een bedevaartplaats maakte( Holmger is afge* beeld op een door de nonnen geborduurde doek die de sarcofaag bedekte( Die is te zien in het historische museum in Stockholm( Tussen de kerk en het !$$ meter verder gele* gen meer' staat een runensteen uit de !!de eeuw waarop , uitzonderlijk , een ruiter is afgebeeld( Op de voormalige site van de abdij is in de !-de eeuw een kasteel in een barokke stijl gebouwd voor graaf Carl Gustaf Wrangel' militair en staatsman( Het kasteel' nu staats* eigendom' is een opmerkelijk monument van de Zweedse Gouden Eeuw( Het werd nauwe* lijks bewoond( Sommige kamers zijn onver* anderd sinds Wrangels dood( Weinig gebou* wen in Europa vertonen zoveel authenticiteit(
% Woensdag &' mei %(&)
UPPSALA
Uppsala Uppsala is de vierde grootste stad van Zweden$ Als zetel van het bisdom kreeg Uppsala de grootste kathedraal van Noord* Europa+ even hoog als lang "&&, m# en de stad heeft sinds &-.. een universiteit$ Het oude universiteitsgebouw+ het Gustavianum+ is nu vooral een museum met onder zijn koepel een anatomisch theater$ Op de koepel staat een bolvormige zonnewijzer$ De schaduw van de bol op de bol zelf geeft het uur aan$ Anders Carl Celsius zette aan deze universiteit de temperatuurschaal op punt en Carl Nilsson Linnaeus "Carl von Linn/#+ was er de grond* legger van de botanische naamgeving+ die hij in &.') publiceerde$ Astrofysicus Pieter Gruyters uit Hasselt is er nu doctorandus$ Gamla Uppsala "gamla0oud#+ enkele km van het huidige Uppsala+ was de hoofdplaats van een dynastie uit het volk van de Svear$ Er was een grote begraafplaats en een centrale tempel+ inwendig bekleed met goud+ waar de godenbeelden van Odin+ Thor en Freyr werden vereerd$ In &(1. werd de heidense tempel vernield en vervangen door een chris* telijke kerk$ Vlak bij die kerk liggen monu* mentale grafheuvels+ de resten van een necro* pool met duizenden grafheuvels+ koningsgra* ven uit de 'de en 2de eeuw na Chr$ Grafheuvels zie je meermaals langs de reis* weg$ Zij beschermen graven van Vikingen of Noormannen+ Scandinavische stammen die over heel Europa uitzwermden$ In de lage landen waren dat tussen de jaren 1(( en &((( vooral Deense Vikingen$ De Deense koning Harald Bl!tand "Blauwtand# nam van bij ons het model van de ronde vestingtorens over en ook het christendom$ De runeninitialen van zijn naam gebruiken we vandaag weer$
! Donderdag "# mei $%"!
ABDIJ van VARNHEM Abdij van Varnhem De abdij van Varnhem werd omstreeks ""&% opgericht door cisterci'nzer monniken van de abdij van Alvastra in een landbouw( en bosgebied dat zij ontvingen van Sigrid) een rijke dame* Alleen de kerk bestaat nog* Van de abdijgebouwen zijn enkele resten en funde( ringen te zien* De bouw van de kerk startte in romaanse stijl maar gedeeltelijk vernield door een hevige brand in "$!+ werd de kerk afge( werkt in gotische stijl en ingewijd in "$#%* Zij geldt als de oudst bekende stenen kerk in Zweden* Graaf Birger ,"$"%("$##-) de stichter van de stad Stockholm heeft zijn graftombe in de kerk waar hij begraven is met zijn vrouw en zoon* Zijn beeltenis is uitgehouwen in een console* Zoals alle abdijen werd die van Varnhem ontbonden tijdens de Reformatie in de "#de eeuw* Gabriel de la Garderie) een invloedrijke edel( man afkomstig uit de Languedoc) die een rol speelde in verschillende Europese staten ontving in de ".de eeuw de abdij van de Zweedse koningin Kristina* Verbouwingen in barokke stijl zoals de preekstoel en de orgel( tribune dateren uit die tijd* Zij pasten in de aanpassing van de kerk aan de lutheraanse eredienst* De la Garderie schonk de kerk aan de parochie* Tijdens de renovatie van de kerk in het begin van de vorige eeuw kreeg zij iets terug van haar middeleeuwse karakter* De dodenpoort waarlangs overleden monniken naar het kerkhof gedragen werden is nog aanwezig* Vandaag is de kerk nog steeds parochiekerk*
! Donderdag "# mei $%"&
ABDIJ van GUDHEM Abdij van Gudhem Gudheim wat 'huis van de goden( betekent) was al v**r het christendom een gebeds+ plaats, Volgens de legende stonden er honderd beelden van de dondergod Thor, De abdij) gesticht in ""-$ op een koninklijk domein) eerst als benedictijnenabdij) werd nadien een cisterci.nzerinnenabdij, Het is de derde oudste abdij van Zweden, In de "&de eeuw was zij een prestigieuze abdij die gastvrijheid verleende aan pelgrims op weg naar Nidaros in Noorwegen, De Zweedse koningin+weduwe Catharina van Ymseborg schonk in het midden van de "&de eeuw haar goederen aan de abdij en trad er in, Een kopie van haar praalgraf vind je tussen de ru/nes, Het origineel bevindt zich in Stockholm, Tijdens de Reformatie in "-$0) werd de abdij in beslag genomen en toegekend aan ridder Nils Olofsson, De nonnen kregen een toelage en mochten in de gebouwen blijven leven, In "-$1 brandde de abdij echter af, De laatste abdis vroeg de koning om ze te herbouwen maar kreeg daarvoor geen toestemming, De nonnen werden onderge+ bracht bij boeren in de buurt en de ru/nes werden als het ware een steengroeve, In de late "0de eeuw stonden de muren van het klooster er nog, Opgravingen hadden plaats van "1$2 tot "1#1, De kerk kende veel verbouwingen sinds ""%%, In het portaal zijn er fragmenten van een runensteen, De makers van de Zweedse film en TV+serie 'Arn) de tempelridder( vonden in Gudhem de inspiratie voor het klooster waar) Cecilia) een van de hoofdfiguren werd opgesloten,
! Donderdag "# mei $%"&
'
ABDIJ van NYDALA Abdij van Nydala In ""(& kwam een groep monniken van de abdij van Clairvaux aan bij het Rusken meer' Gislo de bisschop van Link)ping had hen daar een stuk land geschonken' Herinne* rend aan hun moederklooster Clairvaux +Clara Vallis , het heldere dal- noemden zij hun nieuwe nederzetting Nova Vallis +het nieuwe dal-. in het Zweeds Nydala' Al vlug kregen zij nog schenkingen van de koning en van edellieden en een aantal boerderijen van de bisschop' Ook verwierven zij visrech* ten op het meer' Onmiddellijk startten zij de bouw van hun abdij in steen' Het hele klooster werd voltooid in de "(de eeuw' Twintig jaar na hun aankomst gingen enkele monniken al een volgende abdij oprichten. de abdij Roma op het eiland Gotland' Slechts enkele jaren v//r de Reformatie en de ontbinding van het monnikendom in Zweden. verblijft Kristian II van Denemar* ken in de abdij na het 0bloedbad van Stock* holm1 op de terugweg naar zijn land' Hij neemt de abt en enkele monniken gevangen en laat hen verdrinken in het meer' Na de Reformatie veranderden de abdijgoe* deren meermaals van eigenaar' De kerk werd in "#22 ingehuldigd als parochiekerk' In "34% bouwde de toenmalige eigenaar een landgoed op de site. "!% meter ten zuiden van de kerk' Van "4(# tot "4#4 was daar een school' Sinds enkele jaren vertoeven er enkele cisterci5nzers die elke dag de eredienst verzorgen in de poortkapel naast de kerk ' De cirkel is weer rond' Men heeft er ook een kruidenkenniscen* trum voor middeleeuwse planten waarvoor een kleine kruidentuin is aangelegd tussen de poortkapel en de kerk'
! Vrijdag "# mei $%"&
'
ABDIJ van ALVASTRA Abdij van Alvastra Gelijktijdig met de monniken( die de abdij van Nydala oprichtten( kwamen in "")& anderen( ook uit Clairvaux( aan in Alvastra aan de oever van het Vattermeer en bouw* den er de oudste cisterci+nzerabdij in Zweden' De kerk werd in "",- ingewijd' Naar het voorbeeld van deze abdij werden nog drie dochterabdijen gebouwd: Varnhem in ""-%( Julita enkele decennia later en Gudsberga in ")##' Tijdens de Reformatie werd de abdij opgeheven' Het grondbezit kwam toe aan de koning en de bouwmaterialen werden hergebruikt o'a' voor de bouw van het slot van Vadstena' In de ",de eeuw bleef alleen de ru.ne van de kerk over' De ru.nen werden meermaals gerestaureerd en geconserveerd' De abdij had de eerste bibliotheek van Zweden' Die bestond uit //n enkele boekenplank met boeken( bijbels en schen* kingsakten' De Heilige Birgitta( een vooruitstrevende mystica( later patrones van Zweden en co* patrones van Europa( had nauwe banden met de abdij' Haar man werd begraven in een kapel van de kerk en ze woonde geruime tijd in de abdij voordat ze naar Rome reisde' Zij zou voor de regel van de orde van Birgittijnen( die zij stichtte( ge.nspireerd zijn door de regel die de cister* ci+nzers volgen( de regel van Benedictus( op punt gezet door Bernardus' De inspirerende ru.nes van de abdij van Alvastra( verspreid over een halve hectare( zijn het vertrekpunt van een pelgrimsweg die negen kloosters in 0sterg1tland verbindt langs oeroude wegen en paden' Onze tocht gaat dezelfde richting uit( zij het langs nieuwe wegen' Onze opdracht is dezelfde als die de pelgrims te voet meekrij* gen: in een haastige en overdadige wereld een andere levensstijl ontdekken( langs een weg die de huidige tijd confronteert met die van de middeleeuwen en waarlangs we onszelf en elkaar met meer diepgang ontmoeten'
! Vrijdag "! mei #$"%
&
ABDIJ van VRETA Abdij van Vreta Van de abdij van Vreta zijn er naast de volledig intacte middeleeuwse kloosterkerk en een graanschuur' geen gebouwen meer bewaard& De kerk' in onmiskenbare "#de( eeuwse cisterci)nzer architectuur' is nu parochiekerk& De abdij werd opgericht in ""$$ door koning Inge I de Oudere en zijn vrouw Helena' op advies van de paus& De abdij was het eerste klooster in Zweden& Inge Gerd' een zuster van Karel VII was de eerste abdis' en was dit gedurende *$ jaar& Aanvankelijk voor nonnen van de benedic( tijner orde' werd ze vanaf ""+# een cister( ci)nzerinnenabdij& De pauselijke legaat bezocht het klooster in het midden van de "%de eeuw en liet de nonnen toe aflaten te verhandelen& De abdij ligt aan de basis van de oprichting van drie andere abdijen: Askeby' Riseberga en Solberga& In ",%% betaalde koning Gustav Vasa voor een omschakeling van de kerk naar de protestantse eredienst' wat leidde tot de langzame teloorgang van het klooster& De laatste abdis stierf in ",%- en de laatste nonnen vertrokken in ",+#& De kloosterru.nes' opgegraven van "/"+ tot "/#+' zijn van #$$" tot #$$! gerestaureerd& Zij vormen een prachtige 0ru.netuin1& Een waterleiding van hout tijdens de opgra( vingen gevonden' is tentoongesteld in het kleine museum boven de sacristie' te berei( ken langs de nachttrap waarlangs de nonnen vroeger van het koor naar de slaap( zaal gingen& De cellen in deze abdij waren iets groter dan in andere kloosters& De nonnen hadden de toestemming om voor de nacht van kleren te veranderen en om daartoe ruimte te bieden moesten de cellen groter zijn& Een gebouwtje' ouder dan de abdij' diende voor het toedienen van het doopsel& Deze doopkapel is de enige in zijn soort in Scan( dinavi)& De resten ervan zijn onder een glazen constructie te zien& In de kerkmuur is er een 0hagioscoop1 een kleine opening waardoor men het altaar kan zien en de eredienst van buiten de kerk kan volgen& De 0dodenpoort1 waarlangs overleden nonnen naar buiten werden gedragen bevindt zich links van het hoogkoor& Een middeleeuwse madonna' een middel( eeuwse doopvont' graftombes' de preek( stoel en het orgel zijn bijzondere beziens( waardigheden&
! Vrijdag "# mei $%"&
'
ABDIJ van ASKEBY Abdij van Askeby De abdij van Askeby was actief vanaf de tweede helft van de "$de eeuw tot in "($)' Alleen de abdijkerk* nu parochiekerk* is overgebleven' Op het grasveld naast de kerk zijn nog resten van funderingsmuren' De abdij was een dochterabdij van die van Vreta* honderd jaar eerder gesticht' Een aflaatbrief van "+!$ vermeldt dat er negen, tien nonnen verbleven' In Vreta waren er dertig' De abdij* waarschijnlijk gesticht als benedic, tijnerabdij werd nadien een cisterci-nzerin, nenabdij' In een inscriptie van "+++ wordt Bernardus aanroepen* een verwijzing naar Bernardus van Clairvaux en dus naar de cisterci-nzer orde' De abdij was welvarend en invloedrijk' De abdis bezat het recht om de pastoor van de Sint,Olafskerk in Norrk.ping te benoemen* wat de paus in "+/$ nog eens bevestigde' In de loop van haar geschiedenis werd de abdij driemaal verwoest door brand en telkens heropgebouwd' Bij de Reformatie in "($) werd de abdij opgeheven' In een zaaltje naast de kerk kan je een video zien* gebaseerd op de nieuwste animatie, technieken die de abdij laten zien omstreeks "+++' In het interieur van de kerk zijn merkwaar, dige middeleeuwse sculpturen bewaard onder meer achter het altaar een pi-ta* centraal opgehangen een Christus aan het kruis en allerlei beelden in verschillende nissen'
! Zaterdag en zondag "# en "! mei $%"&
Stadhuis
Vasa
STOCKHOLM
Stockholm Stockholm ligt op veertien met bruggen verbonden eilanden midden in een archipel van $'(%%% eilanden( De stad wordt het eerst in geschriften genoemd in "$)$* dat is na de stichtingsdatum van de abdijen die wij bezoeken( De resten van Stockholms vroegste geschie+ denis als stad zijn te vinden op Stadshol+ men* het grootste eiland van Gamla Stan ,Oude Stad-( Vrijwel het hele eiland is cultu+ reel erfgoed( Stockholm heeft zo.n honderd musea( die vari/ren van de kostbaarheden van het Koninklijk Paleis tot de modernste kunst in het Moderna Museet en het spectaculaire Vasa+oorlogsschip in het Vasa Museet( In het Historiska Museet worden alle kostbare gouden kunstschatten tentoonge+ steld in de Guldrummet ,Goudkamer-* een ondergrondse kluis waarvan de hoofdcollec+ tie bestaat uit )% kilo goud en $)% kilo zilver van de bronstijd tot de middeleeuwen( Het Vasamuseum is helemaal gewijd aan de Vasa( Dit oorlogsschip verging in "0$# na een eerste vaart van slechts "(&%% m( Pas in "!)0 leidden aanhoudende speurtochten tot de ontdekking van het schip( De metro van Stockholm is bij Zweden beter bekend onder de naam Tunnelbana of T+Bana( Veel metrostations zijn uitbundig voorzien van kunst en daarom wordt de Stockholmse metro wel eens 1s werelds langste kunstgalerie genoemd( De wanden zijn gebleven zoals ze er na het uitgraven van de ondergrondse gangen uitzagen* als de wanden van een grot(
Bibliotheek
Metro
Gamla Stan ,oude stad-
!" Deelnemers Dominique Dutreil Les amis de Fontfroide dom#dutreil@wanadoo#fr
Marlene Kempeneers Hasselt marlene@drcoenegrachts#be
Ren% en Marie$Paule Christiaens$Claesen Hasselt rene#christiaens@pandora#be
Silvy Laus Les Amis de Fontfroide renaudlaus@gmail#com
Kathleen Pauwelyn Hasselt kathpauwelyn@yahoo#com
Louis en Petra Hoeben$Franssen Hasselt franssenpetra@yahoo#com
Jo Leenders Geel jo#leenders@telenet#be
Jenny Reynders Diest jenny#reynders@skynet#be
Jean$Louis en Irene de Lagausie$Bien Montesquieu$des$Alb&res en Hasselt irene#bien@telenet#be
Willy Leenders Hasselt willy#leenders@pandora#be
Luc Smeets Hasselt lucsmeets@telenet#be
Luc en Marie$Th%r&se Le'n$Thysen Hasselt leenthysen@skynet#be
Anne$Marie Martens Hasselt am#martens@telenet#be
Annie Thijs Genk annie_thijs@skynet#be
Philippe en Marie$Th%r&se P(let$Lambert Hasselt phpolet@skynet#be
Juliette Nijs Hasselt juliette#nijs!@telenet#be
Denise Vanderlinden Diest cresens#vanderlinden@gmail#com
Theo en Betty Vandercapellen$Neven Hasselt bettyneven@hotmail#com
Lieve Pollet Hasselt lpollet@raadlimburg#be
Wim Van Lishout Hasselt wim@herkenrode#be
Luc en Ki Van Impe$Martens Leuven lf#vanimpe@telenet#be
Mia Pollet Rotselaar miapollet@hotmail#com
Lily Vanstapel Hasselt lilyvanstapel@hotmail#com
Pierre en Josette Verheyden$Damen Hasselt p#verheyden@online#be Harry en Marleen Verloove$Martens Hasselt harry#verloove@skynet#be
Colofon fotomontage en tekst:
Willy Leenders
bronnen: Wikipedia het internet
een bijdrage en foto)s van Luc Van Impe over Uppsala en de documentatie van
Irene Bien
reisorganisator Herkenrode vzw co*rdinator voor Herkenrode bij het Europese Charter van Cisterci'nzer Abdijen en Sites
HERKENRODE
LID VAN HET EUROPESE CHARTER VAN CISTERCI+NZER ABDIJEN EN SITES
!! Geografische situering