O Janie Pawle II „możemy powiedzieć, że jest «Papieżem karmelitańskim», jako że dojrzewał do świętości przede wszystkim w szkole świętych Karmelu, a zwłaszcza św. Jana od Krzyża, odziany szkaplerzem Karmelu”. Ks. kard. Stanisław Dziwisz
1. Jan Paweł II w „Maryjnej szacie” na piersiach podczas uroczystych obchodów Jubileuszu 750-lecia Szkaplerza św., Watykan, plac św. Piotra, 2001 r.
Karmelitański Papież Księga Pamiątkowa z okazji beaty ikacji Jana Pawła II Tekst, uzupełniony świadectwami i wywiadami, przygotował Marian Zawada OCD
Wydawnictwo Karmelitów Bosych Kraków 2011
3
2
4
5
W cieniu góry... amiętnego dnia 16 października 1978 roku, gdy Karol Wojtyła objął najwyższy urząd w Kościele, Wanda Rutkiewicz zdobyła Mount Everest, najwyższy szczyt na Ziemi. Kiedy latem 1979 roku spotkali się podczas pierwszej pielgrzymki Jana Pawła II do Polski, o iarowała mu kamień z najwyższej góry świata. Wtedy powiedział: „No proszę, jednego dnia pani i ja zaszliśmy tak wysoko”.
P 6
Karol nie tylko lubił góry. Góra potra i formować religijną wyobraźnię, stanowić czar wielkich rzeczy, uświadamiać, że życie należy zdobywać. Można by powiedzieć, że Wojtyła w wymiarze duchowym żył w cieniu góry, której na imię Karmel.
2. Mount Everest w Himalajach, najwyższy szczyt Ziemi, 8848 m n.p.m. 3. Karmelitański klasztor „Stella Maris” na górze Karmel, Hajfa (Izrael) 4. Widok na Zatokę Hajfy (Morze Śródziemne) z południowo-zachodniego przylądka góry Karmel 5. Wadi’ain es-Siah. Groty wykute w zboczu góry Karmel, gdzie mieszkali eremici 6. Kard. Karol Wojtyła
6
Dziękuję Bogu, iż pozwolił, by cały ponty ikat Jana Pawła II przypadł na moje „dojrzałe” życie (w 1978 roku składałem egzamin maturalny) i że mogłem zarówno z daleka, jak i z bliska (w latach 1994–1996 studiowałem na „Teresianum” w Rzymie) śledzić jego doniosłość. Dziś zdajemy sobie o wiele bardziej sprawę z tego, jak ważny był to czas, jak znakomita strategia obecności dla Kościoła, jak odważne wychodzenie do współczesności. Jan Paweł II bardziej niż którykolwiek z poprzedników miał wpływ na historię najnowszą. Podziwiałem osobiście rozmach tego ponty ikatu, wielkie światowe rekolekcje kolejnych pielgrzymek, upadek komunizmu – jednego z największych wrogów Kościoła, darowane słowo, które objawiało się w kolejnych dokumentach; codzienną, żmudną pracę, często ciernistą. Widziałem nie tylko to „sycenie sensem” zagubionego czy skołowanego współczesnego człowieka, ale dostrzegałem też ciężar dystyngowanej samotności.
7
7. Góra doskonałości – rysunek św. Jana od Krzyża, streszczający jego duchową naukę. Kopia egzemplarza podarowanego s. Magdalenie od Ducha Świętego, Madryt, Biblioteka Narodowa, rps 6296, fol. 7v
Dostrzegałem tę dzielność, z którą trzymał ster łodzi Kościoła pośród wysokich fal współczesności, bystrym okiem wypatrując niebezpieczeństw. Był dzielny nawet wtedy, kiedy drżała mu ręka. Nie bał się żywiołów. Pośród deszczu, w czasie jednej z pielgrzymek, nie bał się zawołać, iż „wody wielkie nie zdołają ugasić miłości”.
7
8
8. Klerycy Międzynarodowego Kolegium Teologicznego Karmelitów Bosych na audiencji u Ojca Świętego, Watykan, 14 grudnia 1984 r.
9
9
Czar wadowickiej „Górki” iezwykle bogata osobowość poety i artysty, jak również wrażliwość religijna pozwalała mu nie tylko, jak to określał, „popapieżyć”, ale i odnajdywać się w różnych kontekstach. Cechą tego ponty ikatu był również fenomen „swojskości”. To nie tylko fakt, że Jan Paweł II chciał dla każdej grupy w Kościele (kapłanów, konsekrowanych, świeckich) wypracować pogłębienie właściwego dla nich sensu obecności, lecz także to, że w przedziwny sposób każdy mógł zaczerpnąć z jego obecności coś dla siebie. Nic zatem dziwnego, że i Karmel, kontemplując ten dar Kościoła, podejmuje się wychwycenia „swojskich” we własnym odczuciu wątków z życia tego wielkiego człowieka. Wydaje się być w tym względzie nader uprzywilejowany, gdyż Papież czerpał szeroko z tradycji Karmelu. Można by rzec, że po części jego duchowość była ukształtowana pod wpływem tej tradycji.
N
Góry stanowiły ważny element wyobraźni i przygody życia Karola Wojtyły. Jego wędrówki w Tatry czy Beskidy oraz świadomość niedalekiej „Górki” w Wadowicach formowały dosyć prężny system zdobywania wartości. Symbolicznego znaczenia mogą nabrać słowa wypowiedziane przez niego na początku służby kapłańskiej, w czasie podróży do Niegowici: „Trzeba zaczynać od dołu”.
Karmelici bosi do Wadowic przybyli w 1892 roku, posługując w ofiarowanym im domu i prowizorycznej kaplicy przy ul. Wiedeńskiej (dziś Mickiewicza), klasztor zaś z kościołem zdążyli wybudować jeszcze w XIX wieku (pierwsza Msza św. została tam odprawiona pod koniec sierpnia roku 1899). Natomiast w 1906 roku zabudowania te naznaczone zostały świętą obecnością Rafała Kalinowskiego. 10
9. Klasztor Karmelitów Bosych „na Górce” w Wadowicach 10. Jan Paweł II w kaplicy Domu Generalnego Karmelitów Bosych w Rzymie
10
Wojtyła wielokrotnie świadczył o znaczeniu tego miejsca w swej duchowej biogra ii: spowiedź, szkaplerz i nowenny szkaplerzne oraz nabożeństwa majowe. W maju 1985 roku wyznał wobec Kapituły Generalnej naszego Zakonu: „Chodziło się zawsze z radością do tego kościoła, nieco odległego i położonego «na Górce», aby się wyspowiadać”. Podczas pielgrzymki w czerwcu 1999 roku, w Wadowicach, w 100-lecie powstania klasztoru, wspomniał: „Spotykamy się bowiem w wyjątkowej okoliczności: w tym roku, 27 sierpnia, przypada setna rocznica konsekracji kościoła pod wezwaniem św. Józefa przy klasztorze ufundowanym przez św. Rafała Kalinowskiego. Jak za lat młodzieńczych, chłopięcych, wędruję w duchu do tego miejsca szczególnego kultu Matki Bożej Szkaplerznej. […] Sam wyniosłem z tego miejsca wiele łask, za które dziś Bogu dziękuję”1. Jako biskup krakowski zwierzył się na spotkaniu z alumnami Niższego Seminarium Duchownego Karmelitów Bosych w Wadowicach: „Tak, tak, mieszkałem obok kościoła para ialnego, ale wzrastałem w kościele św. Józefa”2 .
11
11. Bp Karol Wojtyła
W Domu Generalnym Karmelitów Bosych w 1982 roku wspominał młodzieńcze lata: „Muszę to powiedzieć, dawaliście bardzo mocne świadectwo takiego życia «pewnemu» chłopcu, «pewnemu» młodzieńcowi; wywarło ono wpływ na całym moim życiu i jestem przekonany, że w podobny sposób wpływacie też na innych”.
11
12
12. Jan Paweł II wśród uczestników Kapituły Generalnej Karmelitów Bosych, Watykan, 22 kwietnia 1991 r.
12
Bycie w Bożej przestrzeni świadkowie świętości
Rozmowa z prof. Gabrielem Turowskim
13
Jak Pan zapamiętał swego Duszpasterza? Dzięki Bożej łasce miałem ten wielki dar, podobnie jak wielu innych, poznać księdza Karola Wojtyłę, ale też przez lata pozostawać z nim w łączności jako z twórcą środowiska zwanego „Wujkowym”. Były to lata pięćdziesiąte ubiegłego wieku. Charyzmatyczny duszpasterz, pełen zapału, pragnął być „przydatny” dla każdego: dla ministrantów, dla „babć” kościelnych, a także, i może przede wszystkim, dla młodych, w tym dla studentów. Wykorzystywał swe uzdolnienia i wspólnie ze studentami organizował „chórek gregoriański”, prowadził wykłady, organizowane przez Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej, a poza para ią rozpoczynał wędrówki piesze, rowerowe. Młodzież pozyskała swego duszpasterza, a w ówczesnych czasach narzucanej ideologii marksistowskiej był to dla nas niezwykły „dar niebios”. Zobaczyliśmy księdza zdolnego do bezinteresownych poświęceń, przede wszystkim do poświęcenia czasu dla swych rozmówców. Człowieka oddanego Chrystusowi, Kościołowi, a przy tym niezwykle skromnego i pełnego dobroci. Po latach można te relacje z młodymi przypisać czerpaniu charyzmy z życia w Bożej rzeczywistości. Pamiętamy go jako księdza – niezależnie
od godności pełnionych w Kościele Chrystusowym – który w czasie wspólnie spędzanych wakacji, np. podczas wędrówek kajakowych, uwielbiał Boga Stwórcę w otaczającej nas naturze, naszej pięknej polskiej, ojczystej ziemi. Znajdował ustronne miejsca i ciszę do medytacji i modlitwy. Gdy powracał do obozu na posiłek, był szczęśliwy i radosny. Promieniowała od niego dobroć, humor oraz ochota do śpiewania wieczorem przy ognisku. Modlił się też z nami, np. odmawiając różaniec, przeważnie w trakcie wędrówek pieszych. Niezapomniane pozostają rozmowy, zarówno te w czasie wakacji, jak i przy stole. Zawsze emanowała z jego osoby dobroć i pragnienie „skutecznej” rozmowy. Nigdy nie narzucał swego zdania. Służył natomiast radą, taką płynącą z serca. Nigdy nie mówił źle o drugim człowieku. Nie był w stanie zrozumieć człowieka, który kłamałby lub próbował pokrętnie przedstawiać zaistniałe fakty. Wydaje się, że wersety z Izajasza: „Kto zatyka uszy, by o krwi nie słuchać, kto zamyka oczy, by na zło nie patrzeć – ten będzie mieszkał na wysokościach” (Iz 33, 16) zawsze kierowały księdza Karola Wojtyłę, a następnie Biskupa Rzymu, Ojca Świętego Jana Pawła II, do bycia w Bożej przestrzeni. W naszej pamięci Jan Paweł II pozostaje jako autentyczny i potężny świadek Jezusa Chrystusa i świadek Maryi. Wziął na siebie cierpienie Kościoła i przeprowadzenie go przy pomocy swego nauczania w trzecie tysiąclecie. Prowadził Kościół drogą świadectw, jak Dobry Pasterz. Rozmawiała Bogusława Stanowska-Cichoń
13
świadkowie świętości
14
15
13. Prof. Gabriel Turowski 14. Kard. Karol Wojtyła („Wujek”) podczas śniadania z G. Turowskim na biwaku nad jeziorem Krępsko, 23–30 lipca 1978 r. 15. Kard. Karol Wojtyła podczas ostatniego pobytu z przyjaciółmi na kajakach stacjonarnych nad jeziorem Krępsko, 23–30 lipca 1978 r.
17
16
148
PRZYPISY: 1
2
3 4
5
J P II, Polska 1999. Homilie i przemówienia, Warszawa 1999, s. 242. Kalendarium życia Karola Wojtyły, oprac. ks. A. Boniecki, Kraków 1983, s. 163–164. Tamże, s. 93. J P II, List apostolski Providentialis gratiae eventus z okazji 750-lecia daru Szkaplerza świętego [1251–2001] (25 marca 2001), p. 4. „Życie Karmelu” 64(2004), s. 1–2.
6
7
8 9
C. M OCD, J. C OC , List okólny Stracić, aby zyskać. Duchowa droga bł. Teresy Benedykty od Krzyża [Edyty Stein] (9 sierpnia 1998). Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, Akta kard. K. Wojtyły, „Uroczystości kościelne Archidiecezji Krakowskiej. Rok 1972. Kraków 1975”, sygn. AKKW E/VII/12, maszynopis, s. 233–236. „L’Osservatore Romano” 7(1980), s. 16. Por. tamże.
10
11
12 13 14 15
Cytat za: C G , Jan Paweł II o świętych Karmelu, Kraków 1986, s. 102–103. Zob. J P II, List apostolski Virtutis exemplum et magistra z okazji 400-lecia śmierci św. Teresy (14 października 1981), p. 1 Tamże. Tamże, p. 2. „Nasz Dziennik”, 19–20 lutego 2005. J P II, Przekroczyć próg nadziei, Lublin 1995, s. 83.
149
SPIS TREŚCI
W cieniu góry... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Czar wadowickiej „Górki” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bycie w Bożej przestrzeni. Rozmowa z prof. Gabrielem Turowskim . . . . . . . . . . . . . . . . Przekroczyć próg Karmelu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Papież modlitwy, zawierzenia i oddania. Rozmowa z o. Benignusem Józefem Wanatem OCD . . . . . . Eucharystyczna droga ku kontemplacji – prorok Eliasz . . . . Poetycki debiut w „Głosie Karmelu”. Rozmowa z o. Ottonem Filkiem OCD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Całkowitość przynależności – maryjność Totus Tuus . . . . . . . Totus Tuus – zaufanie i dyspozycja. Rozmowa z ks. bp. Janem Szkodoniem . . . . . . . . . . . . . . . . . Piękno maryjnego przyodziania – Szkaplerz święty . . . . . . . Ukochał Matkę Bożą Szkaplerzną. Świadectwo ks. kard. Stanisława Nagiego SCJ . . . . . . . . . . Wspieranie i żywienie Kościoła – św. Józef . . . . . . . . . . . . . . . . O mojej drodze po śladach powołania kapłańskiego Karola Wojtyły. Świadectwo prof. dr. hab. Janusza Kaweckiego . . . . . . . . . . Pamięć utrwalona w ołtarzach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Przyjaciel wędrownego Pasterza. Rozmowa z ks. abp. Piero Marinim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wielkie oświecenie – św. Jan od Krzyża (1542–1591) . . . . . . . Święty Jan od Krzyża w życiu Ojca Świętego Jana Pawła II. Rozmowa z ks. prof. Janem Machniakiem . . . . . . . . . . . . . . . Odczułem silny uścisk jego dłoni. Świadectwo o. Józefa Augustyna SJ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Matka i mistrzyni – św. Teresa od Jezusa (1515–1582) . . . . . Monodram dla niewierzących i wątpiących. Rozmowa z Danutą Michałowską, aktorką, profesor PWST . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Męstwo bycia kobietą – św. Teresa Benedykta od Krzyża (Edyta Stein, 1891–1942) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Znak czułej dobroci Boga. Świadectwo s. Małgorzaty Krupeckiej USJK . . . . . . . . . . . . Zakorzenienie w Ojczyznach – św. Rafał Kalinowski (1835–1907) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5 9 12 15 18 23 26 29 34 39 42 45 48 51 54 59 64 67 69 74 79 82 85
Ojczyźnie więcej potrzeba potu niż przelanej krwi... Świadectwa Zbigniewa Jana Cichonia, senatora RP, i Bogusławy Stanowskiej-Cichoń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Najgłębsza szkoła zawierzenia – św. Teresa od Dzieciątka Jezus (1873–1897) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Święta Teresa z Lisieux – przyjaciółka i siostra. Rozmowa z ks. bp. Guy Gaucherem z diecezji Bayeux i Lisieux we Francji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ideał kontemplacyjny Karmelu – honorowe miejsce w Kościele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tajemnica życia Boga w człowieku. Rozmowa z ks. kard. Marianem Jaworskim, metropolitą lwowskim w latach 1991–2008 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wielki akapit karmelitański . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Karmelitański Jan Paweł II. Świadectwo o. Alberta Wacha OCD, de initora generalnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Odpalanie kosmicznych rakiet. O powołaniu i roli Karmelu w Kościele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . „Chciałem iść do Karmelu, ale mnie nie przyjęli...”. Świadectwa sióstr karmelitanek bosych . . . . . . . . . . . . . . . Papież, Fatima, Karmel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Jan Paweł II – z ducha Karmelu? Świadectwo Stanisława Markowskiego, fotogra ika . . . . Telewizja nie znosi ciszy. Świadectwo Marka Szczepanka, redaktora Telewizji Polskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mistyczna pomoc otrzymana poprzez Jana Pawła II. Świadectwo dr n. hum. Agnieszki Hennel-Brzozowskiej . . . Mistyczne budowanie chrześcijaństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Jan Paweł II – Myśliciel i Mistyk. Świadectwo s. prof. dr hab. Zo ii J. Zdybickiej USJK . . . . . . Ludźmierski pielgrzym. Świadectwo wspólnoty karmelitańskiej w Munster (USA) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
88 91 96 99 104 107 110 117 122 127 130 134 135 137 140 142
W 2005 roku, w 400-lecie obecności karmelitów bosych w Polsce, powołano do życia Centrum Kultury Duchowej „Communio Crucis” im. św. Edyty Stein, którego zadaniem jest realizacja charyzmatu karmelitańskiego we współczesnym świecie, polegająca na tworzeniu pomostów pomiędzy duchowością i kulturą. Karmelici bosi pragną w ramach „Communio Crucis” dać temu wyraz poprzez: organizowanie spotkań, sesji i innych form wymiany myśli popularyzujących duchowość; pomoc w odnajdywaniu głębszego wymiaru rzeczywistości; promowanie duchowości i szukanie odpowiedzi na współczesne pytania dotyczące sfery życia duchowego oraz inspirowanie do rozwoju wewnętrznego. Pragniemy również podjąć dziedzictwo Jana Pawła II, tak mocno osadzonego w duchowości Karmelu. W cyklu spotkań „Misticon” pragniemy przedstawiać najwartościowsze postaci, pobudzane bezpośrednim kontaktem z Bogiem, które wywarły wielki wpływ na historię Europy. Idei tej patronuje Święta, którą Jan Paweł II uczynił patronką Europy – doktor ilozo ii, uczennica Edmunda Husserla, zaprzyjaźniona z Romanem Ingardenem, kobieta naukowiec, autorka wielu prac ilozo icznych, a także publicystycznych poświęconych zagadnieniu statusu kobiet, karmelitanka bosa, Edyta Stein. Adres: o. Marian Zawada OCD • ul. Rakowicka 18 • 30-960 Kraków www.communiocrucis.pl
www. gloskarmelu.pl
„Głos Karmelu” to dwumiesięcznik o charakterze formacyjnym, dla wszystkich podążających ścieżkami życia duchowego. Dzielimy się w nim naszym karmelitańskim dziedzictwem modlitwy i kontemplacji. Na jego łamach spotkasz wielkich mistrzów modlitwy: św. Teresę od Jezusa, św. Jana od Krzyża, św. Teresę od Dzieciątka Jezus i innych doświadczonych przewodników po szlakach świętości, tu znajdziesz rady i wskazówki dotyczące życia duchowego, wreszcie tutaj możesz zaprzyjaźnić się z naszą wielką rodziną karmelitańską. Każdy numer stanowi kolejną odsłonę tematu rocznego. W 2011 roku tematem jest Duch Święty, w 2012 modlitwa Ojcze nasz. Stałe działy: Duchowa Tradycja Karmelu, Z Biblią w dzień i w nocy, Kultura ducha, Spotkanie, Życie liturgiczne Kościoła, Poradnik św. Teresy, Szkoła modlitwy, Ikony, Karmel i młodzi oraz Misje. Prenumerata: od dowolnego numeru: roczna – 30 zł, półroczna – 15 zł, na terenie kraju wysyłka na nasz koszt. Można zamawiać numery archiwalne. Zamówienia: listownie – 31–222 Kraków, ul. Glogera 5, telefonicznie – 12 416-85-12, e-mail – prenumerata@gloskarmelu.pl
© Copyright by Wydawnictwo Karmelitów Bosych, Kraków 2011 Tekst: Marian Zawada OCD • Fotoedycja: Andrzej Gbur OCD, Paweł Matyjewicz Przygotowanie, redakcja i korekta części Świadkowie świętości: Bogusława Stanowska-Cichoń Współpraca: Krzysztof Górski OCD, Bartłomiej Kucharski OCD Redakcja i korekta: Katarzyna Dudek • Design & dtp: Paweł Matyjewicz
Dwumiesięcznik po święcony życiu duchowemu
Imprimi potest: Andrzej Ruszała OCD, prowincjał, Kraków, 31.08.2011 r., nr 432/2011 Źródła ikonogra iczne i autorzy fotogra ii: Archiwum Domu Generalnego OCD, Archiwum Klasztoru Karmelitanek Bosych w Kaliszu, Archiwum Klasztoru Karmelitanek Bosych w Krakowie (Łobzów), Archiwum Klasztoru Karmelitanek Bosych w Krakowie (Wesoła), Archiwum Klasztoru Karmelitanek Bosych w Lisieux, Archiwum Klasztoru Karmelitów Bosych w Wadowicach, Archiwum Krakowskiej Prowincji Karmelitów Bosych, Archiwum Muzeum Domu Rodzinnego Ojca Świętego Jana Pawła II w Wadowicach, Archiwum Sanktuarium w Fatimie, Archiwum Wydawnictwa DEHON, Archiwum Wydawnictwa Karmelitów Bosych, Biestek Jerzy, Dreamstime, EAST NEWS (s. 19 – Skarżyński Jan; s. 102 – Iwańczuk Andrzej; s. 134 – Associated Press), Foto-Channels, Gogola Jerzy OCD, Górski Krzysztof OCD, Hensel Czesław OSCam, Hensel Grzegorz OFM, Hensel Piotr OCD, Kołaczek Jan OCD, Kruk Anna, Markowski Stanisław, Matyjewicz Paweł, Mien Jules, Miguel Carlos OCD, Pernia Ivan OCD, Turowski Gabriel, Twarowski Krzysztof OCD, Tymieniecka Anna Teresa, Zieliński Jerzy OCD, Zych Jan. Wydawnictwo Karmelitów Bosych dziękuje wszystkim autorom fotogra ii i archiwom za życzliwość i pomoc w zgromadzeniu materiałów zdjęciowych i przygotowaniu albumu. Wydawnictwo Karmelitów Bosych • 31-222 Kraków, ul. Z. Glogera 5 tel.: 12-416-85-00; 12-416-85-01 • fax: 12-416-85-02 • e-mail: wydawnictwo@wkb.krakow.pl Zapraszamy do naszej księgarni internetowej: www.wkb.krakow.pl • www.karmel.pl
ISBN 978-83-7604-130-8 Druk i oprawa: Zakład gra iczny COLONEL S.A.