W RELACJI PRZYJAŹNI - XVIII Dni ze Święta Teresa od Jezusa - Jerzy Wiesław Gogola OCD

W relacji przyjaźni XVIII Dni Duchowości ze świętą Teresą od Jezusa 13–15 maja 2015 Pod redakcją o. Jerzego Wiesława Gogoli OCD

Kraków 2015 Karmelitański Instytut Duchowości Wydawnictwo Karmelitów Bosych

© Copyright by Karmelitański Instytut Duchowości ul. Rakowicka 18; 31-510 Kraków

Publikacja współfinansowana z dotacji na utrzymanie potencjału badawczego Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie przyznanej przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w roku 2015.

Imprimi potest O. Tadeusz Florek OCD, prowincjał Kraków, dnia 23 grudnia 2015 r. nr 319/2015

Karmelitański Instytut Duchowości ul. Rakowicka 18a, 31-510 Kraków Wydawnictwo Karmelitów Bosych 31-222 Kraków, ul. Z. Glogera 5 www.wkb-krakow.pl www.karmel.pl e-mail: wydawnictwo@wkb.krakow.pl

ISBN 978-83-7604-384-5

Słowo powitania

Celem mojego krótkiego wystąpienia jest przedstawienie problematyki tegorocznych Dni duchowości karmelitańskiej i powitanie wszystkich gości.

W roku 2000 nasz KID zorganizował Tydzień duchowości poświęcony św. Teresie od Jezusa, pod hasłem: „Mistrzyni życia duchowego”. Materiały zostały opublikowane w tomie trzecim „Karmel żywy”. Obecny rok 2015 jest jubileuszowy. Mija 500 lat od jej urodzin w roku 1515. Przeżyła 67 lat, z czego 27 w klasztorze Wcielenia w Avila i 20 lat w klasztorach karmelitanek bosych, które sama ufundowała. Zmarła w Alba de Tormes. W miejscu jej domu rodzinnego stoi dziś klasztor karmelitów bosych. Natomiast dwa klasztory karmelitanek bosych: Wcielenia i św. Józefa (pierwszy klasztor karmelitanek bosych), znajdują się poza murami miasta, w bliskiej odległości, bo samo Avila jest niewielką mieściną liczącą niewiele ponad 50.000 mieszkańców.

W tym roku przeżyjemy Dni duchowości ze św. Teresą od Jezusa pod hasłem: „W relacji przyjaźni”. Nie jest to hasło jedynie reklamowe, za którym kryje się coś innego. Wyraża to, co najważniejsze w duchowym przesłaniu św. Teresy. Oznacza bowiem charakter jej więzi z Chrystusem, która potem wycisnęła piętno na wszystkich pozostałych relacjach: z innymi i z całym światem stworzonym. Przyjaźń to podstawowa kategoria bardzo dobrze wyrażająca charakter jej życia duchowego i pedagogii modlitwy, którą prezentuje w swoich dziełach. W tym roku nie będzie powtórki sprzed 15 lat, ale przedstawienie jej doktryny w innym

6

Słowo powitania

kluczu niż wówczas. W programie mamy dziesięć referatów stanowiących rozpracowanie wspomnianej potrójnej relacji.

Po wysłuchaniu opinii niektórych uczestników Dni duchowości w minionych latach, postanowiliśmy wprowadzić w tym roku pewne zmiany. Pierwsza wyjątkowa, dotycząca tylko tego roku zmiana, to trzydniowy program a następnie jego modyfikacja.

Po raz pierwszy przewidziana jest dyskusja panelowa, w której weźmie udział trzech profesorów i osoba prowadząca. Być może następnym etapem w przyszłości będzie też możliwość zadawania pytań przez słuchaczy. Trzecia nowość, to imprezy artystyczne towarzyszące prelekcjom. W dniu dzisiejszym przewidziany jest 30 minutowy recital poezji terezjańskiej, natomiast w trzecim dniu, na zakończenie, przewidziany jest spektakl Teatru Hagiograf: Alumbrado.

Teraz chciałbym powitać przybyłych gości. Najpierw serdecznie witam naszego gościa z Italii, znawcę duchowości karmelitańskiej, o. prof. Antonio Siccari. Padre, Le diamo un cordiale benvenuto. Następnie witam drugiego gościa, który przyjechał do nas z Poznania o. lic. Wojciecha Ciaka OCD. Witam o. Przeora naszego krakowskiego klasztoru o. dra hab. Mariana Zawadę, magistra naszych alumnów i kolejnego radnego Prowincji – o. dra Andrzeja Ruszałę. Nie mogę powitać naszego o. Prowincjała, ani viceprowincjała, bo obydwaj wyjechali na Kapitułę Generalną naszego Zakonu do Avila. Witam więc o. dra Piotra Nyka, jednego z radnych naszej Prowincji, który jest odpowiedzialny za imprezy jubileuszowe i jest też wicedyrektorem KID. Witam Siostry zakonne z różnych Zgromadzeń, naszych braci przybyłych z kilku domów i oczywiście obecnych słuchaczy Karmelitańskiego Instytutu Duchowości. Próbujemy spotkać się z absolwentami naszego Instytutu przynajmniej raz w roku z okazji Dni duchowości. Ufam, że z każdym rokiem będzie nas coraz więcej.

A teraz przechodzimy już do programu, zgodnie z planem na afiszu. Oddaję głos o. Piotrowi Nykowi, by dokonał krótkie-

Słowo powitania

7

go wprowadzenia w nasze Dni duchowości, a wszystkim życzę owocnego ich przeżycia!

O. Jerzy Wiesław Gogola OCD Dyrektor Karmelitańskiego Instytutu Duchowości

Słowo Wstępne Drodzy Profesorowie i wykładowcy Karmelitańskiego Instytutu Duchowości oraz Papieskiego Uniwersytetu Jana Pawła II, drodzy prelegenci, zaproszeni goście i słuchacze W imieniu Krakowskiej Prowincji Karmelitów Bosych na ręce O. prof. Jerzego W. Gogoli, dyrektora Karmelitańskiego Instytutu Duchowości w Krakowie pragnę wyrazić radość i wdzięczność za zorganizowanie kolejnych już XVIII Dni Duchowości. W tym roku mamy do tego niezwykły powód, aby jako temat przewodni wziąć temat relacji i przyjaźni w życiu św. Teresy od Jezusa. Obchodzona przez nas pięćsetna rocznicy narodzin tej niezwykłej kobiety, Karmelitanki Bosej, reformatorki naszego zakonu i mistyczki, prowadzi nas do odkrycia jak bardzo jej duch i cała jej osoba ożywiona była Bogiem. Z niego czerpała ona siłę i niezwykłą dynamikę w komunikacji i w relacjach z tysiącami osób na wielu kontynentach. Rozpoczynające się coroczne Dni Duchowości, które wpisały się już na stałe do kalendarza ważnych wydarzeń Papieskiego Uniwersytetu Jana Pawła II, stwarzają możliwość przypomnienia mądrości Ducha św., z jakiego przemawiała i pisała św. Teresa, Doktor Kościoła.

Jej mistyka i świętość jest wynikiem osobistego spotkania z Bogiem i oparta jest na głębokim humanizmie i na otwartości na potrzeby drugiego człowieka. Przez pisma mistyczne oraz przez autentyczny przykład życia osobowość św. Teresy od Jezusa promieniowała na wielu ludzi, z którymi utrzymywała żywe kontakty i do których zalicza się nie tylko świętych, teologów i doktorów Kościoła, takich jak np. Jan od Krzyża, Jan z Avila, Ludwik z Leon, Franciszek Borgiasz, Franciszek de Ribera, lecz także lu-

10

Słowo wstępne

dzi wielkiej polityki i kultury, jak, papież Pius V, król Hiszpanii Filip II, czy prawdopodobnie także malarz El Greco. Przez ponad 400 lat urok i autentyczność Teresy z Awila pociągała rzesze świętych i filozofów, ubogich i bogatych, wszystkich tych, którzy jak Edyta Stein wiernie szukali prawdy. W osobie i czynach św. Teresy sprawdza się platońska zasada agere sequitur esse, tzn. czyny są wynikiem tego, kim się jest we wnętrzu duszy. Niezwykle bogate dzieło życia tej świętej, która w przeciągu 20 lat założyła 17 klasztorów, napisała znaczące dzieła mistyczne i tysiące listów, wypływały z życia przenikniętego wiarą. Życzę wszystkim uczestnikom XVIII Dni Duchowości, którym towarzyszy motto W relacji przyjaźni, zarówno wykładowcom, jak i słuchaczom, aby entuzjazm i gorliwość św. Teresy od Jezusa, zapalała we wszystkich autentyczny płomień miłości Boga i człowieka i inspirowała do działania, prowadzącego do zbawienia człowieka.

O. dr Piotr Nyk OCD Radny Prowincjalny Krakowskiej Prowincji Karmelitów Bosych

Słowo na zakończenie Dni duchowości Obecne Dni duchowości ze św. Teresą od Jezusa były wyjątkowe z kilku racji. Przeżywamy rok jubileuszowy, 500 lecia urodin św. Teresy, więc ich program od początku był oczywisty. Pozostał jeszcze trud znalezienia odpowiedniego klucza do rozpracowania doktryny św. Teresy na poszczególne referaty.

Po wysłuchaniu wszystkim konferencji mogliśmy się przekonać, że duchowość św. Teresy i w ogóle Karmelu jest dla wszystkich, bo reprezentuje sobą same serce ewangelicznego powołania do zjednoczenia z Bogiem.

Wyjątkowym punktem programu było wystąpienie o. Antonio Siccariego z Bresci. Językiem normalnym, jakkolwiek tłumaczonym, co zawsze jest pewną trudnością w śledzeniu myśli, pokazał przede wszystkim nowość chrześcijaństwie, gdzie łaska zawsze wyprzedza wszelkie ludzkie działanie. Wiemy o tym z katechizmu i studium teologii. Potrzebujemy jednak co jakiś czas usłyszeć to sformułowane w taki sposób, że dociera do nas pełniej i staje się inspiracją do osobistego życia duchowego.

Nie chcemy przez to postawić jakoś w cieniu innych prelegentów. Jednak my jesteśmy u siebie i słyszymy się często. Dlatego nasze konferencje nie robią już wielkiego wrażenia. Potrzebny jest większy wysiłek intelektualny.

Po raz pierwszy w historii naszych Tygodni i Dni duchowości zorganizowaliśmy panel dyskusyjny. Może nie przebiegł on dokładnie według planu organizatora, ale był na pewno ciekawy i twórczy. Wyjątkowe są też imprezy o charakterze artystycznym, które zorganizowaliśmy jako ostatni punkt programu, by

262

Słowo na zakończenie Dni Duchowości

nikt nie czuł się przymuszony w nich uczestniczyć. W recitalu poezji terezjańskiej z akompaniamentem gitary, harmonii i fletu uczestniczyło mimo wszystko około 2/3 uczestników, czyli 2/3 sali. Chciałoby się jeszcze dodać, że wyjątkowa była w tym roku frekwencja. Pierwszego i drugiego dnia nasza duża sala była niemal całkowicie wypełniona.

Do końca nie jestem w stanie powiedzieć, czemu to zawdzięczamy: czy Teresa, czy tematyka, czy prelegenci (tego ostatniego bym nie przeceniał) Zasadniczy szkielet tematyczny naszych Dni dotyczył relacji o charakterze przyjacielskim ukierunkowanych na Boga, na bliźnich i na świat materialny. Przyjaciel Chrystusa nie traci swoich cech i swojego wewnętrznego nastawienia, gdy wchodzi w relacje z osobami czy sprawami tego świata. Jest zawsze sobą. Odwzajemniona Bogu wielka bezinteresowna miłość nadaje ton wszystkim relacjom i całemu stylowi życia.

Należne serdeczne podziękowanie kieruję pod adresem prelegentów. Wysłuchaliśmy 9 referatów. Chociaż nie wszystkie odwoływały się do pism naszej Błogosławionej, ona była inspiracją do ich przygotowania. Nie dokonaliśmy wyczerpującego studium, ale ufajmy, zainspirowaliśmy nowe myślenie o życiu duchowym i nowe poszukiwania w tej dziedzinie.

Tradycyjne podziękowanie dla O. Przeora i całej naszej wspólnoty za pomoc w organizacji i czuwanie nad wszystkim. Bardzo dziękuję wam dosyć licznie obecnym także w tym roku. Na przyszłość musimy pomyśleć o dotarciu do naszych absolwentów, których jest już ponad 500. Byłaby to bardzo dobra okazja także do odnowienia znajomości.

Termin przyszłorocznych Dni 12 i 13 maja, tj. tradycyjnie w czwartek i piątek od godz. 17. Za wszelkie sugestie dotyczące tematyki, będziemy bardzo wdzięczni. Na naszej stronie internetowej są wszystkie potrzebne adresy i numery telefonów, więc można napisać lub zadzwonić do któregokolwiek z nas.

Spis treści Słowo powitania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Słowo wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 IL MESSAGGIO ECCLESIALE DI SANTA TERESA DI GESùNEL SUO E NEL NOSTRO TEMPO Antonio Maria Sicari OCD 1. «OH, VITA DELLA MIA VITA!»: Autobiografia (v) . . . . . . 14 a) La preghiera è una vita e la vita è una preghiera. . . . . . . . . 14 b) «Non sono più io che vivo» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 2. CONTEMPLAZIONE ECCLESIALE: Cammino di perfezione (c) e Fondazioni (f) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 a) Sono preghiera anche la vita e la storia di una comunità . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 b) L’onore dello Sposo che soffre ancora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 3. QUALE DIO? – QUALE UOMO?: Il castello interiore (m) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 a) Il Dio di Teresa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 b) La creatura che impara ad essere Sposa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 4. L’attualità del magistero teresiano . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 5. L’originale verginità di ogni essere umano . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 6. TERESA DI GESù e GIOVANNI DELLA CROCE . . . . . . . . 52 Człowiek w relacji do Boga Wojciech Ciak 1. Kilka ustaleń z antropologii teologicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 2. Specyfika ujęcia św. Teresy od Jezusa człowieka w relacji do Boga .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

264

Spis treści

3. Człowiek nie może widzieć siebie poza Bogiem – aspekt stworzoności .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 3.1. Człowiek jako stworzenie zawstydzony – Ż 40, 9-11 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 3.2. Człowiek jako stworzenie wezwany do prawdy o sobie – 6M 10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 4. Człowiek w relacji do Jezusa – jego chrystokształtność i możliwości duchowe (Ż 40, 5) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 5. Grzeszność człowieka a przekaz św. Teresy od Jezusa (1M 2, 1) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 Terezjańska wizja Boga Lidia Wrona CM Terezjańska wizja Boga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 Terezjańska wizja człowieka – antropologia symboliczna Marian Zawada OCD, KID 1. Antropologia diamentowego pałacu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 2. Antropologia przemiany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 3. Antropologia odrodzenia w ogniu .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 Kobieta w Kościele Teresa Paszkowska, KUL 1. Kobiety mądre – w Kościele, któż znajdzie? . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 1.1. Zaradność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 1.2. Charyzmatyczność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 2. Kobiety dobre – w Kościele, któż wskaże? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 2.1. Kobieta troskliwa – przejęta nie tylko sobą . . . . . . . . . . . . 114 3. Kobieta prawa – zdolna zaryzykować wiele . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 4. Kobiety piękne – w Kościele, któż doceni? .. . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 4.1. Piękna ciałem .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 4.2. Piękna duchem .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120

Spis treści

265

Kobieta konsekrowana w świetle pism św. Teresy od Jezusa i współczesnej nauki Kościoła Jerzy Wiesław Gogola OCD, UPJPII 1. Sytuacja kobiety w szesnastowiecznej Hiszpanii . . . . . . . . . . . 127 2. Sytuacja kobiety po Soborze Watykańskim II . . . . . . . . . . . . . . . 133 3. Tożsamość kobiety konsekrowanej: dziewica i matka .. . . . 135 4. Wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138 Św. Teresa od Jezusa jako mistrzyni relacji Andrzej Ruszała OCD 1. Relacje służące miłowaniu Boga i pełnieniu Jego woli . . . . 145 2. Miłość wzajemna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147 3. Wolność wewnętrzna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 4. Życie w prawdzie .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150 Zakończenie: istota „mistrzostwa” relacji terezjańskich . . . . . 152 Inspiracje świętej Teresy Benedykty od Krzyża (Edyty Stein) dla nowej ewangelizacji Wojciech Zyzak, UPJPII Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157 1. Cel nowej ewangelizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158 2. Podmiot nowej ewangelizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 3. Treści nowej ewangelizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165 4. Forma nowej ewangelizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169 Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176

266

Spis treści

Edyta Stein o ewangelizacyjnym wymiarze życia duchowego w ujęciu Teresy Wielkiej Wojciech Zyzak (UPJPII) 1. Święta Teresa Wielka w życiu świętej Teresy Benedykty od Krzyża . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182 2. Święta Teresa Wielka w pismach świętej Teresy Benedykty od Krzyża . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185 3. Świadectwo doświadczenia duchowego Teresy Wielkiej jako pomoc w ewangelizacji .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187 4. Wchodzenie do wnętrza duszy a relacja do świata. . . . . . . . . . 189 5. Święta Teresa Wielka jako wzór apostolskiego wymiaru kontemplacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191 Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195 Mistyka i umowy kupna – święta Teresa Wielka wobec wartości ziemskich w świetle Księgi Fundacji Marcin Godawa (UPJPII) 1. Pośredniczący status rzeczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201 2. Jałmużna i praca – troska o materialne podstawy klasztorów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205 3. Mistyka i Opatrzność Boża w horyzoncie praktycznych problemów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211

Recepcja pism św. Teresy w twórczości poetów świeckich XVII/XVIII wieku Katarzyna Kaczor-Scheitler (Uniwersytet Łódzki) Recepcja pism św. Teresy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223 Słowo na zakończenie Dni duchowości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261