Kwiatki
świętej Teresy od Jezusa
Tomás Álvarez
Kwiatki świętej Teresy od Jezusa Anegdoty, legendy, gesty i słowa
Przekład Marta Szafrańska-Brandt
Wydawnictwo Karmelitów Bosych Kraków 2015
Florecillas de Santa Teresa. Anécdotas, leyendas, hechos y dichos © Copyright by Tomás Álvarez, 2013 © Copyright by Editorial Monte Carmelo, 2013 © Copyright for the Polish translation by Marta Szafrańska-Brandt, 2015 © Copyright for the Polish edition by Wydawnictwo Karmelitów Bosych, Kraków 2015 Korekta Iwona Pawłowska Projekt okładki, dtp & design Paweł Matyjewicz Imprimi potest Tadeusz Florek OCD, prowincjał Kraków, dnia 22 maja 2015 r. nr 125/2015 Wydawnictwo Karmelitów Bosych 31-222 Kraków, ul. Z. Glogera 5 tel.: 12-416-85-00, 12-416-85-01 fax: 12-416-85-02 www.wkb-krakow.pl www.karmel.pl e-mail: wydawnictwo@wkb.krakow.pl
ISBN 978-83-7604-359-3 Druk: Zakład Graficzny COLONEL S.A.
R adość i świętość
Jak wygląda radość świętych? Jakie jest ich poczucie humoru, czy potrafią śmiać się do rozpuku, żartować, robić komuś dowcipy? Dlaczego tak niewiele mówi się o tym aspekcie ich człowieczeństwa? Jak sympatyczne są żarty Włocha, świętego Filipa Neri, angielski humor świętego Tomasza More’a, serdeczność świętej Tereski… Czy wśród świętych hiszpańskich nie ma kogoś uosabiającego specyficzne poczucie humoru mieszkańców tego kraju, andaluzyjski wdzięk…? Otóż jest. Ta książka ukazuje taką osobę: to kobieta, rodem z Kastylii, mieszkająca przez jakiś czas również w Andaluzji. Prawdziwa mistyczka: święta Teresa od Jezusa, święta Teresa z Awili, która potrafiła śmiać się z własnego cienia albo uczyć śmiechu dziewczynkę, udzielać katechezy mulnikowi, a nawet żartować z Bogiem na temat tego, jak traktuje On swoich przyjaciół na ziemi. Był czas, kiedy świętą Teresą zajmowali się wyłącznie poważni biografowie, malarze, rzeźbiarze klasyczni – Velázquez, Rubens, Hernández – powielając uparcie wizerunek „Świętej w ekstazie”, kobiety – „doktora serafickiego”, mistyczki z przebitym sercem – à la Bernini.
Fantazja ludowa zareagowała szybko, skupiając się na obrazie Teresy będącej nieustannie w podróży, na migawkowych scenach, w których uchwycony został jej bezpośredni sposób bycia, serdeczny stosunek do ludzi, znajomość spraw ludzkich i codziennego życia – na obrazie Teresy jako kobiety i jako świętej, Teresy przebywającej wśród ludzi – albo w kuchni. W końcu: „również w kuchni, wśród garnków i rondli, Pan jest z wami”. W ten sposób narodziły się oparte na historycznych źródłach terezjańskie „kwiatki” – fioretti – w stylu Giotta i świętego Franciszka, stanowiące zapis jej gestów i słów, czy, jak to ujął pewien jej czciciel z Aragonii, ukazujące „wdzięk jej wdzięcznych łask”. A ostatnio powstają nawet popularne komiksy ze świętą Teresą jako bohaterką. Przebadano bogatą skarbnicę jej pism: dwa tysiące stron rękopisów, zachowanych do naszych czasów tak, jak wyszły spod jej pióra. Z tekstów tych zaczerpnięte zostały słynne zbiory anegdot, jak Polvo de sus sandalias [Pył na jej sandałach] Aniceta de Castro Albarrána, Leyenda áurea Teresiana [Złota legenda świętej Teresy] Otilia Rodrígueza Cuesty, Anécdotas Teresianas [Opowieści o świętej Teresie] Alfonsa Ruiza Calavii, wdzięczne Fioretti Francuza Jacques’a Gicquela, książka dla młodzieży Teresa de Jesús: Sonrisa a sonrisa [Święta Teresa – Od uśmiechu do uśmiechu] Constantina Benita-Plazy, znakomity komiks José Luisa Cortésa, a nawet – cóż! – niezbyt finezyjny serial oparty na rysunkach Claire Bretécher w telewizji francuskiej. Na stronach naszej książki czytelnik znajdzie garść tego wszystkiego: ludowe opowieści, relacje o autentycznych zdarzeniach, przekaz słów i ślad zapisków, anegdoty. Bez specjalnego porządku czy zamysłu. Niczym bukiet kwiatów, lilii, róż, margerytek, w nieładzie, ale mocno pachnących. Może czasem z paroma kolcami.
6
R adość i świętość
1. Kiedy kuropatwa, to kuropatwa… Teresa i teolog niemiecki Karl Rahner
Teresa jechała przez La Manchę, w stronę Malagón. Opowiadają, że w pewnej gospodzie, gdzie zatrzymała się po kolejnym etapie podróży, alkad – burmistrz miasteczka – kazał jej podać nadziewaną kuropatwę. I że Teresa zjadła ją z wielkim apetytem. Ktoś z jej otoczenia, może sam alkad, poczuł się zaskoczony, zgorszony niemal, tym brakiem umiarkowania u „bosej reformatorki”, mającej sławę świętej. Teresa odparowała: „Kiedy kuropatwa, to kuropatwa, a kiedy pokuta, to pokuta”. Anegdota ta doczekała się teologicznej glosy ze strony Karla Rahnera. „Fakt, że święta Teresa potrafiła znaleźć, obok pokuty, również miejsce dla dobrej sztufady z kuropatwy i że była tak niewiarygodnie dobrą organizatorką oraz znakomicie czuła się w roli dyplomaty (czego z pewnością nie można powiedzieć o świętym Janie od Krzyża), przymnaża nam jeszcze sympatii dla jej mistyki”.
|9
2. Poezja i życie Teresa i filozof francuski Jacques Maritain
Pewna anegdota związana ze świętą Teresą została spopularyzowana we Francji przez Jacques’a Maritaina. Otóż rzekomo od Teresy pochodzą słowa: „Życie byłoby nie do wytrzymania, gdyby nie było poezji”. Maritain przytacza ją między innymi w swojej książce The Responsibility of the Artist (New York 1960). Dosłownie pisze tak: „Święta Teresa mawiała, że nawet dla kontemplatyków życie byłoby nie do zniesienia, gdyby nie istniała poezja”. Sam Maritain był filozofem, nie poetą. Teresa natomiast nie tylko lubiła poezję, ale nią żyła; układała piosenki i wiersze.
10
Kwiatki świętej Teresy
3. Jesteś warta nieba… Od Berniniego do Moséna Cinta Verdaguera
W przepięknym rzymskim kościele Santa Maria della Vittoria znajduje się sławna rzeźba przedstawiająca ekstazę świętej Teresy. Mistyczna scena została przez samego autora, Giovanniego Lorenza Berniniego, uwieńczona łacińskim napisem. Stwórca wypowiada następujące słowa: Nisi coellum creassem, ob te solam crearen („Gdybym nie stworzył nieba, stworzyłbym je dla ciebie jednej”). Słowa i sam epizod zostały przez Berniniego zaczerpnięte z tradycji ludowej, spopularyzowanej po kanonizacji Teresy. Mówią już o tym świadkowie w procesie kanonizacyjnym. Jedna z tych osób – Tereska, bratanica z Quito – opowiadała: „Kiedyś powiedział jej Pan: Gdybym nie stworzył nieba, stworzyłbym je dla ciebie jednej. A mówił te słowa z tak wielką miłością, że święta Matka nie chciała ich notować jako zbyt pochlebnych, ale można się ich było łatwo domyślić…”. O epizodzie tym wspominają szeroko teologowie epoki Berniniego. W czasach współczesnych poświęcił mu wiersz poeta kataloński Mosén Cinto Verdaguer: – Teresa, s’il cel no hi fora per tu jo ‘l faria aquí. (Tereso, gdyby nie było nieba, stworzyłbym je dla ciebie).
| 11
Na co Święta odpowiada: – Jesuset, si un cel teniu fenvose altre en mon pit. (Jezusie, jeśli nie masz nieba, stwórz je w mojej piersi).
12
Kwiatki świętej Teresy
Wykaz skrótów Dzieła św. Teresy od Jezusa D DE F K PN SP T TJL W Ż
– Droga doskonałości, tłum. H.P. Kossowski, Kraków 20145 – Droga doskonałości, rękopis z Escorialu – Księga fundacji, tłum. H.P. Kossowski, Kraków 20074 – Konstytucje, w: Dzieła mniejsze, tłum. H.P. Kossowski, Kraków 20145 – Podniety miłości Bożej, w: Dzieła mniejsze, tłum. H.P. Kossowski, Kraków 20145 – Sprawozdania duchowe, w: Dzieła mniejsze, tłum. H.P. Kossowski, Kraków 20145 – Twierdza wewnętrzna, tłum. H.P. Kossowski, Kraków 20146 – Listy, tłum. J.E. Bielecki, Kraków 2008 – Wołania duszy do Boga, w: Dzieła mniejsze, tłum. H.P. Kossowski, Kraków 20145 – Księga życia, tłum. H.P. Kossowski, Kraków 20145 Uwagi ujęte w nawiasy [ ] zostały dodane w wydaniu polskim.
| 143
Spis treści
Radość i świętość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5
I. Kwiatki i fantazje 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16.
Kiedy kuropatwa, to kuropatwa… Teresa i teolog niemiecki Karl Rahner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Poezja i życie. Teresa i filozof francuski Jacques Maritain . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Jesteś warta nieba… Od Berniniego do Moséna Cinta Verdaguera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A w niebie? Teresa i święta Tereska oraz siostra Elżbieta od Trójcy Świętej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Droga świętego Josemaríi Escrivy Balaguera . . . . . . . . . . . . . „Teresa, ta od Jezusa” – Teresa, la de Jesús . . . . . . . . . . . . . . . . . Wiersz trubadura niebieskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bóg cię potrzebuje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chrystus miłości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gadający święty Józef – San José Parlero . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trzy kłamstwa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trzy smutki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Teresa i grosz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dzielność mrówki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Święta Teresa i Filip II – w paryskim teatrze . . . . . . . . . . . . . . Od teatru do powieści . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9 10 11 13 15 16 17 21 22 23 24 25 29 27 29 30
| 145
II. Teresa i dzieci 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23.
Teresa jako dziewczynka – ucieczka do „kraju Maurów” Osierocona Teresa powierza się opiece innej Matki . . . . . Inne dzieci – słowa chłopca z Toledo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chłopiec znad Gwadalkiwiru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Uczyć dziewczynkę śmiechu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Śpiewajmy i tańczmy… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Piosenka dla ojca Jana od Krzyża i Wawrzyńca de Cepeda: niech chłopiec zaśpiewa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24. Piosenka siostry Izabeli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25. Słodycze kontra włosiennica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
33 35 36 37 38 39 40 41 42
III. Teresa a teolodzy i nauczyciele 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42.
146
Teresa i Jan od Krzyża . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Znowu z ojcem Janem od Krzyża . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Teresa w tarapatach – „Tak traktuję swoich przyjaciół” . Ojciec Báñez wobec Teresy w ekstazie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ojciec Gracián – między proroctwem a dramatem . . . . . . Ojciec Gallo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bać się Inkwizycji? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Teresa i nuncjusz: ona się „włóczy”; „niespokojny . . . . . . . Pogodzenie się z nuncjuszem Segą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Przyjaźń między trojgiem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Teresa i uczeń ojca Las Casasa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Teolog i płaczka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pomoc oberwańca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ubodzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wobec drewnianego krzyża ojca Jana od Krzyża . . . . . . . Ludzie „z nauką” i niedouczeni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ludwik z Grenady . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 57 58 59 60 61 62
Kwiatki świętej Teresy
43. Księża . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44. Dwa srebrne dublony i przyjaciel w potrzebie . . . . . . . . . . . 45. Patillas – diabeł . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
63 64 65
IV. My, kobiety 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59.
Epizod z dwiema Teresami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . W Madrycie – wobec dam dworu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pracuje Anna… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Historie z Maribobales (bobo – trefniś, błazen) . . . . . . . . . . Maribobales biskupem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Znów Maribobales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Między kobietami – wobec księżnej Éboli . . . . . . . . . . . . . . . . Epizod z Maridíaz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Casilda – skrzywdzona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wścibska siostra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mniszka ze źle włożoną toką . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Takie jesteśmy, my, kobiety . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Apologia kobiety . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Znów wesoła Maribobales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
69 70 71 72 73 74 75 76 77 79 80 81 83 84
V. „Taka jak ja!” 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68.
„Taka jak ja!” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kobieta fundatorką? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wiecznie w drodze – po drogach i miastach . . . . . . . . . . . . . W Salamance – w noc duchów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wiązka kijów? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Urok krajobrazu Andaluzji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Niechętny mulnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Z Sewilli do Awili . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ci Indianie! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
87 89 90 92 93 94 95 96 97
| 147
69. 70. 71. 72. 73. 74. 75.
Z Ameryki przybywają ziemniaki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Strach wobec groźby wojny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Porównanie – korrida . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zagniewana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Świętość i dobry humor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . W złym nastroju. Płacząc rzewnymi łzami . . . . . . . . . . . . . . . Teresa pozwala namalować swój portret . . . . . . . . . . . . . . . . .
98 99 101 102 104 105 106
VI. Nauczycielka i święta 76. Autorka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77. „Niech wasza łaskawość podrze albo spali! Niech potraktuje to jako prywatny list” . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78. Bez zastanowienia? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79. Czy przeżywa to, o czym pisze? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80. Czy zwraca się do czytelniczek per ty? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81. Przerobić na „boskie” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82. Sokratyzm świętej Teresy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83. Teresa, kobieta, poważyła się na komentownanie Pieśni nad Pieśniami? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84. O modlitwie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85. Posłuszeństwo a boczek. Jan de Palafox komentuje . . . . 86. Modlitwa – przyjacielska sprawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87. Mężni przyjaciele Boga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88. Odmawiając Ojcze nasz na wozie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89. „Dajcie mi kwadrans modlitwy, a ja dam wam niebo” . . . 90. Miłość bez pęknięć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91. Wspólnota w modlitwie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92. Życie jest snem? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93. „Jaki jest mój Bóg!” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94. Jezus Chrystus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95. Moment Komunii świętej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96. Matka Boża przeoryszą klasztoru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
148
111 112 113 114 115 117 118 119 120 121 122 124 125 127 128 129 130 132 133 134 135
Kwiatki świętej Teresy
97. Odpowiedź Matki Bożej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98. Przyjaciel i Jego Majestat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99. Załamanie i ekstaza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100. Piękność Boga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
136 137 139 141
Wykaz skrótów
143
.................................................
| 149
Crisógono de Jesús Sacramentado OCD
TERESA OD JEZUSA Jubileusz pięćsetlecia urodzin świętej Teresy od Jezusa jest doskonałą okazją, by przypomnieć polskiemu czytelnikowi jedną z najważniejszych postaci Kościoła: kobietę, która została nazwana przez papieży „Matką duchowości” (Mater spiritualium). Czy jednak Hiszpanka żyjąca w XVI wieku, a do tego mniszka, ma coś do powiedzenia Polce i Polakowi z XXI wieku? [...] Potrzeba samemu poznać jej życie i dzieło, by udzielić odpowiedzi na takie pytanie. Książka do nabycia na www.wkb-krakow.pl
Wszystkim, dla których poza treścią liczy się także estetyka, polecamy dzieła mistyków karmelitańskich w ekskluzywnej, pięknej oprawie. Perełki do własnej biblioteki albo też znakomity prezent – w kolekcji lub osobno. Złota kolekcja obejmuje dzieła: św. Jana od Krzyża, św. Teresy od Jezusa, św. Teresy od Dzieciątka Jezus, św. Teresy Benedykty od Krzyża. Ceny promocyjne – zobacz na:
www.wkb-krakow.pl
ZAPRASZAMY DO KSIĘGARNI INTERNETOWEJ
www.wkb-krakow.pl