DUCHOWOŚĆ DLA WSZYSTKICH - Dominik Wider OCD

Dominik Wider OCD

DUCHOWOŚĆ DLA WSZYSTKICH

Wydawnictwo Karmelitów Bosych Kraków 2001

© Copyright by Wydawnictwo Karmelitów Bosych, Kraków 2001

Na okładce: Miniatura wg Jeana Fouqueta, z modlitewnika Etienna Chevaliera, XV w., Muzeum w Chantilly.

Miniatura przedstawia - w symbolu trzech aniołów w bieli Trójcę Przenajświętszą jako źródło szczęśliwości zbawionych.

Po lewej stronie kompozycji - Maryja jako Królowa nieba i ziemi.

Wokół tronu symbole Ewangelistów: orzeł - św. Jan, anioł - św. Mateusz, lew - św. Marek, wół - św. Łukasz.

Na dalszym planie aniołowie, nieco poniżej - patriarchowie, prorocy apostołowie, męczennicy, wyznawcy, dziewice i M>szyscy inni święci.

Imprimi potest O. dr Szczepan T. Praśkiewicz OCD, prowincjał Kraków, dnia 10 czerwca 2001 r.

Nr 567/01 Imprimatur t Kazimierz Nycz, vie. gen.

Kraków, dnia 13 czerwca 2001 r.

Nr 1234/2001

Wydawnictwo Karmelitów Bosych 31-222 Kraków, ul. Z. Glogera 5 tel. (012) 415-22-45, 415-46-19 fax. (012)415-29-88 e-mail: wydawnictwo@karmel.pl http://www.karmel.pl

ISBN 83-7305-011-6

WPROWADZENIE

JM+JT Istnieje w świecie, także w Polsce, duże zainteresowanie duchowością. Fakt ten nie ulega wątpliwości. Katolicy, pragnący pogłębić swoje życie duchowe, wielokrotnie stykają się z różnymi kierunkami duchowości, które ich niejednokrotnie urzekają. Nie znając zbyt dobrze lub w ogóle duchowości Kościoła katolickiego, zwracają się do łatwo dostępnych kierunków jak: duchowość prawosławnego Wschodu, duchowość zielonoświątkowców.

Wspomnienie tych duchowości nie oznacza występowanie przeciw nim. Chodzi jedynie o ożywienie w świadomości tych poszukujących istnienia bardzo bogatej duchowości katolickiej. Nadto istnieje bardzo atrakcyjnie szerzona duchowość różnych grup inspirowanych religijnością Dalekiego Wschodu, duchowość New Age tłoczona w umysły prawie przez wszystkie środki przekazu oraz działalność wielu sekt, pragnących zawładnąć człowiekiem.

Trudno obwiniać kogokolwiek za to, że katolicy poszukują duchowości poza Kościołem. Niemniej taka jest rzeczywistość, która zdaje się mówić, że dotąd nie potrafili oni odnaleźć tej duchowości w Kościele. Na pewno istnieje u wielu spore osłabienie wiary, wręcz jej nieznajomość. Wtedy bardzo łatwo zwrócić się do usłużnie i atrakcyjnie przedstawiających swą duchowość.

5

Czy Kościół tego nie czyni? Nieustannie głosi Ewangelię Jezusa Chrystusa. Ewangelia jest jednak bardzo radykalna. Nie dopuszcza, na przykład, zabijania dzieci w łonie matki, nie pozwala na rozwody, głosi nieatrakcyjną etykę seksualną (por. Mt 19, 1-9), mówi o zaparciu się samego siebie (por. Mt 8, 33), o stromej ścieżce prowadzącej do królestwa Bożego (por. Mt 7, 14), o ciasnej bramie (por. Mt 9, 13-14). Kościół przypomina także wszystkim o powszechnym powołaniu do świętości (por.

KK 39-42). Obecnie w Polsce wydaje się wiele dobrych pozycji z dziedziny duchowości, m.in. dzieła klasyków w tej dziedzinie jak: św. Ignacego Loyoli, św. Teresy od Jezusa, św. Jana od Krzyża. Istnieją, nie*ujmując znaczenia pomniejszych, trzy mocne ośrodki akademickie duchowości: na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, na Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie. We wszystkich tych ośrodkach dostępna jest literatura przedmiotu i tam mogą z niej korzystać poszukujący głębszej wiedzy, aby budować więź z Bogiem.

W tym kontekście istnieje zapotrzebowanie na możliwie proste i usystematyzowane opracowanie książki na temat duchowości. Duchowość dla wszystkich może być taką książką. Zawiera ona podstawowe treści w tej dziedzinie w dużej mierze oparte na dziełach św. Teresy od Jezusa i św. Jana od Krzyża, a także św. Teresy od Dzieciątka Jezus, Doktorów Kościoła najbardziej autorytatywnych w dziedzinie duchowości. Żadne tego typu opracowanie nie zdoła wyczerpać całego bogactwa duchowości chrześcijańskiej. Raczej jest ono zasygnalizowaniem tego bogactwa. Istnieją w tej dziedzinie wielotomowe słowniki i opracowania poszczególnych tematów i dzieł wybitnych znawców duchowości. W wypadku niejasności czy niedosytu tego, co tu zostało przekazane, można sięg6

nąć do tej szczegółowej literatury. Podstawowe i dostępne źródła zostały podane na końcu opracowania; wszystkie z wyjątkiem jednego - w języku polskim, ale i ta jedna pozycja jest mocno zaawansowana w tłumaczeniu.

Dominik od Matki Bożej Różańcowej karmelita bosy

ŚWIĘTOŚĆ ZADANA

Wszyscy są powołani do świętości. Spotyka się jednak różne ujęcia tej świętości, choćby świętość w życiu kontemplacyjnym i w życiu apostolskim czy też różne szkoły duchowości Na czym właściwie i w ścisłym znaczeniu polega świętość, którą mogliby realizować wszyscy?

Rzeczywiście, spotyka się różne spojrzenia na świętość i jej realizowanie. Są one uzależnione od różnych epok, a przede wszystkim od różnorodności psychicznej człowieka. Niemniej istnieją dla wszystkich i od zawsze te same istotne wymagania stawiane przez Jezusa Chrystusa w Ewangelii. Istnieje także wiele fałszywych czy niepełnych spojrzeń na świętość, czyli doskonałość duchową.

Ujęcia niewłaściwe i niepełne. Prawie oczywistą jest rzeczą, że większość ludzi niewierzących w Boga odrzuca istnienie świętości chrześcijańskiej jako rzeczywistości obiektywnej, chociaż wielu z nich posiada pewne pojęcie doskonałości naturalnej. W takich wypadkach mówi się, że doskonałość chrześcijańska jest zjawiskiem czysto subiektywnym, któremu nie odpowiada żadna obiektywna rzeczywistość. Można mówić jedynie o potrzebie jakiejś doskonałości. Z natury rzeczy będzie ona zawsze subiektywna. Człowiekowi nadto nie można niczego narzucić. Ma prawo, w rzeczywistości bardzo subiektywne, do wybierania tego, co jemu odpowiada. Takie jest podstawowe założenie wierzących w Boga i chrześcijan, 22

zbytnio podkreślających autonomię człowieka. W nurcie New Age, w dobie obecnej bardzo rozpowszechnione.

Dla wielu ludzi świętość jest zjawiskiem chorobliwym, np. egzaltacją, histerią, pewnym przejawem popędu seksualnego (Freud), a przede wszystkim nonsensem; nonsensem jest bowiem odmawianie sobie czegokolwiek, podejmowanie umartwień cielesnych itp. Nawet osoby zakonne nie widzą u siebie biczowań czy włosiennicy. Wielu uznaje doskonałość np. świętych, równocześnie twierdząc, że oni są ofiarami autosugestii czy urojenia: „po co się tak strasznie męczą? - Utopijni melancholicy". Niektórzy wierzący uważają za obłudników i świętoszków tych, którzy dążą do doskonałości, sądząc, że „udają świętych".

Inni uznają pobożność za przewrażliwienie. Jeszcze inni uznają świętość za utopię, zaprzeczając w ten sposób realności życia zakonnego - „trzeba być realistą, a nie pływać w obłokach". Święci są bardzo realni, np. św. Jan Bosko, i wbrew przekonaniu wielu - św. Jan od Krzyża.

Nadto istnieją pewne błędne ujęcia świętości i pośród osób dążących do doskonałości jakby z obowiązku. Często zasadzają oni doskonałość na wielkiej ilości praktyk pobożnych, na postach i umartwieniach, na pociechach duchowych, na cudownościach, na dziełach zewnętrznych, na nadzwyczajnych zjawiskach, wreszcie uzależniają j ą prawie wyłącznie od własnych wysiłków. Te ostatnie opinie znajdą swe wyjaśnienie w całości tego opisu pojęcia świętości.

Właściwe ujęcia świętości. W ciągu dwudziestu wieków chrześcijaństwa różnie ustawiano istotne momenty świętości chrześcijańskiej. Niemniej istotne elementy pozostawały zawsze te same. Doskonałość w swych zasadniczych cechach polegała - zawsze tak twierdzono - na

23

MISTYKA CHRZEŚCIJAŃSKA

Jeśli człowiek przez ascezą dochodzi do dojrzałości osobowej i duchowej, czego mu więcej potrzeba? Dlaczego mówi się nadto o mistyce i co ona wnosi nowego w życie religijne człowieka?

Nie zawsze wyodrębniano te dwie dziedziny życia duchowego człowieka. W rzeczywistości stanowią one jedną całość życia chrześcijańskiego. Niemniej istnieje podstawa rozróżnienia: asceza - jak było już wspomniane jest wymiarem czynnym tego życia; mistyka zaś jako coś tajemniczego lub stanięcie przed tajemnicą i usiłowanie przeniknięcia tej tajemnicy wprowadza w najgłębszą istotę Boga w Nim samym.

Obecnie używa się słowa mistyka na określenie bardzo głębokiego życia religijnego, które rozpoczyna się intensywną ascezą i wprowadza w wewnętrzne doświadczenie Boga w zjednoczeniu z Nim w miłości.

Próba określenia mistyki. Rzeczywistość określana słowem mistyka jest bardzo trudna do określenia, zawsze bowiem odnosi się do tajemnicy, czyli rzeczy trudnej lub niemożliwej do poznania. Mistyka chrześcijańska dotyczy nadprzyrodzonego doświadczenia Boga, które jest nie do przeniknięcia naturalnym światłem rozumu. Człowiek zdobywa je w udzielonej mu wierze przenikniętej miłością wlaną. Potrzeba więc przybliżenia tego pojęcia.

62

Słowne określenie pochodzi z języka greckiego - místicos i zawsze oznacza coś sekretnego, tajemnego, zarezerwowanego dla niektórych bądź do inicjacji kultowej, której obrzędy nie mogą być przekazywane niewtajemniczonym. Niemniej słowo mistyczne jedynie drugorzędnie jest stosowane do spraw świeckich. Używano je prawie zawsze w odniesieniu do rzeczy Bożych. W dobie obecnej naznaczonej relatywizmem pojęć słowu mistyka nadaje się wielorakie znaczenie: coś trudnego i przewyższającego czyjeś poznanie rozumowe - to jest mistyka dla mnie; coś idealnego w czyimś pojęciu - mistyka komunizmu; coś pobudzającego uczucia, wyobraźnię - mistyka gór; czy też w sensie pogardliwym na określenie człowieka szukającego ciszy, mało mówiącego, rozmodlonego - ot, mistyk się znalazł.

Ludzie wierzący odnoszą to słowo do Boga i Jego poznania. Już Platon uważał, że boskość przewyższa ludzkie rozumienie. W tej dziedzinie można osiągnąć pewne poznanie, pośrednie i ciemne, ale realne, wnikające w sferę boską i dostępne dla uprzywilejowanych. Tego poznania mistycznego nie można wyrazić doskonale poprzez pojęcia rozumowe, jedynie jest to możliwe przez analogię, za pomocą wyobraźni i symboli. W doświadczeniu mistycznym jest więc poznanie czegoś boskiego i nieudolne słowa, które usiłują je wyjaśnić. W teologię chrześcijańską słowo mistyka zostało wprowadzone przez szkołę aleksandryjską i Orygenesa jako przymiotnik, np.: „sens mistyczny Słowa Bożego". W zastosowaniu do życia duchowego przymiotnik ten został w pełni wprowadzony przez Gersona (tl429), który oddzielił w teologii mistycznej wymiar praktyczny od wymiaru spekulatywnego.

Pierwszy dotyczy doświadczalnego poznania Boga przez wiarę i miłość, drugi poznania Boga w refleksji doktry-

63

Istota zjednoczenia. Człowiek jest wezwany do zjednoczenia z Bogiem. Problem jest delikatny i złożony: z jednej strony nienaruszalna i nieskończona transcendencja Boga, a z drugiej zachowanie osobowości i indywidualności człowieka. Zjednoczenie to w niczym nie umniejsza Boga, nie prowadzi także natury stworzonej do utraty osobowości ludzkiej w rozpłynięciu się czy połączeniu z Absolutem czy uniwersalnym Życiem ani nie wynosi go aż do panteizmu. Głębokie zjednoczenie człowieka z Bogiem jednak się dokonuje. Słowo Boże jednoznacznie o nim mówi: „Kto trwa w miłości, trwa w Bogu, a Bóg w nim" (1 J 4, 16) . Jeszcze bardziej wyraziście przekonuje o tym zjednoczeniu przypowieść o krzewie winnym i latoroślach. Te same żywotne soki są w krzewie i w gałązkach. Wobec tego to życie jest w Jezusie Chrystusie i w Jego uczniach. Ta sama prawda została podkreślona w zapowiedzi Eucharystii: „Kto pożywa moje Ciało i Krew moją pije, trwa we Mnie, a Ja w nim" (J 6, 56). Jak z tego wynika, Słowo Boże mówi o działaniu Boga dotyczącym tajemniczej rzeczywistości, którą jest zjednoczenie człowieka z Bogiem w miłości. U podstaw jest zjednoczenie w tajemnicy Wcielenia, w której dokonało się zjednoczenie Bóstwa z człowieczeństwem w jednej Osobie Słowa: Jezus Chrystus jest prawdziwym Bogiem i prawdziwym człowiekiem. Istnieje więc możliwość zjednoczenia człowieka z Bogiem. Odtąd w zjednoczeniu człowieka z Bogiem zawsze będzie bezpośrednio uczestniczył Jezus Chrystus: zjednoczenie dokonuje się z Jezusem Chrystusem w miłości, która upodobnia się do Niego.

Wymiary zjednoczenia. Św. Jan od Krzyża, pisząc o zjednoczeniu człowieka z Bogiem, nawiązuje do zjed-

88

noczenia (zaślubin), jakie mocą ofiary krzyżowej dokonało się na chrzcie. Różnicę widzi jedynie w sposobie, w jaki się ono dokonuje. Na chrzcie Bóg wszczepił swoje życie w człowieka mocą udzielonej łaski uświęcającej. „Zjednoczenie zaś, o którym jest mowa (zaślubiny z Bogiem), dokonuje się na drodze doskonałości i spełnia się bardzo powoli i stopniowo [...] Te dwojakie zaślubiny są jednym i tym samym" (PD 23, 6). Zjednoczenie więc chrzcielne i zjednoczenie mistyczne mają tę samą naturę.

Oto droga świętości, która prowadzi do tego zjednoczenia: od zjednoczenia na chrzcie mocą łaski do tego najdoskonalszego zjednoczenia, którego Bóg udziela człowiekowi, przyjmując jego współdziałanie z Sobą. Jedno i drugie jest dziełem Boga. Do tego zjednoczenia dysponują oczyszczenia rozumu i woli przez udzielone człowiekowi cnoty teologalne; one pozwalają odkrywać, przyjmować i zgłębiać zjednoczenie już istniejące mocą sakramentu chrztu.

Momentami najważniejszymi tej drogi są sakramenty.

Przede wszystkim sakrament chrztu. Szczególne miejsce w dalszym rozwoju ma sakrament Eucharystii. Łaska sakramentu Eucharystii daje bowiem „żarliwość miłości" do życia otrzymaną miłością, do wzbudzania aktów miłości, i tak pomaga do zjednoczenia istoty człowieka z Chrystusem. Nadto każdego dnia i na każdą chwilę zjednoczenie z Chrystusem może być aktualizowane przez żywą więź z cierpieniami Chrystusa, ze stworzeniami, z braćmi, a szczególnie przez modlitwę liturgiczną i osobistą.

Przez ześrodkowanie na Jezusie Chrystusie człowiek dochodzi do tak wielkiej bliskości z Bogiem w Trójcy Jedynym, że może mówić ze św. Pawłem: „Teraz zaś już nie ja żyję, lecz żyje we mnie Chrystus" (Ga 2, 20). Święty podkreśli, że nadal jednak żyje w ciele. Ma więc świadomość swej odrębności. Bóg jest Bogiem. Stworze-

89

PROCES ROZWOJU ŻYCIA DUCHOWEGO

Jakkolwiek życie wewnętrzne obejmuje całego człowieka i od samego początku dokonuje się udoskonalenie jego części zmysłowej i duchowej, czyli oczyszczenie, oświecenie i zjednoczenie, istnieją takie etapy życia wewnętrznego, w których pewne elementy rozwoju życia duchowego wyraźnie dominują nad innymi. W tym ujęciu oczyszczenie jest związane z drogą początkujących, oświecenie dokonuje się na drodze postępujących, a zjednoczeniem Bóg obdarza na drodze doskonałych.

DOSKONAŁOŚĆ W TRZECH OKRESACH ŻYCIA DUCHOWEGO

Nie wszyscy opisujący rozwój życia duchowego posługują się klasycznymi określeniami tej drogi, choćby i św. Jan od Krzyża. Czy możliwe jest inne ujęcie? Czy nie lepiej byłoby etapy tej drogi nazwać: nawrócenie, dojrzewanie duchowe?

Wiadomo, że istnieją różne ujęcia rozwoju życia duchowego. Wszyscy przyjmują potrzebę rozwoju życie duchowego, jedynie nieco inaczej go ustawiają lub też stosują własne nazewnictwo. Nie wnoszą one zbyt wielkiej różnicy odnośnie do proponowanej treści związanej z poszczególnymi etapami. Już u Ewagriusza z Pontu (f399) spotyka się podział na dwa okresy: okres czynny zawierający oczyszczenie się z grzechów, wad oraz okres zdobywania cnót i życie gnostyczne z kontemplacją fizyczną (świata) wraz z kontemplacją teologiczną, czyli mistyczną. Pseudo-Dionizy Areopagita (w. V) w swoich pismach posługuje się podziałem drogi duchowej na trzy okresy: drogę oczyszczającą, drogę oświecającą i drogę jednoczącą. Ten podział jest najczęściej cytowany aż do obecnej chwili. Z biegiem czasu spojrzano na te drogi od strony stopni miłości i uzupełniono poprzednie określenia: drogę oczyszczającą nazwano drogą początkujących w miłości, drogę oświecającą - drogą postępujących w miłości, a drogę jednoczącą drogą doskonałych w miłości. Sw. Bernard z Clairvaux (f 1153) także w oparciu o rozwój miłości ustawia trzy jej stopnie pod kątem jej 167

DROGA OŚWIECAJĄCA

Wielu ludzi uważa, że bardzo wiele osiągnęli w życiu religijnym, kiedy przestali popełniać grzechy ciężkie czy też udało im się przełamać bariery przeciętności Nie widzą potrzeby dalszej pracy nad sobą. Pragną jakby utrzymać stan posiadania. A może nie wiedzą, że przed nimi staje otworem jeszcze bogatsze życie duchowe, że przed nimi jest cała pełnia życia łaską. Bez podjęcia dalszej drogi mogą nie utrzymać stanu posiadania.

Droga oświecająca obejmuje zazwyczaj bardzo długi okres życia duchowego, niekiedy nawet całe życie. Zasadniczo elementy tej drogi występują w różnym nasileniu w poszczególnych momentach życia, jak i w intensywności przeżywania. Dlatego przy omawianiu tej drogi zostanie zwrócona uwaga na: początek drogi, czyli drugie nawrócenie, zasadnicze jej elementy, naukę św. Jana od Krzyża oraz na modlitwę związaną z tym okresem i czynną noc ducha.

Stan duszy wstępującej na drogę oświecenia. Od chwili, kiedy Bóg bierze inicjatywę w swoje ręce, mocą swej łaski dokonując biernego oczyszczenia życia zmysłowego, a człowiek uświadamia sobie wady i zaczyna intensywnie pracować nad ich usunięciem, rozpoczyna się droga oświecająca. Określenie „rozpoczyna się" jest umowne. Chodzi w rzeczywistości o okres przejściowy z drogi oczyszczającej na drogę oświecającą. Okres ten

186

może trwać bardzo długo, zależnie od podatności człowieka, a z powodu kurczowego trzymania się dawnych form, ktoś może nigdy nie wejść na drogę postępujących.

Należy podkreślić, że chwila przejścia z drogi oczyszczającej na drogę oświecającą nie jest łatwo uchwytna, nie ma bowiem żadnego określonego momentu stawania się ani też nie dokonuje się to nagle. Jest to raczej stan, okres kształtowania nowej rzeczywistości. Każdy człowiek przeżywa ten stan na swój indywidualny sposób, co utrudnia jeszcze rozeznanie. Przemiana nadto dokonuje się powoli według wewnętrznej możności i pojemności duszy. Dopiero po ukończeniu tej przemiany, biernego oczyszczenia zmysłów, uważa się, że ktoś znajduje się na drodze oświecającej. Ogólnie ujmując, stan duszy w tym okresie polega na pewnym uspokojeniu części zmysłowej oraz odczuwaniu w sobie mocnej odrazy do grzechu.

Człowiek unika i lęka się już nie tylko grzechu ciężkiego, ale w równej mierze nienawidzi grzechu lekkiego, a także ma obrzydzenie do niedoskonałości. Po tych oczyszczeniach dusze bardziej wielkoduszne zostają uwolnione od niewoli zmysłów i wola ma większą zdolność do wiązania się jedynie z Bogiem. Rozum bowiem uwolniony od ciemności zmysłów, jaśniej widzi samego Boga i prostą drogę do Niego oraz w prawdzie poznaje siebie. Podobnie i wola, wolna od tyranii namiętności, łatwiej zwraca się cała ku Bogu i całym wysiłkiem szuka tylko Jego.

Osoby mniej wielkoduszne, dzielące serce pomiędzy Boga, świat i siebie, w ogóle nie dochodzą do kresu drogi oczyszczającej lub też dochodzą z wielkim opóźnieniem.

Dokonuje się to wtedy, gdy podejmą stanowcze postanowienie, aby już więcej świadomie nie grzeszyć. Skutkiem tego nowego stanu duszy zasadniczo zmienia się sposób pracy nad sobą. Dotąd była troska o zachowanie

187

Modlitwa odpocznienia. Na drogę modlitwy odpocznienia wprowadza sam Bóg. Zazwyczaj następuje to po dłuższym okresie modlitwy skupienia czynnego i biernego. Niemniej Pan Bóg może tym darem obdarzyć wcześniej. Modlitwa odpocznienia, smaków jest bowiem już kontemplacja mistyczną. Św. Teresa ten stopień modlitwy opisuje w Życiu jako trzeci sposób nawadniania ogrodu za pomocą sprowadzania wody bezpośrednio ze źródła (Ż 16-17), a także w Drodze doskonałości (30-31), w Twierdzy wewnętrznej (mieszkanie czwarte). W Drodze omawia go w komentarzu do prośby: „Święć się Imię Twoje", pisząc: „Z powodu wielkiej nędzy naszej nie potrafilibyśmy godnie święcić, chwalić, wielbić, sławić, wywyższać tego błogosławionego Imienia Ojca Przedwiecznego, gdyby On nie wspomógł słabości naszej" (DD 30, 4).

Głównym charakterem modlitwy mistycznej jest jej nadprzyrodzoność, czyli jej niezależność od naszej woli.

Wyrazi to św. Teresa w słowach: „Tu dusza zaczyna się skupiać w sobie, styka się już z rzeczą nadprzyrodzoną, bo żadna miarą nie zdoła osiągnąć tak wielkiego dobra" (Ż 14, 2). Na tym etapie modlitwy człowiek zaczyna przyjmować Boże działanie. To bierne udzielanie się Boga może mieć różne stopnie, stąd także różna pełność kontemplacji wlanej. Pełna bierność przynależy do drogi jednoczącej.

Na drodze oświecającej jest mowa o zapoczątkowanej bierności {semi-passivitas). Z pełną biernością jest związana modlitwa zjednoczenia, z zapoczątkowaną zaś związany jest typ modlitwy odpocznienia.

Opis modlitwy odpocznienia. Przede wszystkim należy podkreślić, że modlitwa odpocznienia odbywa się pod wpływem darów Ducha Świętego.

204

Jest ona pierwszą modlitwą kontemplacyjną w której człowiek zdaje sobie sprawę, że nie jest ona jego dziełem, ale darem. Nazywa się ona modlitwą odpocznienia z powodu ogólnego odczucia spoczynku i pokoju, jakiego doznaje on w swoich władzach.

Modlitwa odpocznienia może występować w różnych stopniach i nie ma dwóch modlących się na tej drodze, którzy by jednakowo j ą przeżywali. Św. Teresa opisuje własne doświadczenia, niemniej istotne elementy tej modlitwy i zasadnicze przeżycia wychodzą poza zakres osobisty, gdyż są oparte na doświadczeniu wielu osób. Pokój i słodycz na tej drodze szczególnie odczuwa się w woli, która czuje się jakby związana przedmiotem modlitwy Bogiem. Stąd powiedzenie Świętej: „Wola jest zjednoczona z Bogiem. Bóg j ą wziął w niewolę... staje się niewolnicą tego, którego miłuje. [Miłość Boża] trzyma na uwięzi miłość własną tak, że nie pozostawia jej w tym stanie wolności miłowania czego bądź innego, tylko Ciebie samego" (Ż 14, 2). Doświadczając tych łask Bożych, człowiek sądzi, że Bóg jest bardzo blisko obecny. Nie widzi Go ani przez zmysły ciała, ani przez wyobraźnię.

Jest to poznanie przez doświadczenie miłości. „Dusza objaśnia Święta - wchodzi wówczas w stan głębokiego pokoju, a raczej sam Pan obecnością swoją j ą tam wprowadza... Rozumie w inny sposób i nierównie wyższy, niż poznaje się zmysłami, jest blisko przy Bogu swoim, że gdyby bardziej się jeszcze zbliżyła, stałaby się jedno z Nim przez zjednoczenie" (DD 31,2). Rozum nie uczestniczy w pełni w tej kontemplacji. Bardzo często pozostaje niestały i z powodu swej naturalnej skłonności roztrząsania wszystkiego, nie może się od niej powstrzymać.

Może więc się rozpraszać i nawet pociągnąć za sobą modlącego się w swe zabłąkanie, mącąc pokój woli. Co

205

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie 5 Podstawowe zagadnienia duchowości chrześcijańskiej.. 8 Duchowość 9 Powszechne powołanie do świętości 15 Świętość zadana 22 Uzdolnienie do świętości 38 Asceza chrześcijańska 55 Mistyka chrześcijańska 62 Doświadczenie mistyczne Boga 69 Kontemplacja 79 Zjednoczenie z Bogiem 87 Oczyszczenia 110 Rozwój życia duchowego 117 Środki rozwoju życia duchowego 118 Proces rozwoju życia duchowego 166 Doskonałość w trzech okresach życia duchowego 167 Droga oczyszczająca 171 Droga oświecająca 186 Droga jednocząca 213 Duchowość według stanu w jej istotnych elementach 229 Dodatek 241 Na zakończenie 257 Podstawowe źródła 259 Wykaz skrótów 261