ŚW. TERESA OD JEZUSA MISTRZYNIĄ ŻYCIA DUCHOWEGO - Jerzy Wiesław Gogola

ŚWIĘTA TERESA OD JEZUSA MISTRZYNIĄ ŻYCIA DUCHOWEGO III K A R M E L U AŃSKI TYDZ1KŃ DUCHOWOŚCI ZE ś w . TERESĄ OD JEZUSA 8 - 1 1 MAJA 2 0 0 0

Pod redakcją Jerzego Wiesława Gogoli OCD

Karmelitański Instytut Duchowości Wydawnictwo Karmelitów Bosych Kraków 2002

© Copyright by Karmelitański Instytut Duchowości ul. Rakowicka 18, 30-960 Kraków

Adiustacja Irena Kozak

Imprimi potest O. dr Szczepan Praśkiewicz OCD, prowincjał Kraków, dnia 10.01. 2002 r.

Nr 33/2002

Imprimatur f Jan Szkodoń, wik. gen.

Kraków, dnia 17 stycznia 2002 r.

Nr 3564/2001

Karmelitański Instytut Duchowości 30-960 Kraków, ul. Rakowicka 18 Wydawnictwo Karmelitów Bosych 31-222 Kraków, ul. Z. Glogera 5

ISBN 83-7305-039-6 Druk i oprawa: Sowa - druk na życzenie® www.sowadruk.pl tel. 022 431-81-40 www.wyczerpane.pl

PROWINCJAŁ KRAKOWSKIEJ PROWINCJI KARMELITÓW BOSYCH

WPROWADZENIE

Zostaliśmy tak bardzo serdecznie przywitani przez Dyrektora tutejszego Karmelitańskiego Instytutu Duchowości, o. dra hab.

Jerzego Gogolę. Jednak w tym jego powitaniu zabrakło — i rozumiemy dlaczego — słowa o nim samym, a przecież ostatnio, dokładnie przed miesiącem, wydarzyło się coś bardzo istotnego, i to zarówno w jego życiu osobistym, jak i w życiu Instytutu, którego jest Założycielem, a dla którego to Instytutu wznosimy — jako Prowincja — obszerny gmach w naszym ogrodzie klasztornym. Cóż takiego się wydarzyło? Otóż nasz drogi ojciec Jerzy zakończył przewód habilitacyjny i na podstawie rozprawy pt. Zasady wierności charyzmatowi Założyciela uzyskał tytuł naukowy doktora habilitowanego... A zatem nasze szczere gratulacje! Więcej, dziekanat Wydziału Teologicznego Papieskiej Akademii Teologicznej wystąpił do Przełożonego Prowincjalnego z prośbą o zatrudnienie o. dra hab. Jerzego Gogoli na pierwszy i pełny etat na Akademii, a Zarząd Prowincji nie mógł nie ustosunkować się pozytywnie do tej prośby. Zatem kolejne gratulacje dla o. Dyrektora tutejszego Karmelitańskiego Instytutu Duchowości i wykładowcy na Papieskiej Akademii Teologicznej z równoczesnym pragnieniem i życzeniem, aby — dla obopólnej korzyści — z zaangażowaniem naukowo-dydaktycznym na Papieskiej Akademii Teologicznej szła w parze promocja Instytutu Duchowości, który od początku swego istnienia ukierunkowany był — i pozostaje nadal — na współpracę z tą papieską uczelnią krakowską.

6

Szczepan T. Praśkiewicz

Jest nadto jeszcze jeden, trzeci już motyw — omne trinum perfectum — do złożenia gratulacji o. Jerzemu. Należą mu się one także z racji wyboru tematyki: Sw. Teresa od Jezusa mistrzynią życia duchowego oraz wspaniałego doboru prelegentów (których serdecznie witamy) obecnego, trzeciego już Tygodnia Duchowości, jaki inaugurujemy.

W wirze dzisiejszego świata, zalewie liberalizmu, pornografii, hedonizmu, permisywi^mu, gdy wiele zagubionych osób poszukuje duchowych wartości i religijnych przeżyć, jawi się potrzeba ukazywania człowiekowi autentycznych świadków nadprzyrodzonych i duchowych wartości. A właśnie karmelitańska szkoła posiada —jakże licznych takich świadków duchowości, więcej — prawdziwych mistrzów życia duchowego. Pragnie dzielić z całym Ludem Bożym ich przesłanie, tym bardziej, że przesłanie to otrzymało nadprzyrodzoną pieczęć, potwierdzenie Urzędu Nauczycielskiego, poprzez nadanie im tytułu Doktorów Kościoła; Karmel wydał ich aż 10%, bo troje z trzydziestu trzech, w tym dwie kobiety, z których Teresa od Jezusa jest pierwszą niewiastą wyniesioną do tej kościelnej godności, a Teresa od Dzieciątka Jezus jest wśród Doktorów Kościoła najmłodszą i najbliższą nam w czasie.

Gratulujemy zatem Ojcu Dyrektorowi tutejszego Karmel itańskiego Instytutu Duchowości i cieszymy się, że po przybliżeniu nam w pierwszym Tygodniu Duchowości — dwa lata temu — przesłania św. Teresy z Lisieux, a potem — w roku ubiegłym — duchowej doktryny św. Jana od Krzyża — dziś wybiła godzina Wielkiej Teresy, mistrzyni i wzoru życia duchowego — vitae spiritualis exempli et magistrae. Będziemy mogli poznać jej duchowe orędzie, aby uczynić je punktem odniesienia w naszej drodze do zjednoczenia z Panem.

Od ponad czterech wieków bowiem Teresa karmi światłem swej wlanej wiedzy wszystkich spragnionych życia Bożego.

Czterysta lat nauczania to dostateczne kryterium wartości tej doktryny. Ileż w tym czasie przeminęło jak wiatr systemów my-

Wprowadzenie

7

śli ludzkiej. Prawda żywa, osobowa, konkretna, zawarta w pismach Teresy, zapewniła im nieśmiertelność.

Teresa przez swoje życie i pisma stała się szczególnie wymownym i wiarygodnym świadkiem bliskości Boga, dialogu z Nim i zjednoczenia. Wiele jest kobiet w Kościele, które dawały i dają w dalszym ciągu świadectwo pełnego życia chrześcijańskiego w sposób przystępny, ujmujący, wprost macierzyński; dzięki specjalnemu pomnożeniu w nich przez Boga mądrości.

Do świętej Teresy stosuje się często słowa o królu Salomonie: Dedit ei Dominus sapientiam et prudentiam multum nimis, et latitudinem cordis quasi arenam, quae est in littore maris — „Dał jej Bóg mądrość i roztropność bardzo wielką i szerokość serca jako piaszczyste brzegi morza" (antyfona ad introitum Mszy z 15 października w mszale karmelitańskim). Dzięki wlanej od Boga mądrości zawartej w nauce terezjańskiej Kościół nazywa j ą „niebiańskim pokarmem" caeleste pabulum (kolekta Mszy na 15 października w mszale rzymskim) i zachęca do jego przyjmowania. Życie Teresy, bogate w przeżycia mistyczne jak rzadko którego ze świętych, było stale, nie dopiero po śmierci, ale już w doczesnym swoim biegu, konfrontowane na żywo z magisterium Kościoła i z myślą teologiczną. Z tej racji doświadczenie i słowo Teresy jest nie tylko przedmiotem badań teologicznych, lecz jest przede wszystkim wzorcem życia chrześcijańskiego, ciągle aktualnym orędziem, skierowanym do odważnych i wspaniałomyślnych.

Zechciejmy należeć do liczby tychże wspaniałomyślnych i przyjmijmy podczas tych dni orędzie Teresy , bo jak powiedział Ojciec Święty Jan Paweł II: „[Ona] także dzisiaj żyje i przemawia w Kościele, i z nową gorliwością zwracają się umysły i serca ku przykładowi jej życia i nauki". (Virtutis exemplum et magistra, nr 2).

Inaugurując niniejszym trzeci Tydzień Duchowości, życzę wszystkim owocnej „duchowej uczty", a dostojnym Prelegentom i Dyrektorowi Karmelitańskiego Instytutu Duchowości wyprą-

8

Szczepan T. Praśkiewicz

szam u Boga dary mądrości i światła Ducha Świętego, które były udziałem św. Teresy od Jezusa, matki Karmelu Terezjańskiego, wiernej córki i doktora Kościoła. o. Szczepan T. Praśkiewicz OCD

SPIS TREŚCI

Szczepan T. Praśkiewicz OCD, Wprowadzenie Wykaz skrótów

5 9

HISTORYCZNE UWARUNKOWANIA DUCHOWOŚCI TERESY OD JEZUSA Honorat Gil OCD Hiszpański „złoty wiek"

15

Karmelitanki w Hiszpanii w XVI wieku

18

Reforma trydencka

20

Prądy duchowe „złotego wieku" mistyki

23

CHRYSTUS W DOŚWIADCZENIU DUCHOWYM TERESY OD JEZUSA Marek Chmielewski 1. Pojęcie doświadczenia duchowego

36

2. Rozwój doświadczenia chrystocentrycznego u Karmelitańskiej Mistyczki A. Doświadczenie uwielbionego Człowieczeństwa Chrystusa B. Doświadczenie tajemnic zbawczych Chrystusa

39 40 43

3. Chrystus jako przedmiot doświadczenia duchowego u świętej Teresy od Jezusa

46

ŚW. TERESA OD JEZUSA I NAJŚWIĘTSZA DZIEWICA MARYJA Szczepan T. Praśkiewicz OCD 1. Maryjna pobożność i maryjne doświadczenie mistyczne Teresy 1.1. Inicjacja nabożeństwa maryjnego w domu rodzinnym

54 54

184

Spis treści

1.2. Pogłębienie pobożności maryjnej w Karmelu 1.3. Maryjne doświadczenie mistyczne

55 57

2. Najświętsza Dziewica wzorem życia duchowego według świętej Teresy

60

Zakończenie

62

„TEOLOGIA MISTYCZNA" ŚWIĘTEJ TERESY OD JEZUSA Jerzy W. Gogola OCD 1. Doświadczenie mistyczne Teresy 1.1. Czym jest mistyczne doświadczenie 1.2. Charakterystyczne cechy mistycznego doświadczenia Teresy od Jezusa

66 66

2. Teologiczna problematyka terezjańskiej „teologii mistycznej"

73

3. Zakończenie

80

68

F E N O M E N Y MISTYCZNE W ŻYCIU ŚW. TERESY Z AWILI Jan Machniak 1. Pojęcie łask nadzwyczajnych

83

2. Rodzaje łask nadzwyczajnych a) Słowa wewnętrzne b) Widzenia intelektualne c) Widzenia wyobrażeniowe

84 85 87 88

3. Widzenia Boga i Jego przymiotów

89

4. Widzenie Matki Bożej, Świętych i spraw przyszłych

93

5. Skutki łask nadzwyczajnych w duszy a) Uświęcenie duszy b) Światło poznania c) Skutek charyzmatyczny

95 95 96 97

6. Miejsce i czas występowania

97

7. Wyobraźnia mistyczna

98

8. Rozpoznanie Bożego działania

99

Spis treści

185

TEREZJAŃSKA PEDAGOGIA MODLITWY Andrzej Ruszała OCD Wprowadzenie

105

1. Uwarunkowania modlitwy 1.1. Uwarunkowania psychofizyczne 1.2. Uwarunkowania wewnętrzne 1.3. Miejsce i postawa ciała podczas modlitwy

107 107 110 112

2. Wskazania pedagogiczne dotyczące samej modlitwy 2.1. Stawienie się w Bożej obecności 2.2. Poznanie Boga w modlitwie 2.2.1. Czytanie 2.2.2. Medytacyjne rozważanie 2.2.3. Ześrodkowanie na Chrystusie 2.3. Miłosna rozmowa z Bogiem

114 115 115 116 117 117 119

Zakończenie

121

ŚW. TERESA Z AWILI A WSPÓŁCZESNE PROBLEMY MEDYTACJI Marian Zawada OCD 1. Definicje medytacji

126

2. Problemy wynikające z podstaw metafizycznych

128

3. Problemy teologiczne medytacji Modlitwa wypływająca z wiary Droga człowieczeństwa Chrystusa Przeszkody medytacji: grzech czy niewiedza?

132 132 137 139

4. Problemy związane z postawami religijnymi Zafałszowane uduchowienie i zniewolenie ciałem Terapia i spotkanie z Bogiem

140 140 141

186

Spis treści

ŚW. TERESA O D JEZUSA W O B E C KATOLIKÓW ŚWIECKICH

Dominik Wider OCD 1. Św. Teresa wobec rodziny .

2. Św. Teresa wobec przyjaciół .1 3. Porządkowanie kontaktów ze światem 4. Św. teresa a powołanie świeckich do świętości

148 153 156 158

O BUDOWANIU CZŁOWIEKA W E W N Ę T R Z N E G O

Krzysztof Pawłowski Architektura jako metafora cielesności Początki samopoznawania Otwarcie na głos Bożych wezwań Bogatym trudno wchodzić., Na styku naturalnego z nadprzyrodzonym intensywność oczyszczeń Dramat mechanicznego serca Ku temu, co trudniejsze Ostateczna próba Jeny W. Gogola OCD, Podsumowanie

163 164 165 167 168 170 172 174 178 199