Dyrektorium o posłudze i życiu prezbiterów Nowe wydanie

Kongregacja ds. Duchowieństwa

DYREKTORIUM O POSŁUDZE I ŻYCIU PREZBITERÓW

Wydawnictwo Karmelitów Bosych Kraków 2013

Tytuł oryginału Direttorio per il ministero e la vita dei presbiteri © Copyright by Libreria Editrice Vaticana, 2013 © Copyright for the Polish edition by Wydawnictwo Karmelitów Bosych, Kraków 2013

NOTA TŁUMACZA

W tekście Dyrektorium cytaty biblijne podano według piątego wydania Biblii Tysiąclecia (Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Poznań 2000). Dokumenty soborowe cytowano według: Sobór Watykański II, Konstytucje, dekrety, deklaracje, Poznań 2002. W cytowaniu dokumentów i przemówień papieskich opierano się na oficjalnych tłumaczeniach na język polski opublikowanych w „L’Osservatore Romano”, a brakujące teksty papieża Jana Pawła II uzupełniono według: Jan Paweł II, Nauczanie papieskie, t. 1–5, Poznań 1987–1996. W przypisach w nawiasie kwadratowym zapisano odniesienia do wersji oryginalnej cytowanych przemówień papieskich zgodnie z wydaniem włoskim niniejszego Dyrektorium.

PREZENTACJA

Z

jawisko „sekularyzacji” – tendencja sytuująca życie ludzkie w perspektywie horyzontalnej, zostawiająca na boku lub eliminująca, mimo chętnego podejmowania dyskursu religijnego, jego wymiar transcendentny – od kilku dziesięcioleci dotyka wszystkich ochrzczonych. W rezultacie ci, którzy z nakazu Bożego mają za zadanie prowadzić Kościół, muszą zająć zdecydowane stanowisko wobec tego zjawiska. Jednym ze skutków sekularyzacji, na pewno najbardziej znaczącym, jest oddalenie się od praktyk religijnych poprzez odrzucenie – czasem świadomie, czasem pod wpływem zwyczajowych form podstępnie narzucanych przez kulturę nastawioną na dechrystianizację społeczności obywatelskiej – zarówno depozytu wiary (depositum fidei), przekazywanego prawdziwie przez Urząd Nauczycielski Kościoła, jak również autorytetu i misji ludzi pełniących w Kościele posługę, powołanych przez samego Chrystusa (por. Mk 3, 13–19) do współdziałania z Jego planem zbawienia i prowadzenia ludzi do posłuszeństwa wiary (por. Syr 48, 10; Hbr 4, 1–11; Katechizm Kościoła katolickiego, 144n). Z tego wynika szczególne zaangażowanie papieża Benedykta XVI, podejmowane od pierwszych chwil jego pontyfikatu, a nastawione na odnowione dowartościowanie doktryny katolickiej jako organicznego systemu mądrości autentycznie objawionej przez Boga, która ma w Chrystusie swoje wypełnienie – doktryny, której prawda jest na miarę rozumienia wszystkich ludzi (Katechizm Kościoła katolickiego, 27n).

Jeśli jednak jest prawdą, że Kościół istnieje, żyje i trwa w czasie za pośrednictwem misji ewangelizacyjnej (por. II Sobór Watykański, Dekr. Ad gentes), to jest jasne, że w odniesieniu

8

Dyrektorium o posłudze i życiu prezbiterów

do niego najbardziej zgubnym skutkiem pogłębiającej się sekularyzacji jest kryzys posługi kapłańskiej, który z jednej strony wyraża się przez wyraźne zmniejszenie liczby powołań, a z drugiej – przez rozpowszechnianie się ducha faktycznej utraty nadprzyrodzonego zmysłu misji kapłańskiej, przez przejawy braku autentyczności, które niejednokrotnie, w formach skrajnie wynaturzonych, przyczyniły się do zaistnienia bardzo bolesnych sytuacji. Z tego powodu refleksja nad przyszłością kapłaństwa dotyczy także przyszłości ewangelizacji, a więc i samego Kościoła. W 1992 r. błogosławiony Jan Paweł II za pośrednictwem adhortacji apostolskiej Pastores dabo vobis ukazał bardzo szeroko to, o czym mówimy, a następnie skłonił do poważnego wzięcia problemu pod uwagę całą serią wypowiedzi i inicjatyw. Spośród tych ostatnich należy niewątpliwie przypomnieć szczególnie Rok Kapłański 2009–2010, obchodzony w znaczącym nawiązaniu do 150. rocznicy śmierci św. Jana Marii Vianneya, patrona proboszczów i duszpasterzy.

Są to podstawowe racje, które w następstwie licznych opinii i konsultacji przyczyniły się do podjęcia przez nas w 1994 r. redakcji pierwszego wydania Dyrektorium o posłudze i życiu prezbiterów – narzędzia mającego spełniać rolę światła i przewodnika w zaangażowaniu na rzecz odnowy duchowej prezbiterów, coraz bardziej zdezorientowanych apostołów, zanurzonych w trudnym i ciągle zmieniającym się świecie.

Owocne doświadczenie Roku Kapłańskiego (którego echa są nam jeszcze bliskie), rozwijanie „nowej ewangelizacji”, dalsze cenne wskazania zawarte w nauczaniu Benedykta XVI oraz – niestety – bolesne rany spowodowane postępowaniem niektórych kapłanów, które wywołały niepokój w Kościele, zachęciły nas do wzięcia pod uwagę nowego wydania Dyrektorium, które mogłoby lepiej odpowiadać na wymagania obecnej chwili historycznej, zachowując zasadniczo nienaruszony schemat dokumentu pierwotnego, jak również oczywiście

Prezentacja

9

niezmienną naukę dotyczącą teologii i duchowości kapłaństwa katolickiego. Już w krótkim wprowadzeniu do Dyrektorium jasno wyrażono jego intencje: „Słuszne wydawało się przywołanie tych podstawowych elementów doktrynalnych, które stanowią centrum tożsamości, życia duchowego i formacji stałej prezbiterów, aby w ten sposób pomóc im pogłębić znaczenie bycia kapłanem i przyczynić się do wzrostu ich wyłącznej relacji z Jezusem Chrystusem, Głową i Pasterzem, co z pewnością będzie korzystne dla całej istoty i działania każdego prezbitera”. To, czy Dyrektorium nie stanie się bezowocnym elaboratem, będzie zależało konkretnie od jego przyjęcia przez adresatów: „Niniejsze Dyrektorium jest dokumentem służącym zbudowaniu i uświęceniu kapłanów w świecie, który pod wieloma względami jest zsekularyzowany i obojętny religijnie”.

Warto rozważyć pewne tradycyjne tematy, które stopniowo marginalizowano albo wręcz otwarcie eliminowano na rzecz funkcjonalistycznej wizji kapłana jako „profesjonalisty od tego, co święte”, lub koncepcji „politycznej”, która nadaje kapłanowi godność i wartość tylko wtedy, gdy jest zaangażowany w sprawy społeczne. Wszystko to wpływało bardzo ograniczająco na najbardziej właściwy wymiar posługi kapłańskiej, który można by określić jako „sakramentalny”.

W takim ujęciu kapłan, udzielając skarbów łaski Bożej, mimo iż pozostaje w granicach człowieczeństwa zranionego przez grzech, tajemniczo uobecnia Chrystusa w świecie.

Podstawowe znaczenie posiada relacja kapłana z Bogiem-Trójcą. Objawienie Boga jako Ojca, Syna i Ducha Świętego jest związane z ukazaniem się Boga jako Miłości stwarzającej i zbawiającej. Jeśli odkupienie jest więc pewnym rodzajem stworzenia i jego przedłużeniem (nazywa się je przecież „nowym” stworzeniem), to kapłan, sługa odkupienia, będąc w swojej istocie źródłem nowego życia, staje się tym samym narzędziem nowego stworzenia. Już to wystarcza, aby podjąć

10

Dyrektorium o posłudze i życiu prezbiterów

refleksję nad wielkością kapłana, niezależnie od posiadanych przez niego zdolności i jego talentów, jego ograniczeń i jego nędzy. Ten fakt skłonił św. Franciszka z Asyżu do stwierdzenia w swoim Testamencie: „I ich samych, i wszystkich innych chcę się lękać, kochać i czcić, jak moich panów. I nie chcę dopatrywać się w nich grzechu, ponieważ w nich właśnie rozpoznaję Syna Bożego i są moimi panami. I czynię to dlatego, ponieważ na tym świecie nie widzę cieleśnie niczego z samego najwyższego Syna Bożego, jak tylko Najświętsze Ciało i Najświętszą Krew Jego, które oni przyjmują i tylko oni innym udzielają”.

To Ciało i ta Krew odradzają ludzkość.

Drugim ważnym punktem, na który na ogół kładzie się mały nacisk, ale z którego wynikają wszelkie konsekwencje praktyczne, jest ontologiczny wymiar modlitwy. Szczególne miejsce zajmuje w niej liturgia godzin. Często podkreśla się, że na poziomie liturgicznym jest ona czymś w rodzaju przedłużenia ofiary eucharystycznej („Kto składa Mi ofiarę dziękczynną, ten Mi cześć oddaje” [Ps 49, 23]), a na poziomie prawnym – poważnym obowiązkiem. W teologicznej wizji kapłaństwa jako ontologicznego uczestniczenia w Chrystusie jako Głowie modlitwa prezbitera, abstrahując od jego kondycji moralnej, jest we wszystkich swoich skutkach modlitwą Chrystusa; posiada taką samą godność i taką samą skuteczność. Ponadto, na podstawie władzy, którą pasterze otrzymali od Syna Bożego, by „angażować” niebo odnośnie do spraw podejmowanych na ziemi na rzecz uświęcenia wierzących (por. Mt 18, 18), ta modlitwa jest pełną odpowiedzią na nakaz Chrystusa, aby zawsze się modlić, w każdej chwili, nie zniechęcając się (por. Łk 18, 1; 21, 36). Jest to punkt, na który należy kłaść nacisk. „Wiemy, że Bóg nie wysłuchuje grzeszników, ale wysłuchuje każdego, kto jest czcicielem Boga i pełni Jego wolę” (J 9, 31). Któż tymczasem bardziej niż sam Chrystus czci Ojca i doskonale pełni Jego wolę? Jeśli więc kapłan

Prezentacja

11

działa in persona Christi w każdej swojej czynności, przez którą uczestniczy w odkupieniu – pamiętając, rzecz jasna, o istniejących różnicach: w nauczaniu, uświęcaniu, prowadzeniu wiernych do zbawienia – wówczas nic z jego grzesznej natury nie może osłabić mocy jego modlitwy. Oczywiście nie może to nas prowadzić do pomniejszania znaczenia zdrowej postawy moralnej kapłana (jak zresztą każdego ochrzczonego), której miarą ma być świętość samego Boga (por. Kpł 20, 8; 1 P 1, 15–16). Należy raczej podkreślić, że zbawienie przychodzi od Boga i że potrzebuje On kapłanów, aby przedłużać je w czasie, oraz że nie potrzeba skomplikowanych praktyk ascetycznych lub szczególnych form duchowości, aby wszyscy ludzie mogli czerpać, także za pośrednictwem wybranych spośród nich pasterzy, z dobroczynnych skutków ofiary Chrystusa.

Jeszcze raz kładzie się nacisk na znaczenie formacji kapłana, która musi być integralna; nie można akcentować któregoś z jej aspektów ze szkodą dla innego. Istota formacji chrześcijańskiej nie może być nigdy rozumiana jako „tresura” dotycząca ludzkich władz duchowych (rozum i wola) niejako w ich zewnętrznych przejawach. Jest ona przekształcaniem samego bytu człowieka, a każdej zmiany ontologicznej może dokonać tylko Bóg za pośrednictwem Ducha Świętego, którego zadaniem – jak wyznajemy w Credo – jest „ożywianie”. „Formować” oznacza nadawać kształt czegoś lub – w naszym przypadku – Kogoś: „Wiemy też, że Bóg z tymi, którzy Go miłują, współdziała ze wszystkim dla ich dobra, z tymi, którzy są powołani według Jego zamysłu. Albowiem tych, których przedtem poznał, tych też przeznaczył na to, by się stali na wzór Jego Syna” (Rz 8, 28–29). Specyficzna formacja kapłana, ponieważ jest on – jak już wyżej powiedzieliśmy – kimś w rodzaju „współ-stwórcy”, wymaga więc szczególnego powierzenia się Duchowi Świętemu; należy przy tym unikać, nawet przy docenianiu swoich talentów, popadnięcia

12

Dyrektorium o posłudze i życiu prezbiterów

w aktywizm, w przekonanie, że skuteczność podejmowanego działania duszpasterskiego zależy od osobistych zdolności.

Odpowiednie potraktowanie tej kwestii może bez wątpienia umocnić ufność tych, którzy w świecie głęboko zsekularyzowanym i głuchym na problemy wiary łatwo mogliby ulec zniechęceniu, następnie przeciętności duszpasterskiej, a w końcu dojść do zakwestionowania tej misji, którą na początku podjęli z tak bardzo szczerym entuzjazmem.

Dobre poznanie różnych dziedzin nauki (szczególnie filozofii i bioetyki), by z podniesionym czołem podjąć wyzwania laicyzmu; dowartościowanie i wykorzystanie środków masowego przekazu w skutecznym głoszeniu słowa; duchowość eucharystyczna jako specyfika duchowości kapłańskiej (Eucharystia jest sakramentem Chrystusa, który staje się bezwarunkowym i całkowitym darem miłości dla Ojca i dla braci, i taki musi być także ten, kto uczestniczy w Chrystusie-darze), od której zależy sens celibatu (wiele głosów wyraża sprzeciw wobec niego, bo go nie rozumie); relacja z hierarchią kościelną i braterstwo kapłańskie; miłość do Maryi, Matki kapłanów, której rola w ekonomii zbawienia jest na pierwszym miejscu, jako element istotny, a nie ozdobny czy opcjonalny. Te i inne tematy są podejmowane kolejno w niniejszym Dyrektorium w sposób jasny i pełny, co pomaga oczyścić dwuznaczne czy błędne poglądy na tożsamość i rolę sługi Bożego w Kościele i w świecie. Przede wszystkim jednak Dyrektorium może autentycznie pomóc każdemu prezbiterowi odczuć zaszczytną przynależność do tego przedziwnego planu miłości Boga, który jest planem zbawienia rodzaju ludzkiego.

MAURO kard. PIACENZA prefekt

† CELSO MORGA IRUZUBIETA arcybiskup tytularny Alba Marittima sekretarz

WPROWADZENIE

„Z

agadnienie tożsamości kapłańskiej […] ma decydujące znaczenie dla pełnienia posługi kapłańskiej w dzisiejszych czasach i w przyszłości” – przypomniał papież Benedykt XVI w swoim przemówieniu do uczestników sympozjum teologicznego zorganizowanego przez Kongregację ds. Duchowieństwa 12 marca 2010 roku. Te słowa wskazują jedną z zasadniczych kwestii dotyczących życia Kościoła, którą jest rozumienie kapłaństwa służebnego.

Kilka lat temu, wychodząc z bogatego doświadczenia Kościoła odnośnie do posługi i życia prezbiterów, zebranego w różnych dokumentach Urzędu Nauczycielskiego Kościoła1, a szczególnie w posynodalnej adhortacji apostolskiej Pastores dabo vobis2, Kongregacja ds. Duchowieństwa opracowała Dyrektorium o posłudze i życiu prezbiterów3. „Realizacja naczelnego zadania duszpasterskiego, jakim jest nowa ewangelizacja, 1

2 3

Por. II Sobór Watykański, Konst. dogmatyczna o Kościele Lumen gentium; Dekr. o formacji kapłańskiej Optatam totius; Dekr. o pasterskich zadaniach biskupów w Kościele Christus Dominus; Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis; Paweł VI, Enc. Sacerdotalis caelibatus (24 czerwca 1967 r.), AAS 59 (1967), s. 657–697; Święta Kongregacja ds. Duchowieństwa, List okólny Inter ea (4 listopada 1969 r.), AAS 62 (1970), s. 123–134; Synod Biskupów, Dok. o kapłaństwie urzędowym Ultimis temporibus (30 listopada 1971 r.), AAS 63 (1971), s. 898–922; Kodeks Prawa Kanonicznego (25 stycznia 1983 r.), Poznań 1984, kan. 273–289, 232–264, 1008–1054; Święta Kongregacja ds. Edukacji Katolickiej, Ratio fundamentalis institutionis sacerdotalis (19 marca 1985 r.); Jan Paweł II, Listy do kapłanów z okazji Wielkiego Czwartku; Katechezy o prezbiterach wygłoszone w czasie audiencji ogólnych od 31 marca do 22 września 1993 r.

Jan Paweł II, Adhort. apost. Pastores dabo vobis (25 marca 1992 r.).

Kongregacja ds. Duchowieństwa, Dyrektorium o posłudze i życiu prezbiterów (31 marca 1994 r.), Rzym 1994.

14

Dyrektorium o posłudze i życiu prezbiterów

obejmująca cały Lud Boży i domagająca się nowej gorliwości, nowych metod i nowego sposobu głoszenia i dawania świadectwa Ewangelii, dziś zwłaszcza potrzebuje kapłanów, którzy bezwzględnie i w pełni przeżywają tajemnicę Chrystusa i potrafią wypracować nowy styl życia duszpasterskiego”4. Wspomniane Dyrektorium stanowiło w 1994 roku odpowiedź na tę konieczność, a także na oczekiwania wyrażone przez wielu biskupów zarówno w czasie synodu w 1990 roku, jak i przy okazji ogólnej konsultacji episkopatu przeprowadzonej przez Kongregację ds. Duchowieństwa.

Po roku 1994 nauczanie błogosławionego Jana Pawła II obfitowało w treści dotyczące kapłaństwa. Papież Benedykt XVI pogłębił to zagadnienie we własnym nauczaniu. Rok Kapłański 2009–2010 był czasem szczególnie odpowiednim do tego, by zastanowić się nad posługą kapłańską i promować autentyczną odnowę duchową kapłanów.

W końcu, przez przeniesienie seminariów duchownych z kompetencji Kongregacji ds. Edukacji Katolickiej do Kongregacji ds. Duchowieństwa, papież Benedykt XVI zamierzał dać jasne wskazanie odnośnie do nierozdzielnej więzi między tożsamością kapłańską i formacją powołanych do świętej posługi.

Wydało się więc rzeczą odpowiednią zatroszczyć się o zaktualizowaną wersję Dyrektorium, która zebrałaby bardzo bogate w ostatnim czasie nauczanie na ten temat5. Nowa re4 5

Jan Paweł II, Adhort. apost. Pastores dabo vobis, 18.

Por. np.: Jan Paweł II, List apost. motu proprio Misericordia Dei (7 kwietnia 2002 r.), „L’Osservatore Romano” 23 (2002), nr 6, s. 4–7 [AAS 94 (2002), s. 452–459]; Enc. Ecclesia de Eucharistia (17 kwietnia 2003 r.); Adhort. apost. Pastores gregis (16 października 2003 r.); Listy do kapłanów (1995– –2002, 2004–2005); Benedykt XVI, Adhort. apost. Sacramentum caritatis (22 lutego 2007 r.); Przesłanie do kard. Jamesa Francisa Stafforda, Penitencjarza Większego, i do uczestników XX kursu dla spowiedników zorganizowanego przez Penitencjarię Apostolską (12 marca 2009 r.), w: Insegnamenti V/1 (2009), s. 374–377; Przemówienie do uczestników sesji plenarnej Kongregacji

Wprowadzenie

15

dakcja szanuje oczywiście w ogólności schemat pierwotnego dokumentu, który został bardzo dobrze przyjęty w Kościele, szczególnie przez samych kapłanów. Przedstawiając poszczególne aspekty treściowe, brano pod uwagę zarówno sugestie całego episkopatu światowego, konsultowanego w tej sprawie, jak też i problemy, które wyłoniły się w czasie sesji plenarnej Kongregacji ds. Duchowieństwa w Watykanie w październiku 1993 roku, a także refleksje licznych teologów, kanonistów i ekspertów, pochodzących z różnych obszarów geograficznych oraz znających aktualną problematykę duszpasterską.

Opracowując odnowione Dyrektorium, starano się położyć akcent na najbardziej znaczące aspekty nauczania kościelnego dotyczącego świętej posługi, rozwiniętego po 1994 roku aż do naszych czasów, odwołując się do zasadniczych dokumentów błogosławionego Jana Pawła II i Benedykta XVI. Podaje się również wskazania praktyczne służące podejmowaniu inicjatyw, unikając jednak wchodzenia w szczegóły. Mogą one być wypracowane tylko na gruncie uprawnionej praktyki lokalnej i rzeczywistych warunków istniejących w poszczególnych diecezjach i konferencjach episkopatu, a dopiero potem zasugerowane roztropności i gorliwości pasterzy.

ds. Duchowieństwa (16 marca 2009 r.), „L’Osservatore Romano” 30 (2009) nr 5, s. 51–52 [AAS 101 (2009) s. 293–296]; List na rozpoczęcie Roku Kapłańskiego z okazji 150. rocznicy „dies natalis” św. Jana Marii Vianneya (16 czerwca 2009 r.), „L’Osservatore Romano” 30 (2009), nr 7–8, s. 3–8 [AAS 101 (2009), s. 569–579]; Przemówienie do uczestników kursu dla spowiedników zorganizowanego przez Penitencjarię Apostolską (11 marca 2010 r.), „L’Osservatore Romano” 31 (2010), nr 5, s. 33–34 [Insegnamenti VI/1 (2010), s. 318–321]; Przemówienie do uczestników sympozjum teologicznego zorganizowanego przez Kongregację ds. Duchowieństwa (12 marca 2010 r.), „L’Osservatore Romano” 31 (2010), nr 5, s. 35–36 [AAS 102 (2010), s. 240–242]; Przemówienie papieża i odpowiedzi na pytania kapłanów podczas czuwania na zakończenie Roku Kapłańskiego (10 czerwca 2010 r.), „L’Osservatore Romano” 31 (2010), nr 8–9, s. 31–35 [AAS 102 (2010), s. 397–406]; List do seminarzystów (18 października 2010 r.), „L’Osservatore Romano” 31 (2010), nr 11, s. 4–7 [AAS 102 (2010), s. 793–798].

16

Dyrektorium o posłudze i życiu prezbiterów

W obecnym klimacie kulturowym wypada przypomnieć, że tożsamość kapłana, jako człowieka Bożego, nie jest i nigdy nie stanie się „reliktem przeszłości”. Słuszne wydawało się przywołanie tych podstawowych elementów doktrynalnych, które stanowią sedno tożsamości, życia duchowego i formacji stałej prezbiterów, aby w ten sposób pomóc im pogłębić znaczenie bycia kapłanem i przyczynić się do wzrostu ich wyłącznej relacji z Jezusem Chrystusem, Głową i Pasterzem, co z pewnością będzie korzystne dla całej istoty i działania każdego prezbitera.

Jak już powiedziano we wprowadzeniu do pierwszego wydania Dyrektorium, także w niniejszej wersji nie daje się wyczerpującego wykładu na temat kapłaństwa urzędowego; nie ogranicza się ona także do czystego i prostego powtórzenia tego, co już prawdziwie podał Urząd Nauczycielski Kościoła; zamierza się raczej odpowiedzieć na podstawowe pytania o charakterze doktrynalnym, dyscyplinarnym i duszpasterskim, stawiane kapłanom przez wyzwania nowej ewangelizacji, tym bardziej, że mając ją na względzie, papież Benedykt XVI ustanowił Papieską Radę ds. Nowej Ewangelizacji6.

Chciano zatem na przykład położyć specjalny nacisk na wymiar chrystologiczny tożsamości prezbitera, jak również na kapłańską komunię, przyjaźń i braterstwo, postrzegane jako zasadnicze dobra, biorąc pod uwagę ich wpływ na życie kapłana. To samo można powiedzieć o życiu duchowym prezbitera jako opartym na słowie Bożym i sakramentach, szczególnie na Eucharystii. Podaje się także pewne rady dotyczące adekwatnej formacji stałej, rozumianej jako pomoc służąca pogłębieniu znaczenia tożsamości kapłańskiej, a w ten

6

Por. Benedykt XVI, List apost. motu proprio Ubicumque et semper powołujący do życia Papieską Radę ds. Krzewienia Nowej Ewangelizacji (21 września 2010 r.), „L’Osservatore Romano” 32 (2011), nr 1, s. 11–13 [AAS 102 (2010), s. 788–792].

Wprowadzenie

17

sposób radosnemu i odpowiedzialnemu przeżywaniu swojego powołania.

Niniejsze Dyrektorium jest dokumentem służącym wzrostowi i uświęceniu kapłanów w świecie, który pod wieloma względami jest zsekularyzowany i obojętny religijnie. Tekst jest zasadniczo przeznaczony, za pośrednictwem biskupów, dla wszystkich prezbiterów Kościoła łacińskiego, chociaż znaczna część jego treści może być przydatna także dla prezbiterów należących do innych obrządków. Zawarte w nim wskazania dotyczą w szczególności duchowieństwa diecezjalnego, chociaż wiele z nich, dokonując ich odpowiedniego przystosowania, mogliby uwzględnić także prezbiterzy będący członkami instytutów życia konsekrowanego i stowarzyszeń życia apostolskiego.

Jak już zaznaczono na początku, to nowe wydanie Dyrektorium stanowi jednak przede wszystkim pomoc dla formatorów i kandydatów do posługi kapłańskiej. Seminarium to czas i miejsce, gdzie wzrasta i dojrzewa poznanie tajemnicy Chrystusa, a wraz z nim świadomość, że jeśli na poziomie zewnętrznym autentyczność naszej miłości Boga mierzy się miłością, którą okazujemy braciom (por. 1 J 4, 20–21), to na poziomie wewnętrznym miłość do Kościoła jest prawdziwa tylko wtedy, gdy jest się gotowym zostawić wszystko i pójść za Nim (por. Mk 10, 17–30). Projekt formacyjny w swej istocie utożsamia się w taki sposób z poznaniem Syna Bożego, który za pośrednictwem misji prorockiej, kapłańskiej i królewskiej prowadzi każdego człowieka do Ojca przez Ducha Świętego: „On też ustanowił jednych apostołami, innych prorokami, innych ewangelistami, innych pasterzami i nauczycielami, aby przysposobili świętych do wykonywania posługi dla budowania Ciała Chrystusowego, aż dojdziemy wszyscy razem do jedności wiary i pełnego poznania Syna Bożego, do człowieka

18

Dyrektorium o posłudze i życiu prezbiterów

doskonałego, do miary wielkości według Pełni Chrystusa” (Ef 4, 11–13).

Mamy nadzieję, że to nowe wydanie Dyrektorium o posłudze i życiu prezbiterów będzie stanowić dla każdego człowieka powołanego do uczestniczenia w kapłaństwie Chrystusa, Głowy i Pasterza, pomoc do pogłębienia tożsamości swojego powołania i do wzrostu w życiu wewnętrznym; zachętę do posługi i realizacji swojej formacji stałej, za którą każdy jest osobiście odpowiedzialny; punkt odniesienia dla bogatego i autentycznego apostolstwa na korzyść Kościoła i świata.

Niech Maryja sprawi, aby brzmiało w naszych sercach dzień po dniu, a szczególnie gdy przygotowujemy się do celebrowania Najświętszej Ofiary, Jej zaproszenie wypowiedziane w czasie wesela w Kanie Galilejskiej: „Zróbcie wszystko, cokolwiek wam powie” (J 2, 5). Powierzamy się Maryi, Matce kapłanów, poprzez modlitwę papieża Benedykta XVI: „Matko Kościoła, my, kapłani, chcemy być pasterzami, którzy nie pasą siebie samych, ale oddają się Bogu dla braci, znajdując w tym szczęście.

Pragniemy nie tylko słowami, ale życiem każdego dnia pokornie mówić nasze «oto jestem».

Prowadzeni przez Ciebie, Chcemy być apostołami Bożego miłosierdzia, Cieszącymi się, że mogą codziennie sprawować Świętą Ofiarę Ołtarza

Wprowadzenie

19

i udzielać tym, którzy nas o to proszą, sakramentu pojednania.

Orędowniczko i Pośredniczko łaski, Ty, która cała jesteś włączona w jedyne powszechne pośrednictwo Chrystusa, uproś dla nas u Boga całkowicie odnowione serce, które będzie kochało Boga ze wszystkich sił i służyło ludzkości, jak Ty służyłaś.

Powtórz Panu Twoje przekonujące słowa: «nie mają już wina» (J 2, 3), ażeby Ojciec i Syn wylali na nas Ducha Świętego, niczym w nowej Pięćdziesiątnicy”7.

7

Benedykt XVI, Akt zawierzenia i poświęcenia kapłanów Niepokalanemu Sercu Najświętszej Maryi Panny (12 maja 2010 r.), „L’Osservatore Romano” 31 (2010), nr 7, s. 16 [Insegnamenti VI/1 (2010), s. 690–691].

I TOŻSAMOŚĆ KAPŁANA

W

posynodalnej adhortacji apostolskiej Pastores dabo vobis błogosławiony Jan Paweł II tak określa tożsamość kapłana: „Prezbiterzy są w Kościele i dla Kościoła sakramentalnym uobecnieniem Jezusa Chrystusa, Głowy i Pasterza, głoszą autorytatywnie Jego słowo, powtarzają Jego znaki przebaczenia i daru zbawienia, zwłaszcza w sakramencie chrztu, pokuty oraz w Eucharystii, dzielą Jego pełną miłości troskę aż do całkowitego złożenia daru z siebie za owczarnię, którą gromadzą w jedno i prowadzą do Ojca przez Chrystusa w Duchu Świętym”8.

Kapłaństwo jako dar 1. Cały Kościół uczestniczy w kapłańskim namaszczeniu Chrystusa w Duchu Świętym. W Kościele bowiem „wszyscy wierni stają się świętym i królewskim kapłaństwem, składają Bogu duchowe ofiary przez pośrednictwo Jezusa Chrystusa i ogłaszają wielkie dzieła Tego, który ich wezwał z ciemności do przedziwnego swojego światła” (por. 1 P 2, 5.9)9. W Chrystusie całe Ciało Mistyczne jest zjednoczone z Ojcem przez Ducha Świętego, ze względu na zbawienie wszystkich ludzi.

Kościół nie może jednak sam prowadzić dalej tego posłania; cała jego działalność domaga się w sposób wewnętrzny komunii 8 9

Jan Paweł II, Adhort. apost. Pastores dabo vobis, 15.

II Sobór Watykański, Dekr. Presbyterorum ordinis, 2.

22

Dyrektorium o posłudze i życiu prezbiterów

z Chrystusem, Głową jego Ciała. Kościół, nierozerwalnie zjednoczony ze swoim Panem, od Niego samego otrzymuje nieustannie łaskę, prawdę, kierownictwo i wsparcie (por. Kol 2, 19), by mógł być dla wszystkich i dla każdego „znakiem i narzędziem wewnętrznego zjednoczenia z Bogiem i jedności całego rodzaju ludzkiego”10.

Kapłaństwo urzędowe znajduje uzasadnienie swego istnienia w tej perspektywie żywej i działającej jedności Kościoła z Chrystusem. Za pośrednictwem tej posługi Chrystus nadal wypełnia wśród swojego Ludu to działanie, które należy tylko do Niego jako Głowy jego Ciała. Kapłaństwo urzędowe czyni więc dotykalnym działanie samego Chrystusa-Głowy i świadczy o tym, że Chrystus nie oddalił się od swego Kościoła, ale nieustannie ożywia go swoim wiecznym kapłaństwem. Z tej racji Kościół uważa kapłaństwo urzędowe za dar Chrystusa udzielany mu w posłudze niektórych swoich wiernych.

Taki dar, ustanowiony przez Chrystusa w celu kontynuowania Jego własnego posłania zbawczego, początkowo został udzielony Apostołom i jest kontynuowany w Kościele za pośrednictwem biskupów, ich następców, którzy ze swej strony przekazują go w stopniu podporządkowanym prezbiterom, jako współpracownikom stanu biskupiego. Z tej racji tożsamość prezbiterów w Kościele wypływa z ich uczestniczenia w misji Kościoła, która – w przypadku kapłana – urzeczywistnia się w komunii z własnym biskupem11. „Powołanie kapłana jest zatem najwznioślejszym powołaniem, które pozostaje wielką tajemnicą także dla tych, którzy nim zostali obdarowani. Nasze ograniczenia i nasze słabości powinny skłaniać nas do przeżywania i strzeżenia z głęboką wiarą tego cennego

10 11

II Sobór Watykański, Konst. Lumen gentium, 1.

Por. II Sobór Watykański, Dekr. Presbyterorum ordinis, 2.

I. Tożsamość kapłana

23

daru, przez który Chrystus upodobnił nas do siebie, czyniąc nas uczestnikami swojej zbawczej misji”12. Źródło sakramentalne 2. Święcenia sakramentalne, dokonujące się przez włożenie rąk biskupa i modlitwę konsekracyjną, zapoczątkowują w kapłanie „szczególny związek ontologiczny, który jednoczy kapłana z Chrystusem, Najwyższym Kapłanem i Dobrym Pasterzem”13.

Tożsamość kapłana wynika więc ze szczególnego uczestnictwa w kapłaństwie Chrystusa, dzięki któremu wyświęcony staje się, w Kościele i dla Kościoła, rzeczy wistym, żywym i przejrzystym obrazem Chrystusa Kapłana, „sakramentalnym uobecnieniem Jezusa Chrystusa, Głowy i Pasterza”14.

Przez konsekrację kapłan „otrzymuje w darze «władzę duchową», która jest udziałem we władzy Chrystusa, kierującego Kościołem poprzez swojego Ducha”15.

To sakramentalne utożsamienie z Najwyższym i Wiecznym Kapłanem w wyjątkowy sposób włącza kapłana w tajemnicę trynitarną, a przez tajemnicę Chrystusa w komunię urzędową Kościoła, by służył Ludowi Bożemu16 – nie jak urzędnik w kwestiach religijnych, ale jak Chrystus, „który nie przyszedł, aby Mu służono, lecz aby służyć i dać swoje życie jako okup za wielu” (Mt 20, 28). Nie dziwi wtedy, że „wewnętrzną zasadą, cnotą ożywiającą i kierującą życiem duchowym kapłana, który wzoruje się na Chrystusie, Głowie i Pasterzu, jest miłość pasterska, uczestnictwo w miłości pasterskiej samego 12 13 14 15 16

Benedykt XVI, Przemówienie do uczestników sympozjum teologicznego..., „L’Osservatore Romano” 31 (2010) nr 5, s. 35 [AAS 102 (2010), s. 325].

Jan Paweł II, Adhort. apost. Pastores dabo vobis, 11.

Tamże, 15.

Tamże, 21; por. II Sobór Watykański, Dekr. Presbyterorum ordinis, 2, 12.

Por. Jan Paweł II, Adhort. apost. Pastores dabo vobis, 12.

24

Dyrektorium o posłudze i życiu prezbiterów

Jezusa Chrystusa: darmo otrzymany dar Ducha Świętego, a jednocześnie zadanie i wezwanie do odpowiedzialnej i wolnej odpowiedzi prezbitera”17.

Nie można równocześnie zapominać, że każdy kapłan jest jedyny jako osoba i posiada swój sposób bycia. Każdy jest jedyny i niezastąpiony. Bóg nie eliminuje osobowości kapłana; co więcej, domaga się jej całkowicie, pragnąc posługiwać się nią – łaska bowiem buduje na naturze – aby kapłan mógł przekazać najgłębsze i najcenniejsze prawdy za pośrednictwem swoich cech charakterystycznych, które Bóg szanuje i które także inni powinni szanować.

1.1. Wymiar trynitarny W komunii z Ojcem, z Synem i z Duchem Świętym 3. Chrześcijanin za pośrednictwem chrztu wchodzi w komunię z Bogiem Jedynym i Troistym, który udziela mu swego boskiego życia, aby stał się przybranym synem w Jego jedynym Synu; dlatego jest powołany do uznania Boga za Ojca, a za pośrednictwem synostwa Bożego do doświadczenia ojcowskiej Opatrzności, która nigdy nie zapomina o swoich dzieciach.

Jeśli jest to prawdą w odniesieniu do każdego chrześcijanina, to tym bardziej jest prawdą, że na mocy konsekracji otrzymanej przez sakrament święceń kapłan wchodzi w szczególny i specyficzny związek z Ojcem, Synem i Duchem Świętym. „Ostatecznym źródłem naszej tożsamości jest miłość Ojca.

Z posłanym przez Niego Synem, Najwyższym Kapłanem i Dobrym Pasterzem, jesteśmy sakramentalnie złączeni w kapłaństwie służebnym dzięki działaniu Ducha Świętego. Życie i posługa kapłana są kontynuacją życia i działalności Chrystusa. Na tym zasadza się nasza tożsamość, nasza prawdziwa 17

Tamże, 18.

I. Tożsamość kapłana

25

godność, i to jest źródłem radości i pewności w naszym życiu”18.

Tożsamość, posługa i życie kapłana mają więc istotną relację z Trójcą Świętą, ze względu na kapłańską służbę Kościołowi.

W trynitarnej dynamice zbawienia 4. Kapłan, będący „widzialną kontynuacją i znakiem sakramentalnym Chrystusa, który wobec Kościoła i świata jest nieustannym i wciąż nowym początkiem zbawienia”19, jest włączony w dynamikę trynitarną, zakładającą szczególną odpowiedzialność. Tożsamość kapłana wynika z ministerium Verbi et sacramentorum, pozostającego w istotnym związku z tajemnicą zbawczej miłości Ojca (por. J 17, 6–9.24; 1 Kor 1, 1; 2 Kor 1, 1), z kapłaństwem Chrystusa, który osobiście wybiera i powołuje swojego kapłana, by był z Nim (por. Mk 3, 15), oraz z darem Ducha (por. J 20, 21), który udziela kapłanowi koniecznej siły, by oddał życie za wiele dzieci Bożych, zgromadzonych w Jego jedynym Ludzie i pielgrzymujących do królestwa Ojca.

Wewnętrzna relacja z Trójcą Świętą 5. Wynika z tego podstawowy „relacyjny” wymiar (por. J 17, 11.21)20 tożsamości kapłańskiej. Łaska i niezatarty charakter udzielone przez sakramentalne namaszczenie Ducha Świętego21 stawiają więc kapłana 18

19 20 21

Tamże, 18; Zwyczajne Zgromadzenie Ogólne Synodu Biskupów, Orędzie Ojców Synodu do Ludu Bożego (28 października 1990 r.), III, „L’Osservatore Romano” [wyd. wł.], 29–30 października 1990 r.

Jan Paweł II, Adhort. apost. Pastores dabo vobis, 16.

Por. tamże, 12.

Por. Sobór Trydencki, Sessio XXIII, De sacramento ordinis: DS 1763–1778; Jan Paweł II, Adhort. apost. Pastores dabo vobis, 11–18; Katecheza w czasie

26

Dyrektorium o posłudze i życiu prezbiterów

w osobowej relacji z Trójcą Świętą, która stanowi źródło życia i działania kapłańskiego.

Soborowy dekret Presbyterorum ordinis od samego początku podkreśla fundamentalną relację między kapłanem i Trójcą Świętą, wymieniając oddzielnie trzy Osoby Boskie: „Prezbiterzy, jako że związani są ze stanem biskupim, uczestniczą we władzy, której mocą sam Chrystus buduje swoje Ciało, uświęca je i nim rządzi. Dlatego kapłaństwo prezbiterów zakłada wprawdzie sakramenty wtajemniczenia chrześcijańskiego, udzielane jest jednak przez ten specjalny sakrament, mocą którego prezbiterzy, dzięki namaszczeniu Ducha Świętego, zostają naznaczeni szczególnym znamieniem i wskutek tego upodabniają się do Chrystusa Kapłana, tak iż mogą działać w osobie Chrystusa-Głowy. […] Celem więc, do którego prezbiterzy zmierzają przez posługę i życie, jest troska o chwałę Boga Ojca w Chrystusie”22.

Taka relacja powinna więc koniecznie być przeżywana przez kapłana w sposób wewnętrzny i osobowy, w dialogu adoracji i miłości z trzema Osobami Boskimi, w świadomości, że otrzymany dar został mu udzielony ze względu na służbę wszystkim.

1.2. Wymiar chrystologiczny Specyficzna tożsamość 6. Wymiar chrystologiczny, podobnie jak wymiar trynitarny, wynika bezpośrednio z sakramentu, który upodabnia ontologicznie do Chrystusa Kapłana, Nauczyciela, Uświęciciela i Pasterza23. Prezbiterzy uczestniczą ponadto w jedynym

22 23

audiencji generalnej (31 marca 1993 r.), „L’Osservatore Romano” 14 (1993), nr 5–6, s. 51–53 [Insegnamenti XVI/1, s. 784–797].

II Sobór Watykański, Dekr. Presbyterorum ordinis, 2.

Por. II Sobór Watykański, Konst. Lumen gentium, 18–31; Dekr. Presbyterorum ordinis, 2; KPK, kan. 1008.

I. Tożsamość kapłana

27

kapłaństwie Chrystusa jako współpracownicy biskupów. Ta więź ma charakter sakramentalny i nie może być odczytywana w kluczu czysto „organizacyjnym”.

Tym wiernym, którzy, pozostając wszczepieni w kapłaństwo powszechne, czyli chrzcielne, zostają wybrani i włączeni do kapłaństwa urzędowego, jest udzielane niezatarte uczestnictwo w tym samym i jedynym kapłaństwie Chrystusa w wymiarze publicznym pośrednictwa i władzy, odnoszące się do uświęcania, nauczania i prowadzenia całego Ludu Bożego. Jeśli więc – z jednej strony – kapłaństwo powszechne wiernych i kapłaństwo urzędowe, czyli hierarchiczne, są w sposób konieczny podporządkowane jedno drugiemu, ponieważ obydwa, każde na swój sposób, uczestniczą w jedynym kapłaństwie Chrystusa, to – z drugiej strony – różnią się między sobą istotą, a nie tylko stopniem24.

W tym znaczeniu tożsamość kapłana jest nowa w stosunku do tożsamości wszystkich chrześcijan, którzy przez chrzest uczestniczą już, jako całość, w jedynym kapłaństwie Chrystusa, i są powołani do świadczenia o Nim na całej ziemi25. Specyficzny charakter kapłaństwa urzędowego wynika jednak nie z jego założonej „wyższości” w stosunku do kapłaństwa powszechnego, ale raczej ze służby, którą ma spełniać na rzecz wszystkich wiernych, aby mogli oni przylgnąć do pośrednictwa i panowania Chrystusa, uwidaczniającego się w urzeczywistnianiu kapłaństwa urzędowego.

Kapłan w tej swojej specyficznej tożsamości chrystologicznej powinien być świadomy, że jego życie jest tajemnicą całkowicie włączoną w tajemnicę Chrystusa i Kościoła w nowy 24 25

Por. II Sobór Watykański, Konst. Lumen gentium, 10; Dekr. Presbyterorum ordinis, 2.

Por. II Sobór Watykański, Dekret o apostolstwie świeckich Apostolicam actuositatem, 3; Jan Paweł II, Adhort. apost. Christifideles laici (30 grudnia 1988 r.), 14.

28

Dyrektorium o posłudze i życiu prezbiterów

sposób oraz że to włączenie angażuje go całkowicie w posługę duszpasterską i nadaje sens jego życiu 26. Ta świadomość jego tożsamości ma szczególne znaczenie w obecnym zsekularyzowanym kontekście kulturowym, w którym „kapłan w odczuciu ogółu postrzegany jest jako «obcy», właśnie ze względu na najbardziej fundamentalne aspekty swojej posługi, takie jak fakt, że jest człowiekiem sacrum, wziętym ze świata, aby wstawiał się za światem, ustanowionym dla tej misji przez Boga, a nie przez ludzi (por. Hbr 5, 1)”27.

7. Taka świadomość – oparta na ontologicznej więzi z Chrystusem – chroni przed koncepcjami „funkcyjnymi”, które chciały widzieć kapłana tylko jako pracownika społecznego lub administratora obrzędów sakralnych, „co groziłoby zdradą samego kapłaństwa Chrystusowego”28, i które redukują życie kapłana do czystego wypełniania obowiązków. Wszyscy ludzie posiadają naturalne pragnienie religijne, które różni ich od każdej innej istoty żywej i czyni ich poszukiwaczami Boga. Dlatego szukają w kapłanie człowieka Bożego, aby przy nim odkryć słowo Boga, Jego miłosierdzie i Chleb z nieba, który „daje życie światu” (J 6, 33). „Bóg jest jedynym bogactwem, jakie ludzie ostatecznie pragną znaleźć w kapłanie”29.

Kapłan, będąc świadomy swojej tożsamości, wobec wykorzystywania, nędzy lub prześladowania, wobec zsekularyzowanej i relatywistycznej mentalności, która podaje w wątpliwość podstawowe prawdy naszej wiary, czy wobec tylu innych sytuacji kultury postmodernistycznej, dostrzeże 26

27 28 29

Por. Jan Paweł II, Adhort. apost. Pastores dabo vobis, 13–14; Katecheza w czasie audiencji generalnej (31 marca 1993 r.), „L’Osservatore Romano” 14 (1993), nr 5–6, s. 51–53 [Insegnamenti XVI/1, s. 784–797].

Benedykt XVI, Przemówienie do uczestników sympozjum teologicznego..., „L’Osservatore Romano” 31 (2010), nr 5, s. 35 [AAS 102 (2010), s. 324].

Tamże.

Benedykt XVI, Przemówienie do uczestników sesji plenarnej..., „L’Osservatore Romano” 30 (2009), nr 5, s. 52 [AAS 101 (2009), s. 295].

I. Tożsamość kapłana

29

okazje do pełnienia swojej specyficznej posługi pasterza powołanego do głoszenia światu Ewangelii. Prezbiter, „spomiędzy ludzi brany, dla ludzi jest ustanawiany w sprawach odnoszących się do Boga” (Hbr 5, 1). Głosi on duszom tajemnicę Chrystusa; jedynie w jej świetle można w pełni zrozumieć tajemnicę człowieka30.

Konsekracja i misja 8. Chrystus włącza Apostołów w swoje posłanie. „Jak Ojciec Mnie posłał, tak i Ja was posyłam” (J 20, 21). W samych święceniach kapłańskich jest ontologicznie obecny wymiar misyjny. Kapłan zostaje wybrany, konsekrowany i posłany, by skutecznie aktualizować to wieczne posłanie Chrystusa31, którego autentycznym przedstawicielem i wysłannikiem staje się przez święcenia. Nie chodzi o prostą funkcję przedstawicielstwa zewnętrznego; staje się on raczej prawdziwym narzędziem przekazywania łaski odkupienia: „Kto was słucha, Mnie słucha, a kto wami gardzi, Mną gardzi; lecz kto Mną gardzi, gardzi Tym, który Mnie posłał” (Łk 10, 16).

Można więc powiedzieć, że upodobnienie do Chrystusa, za pośrednictwem konsekracji sakramentalnej, określa kapłana w łonie Ludu Bożego, czyniąc go w specyficzny sposób uczestnikiem uświęcającej, nauczycielskiej i pasterskiej władzy samego Jezusa Chrystusa, Głowy i Pasterza Kościoła32. Kapłan, stając się bardziej podobny do Chrystusa, jest – dzięki Niemu, a nie dzięki sobie – współpracownikiem zbawienia braci,

30 31

32

Por. II Sobór Watykański, Konst. duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 22.

Por. Kongregacja Nauki Wiary, Dekl. Dominus Iesus (6 sierpnia 2000 r.), 13–15, „L’Osservatore Romano” 21 (2000), nr 11–12, s. 46–47 [AAS (2000), s. 754–756].

Por. Jan Paweł II, Adhort. apost. Pastores dabo vobis, 18.

30

Dyrektorium o posłudze i życiu prezbiterów

tak że już nie on żyje i istnieje, ale Chrystus w Nim (por.

Ga 2, 20).

Prezbiter, działając in persona Christi Capitis, staje się szafarzem istotnych działań zbawczych, przekazuje prawdy konieczne do zbawienia i jest pasterzem Ludu Bożego, prowadząc go do świętości33.

Upodobnienie kapłana do Chrystusa nie przechodzi jednak tylko przez działalność ewangelizacyjną, sakramentalną i duszpasterską. Weryfikuje się także w składaniu ofiary z siebie i w ekspiacji, czyli w przyjmowaniu z miłością cierpień i ofiar związanych ze swoją posługą kapłańską34. Apostoł Paweł wyraził ten kwalifikujący wymiar posługi za pośrednictwem słynnego wyrażenia: „Teraz raduję się w cierpieniach za was i ze swej strony dopełniam niedostatki udręk Chrystusa w moim ciele dla dobra Jego Ciała, którym jest Kościół” (Kol 1, 24).

1.3. Wymiar pneumatologiczny Charakter sakramentalny 9. W święceniach kapłańskich kapłan otrzymał pieczęć Ducha Świętego, która uczyniła go człowiekiem naznaczonym przez charakter sakramentalny, by był na zawsze sługą Chrystusa i Kościoła. Kapłan, otrzymawszy obietnicę, że Pocieszyciel pozostanie z nim „na zawsze” (J 14, 16–17), wie, że nie utraci nigdy obecności i skutecznej mocy Ducha Świętego, by mógł wypełniać swoją posługę i przeżywać miłość pasterską – będącą źródłem, kryterium i miarą miłości i służby – jako całkowity dar z siebie dla zbawienia swoich braci. Ta miłość określa w prezbiterze jego sposób myślenia, działania i odnoszenia się do innych.

33 34

Por. tamże, 15.

Por. II Sobór Watykański, Dekr. Presbyterorum ordinis, 12.

I. Tożsamość kapłana

31

Osobowa komunia z Duchem Świętym 10. Przez święcenia Duch Święty udziela także kapłanowi prorockiego zadania głoszenia i autorytatywnego wyjaśniania słowa Bożego. Kapłan, włączony w komunię Kościoła z całym stanem kapłańskim, będzie prowadzony przez Ducha Prawdy, którego Ojciec posłał przez Chrystusa i który nauczy go wszystkiego, przypominając to wszystko, co Jezus przekazał Apostołom. Dlatego kapłan, z pomocą Ducha Świętego oraz studiując słowo Boże w Piśmie Świętym, w świetle Tradycji i Urzędu Nauczycielskiego35, odkrywa bogactwo tego słowa, które powinien głosić powierzonej mu wspólnocie eklezjalnej.

Wezwanie Ducha Świętego 11. Kapłan jest namaszczony przez Ducha Świętego. Zakłada to nie tylko dar nieusuwalnego znaku udzielonego przez namaszczenie, ale zadanie nieustannego wzywania Parakleta – będącego darem Chrystusa zmartwychwstałego – bez którego posługa prezbitera byłaby bezowocna. Każdego dnia kapłan prosi o światło Ducha Świętego, by naśladować Chrystusa.

Przez charakter sakramentalny oraz utożsamiając swoją intencję z intencją Kościoła, kapłan pozostaje zawsze w komunii z Duchem Świętym w celebracji liturgii, przede wszystkim Eucharystii i innych sakramentów. To Chrystus działa na rzecz Kościoła za pośrednictwem Ducha Świętego wzywanego w Jego skutecznej mocy przez kapłana celebrującego in persona Christi36.

35 36

Por. II Sobór Watykański, Konst. dogmatyczna o Objawieniu Bożym Dei Verbum, 10; Dekr. Presbyterorum ordinis, 4.

Por. II Sobór Watykański, Dekr. Presbyterorum ordinis, 5; Katechizm Kościoła katolickiego, 1120.

32

Dyrektorium o posłudze i życiu prezbiterów

Celebracja sakramentalna jest więc skuteczna dzięki słowu Chrystusa, który ją ustanowił, oraz mocy Ducha Świętego, którego Kościół często wzywa przez epiklezę.

Uwidacznia się to szczególnie w modlitwie eucharystycznej, w czasie której kapłan, wzywając mocy Ducha Świętego nad chlebem i winem, wypowiada słowa Jezusa, aby dokonało się przeistoczenie chleba w wydane Ciało Chrystusa i wina w przelaną Krew Chrystusa oraz by uobecniała się sakramentalnie jedyna ofiara odkupieńcza37.

Moc do prowadzenia wspólnoty 12. W komunii Ducha Świętego kapłan znajduje także moc do prowadzenia powierzonej mu wspólnoty i utwierdzania jej w jedności, której pragnie Pan38. Modlitwa kapłana w Duchu Świętym może wzorować się na modlitwie arcykapłańskiej Jezusa Chrystusa (por. J 17). Powinien on więc modlić się o jedność wiernych, by stanowili jedno, aby świat uwierzył, że Ojciec posłał Syna dla zbawienia wszystkich.

1.4. Wymiar eklezjologiczny „W” Kościele i „wobec” Kościoła 13. Chrystus, będąc wiecznym i ciągle nowym początkiem zbawienia, jest pierwotną tajemnicą, z której wywodzi się tajemnica Kościoła – Jego Ciała i Jego Oblubienicy – powołanego przez swojego Oblubieńca, by był narzędziem odkupienia.

Za pośrednictwem dzieła powierzonego Apostołom i ich następcom Chrystus nieustannie ożywia swój Kościół. To w nim posługa prezbiterów znajduje swoje naturalne „miejsce” i pełni swoją misję.

37 38

Por. Benedykt XVI, Adhort. apost. Sacramentum caritatis, 13, 48.

Por. II Sobór Watykański, Dekr. Presbyterorum ordinis, 6.

I. Tożsamość kapłana

33

Przez tajemnicę Chrystusa kapłan, wypełniając swoją wieloraką posługę, jest także włączony w tajemnicę Kościoła, który „uświadamia sobie w wierze, że nie powstał sam z siebie, lecz jest dziełem łaski Chrystusa w Duchu Świętym”39.

W ten sposób kapłan, będąc w Kościele, staje także wobec Kościoła40.

Najbardziej wyjątkowym wyrażeniem tego usytuowania kapłana w Kościele i wobec Kościoła jest celebracja Eucharystii, w której „kapłan wzywa lud, aby wzniósł serca do Pana, oraz jednoczy go z sobą w modlitwie i dziękczynieniu, jakie w imieniu całej wspólnoty zanosi do Ojca przez Jezusa Chrystusa w Duchu Świętym”41.

Uczestnik oblubieńczości Chrystusa 14. Sakrament święceń czyni więc kapłana uczestnikiem nie tylko tajemnicy Chrystusa Kapłana, Nauczyciela, Głowy i Pasterza, ale – w jakiś sposób – także Chrystusa „Sługi i Oblubieńca Kościoła”42. Kościół jest Jego „Ciałem”, które umiłował i miłuje aż do wydania siebie za nie (por. Ef 5, 25); nieustannie odradza je i oczyszcza przez słowo Boże i sakramenty (por. Ef 5, 26); stara się, by czynić je coraz piękniejszym (por. Ef 5, 27), a także żywi je i pielęgnuje (por. Ef 5, 29).

Kapłani, którzy – jako współpracownicy stanu biskupiego – stanowią ze swoim biskupem jedno prezbiterium43 i uczestniczą, w stopniu podporządkowanym, w jedynym kapłaństwie Chrystusa, w jakiś sposób uczestniczą także, na podobieństwo 39 40 41 42 43

Jan Paweł II, Adhort. apost. Pastores dabo vobis, 16.

Por. tamże.

Ogólne wprowadzenie do Mszału rzymskiego (2002), 78.

Jan Paweł II, Adhort. apost. Pastores dabo vobis, 3.

Por. II Sobór Watykański, Konst. Lumen gentium, 28; Dekr. Presbyterorum ordinis, 7; Dekr. Christus Dominus, 28; Dekr. Ad gentes, 19; Jan Paweł II, Adhort. apost. Pastores dabo vobis, 17.

34

Dyrektorium o posłudze i życiu prezbiterów

biskupa, w tym wymiarze oblubieńczym w stosunku do Kościoła, który wyraża w obrzędzie święceń biskupich nałożenie pierścienia44.

Prezbiterzy, którzy „w poszczególnych lokalnych zgromadzeniach wiernych sprawiają, że w pewnym sensie biskup staje się w nich obecny, sami zaś jednoczą się z nim ufnie i wielkodusznie”45, powinni być wierni Oblubienicy, a będąc jakby żywymi ikonami Chrystusa Oblubieńca, czynią skutecznym Jego wielopostaciowe oddanie się Jego Kościołowi. Kapłan, powołany aktem nadprzyrodzonej, całkowicie darmowej miłości, miłuje Kościół, jak umiłował go Chrystus, poświęcając mu wszystkie swoje siły i oddając się w miłości pasterskiej aż do ofiarowania codziennie swojego życia.

Uniwersalizm kapłaństwa 15. Nakaz Pana, by iść do wszystkich narodów (por. Mt 28, 18–20), wyraża w inny sposób, że kapłan pozostaje wobec Kościoła46. Kapłan, posłany (missus) przez Ojca za pośrednictwem Chrystusa, należy „w sposób bezpośredni” do Kościoła powszechnego47, któremu zlecona została misja głoszenia Dobrej Nowiny „aż po krańce ziemi” (Dz 1, 8)48. „Dar duchowy, który prezbiterzy otrzymali przez święcenia, przygotowuje ich [...] do najszerszej i powszechnej misji zbawienia”49. Przez święcenia i otrzymany urząd wszyscy 44

45 46 47 48 49

Por. II Sobór Watykański, Konst. Lumen gentium, 28; Pontificale Romanum, Ordinatio Episcopi, Presbyterorum et Diaconorum, c. I, n. 51, ed. typica altera, 1990, s. 26.

II Sobór Watykański, Konst. Lumen gentium, 28.

Por. Jan Paweł II, Adhort. apost. Pastores dabo vobis, 16.

Por. Kongregacja Nauki Wiary, List Communionis notio (28 maja 1992 r.), 10, „L’Osservatore Romano” 13 (1992), nr 10, s. 39 [AAS 85 (1993), s. 844].

Por. Jan Paweł II, Enc. Redemptoris missio (7 grudnia 1990 r.), 23.

II Sobór Watykański, Dekr. Presbyterorum ordinis, 10; por. Jan Paweł II, Adhort. apost. Pastores dabo vobis, 32.

I. Tożsamość kapłana

35

kapłani zostają więc złączeni ze stanem biskupim i w komunii hierarchicznej z nim, według swojego powołania i łaski, służą dobru całego Kościoła50. Fakt inkardynacji51 nie powinien zamykać kapłana w ciasnej i partykularystycznej mentalności, ale otworzyć go na służbę jedynemu Kościołowi Jezusa Chrystusa.

W tym znaczeniu każdy kapłan otrzymuje formację, która pozwala mu służyć Kościołowi powszechnemu, a nie tylko specjalizować się w jednej sferze lub w jakimś szczególnym zadaniu. Ta „formacja dla Kościoła powszechnego” oznacza gotowość do stawiania czoła przeróżnym okolicznościom, ze stałą dyspozycją do bezwarunkowego służenia całemu Kościołowi52.

Misyjność kapłaństwa 16. Prezbiter, uczestnicząc w konsekracji Chrystusa, zostaje włączony w Jego misję zbawczą, zgodnie z Jego ostatnim nakazem: „Idźcie więc i nauczajcie wszystkie narody, udzielając im chrztu w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego. Uczcie je zachowywać wszystko, co wam przykazałem” (Mt, 28–29; por. Mk 16, 15–18; Łk 24, 47–48; Dz 1, 8). Napięcie misyjne jest częścią konstytutywną życia kapłana, który jest powołany, by stać się „chlebem wydanym za życie świata”, ponieważ „pierwszą i podstawową misją, jaka rodzi się ze świętych tajemnic, które celebrujemy, jest dawanie świadectwa naszym 50 51 52

Por. II Sobór Watykański, Konst. Lumen gentium, 28; Dekr. Presbyterorum ordinis, 7.

Por. KPK, kan. 266, § 1.

Por. II Sobór Watykański, Konst. Lumen gentium, 23, 26; Święta Kongregacja ds. Duchowieństwa, Wskazania Postquam Apostoli (25 marca 1980 r.), 5, 14, 23, AAS 72 (1980), s. 346–347.353–354.360.361; Tertulian, De praescriptione, 20: CCL I, 201–202; Kongregacja Nauki Wiary, List Communionis notio, 10, „L’Osservatore Romano” 13 (1992), nr 10, s. 39 [AAS 85 (1993), s. 844].

36

Dyrektorium o posłudze i życiu prezbiterów

życiem. Zachwyt wobec daru, jaki Bóg nam dał w Chrystusie, wzbudza w naszej egzystencji nową dynamikę, zobowiązującą nas, byśmy dawali świadectwo Jego miłości. Stajemy się świadkami, gdy poprzez nasze czyny, słowa i sposób bycia ktoś Inny objawia się i udziela”53. „Prezbiterzy mocą sakramentu święceń powołani są do udziału w trosce o misję powszechną: «Dar duchowy, otrzymany przez prezbiterów w święceniach, przygotowuje ich nie do jakiejś ograniczonej i zacieśnionej misji, lecz do najszerszej i powszechnej misji zbawienia» (Presbyterorum ordinis, 10). […] Wszyscy kapłani winni mieć misyjne serce i umysł, powinni być otwarci na potrzeby Kościoła i świata”54. Ten wymóg życia Kościoła w świecie współczesnym powinien być odczuwany i przeżywany przez każdego prezbitera. Dlatego każdy kapłan jest powołany do tego, by miał ducha misyjnego, to znaczy ducha prawdziwie „katolickiego”, który – poczynając od Chrystusa – zwraca się do wszystkich, aby „wszyscy zostali zbawieni i doszli do poznania prawdy” (1 Tm 2, 4).

Dlatego ważne jest, aby prezbiter miał pełną świadomość tej rzeczywistości misyjnej swojego kapłaństwa i przeżywał ją w pełnej zgodności z Kościołem, który – tak dzisiaj, jak w przeszłości – odczuwa potrzebę posyłania swoich sług do tych miejsc, gdzie ich misja jest najpotrzebniejsza, szczególnie do najuboższych55. Z tego będzie także wynikać bardziej odpowiednie rozmieszczenie duchowieństwa56. Trzeba w tej 53 54 55

56

Benedykt XVI, Adhort. apost. Sacramentum caritatis, 85.

Jan Paweł II, Enc. Redemptoris missio, 67.

Por. Kongregacja ds. Duchowieństwa, List okólny L’identità missionaria del presbitero nella Chiesa quale dimensione intrinseca dell’esercizio dei tria munera (29 czerwca 2010 r.), 3.3.5, Città del Vaticano 2011.

Por. II Sobór Watykański, Konst. Lumen gentium, 23; Dekr. Presbyterorum ordinis, 10; Jan Paweł II, Adhort. apost. Pastores dabo vobis, 32; Święta Kongregacja ds. Duchowieństwa, Wskazania Postquam Apostoli, AAS 72 (1980), s. 343–364; Kongregacja ds. Ewangelizacji Narodów, Przewodnik duszpasterski dla kapłanów diecezjalnych w Kościołach zależnych od Kongregacji ds.

Ewangelizacji Narodów (1 października 1989 r.), 4; KPK, kan. 271.

I. Tożsamość kapłana

37

sprawie uznać, że ci kapłani, którzy są gotowi do pełnienia swojej posługi w innych diecezjach lub krajach, są wielkim darem zarówno dla Kościoła partykularnego, do którego zostali posłani, jak i dla Kościoła, który ich posyła.

17. „Dzisiaj jednak narastające zamieszanie powoduje, że wielu ludzi nie słucha i nie wypełnia misyjnego polecenia Pana (por. Mt 28, 19). Często uważa się, że wszelkie próby przekonywania innych w sprawach religijnych są ograniczaniem wolności. Uprawnione byłoby jedynie prezentowanie własnych poglądów i zachęcanie innych, aby postępowali w zgodzie z własnym sumieniem, bez zabiegania o ich nawrócenie do Chrystusa i na wiarę katolicką; twierdzi się, że wystarczy pomagać ludziom, aby byli bardziej ludźmi lub wierniejsi własnej religii, że wystarczy budować wspólnoty zdolne zabiegać o sprawiedliwość, wolność, pokój i solidarność. Niektórzy utrzymują ponadto, że nie należy głosić Chrystusa tym, którzy Go nie znają, ani też nakłaniać ich do przystąpienia do Kościoła, ponieważ można rzekomo zostać zbawionym nawet nie znając Chrystusa i nie należąc formalnie do Kościoła”57.

Sługa Boży Paweł VI także zwraca się do kapłanów, stwierdzając: „Nie będzie bez pożytku, jeśli poszczególni wierni i poszczególni głosiciele Ewangelii rozważą na modlitwie to zdanie: Ludzie, choćbyśmy nie głosili im Ewangelii, będą mogli zbawić się na innych drogach, dzięki miłosierdziu Bożemu, ale czy my sami możemy się zbawić, jeśli zaniechamy jej głoszenia z powodu gnuśności, lęku, «wstydzenia się Ewangelii» (por. Rz 1, 16) – jak pisał św. Paweł – lub kierowania się fałszywymi poglądami? Bo przecież to nie jest niczym innym jak 57

Kongregacja Nauki Wiary, Nota doktrynalna na temat pewnych aspektów ewangelizacji (3 grudnia 2007 r.), 3, „L’Osservatore Romano” 29 (2008), nr 2, s. 50–51 [AAS 100 (2008), s. 490].

38

Dyrektorium o posłudze i życiu prezbiterów

udaremnianiem powołania danego przez Boga, który chce zasiewać dobre ziarno poprzez głos sług Ewangelii. Od nas zależy, czy to ziarno wyrośnie na drzewo i zaowocuje”58. Jak nigdy dotąd duchowieństwo musi czuć się zaangażowane w duchu apostolskim w jednoczenie wszystkich ludzi w Chrystusie, w Jego Kościele. „Do tej zatem katolickiej jedności Ludu Bożego, która jest znakiem przyszłego pokoju powszechnego i do niego się przyczynia, powołani są wszyscy ludzie”59.

Nie są więc dopuszczalne wszystkie te opinie, które w imię źle pojętego szacunku dla kultur partykularnych dążą do zniekształcenia działalności misyjnej Kościoła, powołanego do wypełniania uniwersalnej posługi zbawienia, które przekracza i powinno ożywiać wszystkie kultury60. Uniwersalny zasięg należy wewnętrznie do posługi kapłańskiej i dlatego nie można z niego zrezygnować.

18. Od początku Kościoła Apostołowie byli posłuszni ostatniemu nakazowi zmartwychwstałego Pana. Kościół, idąc ich śladami, w ciągu wieków „ciągle ewangelizuje i nigdy nie przerwał wędrówki ewangelizacji”61. „Jednakże ewangelizacja prowadzona jest na różne sposoby, zależnie od różnorodnych sytuacji. W ścisłym sensie mówimy o missio ad gentes – skierowanej do tych, którzy nie znają Chrystusa. W szerokim znaczeniu nazywa się «ewangelizacją» normalną pracę duszpasterską”62. Ewangelizacja jest działaniem Kościoła, który głosi Dobrą Nowinę, mając na 58 59 60 61

62

Paweł VI, Adhort. apost. Evangelii nuntiandi (8 grudnia 1975 r.), 80.

II Sobór Watykański, Konst. Lumen gentium, 13.

Por. Kongregacja ds. Ewangelizacji Narodów, Przewodnik duszpasterski dla kapłanów...; Jan Paweł II, Enc. Redemptoris missio, 54, 67.

J. Ratzinger, Conferenza per il Giubileo dei Catechisti (10 grudnia 2000 r.), w: www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/documents/rc_con_ cfaith_doc_20001210_jubilcatechists-ratzinger_it.html.

Kongregacja Nauki Wiary, Nota doktrynalna na temat pewnych aspektów ewangelizacji, 12, „L’Osservatore Romano” 29 (2008), nr 2, s. 54 [AAS 100 (2008), s. 501].

I. Tożsamość kapłana

39

względzie nawrócenie, zaproszenie do wiary, osobiste spotkanie z Jezusem, stanie się Jego uczniem w Kościele, zaangażowanie się w myślenie jak On, w sądzenie jak On i w życie jak On63. Ewangelizacja zaczyna się od głoszenia Ewangelii i osiąga swoje wypełnienie w świętości ucznia, który – jako członek Kościoła – stał się ewangelizatorem. W takim znaczeniu ewangelizacja jest globalnym działaniem Kościoła; jest to „centralne i jednoczące zadanie tej posługi na rzecz rodziny ludzkiej, do sprawowania której Kościół, a w nim katolicy świeccy, są powołani”64. „Proces ewangelizacji jest w konsekwencji podzielony na etapy lub «momenty istotne»: działanie misyjne dla niewierzących i dla żyjących w obojętności religijnej; działanie katechetyczno-wtajemniczające dla tych, którzy wybierają Ewangelię, i dla tych, którzy czują potrzebę uzupełnienia lub odnowienia swego wtajemniczenia; działanie duszpasterskie dla już dojrzałych wiernych chrześcijan w łonie wspólnoty chrześcijańskiej. Momenty te nie są jednak etapami zakończonymi, ale mogą zostać powtórzone, jeśli to konieczne, skoro dają bardziej odpowiedni pokarm ewangeliczny dla wzrostu duchowego każdej osoby lub samej wspólnoty”65.

19. „Obserwujemy jednak stopniowy proces dechrystianizacji i tracenia istotnych wartości ludzkich, który budzi niepokój. Większość dzisiejszej ludzkości nie znajduje w ciągłej ewangelizacji Kościoła Ewangelii, to znaczy przekonującej odpowiedzi na pytanie: «Jak żyć?». […] Wszyscy potrzebują Ewangelii; Ewangelia jest przeznaczona dla wszystkich, a nie tylko dla zamkniętego kręgu, i dlatego jesteśmy zobowiązani do szukania nowych dróg, by zanieść Ewangelię do 63 64 65

Por. Kongregacja ds. Duchowieństwa, Dyrektorium ogólne o katechizacji (15 sierpnia 1997 r.), Poznań 1998, 53.

Jan Paweł II, Adhort. apost. Christifideles laici, 37.

Kongregacja ds. Duchowieństwa, Dyrektorium ogólne o katechizacji, 49.

40

Dyrektorium o posłudze i życiu prezbiterów

wszystkich”66. Ta dechrystianizacja, mimo iż niepokoi, nie może doprowadzić nas do zwątpienia w to, że Ewangelia może dotknąć serc współczesnych nam ludzi: „Być może ktoś zapyta się, czy mężczyzna i kobieta kultury postmodernistycznej, najbardziej rozwiniętych społeczeństw, będą jeszcze umieli otworzyć się na kerygmat chrześcijański. Odpowiedź musi być pozytywna. Kerygmat może być zrozumiany i przyjęty przez każdego człowieka, w każdym czasie lub kulturze. Także środowiska najbardziej zaawansowane intelektualnie lub te najprostsze mogą być ewangelizowane. Musimy nawet wierzyć, że także tak zwani post-chrześcijanie mogą na nowo zostać dotknięci przez osobę Jezusa Chrystusa”67.

Już papież Paweł VI stwierdzał, że „warunki społeczne zmuszają nas wszystkich do zrewidowania metod i poszukiwania z całych sił takich dróg i sposobów, za pomocą których można by ludziom naszego wieku głosić orędzie chrześcijańskie, w którym jedynie będą mogli znaleźć odpowiedź na swe pytanie, a także zaczerpnąć siły do wypełniania obowiązków, jakich nastręcza wzajemne współżycie ludzi”68. Błogosławiony papież Jan Paweł II tak przedstawiał nowe tysiąclecie: „Trzeba odważnie stawić czoło sytuacji, która staje się coraz trudniejsza i bardziej zróżnicowana w związku z globalizacją oraz powstawaniem nowych i zmiennych współzależności między narodami i kulturami”69. Została więc zapoczątkowana „nowa ewangelizacja”, która nie tylko jest „powtórną ewangelizacją”70, ponieważ głoszenie jest zawsze „to samo co pierwsze.

66 67 68

69 70

J. Ratzinger, Conferenza per il Giubileo...

Kongregacja ds. Duchowieństwa, List okólny L’identità missionaria..., 3.3, s. 27.

Paweł VI, Przemówienie do Kolegium Kardynalskiego (22 czerwca 1973 r.), AAS 65 (1973), s. 383, cytowane w: Paweł VI, Adhort. apost. Evangelii nuntiandi, 3.

Jan Paweł II, List apost. Novo millennio ineunte (6 stycznia 2001 r.), 40.

Jan Paweł II, Przemówienie do Rady Konferencji Episkopatów Ameryki Łacińskiej (CELAM) (9 marca 1983 r.), „L’Osservatore Romano” 4 (1983), nr 5, s. 29 [AAS 75 (1983), s. 778].

I. Tożsamość kapłana

41

Krzyż trwa, choć zmienia się świat”71. Jest nowa, o ile „szukamy, oprócz ewangelizacji ciągłej, która nigdy nie została przerwana i nigdy nie może być przerwana, nowej ewangelizacji, zdolnej do bycia usłyszaną przez ten świat, do którego nie znajduje dostępu ewangelizacja «klasyczna»”72.

20. Nowa ewangelizacja zwraca się przede wszystkim73, ale nie wyłącznie74, „do dawno założonych Kościołów”75, gdzie jest wielu takich, którzy, „choć ochrzczeni w Kościele katolickim, odeszli od praktykowania sakramentów lub nawet od wiary”76. Kapłani mają „obowiązek przepowiadania wszystkim Ewangelii Bożej […]. «Idźcie na cały świat i głoście Ewangelię wszelkiemu stworzeniu» (Mk 16, 15)”77. Są „sługami Jezusa Chrystusa wśród ludów”78, „dłużnikami wszystkich, po to, żeby dzielić się z nimi prawdą Ewangelii”,79 tym bardziej, że „liczba tych ludzi, którzy nie znają Chrystusa i nie należą do Kościoła, stale wzrasta, a od zakończenia Soboru niemal się podwoiła. Dla tej ogromnej liczby ludzi, umiłowanych przez Ojca, który dla nich zesłał swego Syna, oczywista jest nagląca potrzeba misji”80. Błogosławiony Jan Paweł II 71

72 73 74 75 76

77 78 79 80

Jan Paweł II, Homilia wygłoszona w czasie Mszy świętej w Krakowie-Mogile (9 czerwca 1979 r.), w: Nauczanie papieskie II/1 (1979), s. 702 [AAS 71 (1979), s. 865].

J. Ratzinger, Conferenza per il Giubileo...

Por. Benedykt XVI, List apost. motu proprio Ubicumque et semper, „L’Osservatore Romano” 32 (2011), nr 1, s. 12–13 [AAS 102 (2010), s. 790–791].

Por. Benedykt XVI, Adhort. apost. Africae munus (19 listopada 2010 r.), 165.

Benedykt XVI, List apost. motu proprio Ubicumque et semper, „L’Osservatore Romano” 32 (2011), nr 1, s. 12 [AAS 102 (2010), s. 790].

II Sobór Watykański, Konst. Lumen gentium, 28; por. Kongregacja Nauki Wiary, Nota doktrynalna na temat pewnych aspektów ewangelizacji, 12, „L’Osservatore Romano” 29 (2008), nr 2, s. 53–54 [AAS 100 (2008), s. 501]; Paweł VI, Adhort. apost. Evangelii nuntiandi, 52.

II Sobór Watykański, Dekr. Presbyterorum ordinis, 4.

Tamże, 2.

Tamże, 4.

Jan Paweł II, Enc. Redemptoris missio, 3.

42

Dyrektorium o posłudze i życiu prezbiterów

stwierdzał uroczyście: „Nadszedł moment zaangażowania wszystkich sił kościelnych w nową ewangelizację i w misję wśród narodów. Nikt wierzący w Chrystusa, żadna instytucja Kościoła nie może uchylić się od tego najpoważniejszego obowiązku: głoszenia Chrystusa wszystkim ludom”81.

21. Kapłani niech zaangażują wszystkie swoje siły na rzecz nowej ewangelizacji, której cechy charakterystyczne zostały określone przez błogosławionego Jana Pawła II; ma ona być: „nową w swym zapale, w swych metodach, w swym wyrazie”82.

Na pierwszym miejscu „musimy na nowo rozniecić w sobie pierwotną gorliwość i pozwolić, aby udzielił się nam zapał apostolskiego przepowiadania, jakie wzięło początek z Pięćdziesiątnicy. Powinniśmy wzbudzić w sobie płomiennego ducha św. Pawła, który wołał: «Biada mi, gdybym nie głosił Ewangelii» (1 Kor 9, 16)”83. „Kto prawdziwie spotkał Chrystusa, nie może zatrzymywać Go dla siebie, ale winien Go głosić”84. Gorliwość apostolska, na wzór Apostołów, jest owocem poruszającego doświadczenia, wypływającego z bliskości z Jezusem. „Misje są sprawą wiary, są dokładnym wskaźnikiem naszej wiary w Chrystusa i w Jego miłość ku nam”85. Pan nie przestaje posyłać swojego Ducha – musimy pozwolić Jego mocy odradzać się, mając na względzie „odnowiony zapał misyjny, wyrażający nowe, ofiarne otwarcie na dar łaski”86. „Jest istotne i nieodzowne, aby prezbiter zdecydował się, 81 82

83 84 85 86

Tamże.

Jan Paweł II, Przemówienie do Rady Konferencji Episkopatów Ameryki Łacińskiej (CELAM), „L’Osservatore Romano” 4 (1983), nr 4, s. 29 [AAS 75 (1983), s. 778].

Jan Paweł II, List apost. Novo millennio ineunte, 40.

Tamże.

Jan Paweł II, Enc. Redemptoris missio, 11.

Benedykt XVI, List apost. motu proprio Ubicumque et semper, „L’Osservatore Romano” 32 (2011), nr 1, s. 13 [AAS 102 (2010), s. 791].

I. Tożsamość kapłana

43

bardzo świadomie i jednoznacznie, nie tylko przyjąć i ewangelizować tych, którzy Go szukają, zarówno w parafii, jak i gdzie indziej, ale także «wstać i iść» w poszukiwaniu przede wszystkim ochrzczonych, którzy z różnych racji nie przeżywają przynależności do komunii eklezjalnej, a także wszystkich tych, którzy w niewielkim stopniu znają Chrystusa albo nie znają Go w ogóle”87.

Niech kapłani przypomną sobie, że nie mogą angażować się jedynie w misję. Jako pasterze swojego ludu niech formują wspólnoty chrześcijańskie do dawania ewangelicznego świadectwa i głoszenia Dobrej Nowiny. „Nowej aktywności misyjnej […] nie będzie można powierzyć jedynie wąskiej grupie «specjalistów», ale będzie ona wymagać odpowiedzialnego udziału wszystkich członków Ludu Bożego. […] Potrzeba nowego rozmachu w apostolstwie, które byłoby przeżywane jako codzienne zadanie wspólnot i grup chrześcijańskich”88. Parafia jest nie tylko miejscem, gdzie się katechizuje; jest ona także żywym środowiskiem, które musi urzeczywistniać nową ewangelizację 89, rozumiejąc siebie samo jako „ciągłą misję”90. Każda wspólnota, na obraz Kościoła, jest „powołana ze swej natury do wyjścia z siebie w kierunku świata, aby być znakiem Emmanuela, Słowa, które stało się ciałem, Boga z nami”91. W parafii prezbiterzy będą potrzebowali zebrać członków wspólnoty, konsekrowanych i świeckich, by odpowiednio ich przygotować i posłać z misją ewangelizacyjną do poszczególnych osób, do poszczególnych rodzin, także 87 88 89 90 91

Kongregacja ds. Duchowieństwa, List okólny L’identità missionaria..., 3.3.1, s. 28.

Jan Paweł II, List apost. Novo millennio ineunte, 40.

Por. Jan Paweł II, Homilia wygłoszona w czasie Mszy świętej w Krakowie-Mogile (9 czerwca 1979 r.).

Kongregacja ds. Duchowieństwa, List okólny L’identità missionaria..., zakończenie, s. 36.

Tamże, 11.

44

Dyrektorium o posłudze i życiu prezbiterów

uwzględniając wizyty domowe, oraz do wszystkich środowisk społecznych, które znajdują się na terenie parafii”92. Przypominając sobie, że Kościół jest „tajemnicą komunii i misji”93, pasterze doprowadzą wspólnoty do bycia świadkami za pośrednictwem ich „wiary wyznawanej, celebrowanej, przeżywanej i przemodlonej”94 oraz ich entuzjazmu95. Papież Paweł VI zachęcał do radości: „Oby świat współczesny, który szuka już to w trwodze, już to w nadziei, przyjmował Ewangelię nie od jej głosicieli zgnębionych lub pozbawionych nadziei, nie od niecierpliwych lub bojaźliwych, ale od sług Ewangelii, których życie jaśniałoby zapałem, od tych, co pierwsi zaczerpnęli swą radość od Chrystusa”96. Wierni potrzebują zachęty ze strony swoich pasterzy, aby nie bali się śmiało głosić wiary, tym bardziej, że ten, kto ewangelizuje, doświadcza, że sam akt misyjny jest źródłem odnowy osobistej: „Misje bowiem odnawiają Kościół, wzmacniają wiarę i tożsamość chrześcijańską, dają życiu chrześcijańskiemu nowy entuzjazm i nowe uzasadnienie. Wiara umacnia się, gdy jest przekazywana!”97.

22. Ewangelizacja jest także nowa w swoich metodach.

Kapłan inspirowany przez Apostoła, który wołał: „Biada mi bowiem, gdybym nie głosił Ewangelii” (1 Kor 9, 16), będzie umiał używać wszystkich tych środków przekazywania, które dają mu do dyspozycji współczesne nauki i technologia98.

Nie wszystko oczywiście zależy od takich środków lub od zdolności ludzkich, gdyż łaska Boża może osiągnąć swój skutek 92 93 94

95 96 97 98

Tamże, 28.

Jan Paweł II, Adhort. apost. Pastores gregis, 37.

Benedykt XVI, List apost. motu proprio Porta fidei (11 października 2011 r.), 9, „L’Osservatore Romano” 32 (2011), nr 12, s. 6 [AAS 103 (2011), s. 728].

Por. Benedykt XVI, Adhort. apost. Africae munus, 171.

Paweł VI, Adhort. apost. Evangelii nuntiandi, 80.

Jan Paweł II, Enc. Redemptoris missio, 2.

Por. Benedykt XVI, Adhort. apost. Africae munus, 171.

I. Tożsamość kapłana

45

niezależnie od działań ludzkich, ale – w zamyśle Bożym – przepowiadanie słowa Bożego jest w normalnych warunkach uprzywilejowanym kanałem dla przekazywania wiary i dla misji ewangelizacyjnej.

Korzystanie z Internetu stanowi niewątpliwie użyteczną możliwość, by zanieść orędzie ewangeliczne do wielu osób.

Kapłan będzie jednak musiał roztropnie i rozważnie ocenić swoje zaangażowanie, by nie uszczuplać czasu przeznaczonego na własną posługę duszpasterską w takich aspektach, jak przepowiadanie słowa Bożego, celebrowanie sakramentów, kierownictwo duchowe itd., w których jest on rzeczywiście niezastąpiony. Powinien umieć włączać świeckich w ewangelizację za pośrednictwem tych współczesnych środków. Jego uczestniczenie w tych nowych dziedzinach będzie zawsze naznaczone szczególną miłością, nadprzyrodzoną intuicją, umiarkowaniem i wstrzemięźliwością, by w taki sposób wszyscy czuli się przyciągani nie tyle przez postać kapłana, ile raczej przez osobę Jezusa Chrystusa, naszego Pana.

23. Trzecią cechą charakterystyczną nowej ewangelizacji jest nowość jej wyrazu. W zmieniającym się świecie świadomość własnej misji głosiciela Ewangelii, jako narzędzia Chrystusa i Ducha Świętego, będzie coraz bardziej konkretyzować się duszpastersko w taki sposób, aby prezbiter mógł ożywiać, w świetle słowa Bożego, różne sytuacje i różne środowiska, w których pełni swoją posługę.

Aby być skutecznym i wiarygodnym, jest więc ważne, by prezbiter – w perspektywie wiary i swojej posługi – znał ideologie, język, sploty kulturowe, typologie rozpowszechniane przez środki masowej komunikacji, które w znacznym stopniu warunkują mentalność, i potrafił postrzegać je konstruktywnie i krytycznie. Będzie umiał zwrócić się do wszystkich, „nie ukrywając nigdy najbardziej radykalnych wymogów

46

Dyrektorium o posłudze i życiu prezbiterów

ewangelicznego orędzia, ale dostosowując się do szczególnych potrzeb każdego, do jego wrażliwości i języka, na wzór Pawła, który pisał: «Stałem się wszystkim dla wszystkich, żeby w ogóle ocalić przynajmniej niektórych» (1 Kor 9, 22)”99.

II Sobór Watykański stwierdził, że Kościół „od samego początku uczył się […], jak wyrażać orędzie Chrystusa za pomocą pojęć i języków rozmaitych ludów, a ponadto usiłował orędzie to oświetlić mądrością filozofów, a to w tym celu, aby dostosować przepowiadanie Ewangelii, na ile to możliwe, tak do zdolności pojmowania ogółu, jak i do wymagań ludzi wykształconych. Takie właśnie dostosowanie przepowiadania objawionego słowa powinno pozostać prawem wszelkiej ewangelizacji”100. Szanując należycie wędrówkę każdej osoby, zawsze różną od dróg innych ludzi, i zwracając uwagę na różnorodne kultury, w których ma być przekazywane orędzie ewangeliczne, a przy tym pozostając sobą poprzez całkowitą wierność głoszeniu ewangelicznemu i tradycji eklezjalnej, chrześcijaństwo trzeciego tysiąclecia przyjmie w ten sposób oblicze wielu kultur, starożytnych i nowożytnych, których specyficzne wartości nie są odrzucane, ale oczyszczane i prowadzone do ich własnej pełni101.

Kierownictwo duchowe 24. Powołanie duszpasterskie kapłanów jest wielkie i powszechne – jest skierowane do całego Kościoła, a więc jest także misyjne. „Z reguły jest ono związane ze służbą określonej wspólnocie Ludu Bożego, w której każdy czeka na pamięć, na troskę, na miłość”102. Posługa kapłana jest także posługą 99 100 101 102

Jan Paweł II, List apost. Novo millennio ineunte, 40.

II Sobór Watykański, Konst. Gaudium et spes, 44.

Por. Jan Paweł II, List apost. Novo millennio ineunte, 40.

Jan Paweł II, List do kapłanów na Wielki Czwartek (8 kwietnia 1979 r.), 8, w: Nauczanie papieskie II/1 (1979), s. 362 [AAS 71 (1979), s. 409].

I. Tożsamość kapłana

47

ojcostwa103. Przez jego poświęcenie dla dusz wiele z nich rodzi się do nowego życia w Chrystusie. Chodzi o prawdziwe ojcostwo duchowe, jak wołał św. Paweł: „Choćbyście mieli bowiem dziesiątki tysięcy wychowawców w Chrystusie, nie macie wielu ojców; ja to właśnie przez Ewangelię zrodziłem was w Chrystusie Jezusie” (1 Kor 4, 15).

Także kapłan, jak Abraham, staje się „ojcem wielu narodów” (Rz 4, 18) i znajduje we wzrastającym chrześcijaństwie, które kwitnie wokół niego, rekompensatę za trudy i cierpienia swojej codziennej służby. Ponadto także na poziomie nadprzyrodzonym, podobnie jak na poziomie naturalnym, misja ojcostwa nie kończy się wraz z narodzinami, ale rozszerza się, by objąć całe życie: „Kto przyjął waszą duszę, gdy po raz pierwszy wkroczyła w życie? Kapłan. Kto ją karmi, by miała siłę odbywać swą pielgrzymkę? Kapłan. Któż ją przygotuje do stawienia się przed Bogiem, obmywając ją po raz ostatni we Krwi Jezusa Chrystusa? Kapłan, zawsze kapłan. A jeśli ta dusza umiera [ze względu na grzech], kto ją wskrzesi, kto przywróci jej ukojenie i pokój? Znów kapłan [...]. Po Bogu kapłan jest wszystkim! [...]

On sam pojmie się w pełni dopiero w niebie”104.

Prezbiterzy czynią mottem swojego życia te płomienne słowa Apostoła: „Dzieci moje, oto ponownie w bólach was rodzę, aż Chrystus w was się ukształtuje” (Ga 4, 19). Przeżywają w ten sposób wspaniałomyślnie, każdego dnia na nowo, ów dar ojcostwa duchowego, i ku niemu kierują wypełnienie każdego zadania swojej posługi.

103 104

II Sobór Watykański, Dekr. Presbyterorum ordinis, 16; Paweł VI, Enc. Sacerdotalis caelibatus, 56.

B. Nodet, Le curé d’Ars. Sa pensée – son coeur, red. X. Mappus, Paris 1995, s. 98–99 (cytowane w: Benedykt XVI, List na rozpoczęcie Roku Kapłańskiego..., „L’Osservatore Romano” 30 (2009), nr 7–8, s. 4 [AAS 101 (2009), s. 571]).

48

Dyrektorium o posłudze i życiu prezbiterów

Autorytet jako „amoris officium” 25. Kolejnym przejawem faktu, że kapłan jest usytuowany wobec Kościoła, jest jego rola przewodnika, który prowadzi do uświęcenia wiernych powierzonych jego posłudze; jest to posługa ze swojej istoty duszpasterska, charakteryzująca się jednak autorytatywnością, która zachwyca i czyni wiarygodnym orędzie (por. Mt 7, 29). Każda władza powinna być bowiem pełniona w duchu służby, jako amoris officium i bezinteresowne poświęcenie dla dobra owczarni (por. J 10, 11; 13, 14)105.

Ta rzeczywistość, która powinna być przeżywana z pokorą i konsekwencją, może być podatna na dwie przeciwne pokusy.

Pierwszą jest pokusa, aby wypełniać swoją posługę, panując nad owczarnią (por. Łk 22, 24–27; 1 P 5, 1–4), drugą natomiast – pokusa przekreślenia własnego upodobnienia do Chrystusa, Głowy i Pasterza, z powodu błędnego rozumienia wspólnoty.

Pierwsza pokusa była tak silna, że doznali jej nawet sami uczniowie; Jezus wielokrotnie i zdecydowanie piętnował uleganie tej pokusie. Gdy ten wymiar zostaje pomniejszony, nietrudno wpaść w pokusę „klerykalizmu” z pragnieniem zapanowania nad świeckimi, które zawsze rodzi antagonizmy między kapłanami i ludem.

Kapłan nie może widzieć swojej roli sprowadzonej do roli prostego kierownika. On jest pośrednikiem – mostem – to znaczy tym, który musi zawsze pamiętać, że Pan i Nauczyciel „nie przyszedł, aby Mu służono, ale aby służyć” (Mk 10, 45); że pochylił się, by umyć swoim uczniom nogi (por. J 13, 5), zanim umarł na krzyżu i zanim posłał ich na cały świat (por. J 20, 21). Prezbiter zaangażowany w troskę o owczarnię, która należy do Pana, będzie w ten sposób starał się „chronić owczarnię, karmić ją i prowadzić ku Niemu, prawdziwemu 105

Św. Augustyn, In Iohannis Evangelium tractatus 123, 5: CCL 36, 678; II Sobór Watykański, Dekr. Presbyterorum ordinis, 14.

I. Tożsamość kapłana

49

Dobremu Pasterzowi, który pragnie zbawienia wszystkich.

Ta troska o pokarm dla owczarni Pańskiej jest zatem posługą czujnej miłości, która wymaga całkowitego poświęcenia, aż do wyczerpania sił, a jeśli potrzeba – nawet ofiary życia”106.

Kapłani będą dawać autentyczne świadectwo o zmartwychwstałym Panu, któremu została dana „wszelka władza w niebie i na ziemi” (Mt 28, 18), jeśli będą sprawować swoją władzę w pokorze jako autorytatywną służbę własnej owczarni107 oraz z szacunkiem dla zadań, które Chrystus i Kościół powierzają wiernym świeckim108, jak również wiernym konsekrowanym przez profesję rad ewangelicznych109.

Pokusa demokratyzmu i egalitaryzmu 26. Zdarza się niekiedy, że w celu uniknięcia wspomnianego pierwszego błędu popada się w drugi, zmierzający do wyeliminowania każdego zróżnicowania zadań wśród członków Ciała Chrystusa, którym jest Kościół, odrzucając w praktyce rozróżnienie między kapłaństwem wspólnym, czyli chrzcielnym, i kapłaństwem urzędowym110.

Wśród różnych form tego eliminowania, jakie zauważa się dzisiaj, znajduje się tak zwany „demokratyzm”, prowadzący do nieuznawania władzy i łaski Chrystusa-Głowy obecnego w wyświęconych oraz do wynaturzania Kościoła jako Mistycznego Ciała Chrystusa. Należy w tym miejscu zauważyć, że Kościół uznaje wszystkie zasługi i dobra, jakie kultura 106

107 108 109 110

Benedykt XVI, Przemówienie do członków XI Rady Zwyczajnej Sekretariatu Generalnego Synodu Biskupów (1 czerwca 2006 r.), „L’Osservatore Romano” 27 (2006), nr 38, s. 38 [Insegnamenti II/1 (2006), s. 747].

Por. Jan Paweł II, Adhort. apost. Pastores dabo vobis, 21; KPK, kan. 274.

Por. KPK, kan. 275, § 2; 529, § 1.

Por. KPK, kan. 574, § 1.

Por. Sobór Trydencki, Sessio XXIII, De sacramento ordinis, c. 1 i 4, can. 3, 4, 6: DS 1763–1776; II Sobór Watykański, Konst. Lumen gentium, 10; Święta Kongregacja Nauki Wiary, List Sacerdotium ministeriale (6 sierpnia 1983 r.), 1, AAS 75 (1983), s. 1001.

50

Dyrektorium o posłudze i życiu prezbiterów

demokratyczna wniosła ze sobą w społeczeństwo świeckie.

Z drugiej strony, Kościół stara się przy pomocy wszystkich środków, jakie ma do dyspozycji, o uznanie równej godności wszystkich ludzi. Na podstawie objawienia II Sobór Watykański wypowiedział się otwarcie o takiej samej godności wszystkich ochrzczonych w Kościele111. Należy jednak zdecydowanie stwierdzić, że ta radykalna równość, jak też różnorodność warunków i zadań, mają jako ostateczny fundament samą naturę Kościoła.

Kościół zawdzięcza bowiem swoje istnienie i swoją strukturę zamysłowi zbawczemu Boga oraz kontempluje siebie jako dar życzliwości Ojca, który wyzwolił go przez upokorzenie swojego Syna na krzyżu. Kościół chce więc być – w Duchu Świętym – całkowicie zgodny i wierny wobec wolnej i wyzwalającej woli swego Pana, Jezusa Chrystusa. Ta tajemnica zbawcza sprawia, że ze swej natury jest on rzeczywistością różną od społeczności ludzkich.

W konsekwencji niedopuszczalna jest w Kościele pewna mentalność, która pojawia się od czasu do czasu, przede wszystkim w niektórych instytucjach uczestniczących w życiu Kościoła. Zmierza ona do pomieszania zadań prezbiterów z zadaniami wiernych świeckich, do nieodróżniania własnej władzy biskupa od władzy prezbiterów jako współpracowników biskupów, jak też do odmówienia należnego posłuchu nauczaniu powszechnemu biskupa Rzymu w jego funkcji wynikającej z otrzymanego prymatu, będącej wolą Pana. Pod wieloma względami chodzi o dążenie do wniesienia automatycznie do Kościoła mentalności i praktyki istniejących w niektórych prądach społeczno-politycznych i kulturowych naszego czasu, bez adekwatnego uwzględnienia faktu, że Kościół zawdzięcza swoje istnienie i swoją strukturę zbawczemu zamysłowi Boga w Chrystusie.

111

Por. II Sobór Watykański, Konst. Lumen gentium, 9.

I. Tożsamość kapłana

51

Należy tutaj przypomnieć, że zarówno prezbiterium, jak i rada kapłańska – instytucja prawna ustanowiona dekretem Presbyterorum ordinis112 – nie wyrażają prawa do stowarzyszania się kapłanów, a tym bardziej nie mogą być pojmowane jako rodzaj związku zawodowego, który zajmuje się roszczeniami i interesami stron; poglądy tego typu są przeciwne komunii eklezjalnej113.

Rozróżnienie między kapłaństwem powszechnym i kapłaństwem urzędowym 27. Rozróżnienie między kapłaństwem powszechnym i kapłaństwem urzędowym, dalekie od wprowadzania rozdzielenia lub podziału między członkami wspólnoty chrześcijańskiej, harmonizuje i jednoczy życie Kościoła, ponieważ „kapłaństwo […] wspólne wiernych i kapłaństwo służebne, czyli hierarchiczne, chociaż różnią się istotą, a nie tylko stopniem, są sobie jednak wzajemnie podporządkowane”114.

Kościół jako Ciało Chrystusa jest organiczną komunią wszystkich członków, w której każdy służy życiu całości, jeśli przeżywa w sposób pełny swoją własną rolę i swoje własne specyficzne powołanie (por. 1 Kor 12, 12n)115.

Nikomu więc nie wolno zmieniać tego, co Chrystus postanowił odnośnie do swojego Kościoła. Jest on nierozdzielnie związany ze swoim Założycielem i Głową, który jako jedyny może, mocą Ducha Świętego, udzielać mu szafarzy w służbie swoich wiernych. To Chrystus powołuje, konsekruje i posyła, za pośrednictwem uprawnionych pasterzy; żadna wspólnota – nawet znajdująca się w sytuacji szczególnej konieczności – 112 113 114 115

Por. II Sobór Watykański, Dekr. Presbyterorum ordinis, 7.

Por. tamże.

II Sobór Watykański, Konst. Lumen gentium, 10.

Por. Kongregacja ds. Ewangelizacji Narodów, Przewodnik duszpasterski dla kapłanów..., 3.

52

Dyrektorium o posłudze i życiu prezbiterów

nie może zająć Jego miejsca, chcąc wybrać sobie własnego kapłana, w sposób niezgodny z postanowieniami Kościoła. Do kapłaństwa wybiera Jezus, a nie wspólnota (por. J 15, 16). Odpowiedzią w przypadkach konieczności jest modlitwa Jezusa: „Proście Pana żniwa, żeby wyprawił robotników na swoje żniwo” (Mt 9, 38). Jeśli z tą modlitwą pełną wiary połączy się intensywne życie miłości we wspólnocie, wtedy będziemy pewni, że Pan pośle pasterzy według swego serca (por. Jr 3, 15)116.

28. Aby zachować porządek ustanowiony przez Pana Jezusa, należy unikać także tak zwanego „klerykalizowania” świeckich117, zmierzającego do zawężenia urzędowego kapłaństwa prezbitera, którego jako jedynego, obok biskupa, na mocy urzędu kapłańskiego otrzymanego przez święcenia, można w sensie właściwym i jednoznacznym nazwać „pasterzem”. Miano „pasterz” dotyczy więc uczestniczenia w posłudze biskupiej.

1.5. Komunia kapłańska Komunia z Trójcą Świętą i z Chrystusem 29. W świetle tego, co zostało już powiedziane o tożsamości kapłana, jego komunia urzeczywistnia się przede wszystkim z Ojcem, ostatecznym źródłem wszelkiej władzy; z Synem, w którego odkupieńczym posłaniu kapłan uczestniczy; i z Duchem Świętym, dającym mu moc do życia i realizowania tej miłości pasterskiej, która – jako „wewnętrzna zasada, cnota ożywiająca i kierująca życiem duchowym kapłana”118 – określa go jako prezbitera. Miłość pasterska, która bynajmniej nie sprowadza się do zbioru technik i metod nastawionych na funkcjonalną skuteczność pełnionej posługi, odnosi się raczej 116 117 118

Por. II Sobór Watykański, Dekr. Presbyterorum ordinis, 11.

Por. Jan Paweł II, Przemówienie do biskupów Szwajcarii (15 czerwca 1984 r.), w: Insegnamenti VII/1 (1984), s. 1784.

Jan Paweł II, Adhort. apost. Pastores dabo vobis, 23.

I. Tożsamość kapłana

53

do właściwej natury misji Kościoła, mającej na celu zbawienie ludzkości. „Nie można określić natury i misji kapłaństwa służebnego bez uwzględnienia tych różnorodnych i bogatych odniesień, mających swoje źródło w Trójcy Przenajświętszej i urzeczywistniających się we wspólnocie Kościoła, który jest w Chrystusie znakiem i narzędziem zjednoczenia z Bogiem i jedności całego rodzaju ludzkiego”119.

Komunia z Kościołem 30. Z tego podstawowego zjednoczenia-komunii z Chrystusem i Trójcą Świętą wynika komunia-relacja kapłana z Kościołem jako tajemnicą i wspólnotą eklezjalną120.

Komunia eklezjalna prezbitera urzeczywistnia się na różne sposoby. Przez święcenia sakramentalne wchodzi on bowiem w szczególną więź z papieżem, z kolegium biskupim, z własnym biskupem, z innymi prezbiterami oraz z wiernymi świeckimi.

Komunia hierarchiczna 31. Komunia jako cecha charakterystyczna kapłaństwa opiera się na jedyności Głowy, Pasterza i Oblubieńca Kościoła, którym jest Chrystus121.

W komunii urzędowej konkretyzują się także niektóre ścisłe związki z papieżem, kolegium biskupim i własnym biskupem. „Urząd kapłański zostaje powierzony tylko w jedności z papieżem i kolegium biskupim, a w szczególności z biskupem własnej diecezji, którym należy się «synowska cześć i posłuszeństwo», przyrzeczone w obrzędzie święceń kapłań119 120 121

Tamże, 12; por. II Sobór Watykański, Konst. Lumen gentium, 1.

Por. II Sobór Watykański, Konst. Lumen gentium, 8.

Por. św. Augustyn, Sermo 46, 30: CCL 41, 555–557.

54

Dyrektorium o posłudze i życiu prezbiterów

skich”122. Chodzi więc o komunię hierarchiczną, to znaczy komunię według jej wewnętrznej struktury.

Taka komunia, na mocy uczestniczenia w jedynym kapłaństwie urzędowym, w podporządkowaniu biskupom – którzy posiadają władzę „własną, zwyczajną i bezpośrednią, choć jej wykonywanie jest kierowane przez najwyższą władzę Kościoła”123 – wskazuje także na duchową i organiczno-strukturalną więź kapłanów z całym kolegium biskupów i z biskupem Rzymu. Zostaje ona wzmocniona przez fakt, że cały stan biskupi i każdy biskup z osobna powinni być w komunii hierarchicznej z głową kolegium124. Kolegium jest więc złożone tylko z biskupów konsekrowanych, którzy są w komunii hierarchicznej z jego głową i członkami.

Komunia w celebracji Eucharystii 32. Komunia hierarchiczna wyraża się w wyjątkowy sposób w modlitwie eucharystycznej, gdy kapłan, modląc się za papieża, kolegium biskupie i własnego biskupa, nie tylko oddaje im cześć, ale poświadcza autentyczność swojej celebracji125.

Celebracja eucharystyczna, w przewidzianych okolicznościach i warunkach126, gdy przewodniczy jej biskup i odbywa się ona z udziałem wiernych, wyraźnie ukazuje jedność kapłaństwa Chrystusa w wielości pełniących święte posługi, jak

122 123 124 125 126

Jan Paweł II, Adhort. apost. Pastores dabo vobis, 28.

II Sobór Watykański, Konst. Lumen gentium, 27 Por. II Sobór Watykański, Konst. Lumen gentium, 22; Dekr. Christus Dominus, 4; KPK, kan. 336.

Por. Kongregacja Nauki Wiary, List Communionis notio, 14, „L’Osservatore Romano” 13 (1992), nr 10, s. 40 [AAS 85 (1993), s. 847].

Por. KPK, kan. 902; Święta Kongregacja ds. Sakramentów i Kultu Bożego, Dekr. Promulgato Codice (12 września 1983 r.), II, I, 153, „Notitiae” 19 (1983), s. 542.

I. Tożsamość kapłana

55

również jedność ofiary i Ludu Bożego127. Przyczynia się ona ponadto do umocnienia braterstwa sakramentalnego istniejącego między prezbiterami128.

Komunia w działalności kapłańskiej 33. Każdy kapłan powinien być złączony głęboką, pokorną i synowską więzią posłuszeństwa i miłości z osobą Ojca Świętego i przylgnąć do jego Piotrowej posługi nauczania, uświęcania i rządzenia z przykładną uległością129.

Także synowska więź z własnym biskupem jest nieodzownym warunkiem skuteczności własnej posługi kapłańskiej.

Bardziej doświadczeni pasterze z łatwością uznają konieczność unikania wszelkich przejawów subiektywizmu w wypełnianiu swojej posługi oraz współodpowiedzialnego podjęcia programów duszpasterskich. Takie ich podjęcie, które zakłada postępowanie zgodne z myślą biskupa, oprócz tego, że jest wyrazem dojrzałości, przyczynia się do budowania tej jedności w komunii, która jest nieodzowna w dziele ewangelizacji130.

Kapłan, z pełnym szacunkiem dla podporządkowania hierarchicznego, powinien stać się rzecznikiem otwartego kontaktu z własnym biskupem, połączonego ze szczerą ufnością, serdeczną przyjaźnią, modlitwą za jego osobę i w jego intencjach, z prawdziwym dążeniem do pełnej harmonii oraz 127

128 129 130

Por. św. Tomasz z Akwinu, Summa theologiae III, q. 82, a. 2, ad 2; Super libros Sententiarum IV, d. 13, q. 1, a. 2, q. 2; II Sobór Watykański, Konst. o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, 41, 57; Święta Kongregacja ds. Obrzędów, Dekr. Ecclesiae semper (7 marca 1965 r.), AAS 57 (1965), s. 410–412; Instr. Eucharisticum mysterium (25 maja 1965 r.), AAS 59 (1967), s. 565–566.

Por. Święta Kongregacja ds. Obrzędów, Instr. Eucharisticum mysterium, 47, AAS 59 (1967), s. 565–566.

Por. KPK, kan. 273.

Por. II Sobór Watykański, Dekr. Presbyterorum ordinis, 15; Jan Paweł II, Adhort. apost. Pastores dabo vobis, 65, 79.

56

Dyrektorium o posłudze i życiu prezbiterów

idealną i programową zgodnością, która w niczym nie przekreśla rozumnej inicjatywy osobistej i przedsiębiorczości duszpasterskiej131.

Mając na względzie własny wzrost duchowy i duszpasterski, oraz z miłości do swojej owczarni, kapłan powinien z wdzięcznością przyjmować wskazania biskupa lub jego przedstawicieli dla rozwoju swojej posługi duszpasterskiej, a także regularnie o nie zabiegać. Praktyką godną uznania jest też proszenie bardziej doświadczonych kapłanów i wykwalifikowanych świeckich o uwagi odnośnie do bardziej adekwatnych metod duszpasterskich.

Komunia w prezbiterium 34. „Każdego kapłana [...] na mocy sakramentu święceń łączą z innymi członkami w prezbiterium szczególne więzy apostolskiej miłości, posługi i braterstwa”132. Zostaje więc włączony do ordo presbyterorum, tworząc tę jedność, którą można nazwać prawdziwą rodziną; jej więzy nie wywodzą się z ciała czy krwi, ale z łaski święceń133.

Przynależność do konkretnego prezbiterium134 zawsze ma miejsce na poziomie Kościoła partykularnego, ordynariatu lub prałatury personalnej, to znaczy „misji biskupiej”, a nie tylko z racji inkardynacji. Nie zmienia to faktu, że prezbiter 131

132

133 134

Św. Ignacy Antiocheński, Ad Ephesios 20, 1–2: „Oby Pan pozwolił mi zobaczyć, że każdy z was i wszyscy razem [...] jesteście zjednoczeni sercem w niezachwianym poddaniu biskupowi i prezbiterium, łamiąc jeden chleb, który jest lekarstwem nieśmiertelności, zabezpieczeniem, aby nie umierać, ale żyć zawsze w Jezusie Chrystusie” (Patres Apostolici, red. F.X. Funk, II, 203–205).

Jan Paweł II, Adhort. apost. Pastores dabo vobis, 17; por. II Sobór Watykański, Konst. Lumen gentium, 28; Dekr. Presbyterorum ordinis, 8; KPK, kan.

275, § 1.

Por. Jan Paweł II, Adhort. apost. Pastores dabo vobis, 74; Kongregacja ds.

Ewangelizacji Narodów, Przewodnik duszpasterski dla kapłanów..., 6.

Por. II Sobór Watykański, Dekr. Presbyterorum ordinis, 8; KPK, kan. 369, 498, 499.

I. Tożsamość kapłana

57

jako ochrzczony należy w sposób bezpośredni do Kościoła powszechnego: w Kościele nikt nie jest obcy, cały Kościół i każda diecezja jest rodziną – rodziną Bożą135.

Braterstwo kapłańskie i przynależność do prezbiterium są więc elementami charakteryzującymi kapłana. W szczególny sposób wyraża to w czasie święceń kapłańskich obrzęd włożenia rąk przez biskupa, w którym biorą udział wszyscy obecni kapłani, by podkreślić zarówno uczestnictwo w tym samym stopniu urzędu, jak również to, że kapłan nie może działać sam, ale zawsze w ramach prezbiterium, stając się współbratem tych wszystkich, którzy je tworzą136. „Biskupi i prezbiterzy otrzymują misję i «świętą władzę» działania in persona Christi Capitis, a diakoni zdolność służenia Ludowi Bożemu przez służbę liturgii, słowu i miłości, w komunii z biskupem i jego prezbiterium”137.

Inkardynacja – autentyczna więź prawna o znaczeniu duchowym 35. Inkardynacja do określonego „Kościoła partykularnego albo do prałatury personalnej, albo do jakiegoś instytutu życia konsekrowanego lub do jakiegoś stowarzyszenia, które posiada tę zdolność”138, stanowi autentyczną więź prawną139, 135

136

137 138 139

Por. II Sobór Watykański, Konst. Lumen gentium, 6; Benedykt XVI, Rozważanie przed modlitwą Anioł Pański (19 czerwca 2005 r.), „L’Osservatore Romano” 26 (2005), nr 9, s. 39–40 [Insegnamenti I (2005), s. 255–256]; Jan Paweł II, Adhort. apost. Ecclesia in Africa (14 września 1995 r.), 105, AAS 88 (1996), s. 63.

Por. Pontificale Romanum. De Ordinatione Episcopi, Presbyterorum et Diaconorum, c. II, n. 105, 130, ed. typica altera, 1990, s. 54, 66–67; II Sobór Watykański, Dekr. Presbyterorum ordinis, 8.

Katechizm Kościoła katolickiego, 875.

Por. KPK, kan. 265.

Jan Paweł II, Przemówienie w katedrze w Quito do biskupów, kapłanów, zakonników i kleryków (29 stycznia 1985 r.), 3, „L’Osservatore Romano” 6 (1985), nr 2, s. 10 [Insegnamenti, VIII/1 (1985), s. 250–251].

58

Dyrektorium o posłudze i życiu prezbiterów

która ma także wartość duchową, ponieważ wynika z niej „więź z biskupem w jedynym kapłaństwie, uczestniczenie w jego trosce o sprawy Kościoła, zaangażowanie w ewangeliczną troskę o Lud Boży w konkretnych warunkach historycznych i środowiskowych”140.

Nie należy zapominać, że kapłani diecezjalni nieinkardynowani do diecezji oraz kapłani będący członkami jakiegoś instytutu zakonnego lub stowarzyszenia życia apostolskiego, którzy mieszkają w diecezji i wypełniają dla jej dobra jakąś funkcję, chociaż podlegają swoim prawowitym ordynariuszom, z pełnego lub innego tytułu należą do prezbiterium danej diecezji141, gdzie mają „głos czynny jak i bierny w tworzeniu rady kapłańskiej”142. Kapłani zakonni w szczególności, użyczając swoich sił, dzielą troskę duszpasterską, wnosząc wkład specyficznych charyzmatów, i „pobudzają swą obecnością Kościół lokalny do większego otwarcia na problemy Kościoła powszechnego”143.

Z kolei prezbiterzy inkardynowani do diecezji, ale służący jakiemuś ruchowi kościelnemu lub nowej wspólnocie, zatwierdzonym przez kompetentną władzę kościelną144, powinni być świadomi, że są członkami prezbiterium diecezji, w którym pełnią swoją posługę, i szczerze z nim współpracować. Biskup inkardynacji, ze swej strony, powinien sprzyjać prawu do własnej duchowości, które przepisy prawne przyznają wszystkim wiernym145, szanować styl życia wymagany przez przynależność do ruchu i być gotowy, zgodnie z prawem, do udzielenia pozwolenia, by prezbiter mógł pełnić swoją służbę w innych Kościołach 140 141 142 143 144 145

Jan Paweł II, Adhort. apost. Pastores dabo vobis, 31.

Por. tamże, 17, 74.

KPK, kan. 498, § 1, 2°.

Jan Paweł II, Adhort. apost. Pastores dabo vobis, 31.

Por. tamże, 31, 41, 68.

Por. KPK, kan. 214–215.

I. Tożsamość kapłana

59

lokalnych, jeśli należy to do charyzmatu samego ruchu146, angażując się zawsze w umacnianie komunii eklezjalnej.

Prezbiterium jako miejsce uświęcenia 36. Prezbiterium jest pierwszorzędnym miejscem, w którym kapłan powinien mieć możliwość znalezienia konkretnych środków formacji, uświęcenia i ewangelizacji oraz być wspomagany w przezwyciężaniu ograniczeń i braków właściwych naturze ludzkiej, które są dzisiaj szczególnie odczuwane.

Kapłan powinien więc podjąć wszelkie wysiłki, by odrzucić przeżywanie swojego kapłaństwa w sposób wyizolowany i subiekty wistyczny, a dążyć do rozwijania więzi braterskiej, dając drugiemu kapłanowi i przyjmując od niego wyrazy przyjaźni, serdecznej pomocy, życzliwości, upomnienia braterskiego147, będąc świadomym, że łaska święceń „ogarnia i wywyższa ludzkie związki między kapłanami, ich więzi psychologiczne, uczuciowe, przyjacielskie i duchowe [...] i przybiera konkretny kształt w najróżnorodniejszych formach wzajemnej pomocy, nie tylko duchowych, ale także materialnych”148.

Wszystko to wyraża się zarówno w Mszy Krzyżma, będącej przejawem komunii prezbiterów z ich biskupem, jak również w Mszy in Cena Domini w Wielki Czwartek, która ukazuje, że z komunii eucharystycznej – zrodzonej w czasie Ostatniej Wieczerzy – kapłani otrzymują zdolność wzajemnej miłości, takiej, jaką zostali umiłowani przez Nauczyciela149.

146 147

148 149

Por. KPK, kan. 271.

Por. Benedykt XVI, Orędzie na Wielki Post 2012 (3 listopada 2011 r.), „L’Osservatore Romano” 33 (2012), nr 4, s. 4–7 [AAS 104 (2012), s. 199– –204].

Jan Paweł II, Adhort. apost. Pastores dabo vobis, 74.

Por. Jan Paweł II, Katecheza w czasie audiencji generalnej (4 sierpnia 1993 r.), 4, „L’Osservatore Romano” 14 (1993), nr 11, s. 45–46 [Insegnamenti XVI/2 (1993), s. 139–140].

60

Dyrektorium o posłudze i życiu prezbiterów

Braterska przyjaźń kapłańska 37. Głębokie i eklezjalne znaczenie prezbiterium nie tylko nie ogranicza, ale ułatwia osobistą odpowiedzialność każdego prezbitera w wypełnianiu szczególnej posługi powierzonej mu przez biskupa150. Pielęgnowanie oraz przeżywanie dojrzałych i głębokich przyjaźni kapłańskich staje się źródłem pokoju i radości w wypełnianiu posługi, decydującym oparciem w trudnościach i cenną pomocą we wzroście miłości pasterskiej, którą kapłan powinien okazywać w sposób szczególny swoim współbraciom przeżywającym trudności, potrzebującym zrozumienia, pomocy i wsparcia151. Braterstwo kapłańskie, wyrażające prawo miłości, bynajmniej nie sprowadza się do czystego uczucia, lecz staje się dla prezbiterów egzystencjalną pamięcią o Chrystusie i apostolskim świadectwem komunii eklezjalnej. Życie wspólne 38. Przejawem tej komunii jest także życie wspólne, które Kościół zawsze popierał152, a w ostatnim czasie zachęcił do niego w dokumentach II Soboru Watykańskiego153 oraz w późniejszym nauczaniu154 i owocnie wprowadził je w wielu diecezjach. „Życie wspólne wyraża pomoc, którą Chrystus okazuje naszemu życiu, wzywając nas, przez obecność braci, do coraz głębszego upodobnienia się do Jego osoby. Żyć z innymi oznacza akceptować konieczność swojego ciągłego nawrócenia, 150 151 152 153 154

Por. II Sobór Watykański, Dekr. Presbyterorum ordinis, 12–14.

Por. tamże, 8.

Por. św. Augustyn, Sermones 355, 356; De vita et moribus clericorum: PL 39, 1568–1581.

Por. II Sobór Watykański, Konst. Lumen gentium, 28; Dekr. Presbyterorum ordinis, 8; Dekr. Christus Dominus, 30.

Por. Święta Kongregacja ds. Biskupów, Dyrekt. Ecclesiae imago (22 lutego 1973 r.), 112, AAS 68 (1973), s. 1343–1344; KPK, kan. 280; 245, § 2; 550, § 1; Jan Paweł II, Adhort. apost. Pastores dabo vobis, 81.

I. Tożsamość kapłana

61

a przede wszystkim odkryć piękno takiej wędrówki, radość pokory, pokuty, ale także nawrócenia, wzajemnego przebaczenia i wsparcia. Ecce quam bonum et quam iucundam habitare fratrem in unum (Ps 133, 1)”155.

Aby zmierzyć się z jednym z najważniejszych dzisiaj problemów życia kapłańskiego, to znaczy z samotnością kapłańską, potrzebne jest wytrwałe zalecanie kapłanom „jakiejś formy życia wspólnego, aby obowiązki kapłańskie coraz bardziej przepajała pobożność; albo częstych zebrań, podczas których będą sobie po bratersku przekazywane przemyślenia, zachęty i doświadczenia; albo wreszcie rozwoju stowarzyszeń mających na celu pomnożenie świętości kapłańskiej”156.

39. Wśród różnych form tej komunii (wspólny dom, wspólnota stołu itd.) powinno się uwzględnić – jako mające szczególne znaczenie – wspólnotowe uczestniczenie w modlitwie liturgicznej157. Należy uwzględnić różne sposoby, a także możliwość i praktyczność ich realizacji, niekoniecznie dokładnie odtwarzając – mimo iż są godne uznania – chwalebne wzory właściwe dla życia zakonnego. Godne wyjątkowej pochwały są te stowarzyszenia, które służą rozwijaniu braterstwa kapłańskiego, świętości w sprawowaniu posługi, komunii z biskupem i całym Kościołem158.

Uwzględniając znaczenie tego, że kapłani żyją w pobliżu ludzi, którym służą, wyraża się pragnienie, aby proboszczowie byli gotowi popierać życie wspólne w domu parafial-

155

156 157 158

Benedykt XVI, Przemówienie w czasie audiencji prywatnej dla Bractwa Kapłańskiego Misjonarzy św. Karola Boromeusza (12 lutego 2011 r.), w: Insegnamenti VII/1 (2011), s. 214.

Paweł VI, Enc. Sacerdotalis caelibatus, 80.

Por. II Sobór Watykański, Konst. Sacrosanctum Concilium, 26, 99; Liturgia Horarum, Institutio Generalis, 25.

Por. KPK, kan. 278, § 2; Jan Paweł II, Adhort. apost. Pastores dabo vobis, 31, 68, 81.

62

Dyrektorium o posłudze i życiu prezbiterów

nym ze swoimi wikariuszami159, prawdziwie ich doceniając, jako swoich współpracowników i uczestników troski duszpasterskiej; wikariusze ze swej strony, w celu budowania więzi kapłańskiej, powinni uznawać i szanować autorytet proboszcza160. W przypadkach, gdy w parafii jest tylko jeden kapłan, żywo doradza się możliwość życia wspólnego z innymi kapłanami z sąsiednich parafii161.

W wielu miejscach doświadczenie życia wspólnego okazało się bardzo pozytywne, ponieważ stanowiło prawdziwą pomoc dla kapłana. Tworzy się środowisko rodzinne, za pozwoleniem ordynariusza162 można mieć kaplicę, można wspólnie się modlić itd. Ponadto, jak pokazuje doświadczenie i nauczanie świętych, „nikt nie może przyjąć odnawiającej mocy życia wspólnego bez modlitwy […], bez życia sakramentalnego wiernie przeżywanego. Jeśli nie wejdzie się w wieczny dialog, który Syn prowadzi z Ojcem w Duchu Świętym, nie jest możliwe żadne autentyczne życie wspólne. Należy przebywać z Jezusem, by móc przebywać z innymi”163. W wielu przypadkach kapłani w podjęciu odpowiednich form życia wspólnego znaleźli ważną pomoc zarówno w odniesieniu do swoich potrzeb osobistych, jak również w pełnieniu posługi duszpasterskiej.

40. Życie wspólne jest obrazem apostolicae vivendi formae Jezusa z Jego Apostołami. Przez dar świętego celibatu ze względu na królestwo niebieskie Pan uczynił nas w szczególny sposób członkami swojej rodziny. W społeczeństwie mocno naznaczonym przez indywidualizm kapłan potrzebuje głębszej relacji osobistej i żywej przestrzeni charakteryzującej się 159 160 161 162 163

Por. KPK, kan. 550, § 2.

Por. KPK, kan. 545, § 1.

Por. KPK, kan. 533, § 1.

Por. KPK, kan. 1226, 1228.

Benedykt XVI, Przemówienie w czasie audiencji prywatnej dla Bractwa Kapłańskiego..., w: Insegnamenti VII/1 (2011), s. 214.

I. Tożsamość kapłana

63

braterską przyjaźnią, gdzie może żyć jako chrześcijanin i kapłan: „Chwile wspólnej modlitwy i nauki, dzielenie trudów kapłańskiego życia i posługi są niezbędną częścią waszego życia”164.

W ten sposób, w tej atmosferze wzajemnej pomocy, kapłan znajduje odpowiedni grunt, by wytrwać w powołaniu do służby Kościołowi: „W towarzystwie Chrystusa i braci każdy kapłan może znaleźć konieczną energię, aby zatroszczyć się o ludzi, aby podjąć potrzeby duchowe i materialne, które napotyka, aby uczyć wciąż nowymi słowami, dyktowanymi przez miłość, wiecznych prawd wiary, których pragną także nasi współcześni”165.

W kapłańskiej modlitwie z Ostatniej Wieczerzy Jezus modlił się o jedność swoich uczniów: „Aby wszyscy stanowili jedno, jak Ty, Ojcze, we Mnie, a Ja w Tobie, aby i oni stanowili w Nas jedno” (J 17, 21). Każda komunia w Kościele „wynika z jedności Ojca, Syna i Ducha Świętego”166. Kapłani niech będą przekonani, że ich braterska komunia, szczególnie w życiu wspólnym, stanowi świadectwo tego, co Jezus wyraził w swojej modlitwie do Ojca – uczniowie niech stanowią jedno, aby „świat uwierzył, że Ty Mnie posłałeś” (J 17, 21) oraz wiedział, że „Ty ich umiłowałeś, tak jak Mnie umiłowałeś” (J 17, 23). „Jezus prosi, by wspólnota kapłańska był odbiciem komunii trynitarnej i udziałem w niej: jakiż to wzniosły ideał!”167.

164 165 166 167

Benedykt XVI, Homilia w czasie nieszporów (12 maja 2010 r.), „L’Osservatore Romano” 31 (2010), nr 7, s. 15 [Insegnamenti VI/1 (2010), s. 687].

Benedykt XVI, Przemówienie w czasie audiencji prywatnej dla Bractwa Kapłańskiego..., w: Insegnamenti VII/1 (2011), s. 214. Św. Cyprian, De oratione Dominica, 23: PL 4, 553; II Sobór Watykański, Konst. Lumen gentium, 4.

Jan Paweł II, Katecheza w czasie audiencji generalnej (4 sierpnia 1993 r.), 5, „L’Osservatore Romano” 14 (1993), nr 11, s. 46 [Insegnamenti XVI/2, s. 139–140].

64

Dyrektorium o posłudze i życiu prezbiterów

Komunia z wiernymi świeckimi 41. Kapłan, jako człowiek komunii, nie może wyrażać swojej miłości do Chrystusa i Kościoła, nie okazując jej w czynnej i bezwarunkowej miłości do ludu chrześcijańskiego, będącego przedmiotem jego troski duszpasterskiej168.

Upodabniając się do Chrystusa, kapłan powinien „ukazywać Go w sposób przejrzysty powierzonej mu owczarni”169 poprzez nawiązywanie pozytywnej relacji z wiernymi świeckimi. Uznając ich godność dzieci Bożych, powinien wspierać ich własną rolę w Kościele, a w służbę im zaangażować całą swoją posługę kapłańską i miłość pasterską170. Ta postawa miłości i przyjaźni jest odległa od tak zwanego „zeświecczenia” prezbiterów, które prowadzi do rozmycia w kapłanach tego, co stanowi ich tożsamość. Wierni oczekują od swoich kapłanów, aby nimi byli, zarówno pod względem zewnętrznym, jak i w wymiarze wewnętrznym, w każdej chwili, w każdym miejscu i w każdej okoliczności. Cenną okazję do misji ewangelizacyjnej pasterza stanowi doroczna wizyta duszpasterska i wielkanocne błogosławieństwo rodzin.

Szczególnym przejawem tego wymiaru budowania wspólnoty chrześcijańskiej jest przekraczanie każdej postawy partykularystycznej. Prezbiterzy nigdy nie mogą oddać się na służbę jakiejś szczególnej ideologii, gdyż to pozbawiałoby ich posługę skuteczności. Relacja prezbitera z wiernymi powinna być zawsze relacją z gruntu kapłańską.

Kapłan, będąc świadomy głębokiej komunii, która łączy go z wiernymi świeckimi i zakonnikami, powinien podjąć wszelkie 168

169 170

Por. Jan Paweł II, Katecheza w czasie audiencji generalnej (7 lipca 1993 r.), „L’Osservatore Romano” 14 (1993), nr 11, s. 37–38 [Insegnamenti XVI/2, s. 34–44]; II Sobór Watykański, Dekr. Presbyterorum ordinis, 15.

Jan Paweł II, Adhort. apost. Pastores dabo vobis, 15.

Por. II Sobór Watykański, Dekr. Presbyterorum ordinis, 9; KPK, kan. 275, § 2; 529, § 2.

I. Tożsamość kapłana

65

wysiłki, by budzić i umacniać „współodpowiedzialność za powszechną i jedyną misję zbawienia, czego wyrazem jest chętne i życzliwe ukazywanie wartości wszystkich charyzmatów i funkcji, które wierzący otrzymują od Ducha dla zbudowania Kościoła”171.

Mówiąc konkretniej, proboszcz, szukając ciągle na nowo wspólnego dobra Kościoła, powinien popierać stowarzyszenia wiernych i ruchy lub nowe wspólnoty, które stawiają sobie cele religijne172, przyjmując je wszystkie i pomagając im znaleźć łączącą je jedność zamierzeń w modlitwie i działalności apostolskiej.

Jednym z zadań, które wymaga szczególnej uwagi, jest formacja świeckich. Prezbiter nie może się zadowolić tym, że wierni posiadają powierzchowną znajomość wiary, ale musi starać się solidnie ich uformować, kontynuując swój wysiłek przez lekcje teologii, kursy doktryny chrześcijańskiej, szczególnie przez studium Katechizmu Kościoła katolickiego lub jego kompendium. Taka formacja pomoże świeckim w pełnym podjęciu przez nich zadania animacji w duchu chrześcijańskim porządku doczesnego (polityka, kultura, ekonomia, sprawy społeczne)173. Ponadto w niektórych przypadkach można powierzyć świeckim, wystarczająco uformowanym i szczerze pragnącym służyć Kościołowi, pewne zadania – w zgodności z prawem kościelnym – które nie należą wyłącznie do posługi kapłańskiej i które mogą oni podjąć w oparciu o swoje doświadczenie zawodowe i osobiste. Kapłan będzie w ten sposób bardziej wolny, aby lepiej troszczyć się o swoje pierwszorzędne zadania, takie jak przepowiadanie, celebracja sakramentów i kierownictwo duchowe. W tym znaczeniu jednym 171 172 173

Jan Paweł II, Adhort. apost. Pastores dabo vobis, 74.

Por. KPK, kan. 529, § 2.

Por. II Sobór Watykański, Konst. Lumen gentium, 31.

66

Dyrektorium o posłudze i życiu prezbiterów

z ważnych zadań proboszczów jest odkrycie wśród wiernych osób posiadających zdolności, cnoty i prowadzących spójne życie chrześcijańskie – na przykład jeśli chodzi o małżeństwo – które mogą skutecznie pomagać w różnych działaniach duszpasterskich: przygotowanie dzieci do pierwszej komunii i pierwszej spowiedzi lub młodzieży do bierzmowania, duszpasterstwo rodzin, katecheza dla narzeczonych itd. Dbałość o formację tych osób – które są wzorem dla innych – i pomoc w ich wędrówce wiary powinny niewątpliwie być jedną z zasadniczych trosk prezbiterów.

Prezbiter w swojej misji jednoczenia rodziny Bożej i urzeczywistniania Kościoła-komunii staje się kapłanem, to znaczy tym, który jednoczy człowieka z Bogiem, stając się bratem ludzi, a zarazem ich pasterzem, ojcem i nauczycielem174. Dla człowieka współczesnego, szukającego sensu swego istnienia, jest on przewodnikiem, prowadzącym do spotkania z Chrystusem, które dokonuje się jako zapowiedź i jako rzeczywistość już obecna, chociaż jeszcze nie w sposób ostateczny, w Kościele. Prezbiter, służący Ludowi Bożemu, powinien zatem stać się ekspertem w rzeczach ludzkich, człowiekiem prawdy i komunii, świadkiem troski jedynego Pasterza o wszystkie i o każdą z Jego owiec. Wspólnota będzie mogła z pewnością liczyć na jego dyspozycyjność, na jego dzieło ewangelizacji, a przede wszystkim na jego wierną i bezwarunkową miłość. Przejawem tej miłości będzie przede wszystkim jego poświęcenie się przepowiadaniu, celebrowaniu sakramentów, w szczególności Eucharystii i sakramentu pokuty, a także kierownictwu duchowemu, stanowiącemu pomocne narzędzie w rozpoznawaniu znaków woli Bożej175.

174 175

Por. Jan Paweł II, Adhort. apost. Pastores dabo vobis, 74; Paweł VI, Enc. Ecclesiam suam (6 sierpnia 1964 r.), III. Por. Kongregacja ds. Duchowieństwa, Kapłan – szafarz miłosierdzia Bożego.

Pomoce dla spowiedników i kierowników duchowych (9 marca 2011 r.), Tarnów 2011.

I. Tożsamość kapłana

67

Powinien on więc, okazując się w każdej chwili kapłanem, wypełniać swoje posłanie duchowe z uprzejmością i stałością, z pokorą i w duchu służby176, podchodząc ze współczuciem do innych, uczestnicząc w cierpieniach, które przynoszą ludziom rozmaite – stare i nowe – formy ubóstwa duchowego i materialnego. Powinien umieć miłosiernie pochylić się nad trudną i niepewną drogą nawrócenia grzeszników, zachowując dla nich dar prawdy oraz cierpliwą i umacniającą życzliwość Dobrego Pasterza, który nie odrzuca zagubionej owcy, ale bierze ją na ramiona i raduje się z jej powrotu do owczarni (por. Łk 15, 4–7)177.

Chodzi o uznanie miłości Chrystusa za początek i doskonałe urzeczywistnienie nowego człowieka (por. Ef 2, 15), czyli o to, czym jest człowiek w swojej pełnej prawdzie. Ta miłość wyraża się w życiu prezbitera w autentycznej pasji, która bezpośrednio kształtuje jego posługę jako dążenie do zrodzenia ludu chrześcijańskiego.

Komunia z członkami instytutów życia konsekrowanego 42. Kapłan powinien zwrócić specjalną uwagę na relacje z braćmi i siostrami zaangażowanymi w życie szczególnie poświęcone Bogu we wszystkich jego formach, doceniając ich szczerą i aktywną gotowość współpracy apostolskiej oraz szanując i popierając specyficzne charyzmaty. Powinien ponadto angażować się we współpracę, dążąc do tego, by życie konsekrowane promieniowało coraz bardziej dla dobra całego Kościoła i stawało się coraz bardziej przekonujące i pociągające dla nowych pokoleń.

176

177

Por. Jan Paweł II, Katecheza w czasie audiencji generalnej (7 lipca 1993 r.), „L’Osservatore Romano” 14 (1993), nr 11, s. 37–38 [Insegnamenti XVI/2 (1993), s. 34–44].

Por. KPK, kan. 529, § 1.

68

Dyrektorium o posłudze i życiu prezbiterów

Kapłan, w duchu szacunku dla życia konsekrowanego, powinien w swojej posłudze okazywać szczególną troskę tym wspólnotom, które z różnych powodów w większym stopniu potrzebują poprawnego nauczania, pomocy i zachęty do wierności.

Duszpasterstwo powołaniowe 43. Kapłan powinien zająć się z wyjątkowym poświęceniem duszpasterstwem powołaniowym, nie zapominając o zachęcaniu do modlitwy o powołania, poświęceniu się katechezie, troszczeniu się o formację ministrantów, podejmowaniu odpowiednich inicjatyw przez spotkania osobiste, które pomogłyby odkryć talenty i odczytać wolę Bożą w celu odważnego wyboru pójścia za Chrystusem178. W tej pracy zasadnicze znaczenie mają rodziny, konstytuujące się jako kościoły domowe, w których młodzież uczy się od najwcześniejszych lat życia modlitwy, wzrasta w cnotach, dojrzewa w wielkoduszności. Prezbiterzy powinni zachęcać małżonków chrześcijańskich do tworzenia z ogniska rodzinnego prawdziwej szkoły życia chrześcijańskiego, do modlenia się razem z dziećmi, do proszenia Boga, aby powołał kogoś do pójścia za Nim w sposób bardziej bezpośredni, z niepodzielonym sercem (por.

1 Kor 7, 32–34), do radosnego przyjmowania powołań, które mogą pojawić się we własnej rodzinie.

To duszpasterstwo powinno być oparte pierwszorzędnie na wielkości powołania – wybrania Bożego na rzecz ludzi: młodym należy przedstawiać na pierwszym miejscu cenny i bardzo piękny dar, który zakłada pójście za Chrystusem.

Dlatego kapłan odgrywa ważną rolę przez przykład swojej wiary i swojego życia. Jasna świadomość swojej tożsamości, 178

Por. II Sobór Watykański, Dekr. Presbyterorum ordinis, 11; KPK, kan. 233, § 1.

I. Tożsamość kapłana

69

spójność życia, przejrzysta radość i zapał misyjny prezbitera stanowią nieodzowne elementy duszpasterstwa powołaniowego w duszpasterstwie organicznym i zwyczajnym. Dlatego radosne wyrażanie przez kapłana swojego przylgnięcia do tajemnicy Jezusa, jego postawa modlitwy, troska i pobożność, z jaką celebruje Mszę świętą i sakramenty, promieniują takim przykładem, który pociąga młodzież.

Długie doświadczenie Kościoła pokazało ponadto, że należy cierpliwie i stale, nie ulegając zniechęceniu, troszczyć się o formację młodzieży od lat dziecięcych; w ten sposób zbierze ona odpowiednie zasoby duchowe, aby odpowiedzieć na ewentualne powołanie Boże. Dlatego nieodzowne jest – i powinno stanowić element każdego duszpasterstwa powołaniowego – budzenie w młodzieży życia modlitwy i zażyłości z Bogiem, odwoływanie się do sakramentów, szczególnie Eucharystii i spowiedzi, a także do kierownictwa duchowego jako pomocy w postępie wewnętrznym. Kapłani wzbudzą tym sposobem adekwatnie i wielkodusznie propozycję powołaniową w młodzieży, która wydaje się dobrze dysponowana. To zaangażowanie, które powinno mieć charakter ciągły, będzie szczególnie intensyfikowane w niektórych sytuacjach, jak na przykład przy okazji rekolekcji, przygotowania do bierzmowania lub troski o chłopców, którzy służą przy ołtarzu.

Kapłan powinien zawsze utrzymywać związki serdecznej współpracy i szczerego oddania z seminarium, kolebką swojego powołania i szkołą pierwszego doświadczenia życia w komunii.

Każdy prezbiter – wspomagając łaskę Ducha Świętego – powinien zatroszczyć się o budzenie powołań kapłańskich, które dałyby kontynuację posłudze w służbie Pana i na rzecz ludzi;

70

Dyrektorium o posłudze i życiu prezbiterów

jest to „niezbywalna potrzeba miłości pasterskiej”179, miłości do swojego kapłaństwa.

Zaangażowanie polityczne i społeczne 44. Kapłan, sługa Kościoła, który z powodu swojej uniwersalności i katolickości nie może wiązać się z żadną okolicznością historyczną, powinien stanąć ponad wszelkimi stronnictwami politycznymi. Nie może czynnie angażować się w działalność partii politycznych ani kierować związkami zawodowymi, chyba że wymaga tego obrona praw Kościoła lub rozwój dobra wspólnego180, a przychyla się do tego kompetentna władza kościelna. Działania te, będąc dobre same w sobie, są jednak obce stanowi duchownemu, ponieważ mogą powodować poważne niebezpieczeństwo rozbicia komunii eklezjalnej181.

Prezbiter, jak Jezus (por. J 6, 15n), „powinien zrezygnować z włączenia się w aktywne uprawianie polityki – zwłaszcza wtedy, gdy wyraża ona interesy jednej grupy, co jest niemal nieuchronne – by pozostać człowiekiem wszystkich w duchu braterstwa”182. Każdy wierny powinien zawsze mieć możliwość zbliżenia się do kapłana, nie czując się wykluczonym z żadnego powodu.

179 180 181

182

Jan Paweł II, Adhort. apost. Pastores dabo vobis, 74.

Por. KPK, kan. 287, § 2; Święta Kongregacja ds. Duchowieństwa, Dekr.

Quidam Episcopi (8 marca 1982 r.), AAS 74 (1982), s. 642–645.

Por. Kongregacja ds. Ewangelizacji Narodów, Przewodnik duszpasterski dla kapłanów..., 9; Święta Kongregacja ds. Duchowieństwa, Dekr. Quidam Episcopi, AAS 74 (1982), s. 642–645.

Jan Paweł II, Katecheza w czasie audiencji generalnej (28 lipca 1993 r.), 3, „L’Osservatore Romano” 14 (1993), nr 11, s. 43 [Insegnamenti XVI/2, s. 109–110]; por. II Sobór Watykański, Konst. Gaudium et spes, 43; Synod Biskupów, Dok. Ultimis temporibus, II, I, 2–6, AAS 63 (1971), s. 912–913; KPK, kan. 285, § 3; 287, § 1.

I. Tożsamość kapłana

71

Prezbiter powinien pamiętać, że „do pasterzy Kościoła nie należy bezpośrednie interweniowanie w układy polityczne i organizację życia społecznego. Zadanie to stanowi część powołania wiernych świeckich, którzy działają z własnej inicjatywy wraz z innymi współobywatelami”183. Nie powinien on jednak, idąc za wskazaniami Urzędu Nauczycielskiego Kościoła, unikać podjęcia „wysiłku formowania w sposób prawy ich sumień”184. Na kapłanie spoczywa więc szczególna odpowiedzialność za wyjaśnianie, krzewienie i, jeśli to konieczne, obronę – zawsze zgodnie ze wskazaniami prawa i nauczania Kościoła – prawd religijnych i moralnych, także wobec opinii publicznej, a nawet, jeśli posiada konieczne i odpowiednie przygotowanie, na szerokim polu mass-mediów. W coraz bardziej zsekularyzowanej kulturze, w której religia jest często pomijana i uważana za niemającą znaczenia lub prawomocności w debacie społecznej, lub co najwyżej za odnoszącą się jedynie do wewnętrznych spraw sumienia, kapłan jest powołany do podtrzymywania znaczenia publicznego i wspólnotowego wiary chrześcijańskiej poprzez przekazywanie jej w sposób jasny i przekonujący, przy każdej okazji, w stosownej lub niestosownej chwili (por. 2 Tm 4, 2), oraz przez uwzględnianie dziedzictwa nauczania społecznego Kościoła.

Kompendium nauki społecznej Kościoła jest skutecznym narzędziem, które pomoże mu przedstawiać to nauczanie i ukazywać jego bogactwo w dzisiejszym kontekście kulturowym.

Sprowadzenie posłania kapłana do zadań doczesnych, czysto społecznych lub politycznych, a w każdym razie obcych jego tożsamości, nie jest zyskiem, ale poważną stratą dla ewangelicznej płodności całego Kościoła.

183 184

Katechizm Kościoła katolickiego, 2442; por. KPK, kan. 227.

Synod Biskupów, Dok. Ultimis temporibus, II, I, 2b, AAS 63 (1971), s. 913.

SPIS TREŚCI

NOTA TŁUMACZA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

PREZENTACJA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

WPROWADZENIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5 7 13

I. TOŻSAMOŚĆ KAPŁANA Kapłaństwo jako dar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Źródło sakramentalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

21 23

1.1. Wymiar trynitarny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

W komunii z Ojcem, z Synem i z Duchem Świętym . . . . . . .

W trynitarnej dynamice zbawienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Wewnętrzna relacja z Trójcą Świętą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

24 24 25 25

1.2. Wymiar chrystologiczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Specyficzna tożsamość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Konsekracja i misja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

26 26 29

1.3. Wymiar pneumatologiczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Charakter sakramentalny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Osobowa komunia z Duchem Świętym . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Wezwanie Ducha Świętego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Moc do prowadzenia wspólnoty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

30 30 31 31 32

1.4. Wymiar eklezjologiczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . „W” Kościele i „wobec” Kościoła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Uczestnik oblubieńczości Chrystusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Uniwersalizm kapłaństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Misyjność kapłaństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Kierownictwo duchowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Autorytet jako „amoris officium” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Pokusa demokratyzmu i egalitaryzmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

32 32 33 34 35 46 48 49

202

Spis treści

Rozróżnienie między kapłaństwem powszechnym . . . . . . . . . i kapłaństwem urzędowym

51

1.5. Komunia kapłańska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Komunia z Trójcą Świętą i z Chrystusem . . . . . . . . . . . . . . . . .

Komunia z Kościołem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Komunia hierarchiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Komunia w celebracji Eucharystii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Komunia w działalności kapłańskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Komunia w prezbiterium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Inkardynacja – autentyczna więź prawna o znaczeniu duchowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Prezbiterium jako miejsce uświęcenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Braterska przyjaźń kapłańska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Życie wspólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Komunia z wiernymi świeckimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Komunia z członkami instytutów życia konsekrowanego . .

Duszpasterstwo powołaniowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zaangażowanie polityczne i społeczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

52 52 53 53 54 55 56 57 59 60 60 64 67 68 70

II. DUCHOWOŚĆ KAPŁAŃSKA 2.1. Aktualny kontekst historyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Umieć interpretować znaki czasu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Wymóg nawrócenia dla ewangelizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Wyzwanie ze strony sekt i nowych kultów . . . . . . . . . . . . . . . .

Blaski i cienie działalności kapłańskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

73 73 75 76 78

2.2. Trwać z Chrystusem na modlitwie . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Pierwszeństwo życia duchowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Środki życia duchowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Naśladować modlącego się Chrystusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Naśladować modlący się Kościół . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Modlitwa jako komunia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

79 79 80 83 85 85

2.3. Miłość pasterska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Objawienie miłości Chrystusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Wychodzić poza funkcjonalizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

86 86 87

Spis treści

2.4. Posłuszeństwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Podstawa posłuszeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Posłuszeństwo hierarchiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Władza sprawowana z miłością . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Szacunek dla norm liturgicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Jedność w planach duszpasterskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Znaczenie i obowiązek ubioru kościelnego . . . . . . . . . . . . . . . .

203 88 88 90 92 92 93 94

2.5. Przepowiadanie słowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 Wierność słowu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 Słowo i życie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 Słowo i katecheza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 2.6. Sakrament Eucharystii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Misterium eucharystyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Dobrze celebrować Eucharystię . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Adoracja eucharystyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Intencje Mszy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

103 103 105 108 109

2.7. Sakrament pokuty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Szafarz pojednania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Poświęcenie posłudze pojednania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Konieczność spowiadania się . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Kierownictwo duchowe dla siebie i dla innych . . . . . . . . . . . .

113 113 114 116 117

2.8. Liturgia godzin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 2.9. Przewodnik wspólnoty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 Kapłan dla wspólnoty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 Współodczuwanie z Kościołem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 2.10. Celibat kapłański . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Stała wola Kościoła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Motywacja teologiczno-duchowa celibatu . . . . . . . . . . . . . . . . .

Przykład Jezusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Trudności i zastrzeżenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

123 123 123 126 127

204

Dyrektorium o posłudze i życiu prezbiterów

2.11. Kapłański duch ubóstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132 Ubóstwo jako dyspozycyjność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132 2.12. Pobożność maryjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135 Naśladować cnoty Matki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135 Eucharystia i Maryja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136 III. FORMACJA STAŁA 3.1. Zasady . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Konieczność formacji stałej dzisiaj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Środki uświęcenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Musi być prowadzona przez Kościół . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Musi być stała . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Musi być kompletna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Formacja ludzka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Formacja duchowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Formacja intelektualna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Formacja duszpasterska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Musi być organiczna i kompletna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Musi być dostosowana do osoby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

139 139 141 142 142 143 143 146 147 149 150 151

3.2. Organizacja i środki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Spotkania kapłańskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Rok duszpasterski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Czas odpoczynku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Dom duchowieństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Dni skupienia i rekolekcje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Konieczność planowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

152 152 153 155 156 157 158

3.3. Odpowiedzialni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Sam prezbiter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Pomoc współbraci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Biskup . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Formacja formatorów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Współpraca Kościołów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Współpraca z ośrodkami akademickimi i duchowymi . . . . .

159 159 160 161 163 164 165

Wprowadzenie

3.4. Formacja dostosowana do wieku i szczególnych sytuacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Pierwsze lata kapłaństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Po kilku latach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

W wieku zaawansowanym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Kapłani w szczególnych sytuacjach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Samotność kapłana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

205

165 165 167 167 168 169

ZAKOŃCZENIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171 MODLITWA DO NAJŚWIĘTSZEJ MARYI PANNY . . . . . . . . . 175 ANEKS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Rachunek sumienia dla kapłanów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Modlitwa kapłana przed przystąpieniem do spowiadania . .

Modlitwa kapłana po spowiadaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Litania do Chrystusa Kapłana i Żertwy . . . . . . . . . . . . . . . . . .

177 177 183 184 185

INDEKS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189

Tytuł oryginału Direttorio per il ministero e la vita dei presbiteri © Copyright by Libreria Editrice Vaticana, 2013 © Copyright for the Polish edition by Wydawnictwo Karmelitów Bosych, Kraków 2013 Tłumaczenie ks. Janusz Królikowski Współpraca redakcyjna ks. Stefan Moszoro-Dąbrowski ks. Cezary Smuniewski Redakcja i korekta Katarzyna Dudek Okładka, design & prepress Paweł Matyjewicz Wydawnictwo Karmelitów Bosych 31-222 Kraków, ul. Z. Glogera 5 tel.: 12-416-85-00, 12-416-85-01 fax: 12-416-85-02 www.wkb-krakow.pl www.karmel.pl e-mail: wydawnictwo@wkb.krakow.pl

ISBN 978-83-7604-268-8 Druk i oprawa: Poligrafia Inspektoratu Towarzystwa Salezjańskiego – Kraków