Ingenieurswerk mensenwerk Jaarverslag 2014
Rotterdam Nederland
Bakoe Azerbeidzjan
Ingenieurswerk mensenwerk Jaarverslag 2014
VERSLAG VAN DE DIRECTIE Witteveen+Bos N.V. heeft in 2014 wereldwijd met uitdagende projecten bijgedragen aan grote hedendaagse opgaven rond leefbaarheid, gezondheid, veiligheid en bereikbaarheid. De organisatie is gegroeid naar 977 medewerkers, de omzet naar 119 miljoen euro en het nettoresultaat van 15,3 miljoen euro is gezond. De directie, bestaande uit algemeen directeur Karin Sluis en directeur Henk Nieboer, kijkt terug op een succesvol jaar. De wereldeconomie en de Nederlandse economie herstellen licht. De meeste markten waarin Witteveen+Bos opereert lijken in Nederland stabiel, terwijl internationaal groeikansen zijn. Karin: ‘Naar verwachting groeit de wereldbevolking naar negen à tien miljard mensen in 2050, waarbij de groei met name in Azië en Afrika plaatsvindt. De vraag naar water en voedsel neemt toe en sterke verstedelijking leidt tot andere opgaven op het gebied van leefbaarheid en bereikbaarheid. Tel bij deze ontwikkelingen de effecten van wereldwijde trends als klimaatverandering en snelle technologische ontwikkelingen op en de groeimarkten voor ingenieursbureaus tekenen zich af.’ Witteveen+Bos werkt toegewijd aan het leveren van betrouwbare oplossingen voor deze technische en sociale opgaven van onze stakeholders, waaronder klanten, medewerkers, leveranciers, burgers en milieu- en maatschappelijke organisaties. Henk: ‘Wij willen ons daarbij opstellen als ‘verantwoordelijke burger’, die betrouwbaar en betrokken is en haar deskundigheid benut om bij te dragen aan het oplossen van de problemen van nu en later. Zo hebben wij in antwoord op de toenemende vraag naar energie in 2014 extra aandacht geschonken aan onze expertise op het gebied van hernieuwbare energie.’ ‘Om in te spelen op de wereldwijde ontwikkelingen, zijn we 2014 gestart met een aanpassing van onze organisatie. We hebben vier sectoren gevormd waarin mensen op basis van hun inhoudelijke expertise zijn samengebracht. Op deze manier kunnen we altijd het beste team inzetten voor onze projecten’, aldus Henk. ‘Tevens openden we in 2014 nieuwe kantoren in Singapore en Dubai. We zijn trots op de ingezette ontwikkelingen. Echter, Nederland is en blijft voor ons het thuisland waar we 4
graag in grote en kleinere projecten werken en steeds weer nieuwe kennis en ervaring opdoen’. Ook in 2014 heeft Witteveen+Bos uitdagende projecten verworven, zoals Ruimte voor de Rivier IJsseldelta, renovatie van het stadion van Go Ahead Eagles in Deventer, het tracébesluit voor de verbreding en verdieping van de A9 bij Amstelveen en het ontwerp van een afvalwaterzuivering bij Azomures in Roemenië. Karin benadrukt de samenwerking met andere partijen. ‘Bij elke offerte vragen we ons af met wie we het project het beste kunnen aanpakken. Het oplossen van ingewikkelde vraagstukken vraagt dat we topkennis bij elkaar brengen, altijd op zoek gaan naar een topteam.’ ‘Door integraal, waarde- en functiegericht te ontwerpen kunnen wij met onze projecten maximaal bijdragen aan duurzame ontwikkeling. Het inbedden van duurzame ontwerpprincipes en daadwerkelijk integraal ontwerpen blijft in onze projecten een belangrijke prioriteit’, volgens Henk. ‘Daarnaast gaan we door met het ontwikkelen en toepassen van verschillende duurzaamheidsinstrumenten, zoals Duurzaam GWW en CO2-vriendelijk ontwerpen en blijven we de tien principes van United Nations Global Compact omtrent mensenrechten, arbeidsomstandigheden, milieu en anticorruptie onderschrijven.’ De projecten waaraan Witteveen+Bos werkt worden steeds groter, waardoor het risicoprofiel verandert. Karin: ‘Om zowel de klanttevredenheid als het werkplezier en het financiële resultaat op niveau te houden, besteedden we in 2014 extra aandacht aan projecten met grotere risico’s, onder meer door het organiseren van een masterclass Contractmanagement. Samen met opdrachtgevers en externe partijen hebben vier projectteams van grote projecten onderzocht wat zij kunnen verbeteren.’ ‘Om het werken in projecten beter te faciliteren, ontwikkelden we in 2014 een nieuw kantoorconcept: PLUSwerken. Afhankelijk van het soort werk kunnen medewerkers ervoor kiezen om samen in een projectruimte of juist afgezonderd te werken. Ook al maken nieuwe ICT-faciliteiten veel mogelijk, we vinden het belangrijk dat mensen elkaar opzoeken omdat juist in toevallige
ontmoetingen nieuwe ideeën ontstaan. Mooi om te zien dat veel projectteams, inclusief opdrachtgever en samenwerkingspartners, graag gebruik maken van ons nieuwe kantoor in Amsterdam’, aldus Henk. ‘Ook buiten projecten dragen wij bij aan duurzame ontwikkeling’, vervolgt Karin. ‘Via gastlessen op opleidingen en scholen, en activiteiten zoals het Weekend van de Wetenschap brengen we jonge mensen met techniek in aanraking. Relaties met opdrachtgevers en samenwerkingspartners versterken we door ontmoetingen in een setting met kunst en cultuur. Daarom organiseren we een festivalterras tijdens Deventer op Stelten en reiken we jaarlijks de Witteveen+Bos-prijs voor Kunst+Techniek uit.’ Kortom, zowel in als buiten projecten wil Witteveen+Bos maatschappelijk verantwoord ondernemen. Onderdeel daarvan is het transparant zijn over andere bedrijfsprestaties dan de financiële. ‘In 2014 hebben we nietfinanciële kritische prestatie-indicatoren benoemd waarmee wij onder meer de duurzaamheid in onze projecten monitoren. Dit is een belangrijke volgende stap. We streven naar een geïntegreerde rapportage, waarin financiële en niet-financiële indicatoren naast elkaar zijn opgenomen’, vertelt Henk. Over 2014 rapporteren we nog in een separaat financieel en maatschappelijk jaarverslag. Dit financiële jaarverslag geeft meer details over de financiële prestaties, terwijl het maatschappelijk jaarverslag een overzicht geeft van de niet-financiële doelen en prestaties over 2014. Karin sluit af: ‘In onze jaarverslagen delen we ons werk en de resultaten van 2014 graag met u. Van vier etalageprojecten vertellen de mensen achter het project enthousiast over hun bijdrage. Want ingenieurswerk is mensenwerk. Ook de komende jaren is er veel ingenieurswerk te doen in de wereld. We hebben dan ook de ambitie verder te groeien om zo onze bijdrage te vergroten.’ Deventer, 12 maart 2015 Directie Witteveen+Bos N.V. Karin Sluis Henk Nieboer
5
INHOUD 8 Missie, visie en strategie 11 FinanciĂŤle kengetallen 2014 12 Personele kengetallen 2014 14 Interview met RenĂŠe van Dorst en Steven Delfgaauw 17 Samengevatte jaarcijfers 2014 18 Toelichting jaarcijfers 2014 20 Interview met Sawarendro en Leon Valkenburg 24 Leefbaarheid 26 Veiligheid 28 Gezondheid 30 Bereikbaarheid 32 Interview met Richard Sedafor en Jochem Schut 34 Projecten 2014 42 Interview met Niels Monster en Inge Blom
24
14 20 30 38
6
28 39
32 45 40 41
7
MISSIE, VISIE EN STRATEGIE Wereldwijde overstromingsrisico’s, dichtslibbende steden, energiebronnen die opraken. Voorbeelden van opgaven waarvoor we staan in deze tijd. Als ingenieursbureau kunnen en willen wij met onze expertise een belangrijke bijdrage leveren aan het oplossen van uitdagingen op het gebied van leefbaarheid, veiligheid, gezondheid en bereikbaarheid van onze maatschappij. Onze missie luidt letterlijk: ‘Witteveen+Bos levert adviezen en ontwerpen op het gebied van water, infrastructuur, milieu en bouw. Wij zetten onze topexpertise in om complexe vraagstukken op te lossen en zijn een betrokken partner voor onze opdrachtgevers. Wij hechten aan onze onafhankelijkheid en de bedrijfscultuur waarin elke medewerker het beste uit zichzelf haalt, de talenten ten volle benut en maximale klantwaarde biedt.’ Zowel publieke als private partijen schakelen ons in bij de opgaven waarvoor zij staan. Door te werken vanuit verschillende kantoren wereldwijd zijn wij in staat onze kennis en expertise aan zoveel mogelijk opdrachtgevers beschikbaar te stellen en onszelf verder te ontwikkelen. Visie Witteveen+Bos wil een advies- en ingenieursbureau van topklasse zijn. Dit betekent voor ons dat wij zelf heel goed zijn in ons vak en ons blijven ontwikkelen, dat wij samenwerken met goede partners en dat wij werken in een cultuur van ondernemerschap en vertrouwen. Goed zijn in wat we doen begint bij liefde voor de inhoud: werken aan interessante projecten waarbij we waardevolle oplossingen creëren. Het ontwikkelen van kennis en talenten is essentieel om te excelleren, evenals het ontplooien van vaardigheden als professioneel projectmanagement. In de samenwerking met andere partijen brengen we topkennis van binnen en buiten de organisatie bijeen door voor al onze projecten op zoek te gaan naar het beste team, omdat dit ons advies versterkt. We geloven dat iedere Witteveen+Bos’er moet kunnen doen waar hij of zij goed in is. Daarom bieden we ruimte en vertrouwen en leggen we verantwoordelijkheden laag in de organisatie. Emergente strategie Activiteiten ontstaan bij ons in alle lagen van de organisatie doordat iedere Witteveen+Bos’er vanuit zijn eigen expertise naar de buitenwereld kijkt en kansen ziet voor nieuwe producten en oplossingen. Kleine organisatie-eenheden, onze product-marktcombinaties (PMC’s), zijn verantwoordelijk voor (nieuwe) opdrachten en ondernemerschap. We bewaken onze langetermijnkoers en bewegen tegelijkertijd mee met de dynamiek van de markt. De Strategische Adviesraad, die in 8
2014 bestond uit ir.drs. Stépan Breedveld, ceo van Ordina en prof.dr. Pursey Heugens, hoogleraar Organisatiekunde aan de Rotterdam School of Management, adviseert ons hierbij. Organisatiestructuur Binnen onze vier sectoren Gebouwde omgeving, Delta’s, kusten en rivieren, Energie, water en milieu en Infrastructuur en mobiliteit zijn 32 PMC’s geclusterd, zodat medewerkers vanuit verschillende landen en met verschillende disciplines kunnen samenwerken. Vanuit zes steden in Nederland en tien kantoren in acht landen verspreid over de wereld werken onze bijna 1.000 collega’s dichtbij onze opdrachtgevers, projecten, samenwerkingspartners en de arbeidsmarkt. Op deze manier brengen wij kennis en ervaring wereldwijd samen voor de inzet in projecten. Kennis en innovatie Kennis staat bij ons centraal. Dat begon met de heren Witteveen en Bos en geldt nu nog: door de jaren heen werken Witteveen+Bos’ers in deeltijd als hoogleraar of doceren zij aan postacademisch en hoger onderwijs. Wij hebben goede contacten met onderwijsinstellingen en organiseren onder andere jaarlijks business courses voor studenten. Diverse in- en externe bijeenkomsten, zoals labsessies en symposia, stimuleren kennisontwikkeling en innovaties in projecten. Witteveen+Bos’ers schrijven regelmatig vakpublicaties of zijn (gast)spreker. Duurzame samenwerking Opdrachten waaraan wij werken worden steeds groter en complexer. In (grote) multidisciplinaire projectteams werken collega’s met verschillende achtergronden integraal samen. Die samenwerking zoekt Witteveen+Bos niet alleen intern, maar ook met externe partijen. Dat gebeurt op projectbasis en in structurele samenwerkingsverbanden met collegabureaus en complementaire organisaties. Voorbeelden daarvan zijn Tunnel Engineering Consultants V.O.F. met Royal HaskoningDHV, voor projecten op het gebied van tunnels en ondergrondse infrastructuur en Railinfra Solutions V.O.F. met Royal HaskoningDHV en Deutsche Bahn International, voor projecten op het gebied van railinfrastructuur. Via het Strategic European Expertise Network (SEEN) werken we samen met het Deense NIRAS, Franse Artelia en Zweedse Tyréns. Voorbeelden van netwerkverbanden op het gebied van duurzaamheid waarin wij actief zijn: Ecoshape, een consortium van bedrijven, overheden en onderzoeksinstellingen die samenwerken aan duurzame oplossingen in de waterbouw en Duurzaam GWW, een samenwerkingsverband van marktpartijen, overheidsopdrachtgevers en kennisinstituten gericht op het duurzamer maken van de spoor-, grond-, weg- en waterbouw.
Talentontwikkeling en groei Voor haar huidige en toekomstige medewerkers wil Witteveen+Bos een platform zijn waarop een ieder zijn dromen en ambities kan waarmaken. Door talenten maximaal te benutten, kunnen wij onze bijdrage aan wereldthema’s vergroten. Ons personeelsmanagement sluit hierop aan met ruime uitdagingen in projecten en opleidingsmogelijkheden. Persoonlijke ontwikkeling is gericht op vakbekwaamheid, ondernemerschap en teamwork. Starters worden binnen de organisatie verder opgeleid en het management komt veelal uit eigen kweek. Over een langere periode streeft Witteveen+Bos naar voornamelijk autonome personele groei. Op deze manier hebben wij door de jaren heen onze identiteit en autonomie weten te versterken en voelen onze medewerkers zich betrokken bij de organisatie. Marktconforme arbeidsvoorwaarden ondersteunen de werving en binding van medewerkers. Speciale aandacht gaat uit naar ons streven om meer vrouwen in topposities te benoemen. De Ondernemingsraad is actief betrokken bij diverse regelingen gericht op de duurzame inzetbaarheid van medewerkers. Ons eigen bureau Als bureau hebben wij een bijzondere eigendomsstructuur. Met behulp van een participatiesysteem zijn de aandelen sinds 1992 volledig in handen van eigen medewerkers. Het systeem is vitaal en vormt een belangrijke stimulans voor betrokkenheid en ondernemerschap. Van de 977 medewerkers hebben 594 mensen aandelen in Witteveen+Bos N.V. Meer over ons participatiesysteem is te lezen in het maatschappelijk jaarverslag op pagina 28. Wij streven naar een gezonde financiÍle basis met een stabiele winst om de continuïteit van ons bureau te waarborgen. De winst wordt jaarlijks volledig uitgekeerd via een winstuitkering voor alle medewerkers en dividend voor de aandeelhouders. Deze wijze van winstdeling onderstreept een diepe overtuiging: met elkaar maken wij het succes van Witteveen+Bos mogelijk, dus mag iedereen meedelen in dat succes.
9
Doha Qatar
10
FINANCIËLE KENGETALLEN Omzet (in duizenden euro’s) 119.069
110.958
104.543
98.099
2010
2011
99.386
2012
2013
2014
Bedrijfsresultaat voor rente en belastingen (in duizenden euro’s) 2014 2013 2012 2011 2010
19.243
12.456
15.722
20.291
17.591
Nettoresultaat (in duizenden euro’s) 2014 2013 2012 2011 2010
14.160
9.830
10.393
15.274
12.062
Netto winstmarge (in %) 2014 2013 2012 2011 2010
12,8 % 9,9 %
10,6 %
12,8 %
12,8 %
11
PERSONELE KENGETALLEN Aantal medewerkers (per 31 december) 977 967
945 935 924
2010
2011
2012
2013
2014
Gemiddeld aantal medewerkers in voltijdseenheden en man/vrouw verdeling 2014 2013 2012 2011 2010
71 % man
899*
74 % man
875
75 % man
860
75 % man
856
74 % man
869
29 % vrouw
26 % vrouw
25 % vrouw
25 % vrouw
26 % vrouw
* 2014: man/vrouw verdeling wereldwijd. 2010-2013: Nederland
Leeftijdverdeling medewerkers 2014 2 % is ouder dan 60 jaar 22 % is tussen de 45 en 59 jaar
Gemiddelde leeftijd
50 % is tussen de 30 en 44 jaar
37,4 jaar
Ziekteverzuim (Nederland) 2014 2013 2012 2011 2010
12
26 % is jonger 30 jaar
2,7 %
2,6 %
3,3 %
2,9 %
2,5 %
+ Eerste afzinktunnel Midden-Oosten
Meer mensen in de stad betekent meer vraag naar woningen, busi-
nesscentra, infrastructuur. Om Doha ook in de toekomst bereikbaar
te houden, ontwierp architect Santiago Calatrava het iconische Sharq Crossing, een unieke brug-tunnelverbinding bestaande uit drie bruggen en vijf tunnels waarvan twee afgezonken tunnels. TEC maakt de ontwerpen van de tunnels technisch haalbaar.
13
INTERVIEW
Renée van Dorst + Steven Delfgaauw Nederland De Amsterdamse Zuidas is met al haar kantoorgebouwen het financiële hart van de Nederlandse hoofdstad. Om de bereikbaarheid per openbaar vervoer en via de weg te verbeteren en verdere groei mogelijk te maken, pakken Rijkswaterstaat, ProRail en de Gemeente Amsterdam het gebied aan. Het gebied moet zich ontwikkelen tot een duurzaam gemengd stedelijk centrum voor wonen, werken en voorzieningen. 14
‘In deze eerste fase van de ontwikkelingen werken we in gemengde teams van Witteveen+Bos’ers, ARCADIScollega’s en een procesmanager van AT Osborne,’ vertelt Steven Delfgaauw. ‘We maken ondermeer een integraal referentieontwerp en een kostenraming voor het realiseren van de verbreding en ondertunneling van de A10 ter hoogte van de Zuidas. Daarnaast stellen we de vraagspecificatie op voor het design and construct contract en stellen we een milieu-
effectrapportage, een ontwerp tracébesluit en een tracébesluit op. Ik vertegenwoordig Witteveen+Bos in de combinatie richting onze opdrachtgevers en ben daarnaast trekker van een van de drie werksporen: de totstandkoming van het integraal ontwerp en de vraagspecificatie.’ Stevens collega Renée van Dorst werkt als specialist geotechniek aan Zuidasdok en is daarnaast Stevens assistent voor het overkoepelende gedeelte. ‘Het is voor mij erg leerzaam, zo’n groot pro-
ject op een complexe locatie. We pakken alles aan, van de wachtrijen voor roltrappen op het station door stationsuitbreiding, tot de files op de A10 door deze ondergronds te brengen en extra rijbanen toe te voegen. Als we klaar zijn, zullen reizigers echt merken dat ze minder lang in de rij hoeven staan op de stations en dat files zullen afnemen.’ Steven heeft veel ervaring met tunnels en was ook betrokken bij Spoorzone Delft. ‘Werken aan Zuidasdok is heel anders. Er is in dit gebied
Steven: ‘Tastbare verbeteringen vergroten de bereikbaarheid van de Zuidas’ meer aandacht voor de bouwfase en bouwhinder. Het is een druk tracé, waarbij we in elke fase maatwerk leveren: het werk netjes afschermen van de reizigers, zo min mogelijk overlast veroorzaken, alles bereikbaar houden.’ Renée vult aan: ‘De tunnel aan de noordzijde is gepland op korte afstand van de bebouwing. Uit onderzoek bleek dat de aanleg van de tunnel mogelijk is. Na beschouwing van de ontwerp- en uitvoeringsrisico’s voor bijvoorbeeld fundering van de bebou-
wing door zettingen en trillingen, bleek dat we de risico’s beheersbaar achtten. Dat was een mooie opsteker in het project, zeker omdat hierdoor de tunnel in een kortere tijd gebouwd kan worden. Dat scheelt veel overlast.’ Steven legt uit wat het project oplevert voor de toekomst: ‘Dit project gaat reizigers en bewoners gelukkiger maken. Het levert tastbare verbeteringen op en draagt bij aan oplossingen voor maatschappelijke problemen. Dat is voor ons als projectteam erg fijn: je werk
levert iets op voor de gebruikers. Daarnaast kunnen we er onze nichekennis in kwijt over bijvoorbeeld trillingen, bouwen in druk stedelijk gebied en ondergrondse infra. We blijven zelf ook leren in alle fases van het project, van de samenwerking met elkaar en van de uitdagingen die we onderweg tegenkomen.’ Renée: ‘Door nu te investeren in de ontwikkeling van het gebied, blijft de Zuidas in de toekomst goed bereikbaar. We besteden in dit project veel aandacht aan het op elkaar laten
aansluiten van verschillende functionaliteiten. Door de A10 deels ondergronds te brengen, kunnen we de openbare ruimte opnieuw inrichten en bijvoorbeeld nieuw groen aanleggen. Daardoor blijft de Zuidas een bereikbaar financieel centrum, waar ruimte is voor ontwikkeling en waar het fijn is om te verblijven.’
15
Deventer Nederland
16
SAMENGEVATTE JAARCIJFERS 2014 Geconsolideerde balans (voor winstbestemming)
31 december 2014
31 december 2013
ACTIVA immateriële vaste activa
materiële vaste activa
financiële vaste activa
829
+
14.800
2.360
Vaste activa onderhanden projecten
1.063
14.735
2.651
17.989 18.449
9.266
8.754
vorderingen 28.047 23.956 liquide middelen
+
11.748 10.373
Vlottende activa +
49.061 43.083
67.050 61.532
PASSIVA Groepsvermogen 31.828 30.819 Voorzieningen 4.601 4.423 langlopende schulden kortlopende schulden
+
6.219
6.594
24.402 19.696
+ Totaal schulden
30.621 26.290
67.050 61.532
Geconsolideerde winst- en verliesrekening OMZET
omzet inclusief mutatie van onderhanden werk Kosten
2014
2013
119.069 110.958
kosten van uitbesteed werk
26.164
18.882
sociale lasten en pensioenpremies
11.036 10.293
salarissen 44.078 43.310 afschrijvingen op (im)materiële vaste activa overige bedrijfskosten
+
1.702
1.715
15.901 17.564
98.881 91.764 -
BEDRIJFSRESULTAAT 20.188 19.194 rentelasten (per saldo)
-
207
Resultaat vóór belastingen resultaat andere deelnemingen
+
(inclusief andere deelnemingen)
19.981 18.895
103
Resultaat vóór belastingen
299
49
20.084 18.944
belastingen 4.810
4.784
NETTORESULTAAT 15.274 14.160 bedragen in duizenden euro’s
17
TOELICHTING JAARCIJFERS 2014 Criteria samenvatten jaarrekening In dit jaarverslag zijn de balans en de winst- en verliesrekening van Witteveen+Bos N.V. opgenomen, alsmede de algemene grondslagen voor het opstellen van de geconsolideerde cijfers. Voor een volledig inzicht in het vermogen en resultaat van Witteveen+Bos N.V. verwijzen wij naar het geconsolideerde jaarbericht 2014 dat gedeponeerd is bij het Handelsregister van de Kamer van Koophandel te Enschede. Opstelling geconsolideerde jaarcijfers De jaarrekening wordt opgesteld op basis van Titel 9 Boek 2 BW. De opstelling geschiedt op basis van historische kosten, met uitzondering van de bedrijfsgebouwen en terreinen, die tegen actuele waarde (vervangingswaarde of lagere bedrijfswaarde) worden gewaardeerd. Consolidatie Dochtermaatschappijen worden, voor zover sprake is van feitelijk beleidsbepalende invloed, in de geconsolideerde jaarrekening opgenomen. Daarnaast worden joint ventures proportioneel geconsolideerd naar rato van het aandeel dat in de vennootschap wordt gehouden. Grondslagen voor de waardering van activa en passiva Waardering van bedrijfsgebouwen en terreinen geschiedt op basis van actuele waarde (vervangingswaarde of lagere bedrijfswaarde). De actuele waarde wordt bepaald op basis van prijsindexcijfers en periodieke taxaties. Afschrijvingen van vaste bedrijfsmiddelen zijn gebaseerd op de geschatte economische levensduur. Onder de financiële vaste activa zijn de niet-geconsolideerde belangen in vennootschappen en vennootschappen onder firma verantwoord. De deelnemingen zijn gewaardeerd volgens de vermogensmutatiemethode. De onderhanden projecten in opdracht van derden worden gewaardeerd op basis van bestede kosten, vermeerderd met de aan de uitgevoerde projecten toe te rekenen winst en verminderd met op balansdatum voorzienbare verliezen. De aan het uitgevoerde project toe te rekenen winst wordt bepaald naar rato van de op balansdatum verrichte prestaties bij de uitvoering. De op de onderhanden projecten betrekking hebbende gedeclareerde termijnen worden in mindering gebracht op de onderhanden projecten. De in de vorderingen begrepen handelsdebiteuren zijn opgenomen onder aftrek van voorzieningen voor eventuele oninbaarheid. Voorzieningen worden getroffen voor latente belastingverplichtingen, fiscale risico’s, garantiekosten en claims, uitgestelde personeelsbeloningen en verplichtingen terzake van deelnemingen. Grondslagen geconsolideerde resultaat Onder de opbrengsten en mutatie onderhanden projecten worden de in rekening gebrachte diensten exclusief omzetbelasting verantwoord alsmede de mutatie in onderhanden projecten. Opbrengsten van projecten worden verantwoord naar rato van de verrichte prestaties. Onder salarissen worden tevens vergoedingen voor de directie verantwoord. De pensioenverplichtingen worden gewaardeerd volgens de ‘verplichting aan de pensioenuitvoerder benadering’.
18
Controleverklaring Aan: de directie van Witteveen+Bos N.V. De op pagina 17 bijgesloten samengevatte jaarcijfers 2014, bestaande uit de geconsolideerde balans per 31 december 2014, de geconsolideerde winst-en-verliesrekening en bijhorende toelichting zijn ontleend aan de gecontroleerde jaarrekening van Witteveen+Bos N.V. Wij hebben een goedkeurend oordeel verstrekt bij die jaarrekening in onze controleverklaring van 12 maart 2015. Desbetreffende jaarrekening en deze samenvatting daarvan, bevatten geen weergave van gebeurtenissen die hebben plaatsgevonden sinds de datum van onze controleverklaring van 12 maart 2015. De samengevatte jaarcijfers bevatten niet alle toelichtingen die zijn vereist op basis van Titel 9 Boek 2 BW. Het kennisnemen van de samengevatte jaarcijfers kan derhalve niet in de plaats treden van het kennisnemen van de gecontroleerde jaarrekening van Witteveen+Bos N.V. Verantwoordelijkheid van het bestuur Het bestuur is verantwoordelijk voor het opstellen van een samenvatting van de gecontroleerde jaarrekening in overeenstemming met de grondslagen zoals beschreven in de toelichting bij de samengevatte jaarcijfers 2014. Verantwoordelijkheid van de accountant Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de samengevatte jaarcijfers 2014 op basis van onze werkzaamheden, uitgevoerd in overeenstemming met Nederlands Recht, waaronder de Nederlandse Standaard 810, ‘Opdrachten om te rapporteren betreffende samengevatte financiële overzichten’. Oordeel Naar ons oordeel zijn de samengevatte jaarcijfers 2014 in alle van materieel belang zijnde aspecten consistent met de gecontroleerde jaarrekening van Witteveen+Bos N.V. en in overeenstemming met de grondslagen zoals beschreven in de toelichting bij de samengevatte jaarcijfers. Zwolle, 12 maart 2015 Deloitte Accountants B.V. drs. A.J.E. Jansman RA
+ Ruimte voor rivieren
Door een toename van regen- en smeltwater en verstedelijking stijgt
het waterpeil in Nederlandse rivieren. Om veilig wonen, werken, recreĂŤren en natuurontwikkeling rondom rivieren te garanderen, adviseren
wij rondom diverse rivieren over civiele uitwerking, omgevingsmanagement, vergunningen en ecologische inpassing, zodat de rivieren meer ruimte krijgen.
19
INTERVIEW
20
Sawarendro + Leon Valkenburg Indonesië Door daling van de bodem, extreme neerslag, hoge rivierafvoer en hoge waterstand van de zee staat een deel van Jakarta elk jaar onder water. Het masterplan National Capital Integrated Coastal Development (NCICD) presenteert integrale oplossingen voor de korte en lange termijn. Het project zit nu in een overbruggingsfase,
waar hard gewerkt wordt aan de snelle implementatie van maatregelen voor de korte termijn. Daarna wordt bepaald hoe de bescherming voor de lange termijn uitgewerkt moet worden. Sawarendro is projectleider van een deel van het project en technisch manager voor het concep-
tuele ontwerp van het masterplan. ‘Ik kom zelf uit Indonesië en heb veel relaties binnen de overheid en instanties. Dat is naast de technische coördinatie mijn voornaamste rol in het project: contacten onderhouden met onze opdrachtgever en samenwerkingspartners en onze plannen toelichten. Het opbouwen van een goede relatie draagt bij aan suc-
cesvolle samenwerking in Indonesië. Doordat ik in Nederland heb gestudeerd en gewerkt, ken ik ook de Nederlandse cultuur. Ik fungeer daardoor soms als brug tussen verschillende culturen.’ Sawarendro’s collega Leon Valkenburg werkt deels vanuit Nederland en deels vanuit Indonesië. ‘De Indonesische overheid is erg geïnteresseerd in Nederland21
Leon: ‘Het Great Garuda-ontwerp spreekt tot de verbeelding, maar weten waarvoor we het doen is nog veel belangrijker’ se kennis op het gebied van waterbeheer, stedelijke ontwikkeling en waterbouw. Wij nemen onze kennis en ervaring uit projecten in Nederland en elders in de wereld mee naar Indonesië. In Nederland heb ik regelmatig contact met de Nederlandse overheid over het project en het betrekken van de Nederlandse watersector is ook erg belangrijk. Onze kracht is dat 22
we werken vanuit een lokaal kantoor in Indonesië, daar hebben collega’s als Sawarendro veel kennis van lokale ontwikkelingen en politiek. Die combinatie maakt ons team sterker.’ Voor Leon is werken aan dit project erg boeiend en uitdagend: ‘Ik ben al vanaf de offerte betrokken bij het project. Ik heb veel kunnen bijdragen en heb veel geleerd,
niet alleen vakinhoudelijk, maar ook over de aanpak van een dergelijk complex project en over samenwerking met andere partijen. We kijken uit naar het aanbreken van de nieuwe fase, waarin we plannen van papier naar werkelijkheid vertalen.’ Sawarendro vult aan: ‘Het idee is dat we de langste dijk bouwen die Indonesië ooit gebouwd heeft. Dat is een grote
uitdaging. Daarnaast hebben we te maken met beperkte ruimte in de huidige situatie. Maar dat is juist leerzaam, het brengt ons tot creatieve ideeën.’ ‘We werken aan een zinvol project, we helpen om de problemen waar de stad mee kampt op de politieke agenda te zetten’, vertelt Leon. ‘Daarnaast leveren we technische oplossingen: concrete
maatregelen voor de korte en lange termijn.’ De aandacht voor het project, zowel vanuit Indonesië als vanuit de rest van de wereld, is groot. Sawarendro: ‘Dat helpt bij het creëren van draagvlak. Ook sceptische berichten zijn zinvol, ze houden ons scherp. Het levert een mooi resultaat op: een stad die straks niet alleen beschermd is, maar waar ook
ruimte komt voor ontwikkeling. Een lagune bijvoorbeeld, midden in Jakarta. Ons plan biedt nieuwe mogelijkheden voor de stad.’ ‘De oplevering van de eerste versie van het masterplan was een mooie mijlpaal,’ vertelt Leon. ‘Dat was in april 2014, tijdens het bezoek van Minister Schultz uit Nederland. Ik ben er trots op dat we een breed en integraal
plan hebben opgeleverd. Het Great Garuda-ontwerp spreekt tot de verbeelding, maar weten waarvoor we het doen is nog veel belangrijker.’ Sawarendro vult aan: ‘Ook ervaring uit eerdere projecten, zoals de kunstmatige eilanden van Kapuk Naga, komt ons goed van pas. We beschermen Jakarta en dat is een belangrijke taak. Er wonen vier miljoen
mensen in potentieel gevaarlijk gebied en wij kunnen met onze oplossingen werken aan hun veiligheid. Dat we hen kunnen beschermen tegen het water is onze belangrijke bijdrage voor de samenleving.’
23
LEEFBAARHEID
Integrale aanpak van stedelijke problematiek Leefbaarheid in de gebouwde omgeving is een belangrijk thema voor Witteveen+Bos. De bevolking groeit wereldwijd sterk. Daarnaast stijgt ook het aantal mensen dat in de stad woont. Economische en recreatieve activiteiten concentreren zich in en rondom steden. Als er geen maatregelen getroffen worden, leidt deze urbanisatie ertoe dat de leefbaarheid in steden achteruit gaat. Immers, het brengt uitdagingen met zich mee als steeds meer mensen wonen, werken en recreëren in hetzelfde gebied. Veelvoorkomende problemen zijn wateroverlast, tekort aan drinkwater, achteruitgang van de luchtkwaliteit, hittestress, slechte bereikbaarheid en (geluid-)hinder. Het plannen en ontwerpen van een leefbaar, veerkrachtig en duurzaam stedelijk gebied is de opgave van onze sector Gebouwde omgeving. Collega’s die werken aan dit thema kijken integraal naar stedelijke problematiek, zoals bij de prijsvraag Kaapstad. Daarbij maken zij onderscheid in vraagstukken die ontstaan in bestaand stedelijk gebied, bijvoorbeeld vanwege herontwikkeling, en in nieuw te ontwikkelen stedelijk gebied. Een deel van de vraagstukken ontstaat door geplande urbanisatie, bijvoorbeeld bij de uitbreiding van steden zoals in Valkenburg. In dat geval kan een aantal vraagstukken vooraf voorkomen worden. Bij ongeplande urbanisatie is dat anders: mensen gaan wellicht op verkeerde plekken wonen, waar het niet veilig is, waar geen voorzieningen zijn en waar geen sanitatie is. Dat leidt tot nieuwe opgaven. Projecten op het gebied van leefbaarheid in steden omvatten vraagstukken uiteenlopend van gebiedsontwikkelingen tot herontwikkeling van gebouwen en van masterplanning tot begeleiding van de uitvoering. Onze integrale benadering geeft aandacht aan maatschappelijke problemen als krimp, klimaatadaptatie, verduurzaming van de energievoorziening en een gezond stadsklimaat. De kennis en ervaring van
Witteveen+Bos in Nederlandse projecten zorgt voor goede referenties voor het werken aan strategische en complexe projecten wereldwijd. In dichtbevolkte gebieden in Nederland wordt vaak gekozen voor een multidisciplinaire aanpak, zoals bij het voetbalstadion in Deventer, en staat een goede planning centraal. De schaal van projecten in het buitenland, bijvoorbeeld Beira in Mozambique, is veelal groter en de vraagstukken zijn meer strategisch van aard. Onze oplossingen komen altijd tot stand in overleg met betrokken omgevingspartijen. We adviseren over voorbereiding van de besluitvorming door overheden. Daarbij spelen procedures als milieueffectrapportages en het tijdig verkrijgen van vergunningen een rol. De toekomstige opgaven op het gebied van leefbaarheid van steden vergen een continu innovatieproces en kennis van nieuwe technologieën. Technologische innovaties richten zich met name op klimaatadaptaties, bijvoorbeeld het vasthouden van water, sensoring, hittebestendig bouwen en het combineren van functionaliteiten in de stad. Een goed voorbeeld van dat laatste is stadslandbouw als in Almere. Daarnaast adviseert Witteveen+Bos steeds vaker over het gebruik van duurzame materialen en 3D-geprint beton. Slim omgaan met energiegebruik in steden is een ander veelvoorkomend vraagstuk, waarvoor wij onze kennis op het gebied van smart cities, sensoring en dataverzameling inzetten. Nieuwe technologieën voor de uitvoering van ingenieurswerk maken dat we onze adviezen en ontwerpen steeds nauwkeuriger en duurzamer kunnen maken. Modelleren in 3D met behulp van BIM, zoals bij het ontwerp van drinkwaterbedrijf Vlierden, is daar een goed voorbeeld van. Dergelijke innovaties spelen een grote rol en helpen ons bij het oplossen van vraagstukken op het gebied van leefbaarheid in stedelijk gebied.
+ Stadspark Kaapstad
+ Duurzame renovatie stadion Deventer
groenzone dwars door Kaapstad is de stad op zoek
satie en uitbreiding van het stadion van voetbalclub Go
Voor een acht kilometer lange en 1,2 kilometer brede naar een visie die uitkomsten biedt voor stedelijke ver-
dichting en sociale cohesie door gebruik te maken van
het landschap. Witteveen+Bos heeft samen met andere partijen een visie ontwikkeld voor een groot stadspark,
waar werkgelegenheid gecreëerd wordt door middel van recreatieve functies en biobased economy.
24
Met diverse projectpartners werken wij aan de revitali-
Ahead Eagles, inclusief vernieuwing van twee tribunes en technische installaties. In het ontwerp is bijzondere
aandacht voor duurzaamheid en een goede integratie in de aanliggende woonwijk. Witteveen+Bos verzorgt het ontwerp van de technische installaties, de ruimtelijke inpassing en het vergunningentraject.
Kaapstad Zuid-Afrika
Deventer Nederland
25
Afsluitdijk Nederland Regio Beni Bolivia
26
VEILIGHEID
Wonen, werken en leven in een delta Veiligheid in een deltagebied is niet vanzelfsprekend. De natuurlijke kenmerken van een delta, met laaggelegen gebieden en hoge natuurwaarden, zijn op het eerste gezicht moeilijk verenigbaar met economische ontwikkeling en verstedelijking in die gebieden. Witteveen+Bos werkt wereldwijd elke dag aan nieuwe oplossingen voor de uitdagingen die wonen in een deltagebied met zich meebrengt. Dat doen wij samen met opdrachtgevers en lokale betrokkenen. Daarbij passen wij de laatste inzichten toe op het gebied van deltatechnologie, waterveiligheid, waterbouw, ecologie en watermanagement.
In Nederland zijn de implementaties van het Hoogwaterbeschermingsprogramma en het Deltaprogramma grote uitdagingen voor de komende jaren. Zo werken wij bijvoorbeeld aan de aanpassing van de Afsluitdijk. In andere delen van de wereld spelen soortgelijke problemen in deltagebieden. Daar zijn we onder andere betrokken bij landaanwinningsprojecten en grote integrale masterplannen op het gebied van waterveiligheid, zoals in Jakarta en Mozambique. De samenwerking met lokale partijen leidt tot betere oplossingen en geeft onze collega’s wereldwijd de mogelijkheid om zich verder te ontwikkelen in hun vakgebied.
Wij richten ons in ons werk binnen de sector Delta’s, kusten en rivieren op uitdagingen die ontstaan op het snijvlak waar land en water samenkomen. Uitdagingen waarbij water de samenleving en het milieu bedreigt, vragen om een integrale aanpak en duurzame oplossingen. We zetten onze kennis in om de ontwikkeling van steden, natuur en infrastructuur te ondersteunen. In onze projecten combineren we daarom vergaande inhoudelijke kennis met hoogwaardige oplossingen, die voldoen aan nationale en internationale richtlijnen, bijvoorbeeld op het gebied van hoogwaterveiligheid. Wij stemmen onze adviezen af op het gebruik van het deltagebied, waar ook ruimtelijke kwaliteit en ecologie een belangrijke rol spelen.
De ontwikkelingen op het gebied van waterveiligheid gaan snel. In plaats van te acteren wanneer problemen zich voordoen, komt de nadruk in ons werk steeds meer te liggen op verklaren en voorspellen en het anticiperen op potentieel onveilige situaties. Een systeem in Bolivia waarschuwt bijvoorbeeld de lokale bevolking voor overstromingen in hun leefomgeving. Inzicht in bijvoorbeeld het klimaat stelt ons in staat om onveilige situaties af te wenden. Preventie vooraf in plaats van reparatie achteraf leidt tot een duurzame inzet van middelen. Wanneer dat mogelijk is, levert dat duurzamere oplossingen op. Het systeemdenken neemt daar een belangrijke rol bij in: begrijpen dat verschijnselen met elkaar samenhangen en elkaar beïnvloeden. Het hebben en kunnen toepassen van topkennis in een integrale opgave blijft ook in de toekomst een belangrijke manier van werken voor Witteveen+Bos.
Al bijna 70 jaar werken specialisten van Witteveen+Bos in binnen- en buitenland aan veiligheid in deltagebieden. We kennen wereldwijd ook de lokale condities, culturen en standaarden.
+ Flood early warning system Bolivia
+ Aanpassing Afsluitdijk
voor gevaar en economisch verlies voor inwo-
werken we vanuit verschillende vakdisciplines
Het overstromen van de rivier Mamoré zorgt ners van de Boliviaanse regio Beni. Samen met consortiumpartners ontwikkelden en
implementeerden we een flood early warning system, waarmee het ministerie inwoners op tijd kan waarschuwen voor overstromingen.
Om de toekomstige veiligheid te garanderen, aan het ontwerp, de effectenstudies, het omgevingsmanagement en de contractvoorbe-
reiding van de aanpassing van de Afsluitdijk. Ook onderzochten we de kernkwaliteiten landschap en ecologie.
27
GEZONDHEID
Welzijn van mens, natuur en aarde Een goede gezondheid is een basisbehoefte van mensen. Het streven naar een betere gezondheid is wereldomvattend en een universele drijfveer voor mensen in alle culturen, ongeacht hun welvaartsniveau. Een leefbare omgeving met duurzame beschikbaarheid van voedsel, energie en grondstoffen hoort daarbij. Wereldwijd groeit het besef dat de gezondheid van de mens direct gekoppeld is aan de gezondheidstoestand van de aarde, flora en fauna. Witteveen+Bos helpt met haar projecten een gezonde leefsituatie voor zoveel mogelijk mensen te realiseren: voldoende schoon water voor drinkwater, landbouw en industrie; schone en energiezuinige productieprocessen; een gezond ecologisch systeem; een veilig leefmilieu en duurzame winning van energie. We zien het als onze maatschappelijke verantwoordelijkheid om bij te dragen aan de gezondheid en het welzijn van mens, natuur en aarde. De projecten van de sector Energie, water en milieu zijn een middel om dit universele doel te bereiken. Onze projecten dragen bij aan een goede lucht- en bodemkwaliteit, acceptabele geluidsomgeving en toegang tot schoon water. Wij helpen onze opdrachtgevers zo efficiënt mogelijk met energie om te gaan en nieuwe bronnen van schone en duurzame energie te vinden. Witteveen+Bos ondersteunt publieke en private opdrachtgevers om installaties op het gebied van energie, water en milieu te ontwerpen, te bouwen en te beheren. Beschikbaarheid, betrouwbaarheid, veiligheid en goede condities voor onderhoud zijn hierbij een randvoorwaarde.
ren. De thema’s waarop wij werken zijn vergelijkbaar, maar de vraagstukken en uitdagingen verschillen per gebied. Daarmee varieert ook de in te zetten expertise: in Afrikaanse landen ondersteunen wij de realisatie van basisvoorzieningen op het gebied van drinkwater en sanitatie, in Azerbeidzjan helpen we met het opschonen van negen meren en in Nederland zetten wij bijvoorbeeld onze technologie in voor de productie van ultrapuur industriewater. De noodzaak van een betere gezondheid en betere levensomstandigheden in combinatie met een groeiende wereldbevolking stelt ons voor uitdagingen op het gebied van energie, water en milieu. Er is grote behoefte aan nieuwe oplossingen om grondstoffen te hergebruiken en energie duurzamer op te wekken. De eindigheid van fossiele brandstoffen dwingt ons tot een zoektocht naar de toepassing van oneindige energiebronnen als zon, aardwarmte en wind. Witteveen+Bos staat midden in deze ontwikkelingen en vertaalt innovatie in praktisch bruikbare oplossingen. Wij helpen bijvoorbeeld traditionele rioolwaterzuiveringsinstallaties te ontwikkelen tot energiefabrieken en groene warmtestations, zoals in Breda. We verkennen routes om reststoffen in te zetten als grondstof of energiebron. Wij vinden nieuwe toepassingen voor uiteenlopende watertechnologieën om afvalwater zo economisch mogelijk te zuiveren en zelfs om te zetten in de hoogste kwaliteit proceswater. Wij hebben oplossingen ontwikkeld om oude mijnresten te hergebruiken en veel waardevolle grondstoffen hieruit te winnen. Zo zetten wij ons wereldwijd in om milieuvraagstukken aan te pakken en bij te dragen aan een goede gezondheid.
We werken wereldwijd voor opdrachtgevers die de taak en verantwoordelijkheid hebben om goede levensomstandigheden te garande-
+ Sanering negen meren Bakoe
+ Groene warmtestation Breda
meren rondom havenstad Bakoe is een sleutel voor
warmte en elektriciteit optimaal bij energie-
De aanpak van milieuproblemen bij negen vervuilde verdere economische groei van de stad en regio.
Witteveen+Bos ontwikkelde met lokale partijen een maatregelenpakket voor het opschonen van water-
bodems, verfraaien van oevers en verbeteren van de waterkwaliteit.
28
Rioolwaterzuiveringsinstallatie Nieuwveer benut terugwinning uit biogas, door de warmte-kracht
koppelinginstallatie te verplaatsen naar de naastgelegen woonwijk. Naast stroom wordt in het groene
warmtestation ook de vrijkomende warmte gebruikt als bron voor stadsverwarming.
Breda Nederland
Bakoe Azerbeidzjan
29
Roodeschool Nederland Leeuwarden Nederland
30
BEREIKBAARHEID
Antwoord op groeiende verplaatsingsbehoefte Bereikbaarheid is een belangrijk thema binnen het werk van Witteveen+Bos, omdat mensen mobieler worden en willen zijn. De verplaatsingsbehoefte van mensen, met name inwoners van grote steden, groeit. In de loop der jaren is bereikbaarheid steeds op andere manieren ingevuld: waar de auto eerder de belangrijkste vervoersmodaliteit was, wordt tegenwoordig met name in stedelijke agglomeraties steeds meer ingezet op de aanleg en optimalisatie van openbaar vervoer als trein, tram, bus en metro. Ook de aanleg van fietsinfrastructuur is in ontwikkeling. Het groeiende vrachtverkeer zorgt ervoor dat er een grotere behoefte is aan nieuwe overslagpunten en hubs, waar vervoersmodaliteiten samenkomen. Infrastructuur speelt een grote rol in werk, vervoer en het ontmoeten van anderen. De sector Infrastructuur en mobiliteit van Witteveen+Bos adviseert op het gebied van bereikbaarheid in alle fases van projecten: van planvorming, ontwerp en contractvoorbereiding tot begeleiding van de uitvoering. Vaak heeft onze opdrachtgever al een visie op het bereikbaarheidsvraagstuk, maar is er ruimte voor de ontwikkeling van varianten. Bij projecten op het gebied van bereikbaarheid is omgevingsbeïnvloeding een belangrijk thema, bijvoorbeeld het terugdringen van de emissie van geluid en uitlaatgassen en het verbeteren van de leefbaarheid in steden. Het bereikbaar houden van gebieden speelt op verschillende momenten: bij aanleg, vernieuwing, of verbetering van vervoersstructuren. In de afgelopen decennia is in Nederland door gemeenten, provincies en het Rijk veel geïnvesteerd in de aanleg van infrastructuur. Daar is nu onderhoud nodig: versterken, verbreden
en renoveren ter vergroting van levensduur en capaciteit, zoals we doen voor het bereikbaar maken van Leeuwarden en omgeving. Ook het aanpassen van de infrastructuur aan nieuwe eisen is een aandachtspunt en het op elkaar laten aansluiten van vervoersmodaliteiten, zoals bij de spoorlijn tussen Roodeschool en de Eemshaven. In het buitenland, met name in Zuidoost-Azië en Zuid- en Midden-Amerika, ontstaat door aanhoudende verstedelijking een grotere verplaatsingsbehoefte en een vraag om bereikbaarheid. In die landen is veel vraag naar waterkruisingen, tunneloplossingen en technieken voor ondergronds bouwen. Deze technieken worden gecombineerd in een project als de Sharq Crossing in Doha in Qatar, waar een brug-tunnelverbinding zorgt voor het bereikbaar houden van een groeiende stad. Omdat er weinig lokale kennis beschikbaar is, is de nichekennis van Witteveen+Bos in TEC van harte welkom in die gebieden. De wens voor automatisch rijden van personen- en vrachtauto’s is een belangrijke ontwikkeling op het gebied van bereikbaarheid. Behalve het daarvoor geschikt maken van de weginfrastructuur, ontstaat er in de nabije toekomst mogelijk een andere capaciteitsbehoefte aan wegen. Het opnieuw inrichten van infrastructuur en het oplossen van capaciteitsvraagstuken wordt een belangrijke groeimarkt voor Witteveen+Bos. Ontwikkelingen op het gebied van elektrisch en inductief rijden en dynamisch weggebruik zorgen ook voor nieuwe vraagstukken op het gebied van bereikbaarheid. Op het gebied van railinfrastructuur zijn ontwikkelingen als spoorboekloosrijden belangrijke innovaties waarover onze ingenieurs zich buigen.
+ Spoorlijn Roodeschool-Eemshaven
+ Leeuwarden beter bereikbaar
Roodeschool te laten doorrijden naar de Eemshaven
gramma Vrij-Baan maken Leeuwarden en omgeving
Er zijn plannen om de trein van Groningen naar
waar de trein zal aansluiten op de boot naar Borkum. Zowel de haven als het Waddeneiland worden beter bereikbaar voor bewoners en toeristen. Railinfra Solutions ontwerpt de nieuwe spoorlijn.
Circa veertig infrastructurele projecten in het probeter bereikbaar. Witteveen+Bos was bij diverse
projecten betrokken bij de voorbereiding, het ont-
werp van wegen en kunstwerken en de begeleiding van de uitvoering.
31
INTERVIEW
Richard Sedafor + Jochem Schut Ghana Samen met Simavi, Berenschot en lokale partijen werkt Witteveen+Bos binnen het Ghana Netherlands WASH Programme aan voorzieningen voor water, sanitatie en hygiëne in vijf Ghanese gemeenten. De samenwerking tussen een ngo, een managementconsultant en een ingenieursbureau leidt tot een pragmatische 32
en effectieve projectaanpak, waardoor de bevolking bijvoorbeeld toegang krijgt tot schoon drinkwater en er op scholen toiletvoorzieningen worden aangelegd. Jochem Schut is hoofd van het kantoor van Witteveen+Bos in Ghana en projectleider van het WASH-project. ‘In de opstartfase
van het project hebben we al kennisgemaakt met de lokale partijen waarmee we samenwerken. Dat was prettig, omdat we toen al een team werden, dat hetzelfde doel voor ogen had. Ons kantoor is inmiddels een verzamelplaats geworden voor veel mensen in de WASH-sector. Het is fijn om met zoveel mensen aan hetzelfde doel te werken: betere leefom-
standigheden in vijf gemeenten.’ Jochems collega Richard Sedafor werkt als projectingenieur. ‘Ik ben verantwoordelijk voor het technisch ontwerp en daarnaast ligt mijn rol in het presenteren van ons project aan de betrokken stakeholders. Doordat ik zelf uit Ghana kom, ben ik een soort intermediair tussen de Nederlandse ingenieurs en de Ghanese col-
Jochem: ‘De passie en humor van het team geven mij enorm veel energie’ lega’s en stakeholders. Het is voor mij erg fijn dat ik de kans krijg om te werken aan dit project. Ik kan me goed ontwikkelen op mijn vakgebied en met het team komen we tot goede oplossingen voor de problemen in mijn land.’ Jochem: ‘Er ligt in Ghana en in de rest van Afrika een enorme opgave voor ingenieurs, onze hulp kan de gezondheid van de bevol-
king verbeteren. De hele wereld veranderen kunnen we niet, maar het leveren van een tastbare bijdrage wel: het is mooi om te zien dat er inmiddels al in bijna honderd scholen toiletten zijn gebouwd.’ Richard vult aan: ‘Je ziet het effect van de ontwerpen die je gemaakt hebt: de drinkwatervoorzieningen waar veel leden van de gemeenschap hun schone drink-
water kunnen halen. Voor mij was de oplevering van het ontwerp voor de watervoorziening een hoogtepunt. Het ontwerp is in onze ogen erg goed en er is voor mij geen twijfel over mogelijk dat dit iets goeds voor de gemeenschap oplevert.’ Jochem: ‘Het enthousiasme van Richard is exemplarisch voor alle collega’s met wie we aan het project wer-
ken. Werken aan het WASH-programma is af en toe complex, zowel in omvang als in spelers en problematiek. Maar ik krijg enorm veel energie van de passie en humor van het team en de dankbaarheid van de gemeenschap’.
33
PROJECTEN 2014
Canada 1 project
Denemarken Groot-Brittannië 3 projecten Nederland 2 projecten (6 kantoren) 2878 projecten
Noorwegen 2 projecten Zweden 3 projecten
België 82 projecten Luxemburg 3 projecten Kroatië 3 projecten
Egypte 1 project
Aruba 6 projecten Colombia 4 projecten
Boliva 1 project
34
St. Lucia 3 projecten Curaçao 3 projecten
Niger 1 project
Nigeria 3 projecten
Ghana 1 project
Angola 1 project
Finland 1 project
Duitsland 6 projecten
Rusland 5 projecten
Letland 14 projecten
Roemenië 4 projecten Georgië Servië 2 projecten 1 project Azerbeidzjan Turkije 5 projecten 4 projecten Cyprus Jordanië 1 project Palestina 1 project Israël 3 projecten 1 project
Kazachstan (3 kantoren) 13 projecten
Bhutan 1 project
Qatar 1 project
Dubai
Bangladesh 3 projecten
Oman 1 project
Saudi Arabië 2 projecten
India 5 projecten
Vietnam 7 projecten
Zuid-Sudan 1 project
Tanzania 3 projecten
Filipijnen 2 projecten
Singapore
Burundi 1 project
Indonesië 48 projecten
Comoren 1 project Mozambique 2 projecten
Kantoren Witteveen+Bos
35
+ Ecologische beheerplannen voor drinkwaterwinning Om de kwaliteit van de natuur in waterwingebieden te behouden en
waar nodig te versterken, stelden we voor twaalf drinkwaterwingebieden van Vitens ecologische beheerplannen op. Deze plannen omschrijven de ecologische potentie van de gebieden en stellen daarnaast beheermaatregelen en advies voor monitoring voor. Diverse locaties Nederland
36
+ Spoorzone Delft
In de binnenstad van Delft zorgde het spoorwegviaduct voor overlast en risico’s. Om toekomstig treinverkeer op te vangen, ontwierp Railinfra Solutions met
architect Benthem Crouwel een viersporige tunnel en ondergronds station.
Herontwikkeling van het stationsgebied voorziet in een nieuw stadskantoor, woningen, kantoren en een stadspark. Delft Nederland
37
+ Bodemsanering Georgië
+ Oosterweelverbinding lost mobiliteitsprobleem op
Kaukasus wordt de bodem gesaneerd, om gezondheidsproblemen
veiligheidsproblemen door weefbewegingen vormden aanleiding om de ring
Op met arseenhoudend mijnafval vervuilde locaties in de
voor mens en dier af te wenden. Witteveen+Bos stelde het
saneringsplan op en houdt toezicht op de uitvoering, die naar verwachting in 2015 wordt afgerond. Tbilisi Georgië
38
Een overbelast hoofdwegennet, plaats twee in de Europese file top 10 en
rond Antwerpen te sluiten met tunnels onder de Schelde en het Albertkanaal: de Oosterweelverbinding. Bij het ontwerpen gebruikte het samenwerkingsverband
tussen Witteveen+Bos en Grontmij de locatiespecifieke omstandigheden optimaal. Antwerpen België
+ Herontwikkeling vliegbasis Valkenburg
+ Canopy APMT Tweede Maasvlakte
analyse voor het watersysteem. Op basis van de integrale kostenaf-
geen standaardoverkapping. Witteveen+Bos ontwierp een canopy met
Voor vliegbasis Valkenburg maakte Witteveen+Bos een levens-cyclusweging vanuit planeconomisch, technisch en ecologisch perspectief is
gekozen voor een watersysteem op boezemniveau. Realisatie en beheer van een gemaal en kilometers dijk is hierdoor niet nodig. Katwijk Nederland
Voor de Main Gate van hun nieuwe containerterminal wilde APM Terminals een boogconstructie. Met inzet van Bouw Informatie Modellen en een
parametrisch model werd het ontwerp verfijnd. Het dubbelgekromde dak
beschermt vrachtwagens tegen weersinvloeden op de Tweede Maasvlakte. Rotterdam Nederland
39
+ Innovatieve drinkwaterproductie
+ Platforms olieterminal
CeraMac in Andijk een technologische vernieuwing. Er is veel internationale
Witteveen+Bos de laad- en losplatforms, het controleplatform en
Drinkwaterbedrijf PWN realiseerde met de inzet van zuiveringstechnologie SIXbelangstelling voor deze toepassing voor waterbehandeling. Witteveen+Bos
leverde voor Andijk III een belangrijke engineeringsbijdrage, verzorgde toezicht tijdens de bouw en adviseerde over ombouw- en omgevingsaspecten. Andijk Nederland
40
Voor de nieuwe op- en overslagplaats van olie in Cyprus ontwierp het platform voor brandblusvoorzieningen. Ook ontwikkelden wij
voor alle platforms bordessen en pijpondersteuningen en stelden we specificaties op voor diverse onderdelen. Vasiliko Cyprus
+ Aanbestedingscontract parkeergarages
+ Versterking Waddenzeedijk
aantal bezoekers. Witteveen+Bos en de gemeente gaven samen vorm aan het
verzorgt Witteveen+Bos de integrale planvoorbereiding. Het project
Door de slechte bereikbaarheid van de stad trekt Leiden niet het gewenste
aanbestedingstraject voor nieuwe parkeergarages. Wij deden dit op basis van eisen zonder oplossingsrichting, zodat aannemers werden uitgedaagd om de beleving voor bezoekers centraal te stellen in hun ontwerp. Leiden Nederland
Om de Waddenzeedijk te laten voldoen aan veiligheidseisen,
bewijst dat veiligheid en natuur hand in hand gaan: voor een van de
secties van deze 23 kilometer lange dijk ontwikkelen wij een nieuwe duin gecombineerd met hoogwaardige natuur in de vooroevers. Texel Nederland
41
INTERVIEW
42
Niels Monster + Inge Blom Nederland Onder de noemer CU2030 wil de gemeente Utrecht het Utrechtse stationsgebied herontwikkelen om de leefbaarheid te vergroten en om plek te bieden aan het groeiende aantal inwoners en reizigers. Ook wordt de verbinding tussen het stationsgebied en de binnenstad verbeterd en komt
het water terug in de Catharijnesingel. De gevolgen voor de infrastructuur en de gebouwde omgeving zijn groot. Witteveen+Bos werkt sinds 2012 aan het ontwerp en de realisatie van een nieuw viaduct voor hoogwaardig openbaar vervoer over de Leidsche Rijn, evenals
de nieuwe inrichting van de Van Sijpesteijnkade en Mineurslaan. Ook de andere kant van het station wordt vernieuwd: het Jaarbeursplein krijgt een metamorfose en er komt een nieuwe parkeergarage onder het plein. Niels Monster is leider van het projectteam aan de westzijde van het station en verantwoordelijk
voor het ontwerp van het viaduct. ‘Mijn rol is vooral overkoepelend, ik houd in de gaten waar alle raakvlakken in het project samenkomen. We hebben veel aandacht voor wat de gemeente voor ogen heeft. Door een langdurige relatie op te bouwen, worden we partners binnen het project. Zo kunnen we een gezamenlijke 43
Inge: ‘We maken een geweldig visitekaartje voor Utrecht’ visie ontwikkelen en samen de eindstreep halen. Het is fijn om je opdrachtgever te adviseren en te ontzorgen, om bezig te zijn met meer dan alleen het managen van het project. De omgeving speelt een belangrijke rol in dit project,’ vertelt Niels. ‘We stemmen veel af met verschillende partijen en houden natuurlijk 44
rekening met de dagelijkse gebruikers. Fietsers en voetgangers moeten veilig kunnen passeren tijdens werkzaamheden. Daarom denken we goed na over de fasering van onze plannen en bewegen we als het ware mee. We zorgen er voor dat iedereen zich prettig kan verplaatsen in dit dichtbevolkte stuk stad. Ik ben
er trots op dat ik aan dit project meewerk, bijvoorbeeld omdat we er in geslaagd zijn draagvlak te krijgen voor het ontwerp van ons viaduct, zowel vanuit de technische randvoorwaarden als ten aanzien van de vormgeving. Dat daarin de momentenlijnen naar voren komen en de voorspankabels gevisualiseerd zijn door
middel van golvend beton, maakt het viaduct tot echte ingenieurskunst.’ Aan de Jaarbeurszijde van het station werkt Niels’ collega Inge Blom aan een ander project: de herinrichting van het Jaarbeursplein en het ontwerp van een parkeergarage samen met architecten. ‘Als rechterhand van de projectleider zorg ik met
name dat anderen hun werk goed kunnen doen, dat zij op de hoogte zijn van wat de stand van zaken is in deelprojecten. Ik ben een soort spin in het web, ik ben bij overleg met de opdrachtgever en tussen disciplineleiders. Dat is voor mij een nieuwe functie, ik wil me graag ontwikkelen tot een professionele projectleider
in grote, integrale projecten. Ik leer hier het belang van directe, heldere communicatie en dat je daarvoor achter je bureau vandaan moet komen. Het gebied spreekt nu nog niet echt tot de verbeelding en daarnaast heeft Utrecht nog geen grote pleinen voor bijvoorbeeld evenementen’, vertelt Inge. ‘Wat we gaan realise-
ren is echt een visitekaartje voor de stad: een mooie route richting de Jaarbeurs, een druk verkeersknooppunt waar plaats is voor alle vervoerstypen, een goede garage met genoeg ruimte. Onze plannen zorgen ervoor dat iedereen veilig op de plek van bestemming aankomt. Daarnaast wordt dit ook een gebied waar je even
stil kunt staan. Het is een bestemming op zichzelf doordat er ook ruimte komt om te verblijven.’
45
COLOFON
Redactie Witteveen+Bos Concept en vormgeving Houdbaar Druk Te Sligte-Olijdam Fotografie APM Terminals Maasvlakte II Cynthia Boll Santiago Calatrava Dinesh Dhawan Gerard Dubois Dura Vermeer-Besix Rob Elfring Bram Goots Ronald Wilfred Jansen Erik Karst Paul Kavanagh KuiperCompagnons Astrid van Loo OKRA Landschapsarchitecten Tom van der Put Rijkswaterstaat Team 3D en I’M architecten Femke Teusink Ronald Tilleman Hilko Visser Fonger de Vlas Witteveen+Bos Witteveen+Bos N.V Van Twickelostraat 2 Postbus 233 7400 AE Deventer t 0570 69 79 11 f 0570 69 73 44 e info@witteveenbos.com i www.witteveenbos.nl Handelsregisternummer 55094503 46
Afsluitdijk Nederland
Leeuwarden Nederland
Terneuzen Nederland