FORMACJA ZAKONNA 4 Red. J. W. Gogola OCD
KARMELITAŃSKI INSTYTUT DUCHOWOŚCI K R A K Ó W 1998
© Copyright by Karmelitański Instytut Duchowości ul. Rakowicka 18 30-960 Kraków
Karmelitański Instytut Duchowości 30-960 Kraków, ul. Rakowicka 18 Wydawnictwo Karmelitów Bosych 31-222 Kraków, ul. Glogera 5
Redakcja naukowa i techniczna Jerzy Wiesław Gogola OCD
Okładkę projektowała Iwona Pawłowska
Imprimi potest O. Wiesław Kazimierz Kiwior OCD, Prowincjał Kraków, dnia 29 marca 1998 r. N. 197/98 Imprimatur + Jan Szkodoń, wik. Gen. Kraków, dnia 29 kwietnia 1998 r. Nr 888/98
ISBN 83-87527-16-5
Na okładce: HANS MEMLING, Sąd Ostateczny (fragment), ok. 1479 r. Muzeum Narodowe w Gdańsku
Przedmowa Sala św. Anny przy ul. Rakowickiej 18, gdzie już po raz piąty prowadzone są wykłady z zakresu formacji do życia konsekrowanego, gromadzi coraz większe audytorium jak również nowych wykładowców. W roku 1997 gościliśmy wielu słuchaczy zgromadzeń męskich i żeńskich i aż sześciu wykładowców: trzech naszych ojców karmelitów bosych, znanych Drogim Czytelnikom z poprzednich numerów „Formacji zakonnej"; oraz ojców: Piotra Spillera, karmelitę (O. Carm.), pełniącego aktualnie funkcję prowincjała, Wojciecha Giertycha, dominikanina, zajmującego się m.in. wychowaniem młodzieży zakonnej i księdza Wiesława Pietrzaka, sercanina ze Stadnik. Wygłoszone prelekcje, lub, jak w przypadku O. W. Giertycha, ich fragmenty, składają się na czwarty tom „Formacji zakonnej". Począwszy od tego numeru serii każdy następny będzie nosił osobny tytuł. Ponieważ prezentowany przez nas tom podejmuje problematykę osobistej odpowiedzialności za formację własnego sumienia, ducha czy serca, stąd tytuł: „W trosce o ducha" wydaje się być dla niego odpowiedni. Pragnę na koniec poinformować, że w obecnej chwili wszystkie dotąd wydane numery „Formacji zakonnej" (od 1 do 4) są dostępne w Sekretariacie Karmelitańskiego Instytutu Duchowości. Ufam, że rozpoczęte dzieło jest i pozostanie pożytecznym narzędziem w ręku wielu dzisiejszych formatorów życia konsekrowanego. Jerzy Gogola OCD Kraków, 29 marca 1998 r.
SPIS T R E Ś C I :
PRZEDMOWA.....
^
UBÓSTWO KONSEKROWANE: TEOLOGIA I PRAKTYKA Jerzy Gogola OCD
WPROWADZENIE
...»
9
1. TEMATYKA
9
2. TERMINOLOGIA 3. SCHEMAT OPRACOWANIA
-
13
L WYZWANIA OBECNEJ CHWILI, ŚWIATA I KOŚCIOŁA DLA UBÓSTWA KONSEKROWANEGO
15
1. OGÓLNA SYTUACJA W ŚWIECIE
15
2 . UBÓSTWO W AKTUALNEJ SYTUACJI KOŚCIOŁA
18
3. UBÓSTWO ZAKONNE DZISIAJ
19
4 . WNIOSKI I POSTULATY NA PRZYSZŁOŚĆ.
25
II. W KIERUNKU TEOLOGII UBÓSTWA KONSEKROWANEGO
27
I. BIBLIJNY FUNDAMENT UBÓSTWA KONSEKROWANEGO
28
1. STAROTESTAMENTALNE POJĘCIE UBÓSTWA
1.1. Ubóstwo socjalno ekonomiczne 1.2. Ubóstwo jako cnota 2. UBÓSTWO W NOWYM TESTAMENCIE
2.1. Ubóstwo Jezusa 2.1.1. Ubóstwo ontologiczne 2.1.2. Ubóstwo duchowe 2.1.3. Ubóstwo materialne i socjalne..... 2.2. Błogosławieństwo ubóstwa
.....28
-
.29 31 32
32 -33 34 36 — 37
2.3. Teologiczna interpretacja ubóstwa Chrystusa II. TEOLOGIA UBÓSTWA EWANGELICZNEGO 1. OBLICZA UBÓSTWA EWANGELICZNEGO
1.1. Ubóstwo ontologiczne (pokora)..... 1.2. Główne przejawy ubóstwa duchowego 1.2.1. Ubóstwo jako posłuszeństwo 1.2.2. Ubóstwo jako wolność 1.2.3. Ubóstwo a miłość bliźniego 2.2.4 Ubóstwo a służba innym 2.3. Ubóstwo materialne . 2. UBÓSTWO EWANGELICZNE W ŻYCIU ZAKONNYM
2. 1. Ślub ubóstwa 2.2. Według Reguły i Konstytucji
:
III. PRAKTYKA UBÓSTWA W WYMIARZE INDYWIDUALNYM 1. ASPEKT ASCETYCZNY
1.1. 7.2. 1.3. 1.4.
Zależność od przełożonych Ubóstwo rzeczywiste Ubóstwo ducha Cel ubóstwa zakonnego: "Skarb W niebie "
2 . ASPEKT SOCJALNY
2.7. Prawo pracy 2.2. Zawierzenie Bożej Opatrzności 2. ASPEKT PRAWNO KANONICZNY 3.ZAGROŻENIA UBÓSTWA
4.1. Legalizm 4.2. Indyferentyzm 4.3. Mentalność mieszczańska IV. UBÓSTWO WSPÓLNOTOWE
4; 45 ........45
45 .46 ..46 47 48 49 50 52
53 56
57 58
58 62 65 67 68
68 71 72 74
74 75 76 78
1. UBÓSTWO INDYWIDUALNE A WSPÓLNOTOWE
78
2. PRÓBA USTALENIA UBÓSTWA WSPÓLNOTOWEGO
80
4 . WSKAZANIA SOBOROWE DOTYCZĄCE UBÓSTWA WSPÓLNOTOWEGO ...83
3.1. Stara mentalność 3.2. Pozytywne wskazania 3.3. Negatywne wskazania
296
...84 84 88
WALKA MODLITWY. STUDIUM Z TEOLOGII MODLITWY Dominik Wider OCD WPROWADZENIE 1. WALKA MODLITWY
1.1. Modlitwa walką przeciw nam samym 1.2. Mentalność świata 1.3. Niepowodzenia na modlitwie 1.4. Przeciwstawienie się temu wszystkiemu 2. MODLITWA CHRZEŚCIJAŃSKA
2.7. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5.
Modlitwa czynna Modlitwa liturgiczna Współzależność modlitwy liturgicznej i osobistej Jedność modlitwy i działania Praca - życie czynne
3. ROZWÓJ MODLITWY CHRZEŚCIJAŃSKIEJ
3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 3.5.
Pomoce W tej modlitwie i w jej rozwoju Rozwój modlitwy i życia duchowego Znaki pozwalające pozostawić rozmyślanie Rozpoznawcze znaki wchodzenia na drogę, kontemplacji Działanie darów Ducha Świętego
4. KIEROWNICTWO KONTEMPLATYWNYMI 5. N i n 'S T.ANN E POGŁĘBIANIE WIARY
5.1. 5.2. 5.3. 5.4. 5.5. 5.6.
¡Vi ara drogą do Boga Wiara a religia Wiara naturalna i nadprzyrodzona Wiara a rozum Ostatecznie czym jest wiara? Potrzeba oczyszczenie rozumu przez wiarę
6. U PODSTAW MODLITWY WIARA W OPATRZNOŚĆ
6.1. Ojcze nasz 6.2. „ Bądź wola twoja " 6.3. Opatrzność a całość modlitwy 7. ROZTARGNIENIA I OSCHŁOŚCI
7.1. Roztargnienia oraz ich podziały 7.2. Przyczyny roztargnień 8. RADOŚCI I POCIECHY DUCHOWE
95 95
95 96 97 97 98
99 99 100 101 102 103
105 106 107 110 112 113 116
117 117 118 120 121 122 123
123 127 132 133
133 135 139
8.1. Radości i pociechy na modlitwie ' ^ 8.2. Fałszywa miara przykładana do objawów wzruszeń religi jnych... 141
297
8.3. Odrzucanie pociech jest drugą skrajnością 8.4. Samopoznanie na usługach modlitwy 9. SAMOTNOŚĆ
142 145 147
9.1. Samotność W ujęciu św. Jana od Krzyża 9.2. Fałszywa samotność 9.3. Niebezpieczeństwo utożsamienia się z tłumem 10. MILCZENIE
148 150 151 154
10.1. Milczenie wewnętrzne 10.2. Sw. Jan od Krzyża o milczeniu wewnętrznym 10.3. Milczenie zewnętrzne 11. ZASADNICZE POSTAWY MODLITWY (ZAKOŃCZENIE)
11.1. Pokorna czujność serca (KKK 2729-2733) 11.2. Wytrwałość w miłości (KKK 2742-2745) LITERATURA
155 157 158 160
160 161 162
SAKRAMENT POKUTY W ŻYCIU ZAKONNM Wiesław Pietrzak SCJ 1. POTRZEBA SAKRAMENTU POKUTY I POJEDNANIA ORAZ PRZYGOTOWANIE SIĘ DO NIEGO
165
1.1. Konieczność korzystania z sakramentu pokuty i pojednania u osób konsekrowanych 166 1.2. Przygotowanie się do spowiedzi 172 2. OWOCE POKUTY I POJEDNANIA
2.1. 2.2. 2.3. 2.4.
Duchowe Wzrost W cnotach moralnych i kardynalnych Jedność eklezjalna i wspólnotowa Dobra psychiczne, emocjonalne
180
181 183 183 184
3. ELEMENTY KIEROWNICTWA W SPOWIEDNICTWIE
298
(NIEKTÓRE GRUPY OSÓB ZAKONNYCH)
184
3.1. 3.2. 3.3. 3.4.
184 186 189 191
Podstawowe zasady Spowiednictwo sióstr zakonnych Spowiednictwo młodzieży zakonnej Spowiednictwo i kierownictwo kapłanów i braci zakonnych
KLAUZURA
ZAKONNA.
E L E M E N T Y HISTORII, TEOLOGII,
PSYCHOLOGII
Marian Zawada OCD WPRO W ADZENIE
195
1. POJĘCIE KI AUZURY
196
2. ŚWIATŁA HISTORII
197
2.1. Początki instytucji klauzury 2.1.1. Klauzura jako fenomen religijny 2.1.2. Klauzura ascetów i dziewic 2.2. Klauzura pierwotnego monastycyzmu 2.2.1 Klauzura eremitów 2.2.2. Klauzura pustelników i rekluzów 2.2.3. Klauzura monastycyzmu wschodniego 2.2.4. Klauzura monastycyzmu zachodniego 2.3. Średniowieczna klauzura żeńska 2.3.1. Klauzura w różnych tradycjach duchowych 2.3.2. Konstytucja bonifacjańska Periculoso (3 marca 1298) 2.4. Średniowieczna klauzura męska 2.4.1. Kształtowanie się przepisów odnośnie klauzury mniszej 2.4.2. Klauzura zakonów apostolskich 2.5. Rozwój prawa klauzurowego w czasach nowożytnych 2.5.1. Zalecenia i pokłosie Soboru Trydenckiego 2.5.2. Duch Soboru Watykańskiego II 2.6. Czynniki kształtujące klauzurę żeńską 2.7. Obecna „sytuacja" klauzury 3. DUCHOWOŚĆ KLAUZURY
3. ł. Klauzurowa przestrzeń święta 3.1.1. Klauzura jako ziemia uświęcona 3.1.2. Przestrzeń zazdrosnej miłości Pana 3.1.3. Klauzura jako ziemia obiecana 3.1.4. Klauzura jako pustynia 3.1.4. Klauzura jako „ zasłonięcie " 3.2. Antropologiczne aspekty klauzury 3.2.1. Personalistyczny charakter klauzury 3.2.2. Prewencyjne zadania klauzury 3.2.3. Klauzurowa droga wolności 3.2.4. Klauzura jako stróż samotności 3.2.5. Tajemnica Bożej nieużyteczności 3.3. Teologiczne aspekty klauzury 3.3. ł. Klauzurowy ideał naśladowania Chrystusa
197 198 198 200 200 202 203 204 208 208 211 213 214 214 216 216 218 219 220 222
223 223 225 226 226 228 228 229 230 230 231 232 233 233
299
3.3.2. Kontemplacyjny wymiar klauzury 3.3.3. Tealogalny wydźwięk klauzury. 3.3.4. Maryjny wymiar klauzury 3.3.5. Soteriologiczny sens klauzury 3.3.6. Ascetyczny wymiar klauzury' 3.3.7. Mistyczny wymiar klauzury 3.3.8. Apostolski charakter klauzury 3.3.9. Eschatologiczny wymiar klauzury 3.3.10. Klauzura w świetle konsekracji 3.3.11. Klauzura jako miejsce teologiczne
234 235 237 238 240 245 246 247 247 249
4. PSYCHOLOGICZNE PROBLEMY KLAUZURY
249
4.1. Pozytywne aspekty psychologii klauzury 4.2. Niektóre negatywne strony klauzury 4.3. Problemy w kontakcie z klauzurą
CHARYZMAT ŻYCIA ZAKONNEGO W
250 253 254
KOŚCIELE
Piotr Spiller O. Carm 1. HISTORIA I TEOLOGIA CHARYZMATU
/. 1 Czym są charyzmaty? 2. CHARYZMAT ŻYCIA ZAKONNEGO
2.1 Życie zakonne jako charyzmat 2.2 Wielość charyzmatów w życiu zakonnym 3 CHARYZMAT ZAŁOŻYCIELI
3.1 Duchowość Założyciela 3.2 Istota charyzmatu Założyciela 3.3 Charyzmat Założyciela i charyzmat założenia 4 . CHARYZMATY W INSTYTUTACH ŚWIECKICH
4.1. Z historii charyzmatu Instytutów świeckich 4.2 Charyzmat Instytutów świeckich 4.3. Udział zakonników i zakonnic w ruchach kościelnych
259
261 264
264 267 268
268 270 271 273
273 275 280
SUMIENIE CZY SUPEREGO? Wojciech Giertych OP SUMIENIE CZY SUPEREGO?
300
285
KARMELITANSKL INSTYTUT DUCHOWOŚCI
INFORMACJA Karmelitański Instytut Duchowości działa przy klasztorze Karmelitów Bosych w Krakowie od 1991 roku i współpracuje z Papieską Akademią Teologiczną. Prowadzi dwojakiego rodzaju działalność. • STUDIUM DUCHOWOŚCI Przeznaczone zarówno dla osób świeckich jak i zakonnych. Studium duchowości prowadzone jest zgodnie z dwuletnim cyklem wykładów, który odbywają się w każdy piątek od godz. 1700 do 2()20 (4 lekcje). • FORMACJA DO ŻYCIA KONSEKROWANEGO Wykłady monograficzne z zakresu formacji zakonnej przeznaczone są dla wszystkich zainteresowanych. Zajęcia odbywają się w soboty drugiego semestru od godz. 15°° do 1820 (4 lekcje). Osoby zainteresowane uczestnictwem w zajęciach z formacji zakonnej nie muszą być formalnymi słuchaczami instytutu. WARUNKI PRZYJĘCIA:
STUDIUM DUCHOWOŚCI 1. Podanie 2. Życiorys 3. Zezwolenie właściwego przełożonego - w przypadku osób zakonnych