Mistyka eklezjalna bł. Franciszka Palau y Quer OCD by Wydawnictwo KarmelitÃ³w Bosych

Autorzy: A. Alvarez Suarez OCD C. Diez CM M.D. Jara CM G. Firszt OCD J.W. Gogola OCD J. Machniak J. Pastor Mirales CMT E. Połeć CM S.T. Praśkiewicz OCD A. Ruszała OCD

MISTYKA EKLEZJALNA BŁ. FRANCISZKA PALAU Y QUER OCD XIV Dni Duchowości 10–11 maja 2011 Pod redakcją o. Jerzego Wiesława Gogoli OCD

Kraków 2012 Karmelitański Instytut Duchowości Wydawnictwo Karmelitów Bosych

Imprimi potest O. Andrzej Ruszała OCD, prowincjał Kraków, dnia 30.03.2012 r. Nr 95/12

Karmelitański Instytut Duchowości ul. Rakowicka 18a, 31-510 Kraków Wydawnictwo Karmelitów Bosych 31-222 Kraków, ul. Z. Glogera 5 www.wkb-krakow.pl www.karmel.pl e-mail: wydawnictwo@wkb.krakow.pl wydawnictwo@karmel.pl

ISBN 978-83-7604-154-4

Słowo powitania

Przypada mi w udziale wypowiedzieć krótkie słowo powitania, w którym chciałbym najpierw wyjaśnić tematykę tegorocznych Dni Duchowości oraz serdecznie powitać wszystkich przybyłych gości. Tematykę obecnych Dni Duchowości syntetycznie wyraża przygotowana dekoracja. Widnieje na niej postać bł. Franciszka Palau y Quer oraz napis „Mistyka eklezjalna”. Dni Duchowości poświęcone są jego osobie i doktrynie, natomiast hasło wyraża istotę jego oryginalnej duchowości. Urodził się 29 grudnia 1811 roku. Dwusetna rocznica urodzin jest więc szczególną okazją do pochylenia się nad jego postacią i duchowością. Życie Błogosławionego zostanie dokładnie przedstawione w jednym z referatów, powiem tylko, że w Karmelu odkrył cel swego życia, mimo że już miał za sobą kilkuletnie studia filozoficzno-teologiczne z myślą o kapłaństwie. Hasło tegorocznych Dni Duchowości chyba dobrze oddaje istotę całej duchowości Franciszka Palau. Oto opinia w tym względzie o. Eulogia Pacho, hiszpańskiego karmelity bosego, świetnego znawcy historii Kościoła i chrześcijańskiej duchowości, wieloletniego wykładowcy na Teresianum w Rzymie: „Najgłębsze przeżycia o. Franciszka obracają się wokół tajemniczej rzeczywistości, którą jest Kościół. Świat jego trosk i niepokojów, tok jego myśli skupia się wciąż na tym centralnym zagadnieniu. W dziejach duchowości chrześcijańskiej jego przypadek jest wyjątkowy. Nie znamy bowiem żadnej innej podobnej postaci o mistyce tak radykalnie

Jerzy W. Gogola OCD

i głęboko ‘eklezjocentrycznej’, także w odniesieniu do nauki, która by podobnie systematyzowała elementy i aspekty duchowości chrześcijańskiej w bezpośredniej zależności od tego centralnego punktu” . Nie powinno więc dziwić ukierunkowanie wszystkich aspektów jego duchowości, które pogłębiamy w czasie tegorocznych Dni Duchowości. Pragnę powitać gości biorących udział w tegorocznych Dniach Duchowości. Witam Ojca Prowincjała, o. dra Andrzeja Ruszałę, któremu za chwilę oddamy głos, jego zastępcę i Wicedyrektora tego Instytutu – o. dra Grzegorza Firszta… Witam czcigodnych prelegentów zaproszonych na dziś, których będę przedstawiał przed ich wystąpieniami. Witam Siostry zakonne z różnych Zgromadzeń, naszych braci przybyłych z kilku domów i oczywiście obecnych słuchaczy Karmelitańskiego Instytutu Duchowości. O. Jerzy Wiesław Gogola OCD Dyrektor Karmelitańskiego Instytutu Duchowości

E. Pacho, Franciszek Palau y Quer. Zakochany w Kościele, z hiszp. przełożył J.E. Bielecki OCD, Łódź 1988, s. 80.

Życie i czasy bł. Franciszka Palau y Quer OCD Ewa Połeć CM

W ramach tego krótkiego przedłożenia chciałabym nakreślić bardzo ogólnie samą epokę, w której żył bł. Franciszek Palau y Quer, oraz ukazać jego osobę – kim był i jakie były jego losy, czego pragnął i w jaki sposób dążył do realizacji swych pragnień, jak rozpoznawał znaki swoich czasów i jak odpowiadał na rozeznane wyzwania i potrzeby.

1. Ogólna charakterystyka epoki Jest wiek XIX. W Europie to moment przełomowy. Następuje koniec epoki feudalnej, czas kryzysów, wielkich przemian i nowych prądów intelektualnych, kulturowych, społecznych, politycznych, obyczajowych, religijnych, gospodarczych. Kształtuje się epoka nowoczesna (modernizm). Jest to wiek rewolucji, wstrząsów i wojen wewnętrznych, dążeń wyzwoleńczych, niepodległościowych w różnych krajach – w Ameryce Południowej zależne dotąd od Hiszpanii tzw. Terytoria Zamorskie (Ultramar) uzyskują po kolei niepodległość: Paragwaj, Wenezuela, Argentyna, Chile, Kolumbia, Urugwaj, Peru, Ekwador, Boliwia.

Ewa Połeć CM

Tworzy się kapitalizm, powstaje klasa robotnicza i burżuazja, a także warstwa inteligencji. Rośnie szybko liczba ludności w całej Europie, także w Hiszpanii. Jest to epoka wielkich wynalazków, w tym maszyny parowej, gwałtownego rozwoju przemysłu. Wyludnia się wieś na rzecz rozwijających się gwałtownie miast. Jednocześnie rolnictwo przeżywa wielki rozwój – mimo znacznego wzrostu ludności stopniowo głód przestaje być nieustanna zmorą. Buduje się tysiące kilometrów dróg, zaznacza się gwałtowny rozwój środków transportu lądowego (np. kolei żelaznej) i morskiego dzięki zastosowaniu maszyny parowej. Podróże stają się łatwiejsze, szybsze, tańsze i bezpieczniejsze.

2. Sytuacja Kościoła katolickiego W wieku XIX Kościół katolicki jest coraz bardziej wypierany z życia – nie ma dlań miejsca ani w strukturach politycznych, ani w systemach myślenia. Stosowane są różne sposoby dla osiągnięcia tego celu – od otwartego prześladowania, i to w formach nawet bardzo gwałtownych, po formy łagodniejsze, w postaci propagandy i dyskredytacji w oczach opinii publicznej. Używane są różne środki: władza, idee, prasa. Rewolucje są dziełem nowych klas społecznych: początkowo burżuazji, potem także proletariatu. Dążą one do likwidacji wszystkiego, co oznacza stary porządek, by zbudować nowy typ państwa. Kościół kojarzy się jako instytucja dawna, jest zatem skazany na zagładę. Nauki empiryczne nabierają autonomii i rozwijają się poza obrębem lub nawet wbrew opinii Kościoła. Wiara, transcendencja, dogmaty, teologia nie mieszczą się w nowym systemie ideologicznym opartym na relatywizmie.

Życie i czasy bł. Franciszka Palau

Również dla Kościoła jest to zatem epoka nowa, w której musi znaleźć swoje miejsce, nowy sposób istnienia, obecności i działania. Wraz z całym społeczeństwem musi przejść długą drogę, pełną bolesnych i trudnych doświadczeń. W tej pełnej niepokoju erze Kościół przeżywa utratę hegemonii, kryzysy, prześladowania, likwidację Państwa Kościelnego, kasaty zakonów, zabór mienia. Jednocześnie paradoksalnie to wszystko przynosi także potwierdzenie jego tożsamości i misji wobec świata, utwierdzenie się jako instytucji, autonomię wobec władzy świeckiej, rozkwit Magisterium Kościoła (encykliki, listy pasterskie, jednoznaczne stanowisko w sprawach nowych ideologii i prądów filozoficznych), Sobór Watykański I, żywszą miłość i łączność z papieżem, oczyszczenie wiary i rozwój stowarzyszeń katolików świeckich, bujny rozkwit nowych zgromadzeń zakonnych, odrodzenie się kościelnych dyscyplin nauki, sztuki, ruchu liturgicznego, ekspansję misyjną i narodzenie się nowych wspólnot (np. w Afryce) oraz rozkwit świętości życia. Kościół przeżywa zatem także liczne sukcesy i zwycięstwa. W 1854 roku zostaje ogłoszony dogmat o Niepokalanym Poczęciu NMP, co przyczynia się do ożywienia i pogłębienia pobożności maryjnej.

3. Dzieciństwo i młodość Franciszka Palau y Quer (1811–1828)

Przyszedł na świat 29 grudnia 1811 roku w Aytonie w Katalonii jako siódmy z dziewięciorga dzieci Józefa Palau i Antonii Quer, rolników posiadających własny kawałek ziemi. Żyli bardzo skromnie, ale byli niezależni.

Ewa Połeć CM

Wokół od 1809 do 1814 roku trwała wojna o odzyskanie niepodległości. Wojska napoleońskie przemierzały cały kraj wzdłuż i wszerz. Wczesne dzieciństwo upłynęło zatem w grozie wojny, zagrożenia życia z powodu działań wojennych, grabieży, zniszczonych pól, klęski głodu, braku mężczyzn w rodzinach, epidemii. Rodzina była bardzo wierząca. Franciszek zatem już w dzieciństwie otrzymał staranne wychowanie katolickie tak w rodzinie, jak i w parafii. Od dziecka wykazywał głębokie zainteresowanie modlitwą i życiem religijnym. Od 7. roku życia w sposób bardzo świadomy nosił w sercu ogromne pragnienia kochania i bycia kochanym. Chciał kochać Boga i ludzi, zgodnie z przykazaniem miłości, ale takie suche postawienie kwestii nie zadowalało jego wrażliwego serca. Pragnął znaleźć przedmiot, a właściwie osobę zdolną zaspokoić to jego pragnienie, ale co kochał i kim miała być jego umiłowana, nie wiedział. To nieskończone pragnienie miłości osobowej stało się dla niego wkrótce przeogromnym cierpieniem, a zarazem niezwykłą pobudką do nieustannych poszukiwań. Uczęszczał początkowo do szkoły parafialnej w rodzinnej miejscowości Aytonie. Tam wykazywanymi zdolnościami, zainteresowaniem i postępami w nauce zwrócił na siebie uwagę nauczyciela, który zaproponował rodzicom dalsze jego kształcenie. Po konsultacji z proboszczem podjęli oni decyzję o kontynuacji nauki przez Franciszka. W tym celu w 1825 roku przeniósł się do Leridy, większej miejscowości, siedziby biskupa i seminarium duchownego, do swojej siostry Róży, która zamieszkała tam po wyjściu za mąż w listopadzie 1824 roku. Dzięki jej serdeczności i gościnności mógł uzupełnić podstawowe wykształcenie. Jednocześnie nieustannie poszukiwał przedmiotu swojej miłości.

Życie i czasy bł. Franciszka Palau

4. Okres seminarium (1828–1832) Nie znamy wprost okoliczności podjęcia decyzji przez Franciszka odnośnie wstąpienia do seminarium duchownego. Być może, znając jego zamiłowanie do modlitwy, mieli na to jakiś wpływ jego siostra Róża, nauczyciel czy ówczesny, wieloletni proboszcz rodzinnej miejscowości. Z jego wyznań osobistych wynika jednak, że pragnienie miłości ciągle rosło i stawało się w nim tak wielkie, że młody człowiek gotów był oddać życie. Szukając zatem z pasją umiłowanej, postanowił wstąpić do seminarium duchownego w Leridzie, gdzie mieszkał. We wrześniu 1828 roku rozpoczął tam naukę. Nie mając odpowiednich środków materialnych (rodzina, jak wiemy, żyła bardzo skromnie), złożył prośbę o udzielenie mu stypendium i uzyskał je. W latach 1828–1831 odbył studia filozoficzne. Po ukończeniu kursu filozofii rozpoczął 4-letni okres studiów teologicznych. Wszyscy dostrzegali w młodym alumnie wielkie przymioty intelektu i ducha oraz niezwykłą gorliwość. A nie było to wtedy czymś zwyczajnym i oczywistym. Sytuacja polityczna była trudna. Podział na liberałów, zwolenników zmian systemowych i konserwatystów, zwolenników zachowania starego porządku, stawanie po stronie tego czy innego kandydata do tronu nie omijały również Kościoła. Upolitycznienie kleru czy zakonników stało się faktem. Skutkiem wojen i przemian politycznych było także rozluźnienie dyscypliny. Po zakończeniu pierwszego roku teologii i pomyślnym zdaniu egzaminów młody kleryk podjął podczas wakacji niespodziewaną i trudną do zaakceptowania dla przełożonych i rodziny decyzję o opuszczeniu seminarium, rezygnacji ze stypendium i wstąpieniu do Zakonu Karmelitów Bosych. Już w seminarium miał kontakt z kilkoma z nich, ponieważ byli tam wykładowcami. Czy wyróżniali się wśród innych nauczycieli uczelni? Być może.

Ewa Połeć CM

Wydaje się, że powody leżały jednak przede wszystkim w sferze duchowej i nadprzyrodzonej: nie znalazłszy swej umiłowanej, Franciszek postanowił odbyć nowennę do swego ulubionego świętego proroka Eliasza z prośbą o pomoc w dalszym wyborze kierunku życia. Po tej modlitwie podjął nieodwołalną decyzję opuszczenia seminarium i szukania umiłowanej w samotności i klauzurze. Warto zwrócić uwagę na determinację tego młodego człowieka. Nie miał jeszcze nawet 21 lat. Nie zważał jednak na to, czy jego decyzja podoba się innym, czy nie. Nie miało dla niego również znaczenia to, czy okoliczności zewnętrzne są sprzyjające, czy nie. Wybierał zawsze to, co uważał za słuszne i prowadzące go do spotkania umiłowanej.

5. W Karmelu Terezjańskim (1832–1835) W październiku 1832 roku Franciszek Palau wstąpił do Prowincji Katalońskiej Zakonu Karmelitów Bosych. Dom formacji początkowej mieścił się w Barcelonie i tam też zamieszkał Franciszek. Po odbyciu okresu postulatu i nowicjatu 15 listopada 1833 roku Franciszek złożył śluby zakonne, przyjmując imię zakonne Franciszek od Jezusa, Maryi, Józefa. Jako nowicjusz wyróżniał się w zachowywaniu milczenia, ubóstwa i posłuszeństwa. Sytuacja Kościoła, zwłaszcza odnośnie życia zakonnego w Hiszpanii, stawała się coraz trudniejsza. Rozpoczęła się też na dobre wojna domowa o tron. Franciszek doskonale zdawał sobie z tego wszystkiego sprawę. Wiedział, na co się naraża. Jednak nie wahał się ani chwili. Tak wspomina tamten moment: W żadnym razie nie obawiałem się, że rewolucje polityczne mogłyby stanowić jakąkolwiek przeszkodę w wypełnieniu moich ślubów. Nie

Życie i czasy bł. Franciszka Palau

wątpiłem również, że stan zakonny pozostanie uznany przez Kościół Powszechny i w związku z tym także przez wszystkich jego członków. Mając takie przekonania ani przez moment nie wahałem się złożyć ślubów zakonnych i byłem pewien, że będę mógł wypełniać je wiernie aż do śmierci .

Z powodu coraz większej wrogości wobec życia zakonnego przełożeni zakonni br. Franciszka występowali w krótkich odstępach czasu o udzielenie mu kolejno niższych święceń, subdiakonatu i wreszcie diakonatu, który otrzymał w lutym 1834 roku, czyli w rekordowym czasie zaledwie trzech miesięcy od profesji. Sytuacja polityczna stawała się coraz bardziej napięta. W lipcu 1834 roku w Madrycie doszło do rozruchów, podczas których rozjuszony motłoch napadał i podpalał klasztory. Zginęło ok. 80 zakonników. W niecały rok potem ten sam los spotkał klasztor karmelitów bosych w Reus (prowincja katalońska), gdzie zamordowanych zostało 7–8 zakonników. 25 lipca 1835 roku dekretem rządu zostały zniesione wszystkie zakony męskie, które nie miały 12 profesów (było ich ok. 900), a majątek ich skonfiskowano na pokrycie „długu państwa”. W sierpniu dekret ten został rozszerzony na klasztory żeńskie. W dniu ogłoszenia pierwszego dekretu także w Barcelonie wybuchła rewolta. Również i tu podpalano klasztory i mordowano zakonników. Los ten spotkał też klasztor karmelitów bosych. Zakonnicy w pośpiechu musieli ratować się ucieczką. Tak zakończył się okres życia konwentualnego Franciszka Palau y Quer OCD. Trwał niecałe trzy lata, miał jednak decydujący wpływ na całe jego życie. Franciszek pozostał na zawsze wierny swemu powołaniu karmelitańskiemu, a w ramach tego powołania duchowi kontemplacji i samotności oraz apostolstwa, które przyswoił sobie w Karmelu.

VS 2, 10–11, s. 242–243

Ewa Połeć CM

6. Pierwszy okres sekularyzacji (1835–1840) 11 października 1835 roku weszło w życie prawo o całkowitej kasacie zakonów męskich a zakony żeńskie otrzymały zakaz przyjmowania nowicjuszek, by w sposób naturalny wymarły. W konsekwencji państwo przejęło cały majątek zakonny, a zakonnicy pozostawieni zostali swemu losowi. Kolejne dekrety zabraniały im powrotu do klasztorów i prowadzenia życia konwentualnego, noszenia publicznie habitów, a zakonników posiadających święcenia kapłańskie poddawały pod jurysdykcję ordynariuszy miejsca. Bracia i klerycy zakonni zostali przez prawo zrównani z innymi obywatelami. Od października 1835 do lutego 1844 roku obowiązywał ponadto dekret zabraniający biskupom udzielania święceń kapłańskich. Najtrudniejszy był dla zsekularyzowanych zakonników pierwszy okres, w którym panowało zagrożenie życia i pełne zamieszanie. Potem Kościół stopniowo rozlokowywał zakonników-kapłanów, poddanych według prawa cywilnego ordynariuszom miejsca, a państwo zaczęło płacić niewielką rentę tym z nich, którzy nie otrzymywali żadnego wynagrodzenia. Kasata nie spowodowała żadnego skutku o charakterze kanonicznym i zakonnicy rozproszeni w świecie obowiązani byli nadal do zachowywania ślubów i własnych reguł według swych możliwości. W tej sytuacji Kościół stosunkowo szybko podjął odpowiednie działania, dostosowane do wydarzeń i spójne z rzeczywistością, w jakiej znaleźli się nieoczekiwanie zakonnicy w Hiszpanii, udzielając im m.in. odpowiednich dyspens i zapewniając jurysdykcję kościelną, nie zwalniając ich jednocześnie ze ślubów ani nie likwidując życia zakonnego. Szacuje się, że kasata objęła łącznie ponad 30000 zakonników. Kongregacja Hiszpańska Karmelitów Bosych liczyła z tego nie-

Życie i czasy bł. Franciszka Palau

co ponad 2000, w tym w prowincji katalońskiej było ich ok. 250. Odrodzenie życia zakonnego dokonało się w Hiszpanii dopiero po 40 latach, a zatem już po śmierci o. Franciszka. Jak on przeżywał ten trudny początkowy okres? Wspomina go tak: Byłem 23-letnim młodzieńcem. Przyszła Rewolucja 1835 roku. Spaliła mój klasztor, a moje pragnienie ujrzenia Umiłowanej twarzą w twarz było tak żywe, że wcale nie pragnąłem ujść z płomieni. Przyszła moja Umiłowana, wzięła mnie za rękę i wyszedłem cało z ruin mego klasztoru. Po zburzeniu konwentu, spaleniu klasztoru moja Umiłowana przybrała skrzydła orle i poszybowała ponad światem i tym wszystkim, co on posiada, aby spocząć na pustkowiach i miejscach samotnych. Ja udałem się za nią… .

Nie wiadomo, gdzie spędził pierwszych kilka miesięcy. Niewykluczone, że częściowo właśnie na samotnej modlitwie, by rozeznać kolejny etap życia. Z pewnością w marcu 1836 roku był w Aytonie, rodzinnej miejscowości, posługując jako diakon i na prośbę swoich podziemnych przełożonych zakonnych przygotowując się do święceń kapłańskich. Otrzymał je nie w Leridzie, lecz w diecezji Barbastro 2 kwietnia 1836 roku z rąk biskupa, który nie zastosował się do obowiązującego zakazu udzielania święceń kapłańskich. Jak sam potwierdza, nigdy nie myślał o tym, by być księdzem. Chciał być zakonnikiem. Z posłuszeństwa i w wierze zaakceptował jednak decyzję przełożonych. Sens tego wydarzenia zrozumiał dopiero po prawie 25 latach kapłaństwa, kiedy stało się dla niego jasne, że został powołany do ojcostwa duchowego. Posługiwał początkowo w rodzinnej Aytonie, w Leridzie oraz innych miejscowościach diecezji. Swoją posługę traktował bardzo poważnie. Jednocześnie spędzał dużo czasu na samotnej modlitwie kontemplacyjnej w pobliskiej grocie w Aytonie. Od tego czasu towarzyszył mu już stale jego młodszy brat Jan.

M.Rel I, 4, s. 720.

Ewa Połeć CM

W 1838 roku cała Katalonia objęta była wojną domową o tron. Społeczeństwo podzieliło się na dwa zwalczające się obozy liberałów i konserwatystów. Większość kleru zaangażowana była czynnie po stronie Karola popierającego Stary Porządek, w tym zachowanie status quo Kościoła katolickiego. O. Franciszek również ruszył do walki, ale jego bronią nigdy nie była polityka ani karabin. Walczył o dusze ludzkie dla Boga, o słuszne prawa dla Kościoła. Jego oręż stanowił krzyż, pokuta i ubóstwo wraz z intensywną modlitwą i głoszeniem Słowa. Od czerwca tego roku o. Franciszek rozpoczął nowy etap swego apostolstwa, który wznowi potem po wielu latach – misje ludowe. Gotów oddać życie za umiłowaną, ofiarował je dla niej, głosząc zwaśnionym stronom, także na polu walki, Ewangelię i pokój oraz ofiarując się w intencji wynagradzającej za tak liczne grzechy. Ubrany w habit karmelitański głosił skutecznie słowo Boże, sprawował sakramenty, propagował nabożeństwo szkaplerzne pośród wojujących żołnierzy. Jego posługa była bardzo ceniona przez biskupów kolejnych diecezji Katalonii. W uznaniu zasług otrzymał zaszczytny tytuł „misjonarza apostolskiego”. Apostolstwo w tych warunkach wystawione było na wielkie ryzyko i niebezpieczeństwa, także utraty życia. O. Franciszek nie dbał o siebie i nie wahał się nigdy. Z całym zapałem i pomysłowością wypełniał tę misję. Tak na tę chwilę rozumiał realizację swego powołania karmelitańskiego. W lipcu 1840 roku wojska Karola poniosły ostateczną klęskę. Ojciec Franciszek wraz z bratem Janem oraz tysiącami uchodźców opuścił Katalonię i udał się do Francji, by uniknąć więzienia czy innego rodzaju prześladowań.

Życie i czasy bł. Franciszka Palau

7. We Francji (1840–1851) Rozpoczął się zupełnie nowy okres w życiu o. Franciszka. Dalsze jego losy wskazują na to, że konsekwentnie podjął decyzję kontynuowania swoich ideałów karmelitańskich, wypełniania ślubów niezależnie od okoliczności. Wybrał zatem formę życia pustelniczego, w samotności, w niedostępnych grotach, nie zaniedbując przy tym posługi kapłańskiej. Okres jego pobytu we Francji obejmuje lata 1840–1851. Przebywał na terenie dwóch diecezji: Perpignan (1840–1842) oraz Montauban (1842–1851). W marcu 1841 roku papież Grzegorz XVI wydał dokument, w którym wzywał do modlitwy i ofiary na rzecz wolności religijnej i Kościoła w Hiszpanii. O. Franciszek z pewnością znał ten dokument i wcielał go w życie przez samotność, modlitwę, umartwienie, ubóstwo, praktykowanie cnót. Prawdopodobnie drugi dokument papieża w tej samej sprawie z 1842 roku sprowokował go do udzielenia odpowiedzi o charakterze bardziej apostolskim. Napisał dziełko poświęcone modlitwie i ofierze za Kościół zatytułowane Walka duszy z Bogiem (Lucha del Alma con Dios). Wydał je w 1843 roku. Ponadto głosił z tej okazji okolicznościowe kazania dla uchodźców, angażując się w sprawy poruszone przez papieża. Tu też prawdopodobnie rozpoczął się dla niego najtrudniejszy duchowo okres w jego życiu. Wspomina o tym 25 lat później: Mając 31 lat, zacząłem umierać, żyjąc i żyć, umierając, życie moje stało się tak straszne w moich oczach, tak gorzkie, że przejmuje mnie dreszcz zgrozy, gdy o tym piszę. Bóg wydał moją duszę w moc demonów. Wydaje mi się, że mieli władzę zrobić ze mną, co im się podobało. Takie życie trwało aż do 50. roku życia, to jest 17 kolejnych lat, bez jednego dnia światła czy przerwy. W tym okresie miłość nie tylko nie wygasła, lecz podnosząc ciągle w górę swe płomienie, doszła do takiego poziomu, że nie byłem w stanie znieść dłużej mojej sytuacji.

Ewa Połeć CM Kochałem z pasją i, rzecz dziwna, ani nie znałem mojej Umiłowanej, ani ona nie komunikowała się ze mną .

Wydaje się, że na zewnątrz nikt jednak nawet nie przeczuwał tych jego trudności duchowych. Osobowość o. Franciszka – surowa, a jednocześnie przepełniona miłością do Boga i człowieka, a także przyjęty styl życia przyciągały do niego od samego początku wielu ludzi. Miał nawet wśród ludu opinię cudotwórcy. Wielu przybywało do niego do spowiedzi, gromadziły się wokół niego małe grupki mężczyzn i kobiet pragnących naśladować jego styl życia i poddać się pod jego kierownictwo duchowe (jedną z nich była Juana Gratias, z którą zachował relacje przyjaźni, kierownictwa duchowego, dzielenia ideałów i szczególnej zażyłości oraz ścisłej współpracy aż do śmierci). To wszystko oraz popularność, jaką się cieszył, nie mogły ujść uwadze ani władz cywilnych, ani kościelnych. Próbowano zabronić mu noszenia publicznie habitu karmelitańskiego; miejscowy kler okazywał mu niechęć i zazdrość, uznając go za dziwnego i niebezpiecznego; fakt istnienia grup jakby zakonnych zgromadzonych wokół niego zaalarmował władze kościelne, które nawet zabroniły mu w pewnym momencie sprawowania Eucharystii. O. Franciszek znosił te przeciwności i prześladowania mężnie, broniąc się w miarę możliwości. Napisał dwa dziełka broniące życia pustelniczego zatytułowane Życie samotne (La vida solitaria) oraz Pustelnik z Cantayrac (El solitario de Cantayrac). Na wiosnę 1846 roku wyjechał do Katalonii, gdzie przebywał do wiosny 1847. Być może jednym z powodów tej podróży była chęć wybadania możliwości założenia wspólnot zakonnych na tamtym terenie. Wskazywałby na to fakt istnienia w roku 1851 w Aytonie i Lérida dwóch wspólnot żeńskich – prawdopodobnie istniejących od ok. 1848 roku. Ogniwem wiążącym je z Francją była osoba Juany Gratias i kierownictwo o. Franciszka.

M.Rel 10. 14, s. 871.

Życie i czasy bł. Franciszka Palau

W międzyczasie sytuacja polityczna w Hiszpanii nieco się ustabilizowała. W 1851 roku kraj ten zawarł też ze Stolicą Apostolską konkordat. To zdecydowanie na jakiś czas poprawiło relacje między Kościołem a władzą cywilną. Jednocześnie wobec nasilania się różnych trudności, w tym w relacjach z miejscowym biskupem, o. Franciszek w kwietniu 1851 roku podjął decyzję definitywnego powrotu do Katalonii, kończąc tym samym okres pobytu we Francji.

8. Szkoła Cnoty w Barcelonie (1851–1854) Po wyjeździe z Francji o. Franciszek udał się do Barcelony, gdzie ordynariuszem był znany mu biskup, z którym łączyła go przyjaźń i wzajemne zrozumienie. Barcelona przeżywała w tym okresie ogromny rozkwit gospodarczy, powstawały liczne fabryki i zakłady pracy. Przybywali zatem licznie ludzie z różnych stron kraju. Tracili przy tym często swe korzenie i również pod wpływem panującej atmosfery antyreligijnej propagowanej nie tylko przez liberałów, ale także przez rozpowszechniającą się szybko ideę komunizmu, odchodzili od Kościoła. Biskupowi bardzo leżała na sercu kwestia dechrystianizacji. Robił, co mógł, by temu zaradzać. Znając zalety i wartość o. Franciszka, przyjął go bardzo serdecznie, udzielając mu szerokiego zakresu uprawnień kapłańskich oraz powierzając mu kierownictwo duchowe w seminarium. Nie zawiódł się. O. Franciszek włączył się bardzo szybko w duszpasterstwo, głosił w dużych kościołach okolicznościowe kazania, bardzo wówczas cenione nowenny i tridua. Nie zaspokajało to jednak jego potrzeby formowania człowieka od strony duchowej, formowania do życia prawdziwie chrześcijańskiego w tej epoce supremacji techniki i świata materii nad duchem i sferą moralną. Przeczuwał, że tradycyjne formy apostolstwa nie nadają

Ewa Połeć CM

się w pełni do nowego sposobu życia w społeczeństwie. Dlatego w połowie listopada 1851 roku zaproponował coś zupełnie nowego na tamte czasy – katechezę dla dorosłych, dzieła wprost rewolucyjnego. Nazwał je Szkołą Cnoty. Sam był pomysłodawcą i dyrektorem. Zaangażował do tego pomysłu księży, kleryków, osoby świeckie, bractwa, tworząc z nich ekipę odpowiedzialną z nim za całość przedsięwzięcia, a także prasę. Drukowane były z wyprzedzeniem teksty katechez, by każdy mógł się zapoznać wcześniej z tematami zajęć, wydano także na początku 1852 roku tzw. Katechizm cnót. Co niedziela w dużym kościele odbywały się co najmniej dwugodzinne katechezy. Sposób prowadzenia zajęć wzbudził od razu żywe zainteresowanie wiernych, w tym przede wszystkim ludzi młodych. Bardzo szybko rosła też ilość uczestników, tak że kościół z trudem mieścił chętnych. Widząc to, nieprzyjazne Kościołowi prasa i władze cywilne rozpoczęły inwigilację oraz gwałtowną kampanię krytyki, oszczerstw i kalumnii przeciw dyrektorowi i samemu dziełu. W tym czasie obie grupy kobiet kierowane przez o. Franciszka, aczkolwiek niewielkie liczebnie, napotykały na coraz większy opór władz cywilnych, które domagały się zdecydowanych kroków od władzy kościelnej. Nowy biskup diecezji Lérida zaniepokojony ich istnieniem, zdecydowanie poparł władze cywilne. Te niezwłocznie zarządziły rozwiązanie grup. Na nic zdały się prośby u ordynariusza i próba obrony tak z ich strony, jak i kierownika. W kwietniu 1852 roku grupy przestały istnieć. Było to bardzo bolesne wydarzenie dla o. Franciszka, który wiązał z nimi nadzieje. W marcu 1854 roku wybuchły w Barcelonie strajki i związane z tym zamieszki mas niezadowolonych ze swej sytuacji materialnej. Władze wykorzystały natychmiast ten fakt do fałszywego oskarżenia Szkoły Cnoty i jej kierownictwa o wywołanie rozruchów. Dzieło zostało natychmiast zlikwidowane w okresie jego pełnego rozkwitu. Na nic się zdały protesty ordynariusza oraz o. Franciszka. Co więcej, gubernator Barcelony, korzystając z nad-

Życie i czasy bł. Franciszka Palau

zwyczajnych uprawnień związanych z ogłoszeniem stanu wyjątkowego, kazał aresztować dyrektora dzieła i na początku kwietnia 1854 roku wydał nakaz zesłania go na Ibizę, pełniącą funkcję naturalnego więzienia dla przestępców kryminalnych i więźniów politycznych. Po prawie trzech latach intensywnej i bardzo owocnej, zapowiadającej się wspaniale na przyszłość działalności, Szkoła Cnoty na zawsze zamknęła swe podwoje. Prześladowania nie ominęły także ordynariusza. Biskup za całą swoją postawę i działania został wkrótce pozbawiony diecezji i musiał opuścić Barcelonę.

9. Zesłanie (1854–1860)

Ibiza nie miała wówczas rezydującego na niej ordynariusza. Siedziba diecezji znajdowała się w Palma de Mallorca. Ludność pod względem duszpasterskim była w dużej mierze opuszczona. Również jej stan moralny pozostawiał wiele do życzenia. Obecność więźniów kryminalnych pogarszała tę sytuację. Zdarzały się także napady i rozboje. Dla o. Franciszka fakt niesprawiedliwego zamknięcia Szkoły Cnoty, zesłanie oraz konsekwencje, jakie się z tym wiązały, były prawdziwą katastrofą. Najmniej troszczył się o samego siebie. Zanadto ufał Bogu, by stracić pewność Jego opieki. Jednak trudna sytuacja współpracowników, kłopoty finansowe oraz niemożność działania były dla niego źródłem nieustannej troski. Początkowo miał nadzieję na reaktywację Szkoły Cnoty – napisał w tym celu małe dziełko w jego obronie, które ostatecznie zostało wydane dopiero w roku 1859 – jednak w końcu zdał sobie sprawę z nieodwracalności wydarzeń.

Ewa Połeć CM

W związku z tym wszystkim o. Franciszek kolejny raz musiał przemyśleć głęboko dalszy kierunek życia. Powołanie karmelitańskie oraz sytuacja zewnętrzna kierowały go na drogę życia pustelniczego. Zawsze kochał samotność i kontemplację. Jednak nigdy nie pozostawał bezczynny. Każdy okres intensywnej modlitwy owocował tak w kierownictwie duchowym, jak i zaangażowaniu duszpasterskim. W czerwcu 1854 roku otrzymał ponownie z Kongregacji Propaganda Fide tytuł „misjonarza apostolskiego”. Lata 1855–1857 to nie tylko czas samotności i intensywnej modlitwy, ale również okres wytężonej i owocnej pracy apostolskiej na Ibizie i Majorce (kazania, nowenny, nabożeństwa), bardzo cenionej przez władze kościelne oraz miejscową ludność. Od samego początku prowadził także rozległą korespondencję z przyjaciółmi, w tym ze współpracownikami ze Szkoły Cnoty oraz Juaną Gratias, która nadal pozostawała pod jego kierownictwem duchowym. Niektórzy z nich przybyli za nim na Ibizę, w tym Gabriel Brunet i Ramón Espasa, także Juana przebywała na Ibizie przynajmniej od połowy 1855 do połowy 1857. Dotychczasowe niepowodzenia fundacyjne początkowo wywołały w nim niechęć do podejmowania dalszych prób, jednak z czasem rozeznał co innego. Wiedząc, że jest niewinny, zaczął domagać się uznania tego faktu. W 1857 roku napisał w tej sprawie do królowej, nie otrzymując jednak długo odpowiedzi, poczuł się objęty ogłoszoną właśnie amnestią i pojechał w grudniu do Barcelony pozałatwiać najpilniejsze sprawy finansowe. Władze sądząc, że miał zamiar reaktywować Szkołę Cnoty, ponownie go aresztowały na początku marca 1858 roku. Nie zważając na jego protesty i próbę obrony, zesłały go znów na Ibizę. Nieustanne przeciwności losu i surowy oraz wyczerpujący tryb życia miały też wpływ na zdecydowane pogorszenie się jego stanu zdrowia. W marcu 1860 roku sporządził testament. Spadkobiercami byli wymienieni powyżej najbliżsi przyjaciele: Ramón Espasa, Gabriel Brunet i Juana Gratias.

Życie i czasy bł. Franciszka Palau

Nie ustawał w zabiegach o uznanie jego całkowitej niewinności. W maju 1860 roku ogłoszono „szeroką, generalną i całkowitą amnestię”, a w połowie lipca tegoż roku o. Franciszek otrzymał tak długo wyczekiwany królewski dekret całkowicie go uniewinniający. Rozpoczął tym samym zupełnie nowy etap.

10. Odzyskana wolność (1860–1864) Decyzja o uniewinnieniu niezwykle ucieszyła o. Franciszka. Miał wreszcie pełną swobodę poruszania się i otwarte nowe horyzonty dla swej misji apostolskiej oraz pragnień fundacyjnych. Pierwszy okres swej wolności poświęcił zatem na dogłębne badanie planów Bożych. Lata 1860–1864 to okres rozkwitu gospodarczego. Powstaje też coraz większa sieć dróg i połączeń komunikacyjnych. Rozwija się kolej. Z tych wszystkich udogodnień korzysta także o. Franciszek. Wiadomo, że podróżował parostatkami, jeździł koleją. Pomagało mu to w niestannym przemieszczaniu się. Od roku 1860 papież Pius IX wydał szereg dokumentów zawierających wezwanie do obrony katolicyzmu, osoby papieża i Państwa Kościelnego zagrożonego inwazją rewolucjonistów włoskich. 8 grudnia 1864 roku wydał też nową encyklikę Sylabus errorum potępiającą błędy intelektualne. Kościół w Hiszpanii starał się wyrazić swoje poparcie w tym zakresie poprzez: głoszenie stosownych kazań, nowenny i inne nabożeństwa oraz misje ludowe. Ponadto w 1864 roku przypadała 10. rocznica ogłoszenia dogmatu o Niepokalanym Poczęciu, co przyczyniło się do rozkwitu nabożeństwa do Matki Bożej. O. Franciszek z pewnością był na bieżąco we wszystkim, co dotyczyło Kościoła, świadczy o tym intensywność jego apostolstwa w tym zakresie. Miał już wtedy pełną świadomość wezwania do posługi

Ewa Połeć CM

głoszenia Słowa oraz tego, że to będzie mu otwierać nowe możliwości w sprawach fundacyjnych, o czym pisał w listach i czym dzielił się m.in. z Juaną Gratias. Wiemy też, że każda jego misja apostolska spotykała się z wielkim oddźwiękiem – tak wielka była moc jego słowa. Czasem proszono go nawet o przedłużenie pobytu. W listopadzie 1860 roku głosił w katedrze w Ciudadeli, stolicy Minorki nowennę z okazji dnia zmarłych. Na zakończenie tej misji, gdy zbliżył się moment udzielenia ostatniego błogosławieństwa tłumnie uczestniczącemu zgromadzeniu wiernych, nagle otrzymał wielką łaskę mistyczną. Po wielu latach pozornie bezskutecznych poszukiwań, niespełnionych pragnień, objawiła mu się jego Umiłowana. Jakież było jego zdumienie, gdy zrozumiał, że tą, którą ujrzał jako młodą, piękną kobietę, godną największej miłości, jedynej zdolnej zaspokoić serce człowieka, był Kościół – Eklezja. Bóg i bliźni, ale nie jako coś, lecz Ktoś: Jezus jako Głowa i my jako członki. Żywy organizm, żywa osoba, z którą można nawiązać najgłębsze relacje miłości, z którą można rozmawiać, która rozumie, widzi, słyszy, odpowiada. Można ją ujrzeć, na razie co prawda niejasno, pod zasłoną i w welonie, pod różnymi figurami, szczególnie Maryi jako najdoskonalszego typu Kościoła, ale jednak. Ta rzeczywistość tak go zaskoczyła i zdumiała, że nie tylko oniemiał i dopiero po dłuższej chwili milczenia był w stanie zakończyć nabożeństwo, ale potrzebował dłuższego czasu, by się z nią oswoić. Nieustannie też poszukiwał w Piśmie Św., u Ojców Kościoła, w doktrynie katolickiej, w pismach św. Teresy i św. Jana potwierdzenia prawdziwości tej łaski. Podzieliła ona jego życie na dwa okresy – sprzed i po niej. Rozpoczął się dla niego zupełnie nowy jakościowo etap życia i odmienny sposób działania i postępowania. Zrozumiał także, że ma głosić to piękno, które ujrzał: Moja misja sprowadza się do tego, by głosić ludziom, że Ty, Eklezjo (Kościele), moja Umiłowana, jesteś nieskończenie piękna i godna

Życie i czasy bł. Franciszka Palau

miłości i głosić im, że mają Cię kochać. Miłość Boga, miłość bliźniego – oto przedmiot mojej misji .

Potem otrzymywał kolejne łaski. Głębiej zrozumiał powołanie do kapłaństwa – że ma nie tylko głosić piękno swej Umiłowanej, wstawiać się za nią w modlitwie Ołtarza, pragnąć oddawać za nią i dla niej swe życie, ale że ma zostać w Kościele ojcem duchowym. Teraz też lepiej zrozumiał sens swego powołania karmelitańskiego. Pojął, że w Karmelu Terezjańskim będzie założycielem nowej rodziny zakonnej o fizjonomii kontemplacyjno-czynnej. Początkowo te nowego typu pełne miłości relacje z Umiłowaną nie wykraczały w sensie mistycznym poza ramy przyjaźni. Stopniowo jednak, między rokiem 1860 a 1865, wchodził w coraz większą zażyłość ze swoją Umiłowaną, aż do zaślubin mistycznych włącznie. Zakończył się wreszcie okres największych cierpień duchowych, trwających ponad 17 lat, o których było wspomniane wcześniej. Lata 1861–1863 to okres niezwykle intensywny pod względem kaznodziejstwa i tradycyjnych form nabożeństw. O. Franciszek nieustannie podróżuje, znosząc w sposób heroiczny wszelkie niewygody, trudy, niedostatki, zmęczenie. Dla Kościoła jednak, dla udowodnienia mu miłości, nic nie było dla niego zbyt uciążliwe. Tak jak przeczuwał, działalność duszpasterska otworzyła mu drzwi dla utworzenia wspólnot zakonnych. Grupa mężczyzn pragnących dzielić jego ideały mogła się zakorzenić początkowo w dwóch miejscach: od 1855 roku w Es Cubells na Ibizie, gdzie o. Franciszek zamieszkał podczas zesłania, i od końca 1860 roku na Majorce. Potem siedzibą macierzystą stało się dla nich miejsce nazywane Els Penitents lub Santa Cruz de Vallcarca w Horta (Barcelona). W lutym 1861 roku dzięki przychylności biskupa Juana Gratias wraz z kilkoma towarzyszkami mogły rozpocząć wspólne życie w Ciudadeli na Minorce. Wspólnota ta istniała do początku

M.Rel 12. 2, s. 887.

Ewa Połeć CM

1864 roku. Jednocześnie o. Franciszek podejmował wysiłki, by w rejonie Vallcarca utworzyć wspólnotę sióstr mogących podjąć nauczanie w szkole. Wydaje się, że udało mu się zrealizować to zamierzenie, gdyż w 1862 roku w liście do Juany Gratias posyła w ich imieniu pozdrowienia. Jednakże grupa nie była stabilna ani liczebna. Mimo tych różnych trudności dzieło fundacyjne o. Franciszka było już teraz nieustannie kontynuowane. Okresy wielkiego zaangażowania w pracę apostolską, fundacyjną i pisarską przeplata, jak zwykle, okresami wyciszenia i samotnej modlitwy kontemplacyjnej, poświęconej teraz w szczególności pogłębianiu zażyłych, osobistych, mistycznych relacji ze swą Umiłowaną. W roku 1861 rozpoczął także pisanie dziennika duchowego o charakterze mistycznym, który sam zatytułował „Moje relacje z Eklezją” lub „Moja zażyłość z Kościołem” (Mis Relaciones con la Iglesia). W jednym z listów do Juany Gratias wspominał jej o nim, podkreślając, że ma on charakter tak intymny, iż kluczyk od niego nosi zawsze na szyi. Uważał również, że zapiski te byłyby jej pomocne w pełnych miłości relacjach z Synem Bożym. Niewykluczone zatem, że w którymś momencie pokazał jej ten dziennik. Jako owoc duszpasterskiego wysiłku włożonego w prowadzenie majowych nabożeństw maryjnych, zwłaszcza w latach 1861–1862, oraz niezwykłej jego miłości do Maryi wydał bardzo ciekawe i niezwykłe dziełko zatytułowane Miesiąc Maryi (Mes de María).

11. Ostatnie lata życia (1864–1872) W polityce nastąpiły duże zmiany. Powstała nowa siła polityczna: partia demokratyczna. Uznawała jedynie zwierzchność narodu, organem czuwającym nad całością miało być państwo.

Życie i czasy bł. Franciszka Palau

Demokraci uprawiali czynną demagogię, przemawiali do ludu, głosili nawet „kazania” i wydawali „małe katechizmy popularne”. Przekonywali, że wszystkiemu winien jest król, kler i bogaci. Uważali, że w momencie powstania republiki zniknie automatycznie nędza i wszyscy będą nareszcie szczęśliwi. Pozytywnym aspektem ich polityki było uznanie prawa jednostki i jej wolności, w tym religijnej czy stowarzyszania się, co potem stanowiło również podstawę tworzenia się stowarzyszeń świeckich katolików. Zakończyło się także tworzenie hiszpańskiej międzynarodówki komunistycznej, uznanej przez burżuazję za nielegalną, co przyczyniło się do wzrostu nienawiści robotników do rządzących. Nastąpiły daleko idące zmiany systemowe. Dokonało się przejście od liberalizmu do demokracji, od romantyzmu do realizmu, od idealizmu do materializmu, od mniejszości do mas, od przewagi rolnictwa do prymatu przemysłu, od wolnego handlu do protekcjonizmu. W roku 1868 wybuchła rewolucja zwana Wrześniową. Miała ona bezpośredni wpływ na życie o. Franciszka i jego współtowarzyszy, o czym będzie kilka zdań w dalszej kolejności. W 1865 roku Hiszpania uznała Królestwo Włoch, wywołując niezadowolenie katolików, broniących papieża i prawa do istnienia Państwa Kościelnego. Gdy w 1870 roku wojska włoskie zajęły tereny papieskie, współczucie dla niego jeszcze wzrosło. 8 grudnia 1869 roku rozpoczął swe obrady Sobór Powszechny Watykański I. Po zajęciu Rzymu przez wojska włoskie odroczono jego obrady, które nigdy potem nie zostały wznowione. Był pierwszym po 300 latach od Soboru Trydenckiego. Planowano uchwalenie wielu dekretów, z których udało się zatwierdzić tylko dwa: o wierze katolickiej oraz prymacie i nieomylności papieża w sprawach wiary, obyczajów i funkcjonowania instytucji kościelnych, o ile wypowiada się on ex cathedra. Dla o. Franciszka ten burzliwy politycznie i społecznie okres pełen był wydarzeń niezwykle dla niego ważnych. To pełnia jego życia i czas realizacji wielu pragnień, a zarazem kres jego sił fizycznych i ciąg wielu bolesnych sytuacji i przeżyć.

Ewa Połeć CM

Lata 1864–1866 poświęcił w dużej mierze na wznowienie głoszenia misji ludowych na terenach diecezji barcelońskiej, jak i na Balearach. Była to jego osobista, wypływająca z miłości, odpowiedź na wezwanie Ojca Świętego, który w związku z dramatyczną sytuacją Kościoła ogłosił z tej okazji specjalny jubileusz. Zajmowało mu to każdorazowo od miesiąca do dwóch. Zawsze też przynosiło wiele dobrych owoców, uznanie władz Kościoła oraz zachwyt wiernych. Do dziś np. na wyspach balearskich trwa pamięć o tym błogosławionym. Spędzał też oczywiście dużo czasu na modlitwie kontemplacyjnej, która była odpoczynkiem po wysiłku apostolskim, a zarazem silnym bodźcem do podejmowania następnych działań na rzecz Umiłowanej. Pod koniec 1864 roku o. Franciszek rozpoczął zupełnie nowy zakres posługi kapłańskiej – egzorcyzmy, które zajęły obok starań fundacyjnych naczelne miejsce w jego życiu. Kochając Kościół nad życie i mając bardzo wrażliwe serce, dostrzegał wszelkiego rodzaju zagrożenia, zniewolenia, utrapienia, problemy, nędze, jakie go trapiły, czy to w wymiarze duchowym, czy fizycznym Zawsze starał się patrzeć na człowieka całościowo (było to np. cechą charakterystyczną jego kierownictwa duchowego). W Vallcarca zetknął się ze sporą ilością osób opuszczonych i chorych umysłowo. Przejęty ich stanem widział w tym jako główną przyczynę działanie szatana, który jego zdaniem w sposób szczególny zaznaczył w wieku XIX swoją aktywność przeciwko Kościołowi. Stąd jego inicjatywy mające na celu wyzwolenie duchowe. Zaangażował się bardzo w tę posługę, czując się wezwanym do niej osobiście przez Umiłowaną. Wkrótce zajęła większość jego energii i środków. Nie zawsze przynosiła efekty zamierzone i oczekiwane przez o. Franciszka, choć trzeba przyznać, że zdarzały się również prawdziwe uzdrowienia, w związku z czym rosła jego sława. Stan ówczesnej medycyny nie pozwalał na precyzyjne oddzielenie problemów duchowych i związanego z tym opętania od chorób ściśle psychicznych. Rozpowszechniony duch materializmu również wykluczał takie postawienie sprawy. Również dziś

Życie i czasy bł. Franciszka Palau

nie zawsze jest oczywiste podłoże zaburzeń danej osoby i nawet ścisła współpraca między psychiatrą a egzorcystą niekoniecznie przynosi oczekiwane rezultaty. Tym bardziej wówczas. Sprawa pozostaje zawsze bardzo delikatna. Zrozumiałe jest zatem, że działania o. Franciszka na tym polu napotkały od razu wiele sprzeciwów i nieporozumień. W związku z tym w grudniu 1866 roku za zgodą ordynariusza wyruszył do Rzymu, by przedstawić papieżowi i władzom zakonnym problem egzorcyzmów i swoje stanowisko w tej sprawie. Nie znamy wyników tego przedłożenia. Po powrocie do Barcelony kontynuował swoją działalność a w 1868 rozpoczął wydawać tygodnik „Pustelnik” („El Ermitaño”) o charakterze polityczno-religijnym, w którym poruszał często sprawy egzorcyzmów. Rewolucja 1868 roku przyniosła o. Franciszkowi i jego towarzyszom w Els Penitents wygnanie z zajmowanego terenu. Walka o jego odzyskanie była długa i uciążliwa. Ponadto oskarżono o. Franciszka o nielegalne uprawianie medycyny i wraz z osobami przebywającymi na terenie Vallacarca (współbracia i chorzy) osadzono w więzieniu. Zwolnieni zostali warunkowo dopiero po dwóch miesiącach, a uniewinnieni po roku czasu. W tym okresie również władze kościelne były przeciwne wykonywaniu przez niego posługi egzorcyzmów. Korzystając z otwarcia Soboru Watykańskiego wybrał się ponownie do Rzymu, by przekazać relację z tego bezprecedensowego wydarzenia dla tygodnika „Pustelnik”. Jednocześnie znów skorzystał z okazji, by przedstawić Ojcom Soboru swoje stanowisko odnośnie egzorcyzmów. Jest to też okres kształtowania się ostatecznej fizjonomii dzieła fundacyjnego. Poświęcał mu wiele czasu i sił. Przekonany był, że w ówczesnych warunkach zewnętrznych potrzeba było stylu życia mieszanego – połączenia kontemplacji i modlitwy z życiem czynnym, apostolskim, głównie w sferze edukacji, ale również opieki nad chorymi. Uważał to za znak czasu, że była to wola Boga i ludzi. Był bardzo aktywny w tym zakresie: pisał, podróżował,

Ewa Połeć CM

tłumaczył i przekonywał, organizował. Musiał znosić ogromne trudności zewnętrzne ze strony władz świeckich, bardzo przeciwnych powstawaniu wspólnot zakonnych oraz władz kościelnych, również często niechętnych lub obawiających się represji, czasem pragnących przejąć całkowitą kontrolę nad istniejącymi wspólnotami czy zacieśnić granice działania dzieła do jednej tylko diecezji. O. Franciszek starał się jak mógł, by jego wspólnoty żeńskie i męskie stanowiły jedną, wspólną rodzinę, o charakterze ponaddiecezjalnym. Nieobce mu były także trudności wewnątrz nowej rodziny zakonnej. Powody były różne, m.in. niezrozumienie ze strony współpracowników, także tych najbliższych, brak wytrwałości niektórych, brak odpowiedniej ilości powołań oraz kwalifikacji sióstr czy braci do pracy w dziedzinie edukacji wobec rosnących wymagań ze strony władz. Mimo to dzieło założycielskie rozrastało się i umacniało wewnętrznie, potwierdzając przeczucia o. Franciszka. Korzystając z obecności w Rzymie i spotkania z Prokuratorem Generalnym Kongregacji Hiszpańskiej Karmelitów Bosych, poprosił i uzyskał w 1867 roku nominację na Dyrektora Tercjarzy Karmelitańskich. Jest to moment uznania jego dzieła fundacyjnego przez władze zakonne. Odtąd poświęcił wiele czasu i troski na przygotowanie konstytucji, wspólnych dla braci i sióstr. Zależało mu przy tym bardzo, by założona przez niego rodzina zakonna miała charakter i piętno ściśle karmelitańskie. Ku jego radości na początku 1872 roku udało się wydrukować w Barcelonie Reguły i Konstytucje Trzeciego Zakonu Karmelitów Bosych. W lutym 1872 roku odwiedził kilka wspólnot sióstr, w jednej z nich pomógł również siostrom w opiece nad dotkniętymi epidemią. 10 marca 1872 roku dotarł chory do ostatniej założonej przez siebie fundacji w Tarragonie. Zmarł niespodziewanie po 10 dniach choroby, w dniu 20 marca 1872 roku. W dniu 24 kwietnia 1988 roku bł. Ojciec Święty Jan Paweł II na Placu św. Piotra w Watykanie dokonał jego beatyfikacji.

Życie i czasy bł. Franciszka Palau

Zakończenie Nie sposób w tak krótkim czasie ukazać w pełni bogactwa jego osoby. Charakteryzował go niespotykany hart ducha, cecha coraz rzadsza w naszych czasach, a tak potrzebna w życiu. Mimo surowości całej postaci i powadzonego życia, rozjaśniała go jakaś tajemnicza moc miłości, która zawsze pociągała do niego wielu. Całkowita spójność wewnętrzna nadawała jego osobie walor stałości i wiarygodności. Miłość do Kościoła pobudzała go do nieustannej, pełnej samozaparcia się służby Bogu i ludziom. Jako karmelita oddawał swe życie Kościołowi na modlitwie, w umartwieniach, postach, ubóstwie, praktykowaniu cnót, jako gorliwy kapłan formował sumienia i składał w ofierze Ołtarza wszystkie osoby i sprawy, jako niestrudzony kaznodzieja pobudzał ludzi żywym słowem, jako lojalny i wierny kierownik duchowy ogarniał całą osobę i szukał tylko jej dobra, jako odnowiciel katechezy dał nam przykład twórczego wkładu w ewangelizację współczesnego świata, jako płomienny pisarz przyczyniał się do integralnego rozwoju intelektualnego i duchowego, jako żarliwy publicysta i dziennikarz służył w walce z antyreligijną propagandą, jako założyciel zgromadzeń zakonnych uczył służyć Kościołowi w całkowitej ofierze z siebie samego. Wyróżniały go ogromna wierność, staranność i odpowiedzialność wobec tego, co czynił czy zamierzał. Zanim działał, badał i rozeznawał wszystko na modlitwie. Nieustannie czytał i badał Pismo św., naukę Ojców Kościoła, doktrynę katolicką, pisma św. Teresy i św. Jana, misję proroka Eliasza. Wsłuchiwał się w głos papieża, studiował wszystkie dokumenty Magisterium Kościoła, starał się jak najlepiej odpowiadać na wezwania stąd płynące oraz rozeznawać znaki czasu, by jak najlepiej móc na nie odpowiedzieć. Był wielkim współpracownikiem i pomocnikiem biskupów, szczególnie tych, dla których dobro Kościoła było ważniejsze

Ewa Połeć CM

niż ich własne życie. Na tle epoki był jednym słowem postacią wybitną. W jego osobie możemy kontemplować, do czego jesteśmy powołani jako chrześcijanie, jak wielkie rzeczy czyni Bóg swoją łaską, na jakie szczyty prowadzi tego, kto pragnie kochać Go z całych sił, do jak wielkiej zażyłości i zjednoczenia z sobą go doprowadza, a także jak owocna może być jego działalność. Mamy nadzieję, że poznanie jego osoby stanie się zachętą, by rozpoznawać, jaki jest zamysł Boży względem każdego z nas, inspiracją do poszukiwania przedmiotu naszej miłości i wypełniania wiernie naszego własnego, jedynego i niepowtarzalnego powołania.

Bibliografia Actualidades de los Desiertos Carmelitanos. Una cuestión a debate – Ramón Martínez Blázquez (Desierto de las Batuecas), w: „Revista de Espiritualidad” 62(2003). Carmelitos Descalzos Catalanes de 1835 – Fra.Gabriel de la Cruz OCD, w: Revista „Monte Carmelo” 73(1965), 74(1966). El exilio carlista en la España del XIX (Carlistas y „demócratas” revolucionarios), Rafael Rodrígez-Moñino Soriano; Editorial Castalia 1984. El hobmre y su tiempo, Alberto Pacho, w: Una figura carismática del siglo XIX – El P. Francisco Palau y Quer ocd, Apóstol y Fundador, Imprenta Monte Carmelo, Burgos 1973. El P. Francisco Palau, carmelita teresiano – Otilio Rodgríguez, w: Una figura carismática del siglo XIX – El P. Francisco Palau y Quer ocd, Apóstol y Fundador, Imprenta Monte Carmelo, Burgos 1973. Escritos, Francisco Palau; seria: Maestros espirituales cristianos nr 7; Editorial Monte Carmelo, Burgos 1997.

Życie i czasy bł. Franciszka Palau

Franciszek Palau – Zakochany w Kościele, Eulogio Pacho; Siostry Karmelitanki Misjonarki, Rzym – Ośrodek Duszpasterstwa Karmelitańskiego, Łódź 1988. Francesco Palau – Catalunya – Exclaustración (1835–1840), M. Alba Riba, Irene Romero. Historia del Carmen Descalzo, Tomo XIII: 1812–1926; Burgos, Imprenta y Editorial „El Monte Carmelo”, 1946 por el P. Silverio de Santa Teresa OCD (Capitulos VII–XII). Historia de España moderna y contemporanea (1474–1965), José Luis Comellas; Ediciones Rialp S.A., 1968. Historia de España moderna y contemporanea – segunda edición, José Luis Comellas. Historia de España Moderna y Contemporanea (1474–1974), José Luis Comellas; Tomo II; Ediciones RIALP S.A., Madryt. La desamortisación española del siglo XIX, Francisco Simon Segura – artykuł w internecie. La desamortisación, Wikipedia – encyklopedia internetowa. La figura de San Elías, Román Llamas, w: Palau-Quer ‘88 – Estudios publicados en la revista „Monte Carmelo”; Burgos 1988 (Estudios Monte Carmelo 9). La investigación palautiana – Novedades recientes, Eulogio Pacho. La Reforma Teresiana en los días del P. Francisco Palau, Antonio Rodríguez Cuesta, w: Una figura carismática del siglo XIX – El P. Francisco Palau y Quer, ocd, Apóstol y Fundador, Imprenta Monte Carmelo, Burgos 1973. La Vida Cotidiana en la España Romatica 1833–1868, Jean Descola; Argos Vergara S.A., 1984, Wyd. I. Los Carmelitas Descalzos de Barcelona en los días de la vida conventual del P. Francisco Palau y Quer (1832–1835), Gabriel Betran Larroya, w: Una figura carismática del siglo XIX – El P. Francisco Palau y Quer ocd, Apóstol y Fundador, Imprenta Monte Carmelo, Burgos 1973. Los exclaustrados, un grupo social proscripto, Alberto Pacho, w zbiorze: Palau-Quer ‘88 – Estudios publicados en la revista „Monte Carmelo”, Burgos 1988 (Estudios Monte Carmelo 9).

Ewa Połeć CM

Pamiętniki z wojny Hiszpańskiej 1808–1814 Stanisława Broekera b. oficera b. legionów francuzko-polskich. Tłumaczone z oryginału niemieckiego przez córkę Jego Paulinę Cybulską, Warszawa, Drukiem Józefa Ungra, 1877. Positio, Watykan 1979. Prace karmelitanek misjonarek na temat o. Franciszka Palau, biblioteka Domu Generalnego w Rzymie: Seminario Palautiano – Itinerario Vocacional, Concepción Florensa i M. Carmen Muñoz. Seminario Palautiano – Itinerario Vocacional: Llamada – Respuesta, Ana María Díaz Martínez, 7–8 Octubre 1995. Seminario Palautiano – Itinerario Vocacional, Soledad Franco Aguilar, Barcelona Octubre 1995. Seminario Palautiano – Cataluña, Primeros años de exclaustración (1835–1840), Concepción Florensa, M. Carmen Muñoz (str. 8).

Spis treści Słowo powitania.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .................. Słowo Przełożonego Prowincjalnego Krakowskiej Prowincji Karmelitów Bosych. . . . . . . . . . .................. Wykaz skrótów .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..................

5 7 11

ŚW. TERESA Z AWILI. HISZPAŃSKA KOBIETA XVI WIEKU. PRZESŁANIE DLA NASZYCH CZASÓW (SANTA TERESA D’AvILa. UNA DONNA SPAGNOLA DEL SECOLO XVI. UN MESSAGGIO PER IL NOSTRO TEMPO)

Aniano Alvarez Suarez OCD (dziekan PWT Teresianum w Rzymie) 1. Trzy ikonograficzne figury pozwalające poznać św. Teresę........................................................................... 2. Św. Teresa – osoba wielowymiarowa............................. 3. Teresa w swoim kontekście historycznym i eklezjalnym..................................................................... 3.1. Kontekst historyczny................................................ 3.2. Kontekst eklezjalny................................................... 4. Odpowiedzi dane przez Teresę....................................... 5. Wiele przesłań na nasze czasy......................................... 6. Zadania i misja św. Teresy dzisiaj................................... 6.1. Pierwsze zadanie ma charakter doświadczalny i pedagogiczny........................................................... 6.2. Drugie zadanie posiada charakter teologiczno-kulturowy.................................................................. 6.3. Trzecie zadanie posiada charakter apostolski i pastoralny.................................................................

16 17 18 18 21 22 23 25 26 26 27

276

Spis treści ŻYCIE I CZASY BŁ. FRANCISZKA PALAU Y QUER OCD Ewa Połeć CM

1. Ogólna charakterystyka epoki........................................ 2. Sytuacja Kościoła katolickiego........................................ 3. Dzieciństwo i młodość Franciszka Palau y Quer (1811–1828)...................................................................... 4. Okres seminarium (1828–1832)..................................... 5. W Karmelu Terezjańskim (1832–1835)........................ 6. Pierwszy okres sekularyzacji (1835–1840)................... 7. We Francji (1840–1851).................................................. 8. Szkoła Cnoty w Barcelonie (1851–1854)...................... 9. Zesłanie (1854–1860)....................................................... 10. Odzyskana wolność (1860–1864)................................ 11. Ostatnie lata życia (1864–1872)................................... Zakończenie.......................................................................... Bibliografia............................................................................

31 32 33 35 36 38 41 43 45 47 50 55 56

MISTYKA EKLEZJALNA BŁ. FRANCISZKA PALAU OCD Jerzy W. Gogola OCD

1. Mistyka.............................................................................. 2. Kościół jako przedmiot mistyki..................................... 3. Kościół w mistyce bł. Franciszka Palau......................... 4. Wnioski..............................................................................

61 63 66 70

KOMUNIA – ŹRÓDŁO MISTYKI I SOLIDARNOŚCI FRANCISZKA PALAU Carmen Diez CM

1. Kościół, tajemnica komunii: „Bóg i bliźni” – doświadczenie fundacyjne życia duchowego Palau i jego duchowości.............................................................

Spis treści

2. Kościół – tajemnica komunii trynitarnej...................... 3. Eucharystia: źródło komunii.......................................... 4. Mistyka komunii z Bogiem i z bliźnimi......................... 5. Fundator karmelitanek misjonarek i karmelitanek misjonarek terezjanek.......................................................

277

84 85 86 89

KOBIETA W MISTYCE EKLEZJALNEJ BŁ. FRANCISZKA PALAU

Maria Dolores Jara CM 1. Postaci kobiet biblijnych w doświadczeniu eklezjalnym Franciszka Palau.......................................... 1.1. Rebeka i Rachela........................................................ 1.1.1. Rebeka, kontemplacyjny wymiar Kościoła..... 1.1.2. Rachela, służebny wymiar Eklezji................... 1.2. Debora, Jaela i Judyta. Eklezja prorocka i walcząca..................................................................... 1.2.1. Debora i Jaela................................................... 1.2.2. Judyta................................................................. 1.3. Estera, piękna pośredniczka..................................... 1.4. Sara, córka Raguela, lub niegodni kochankowie.... 1.5. Maryja, doskonały wzór Kościoła............................ 1.6. Kobieta Apokalipsy.................................................... 2. Kościół o obliczu kobiety................................................. 3. Wyzwania, jakie stawia przed nami dzisiaj doświadczenie eklezjalne Franciszka Palau................... 3.1. Wyzwania macierzyństwa – dziewiczości – małżeństwa.................................................................. 3.2. Wyzwania godności królewskiej.............................. 3.3. Wyzwania walki o wyzwolenie................................. 3.4. Wyzwania piękna....................................................... 3.5. Wyzwania młodości..................................................

97 97 99 104 108 108 115 119 123 126 135 142 144 145 148 151 154 156

278

Spis treści

4. Wezwani do bycia znakiem misji całego Kościoła o kobiecym obliczu...........................................................

158

Zaangażowanie duszpasterskie bł. Franciszka palau Grzegorz Firszt OCD

1. Duchowa sylwetka bł. Franciszka Palau jako duszpasterza....................................................................... 2. Najważniejsze przestrzenie posługi duszpasterskiej bł. Franciszka Palau........................................................... 2.1. Posługa kierownictwa duchowego........................... 2.2. Działalność katechetyczna w ramach Szkoły Cnoty............................................................... 2.3. Zaangażowanie w głoszenie słowa Bożego w ramach misji ludowych......................................... 2.3.1. Pierwsze aktywności duszpasterskie i odkrycie własnej misji (1860 r.)..................... 2.3.2. Intensywne posługiwanie jako głosiciel słowa Bożego w ważnych ośrodkach duszpasterskich (1861–1863)........................... 2.3.3. Misje ludowe (1864–1866)............................... 2.4. Posługa egzorcysty..................................................... 2.4.1. Początki (1864–1866)....................................... 2.4.2. Zmaganie się z kryzysem w Rzymie (1866–1870)....................................................... 2.4.3. Prześladowania i cierpienia (1868–1872)...... 2.5. Aktywność pisarska................................................... 2.6. Działalność publicystyczna....................................... 2.7. Założyciel zgromadzeń zakonnych.......................... Zakończenie...........................................................................

163 166 166 167 169 169 170 171 172 173 174 174 175 177 178 181

Spis treści

279

FRANCISZEK PALAU, WIERNOŚĆ ŻYCIU ZAKONNEMU I POWOŁANIU KARMELITAŃSKIEMU W CZASACH WYKLUCZENIA I PRZEŚLADOWANIA

Josefa Pastor Mirales CMT 1. „Wśród przeciwności” wierny Chrystusowi i Jego Kościołowi.......................................................................... 1.1. Z perspektywy Kościoła hierarchicznego: dekret o heroiczności cnót........................................ 1.2. Streszczenie: źródła i proces..................................... 1.3. W Karmelu Terezjańskim: dziedzictwo, wierność i wkład......................................................... 1.4. Zestawienie treści i zamierzeń................................. 2. Eklezjalne życie zakonne w krytycznych czasach: konsekracja Bogu w służbie bliźnim............................... 2.1. Proces powołaniowy: poszukiwanie Boga i spotkanie z człowiekiem......................................... 2.1.1. Profesja zakonna w Karmelu: „W środku nocy”................................................ 2.1.2. Święcenia kapłańskie: „Kościół zmienił mnie w innego człowieka”.......................................... 2.1.3. Życie pustelnicze czy Kościół? „Zamek wewnętrzny” źródłem inspiracji eklezjalnej.... 2.2. Powołanie misyjne: „Chrystus w Kościele i Kościół w Chrystusie”............................................. 2.2.1. Przedmiot konsekracji zakonnej przedstawiony w Maryi Matce Boga............... 2.2.2. Duchowość bliźnich: konsekracja i posłuszeństwo.................................................. 2.2.3. Wspólnota – braterstwo i eklezjalny wymiar ślubów zakonnych............................... 3. Karmelita bosy Kongregacji Hiszpańskiej.....................

185 185 187 190 192 194 195 196 200 205 212 213 215 217 221

280

Spis treści

3.1. Nabożeństwo do Eliasza i wierne przylgnięcie do Teresy od Jezusa.................................................... 3.2. Franciszek Palau, karmelita bosy i misjonarz. Wierność charyzmatowi terezjańskiemu w Kongregacji Hiszpańskiej...................................... 3.3. Czy Franciszek Palau mógł wrócić do Zakonu? Z punktu widzenia powołania i historii.................. 4. Przesłanie dla życia zakonnego i Karmelu Terezjańskiego: kilka wyróżniających się aspektów na podstawie doświadczenia i nauki F. Palau................

223 228 233 241

MATKA NAJŚWIĘTSZA W MISTYCZNEJ DOKTRYNIE BŁ. FRANCISZKA PALAU

Szczepan T. Praśkiewicz OCD 1. Nabożeństwo maryjne w życiu Franciszka Palau.......... 2. Kwiaty miesiąca maja – maryjna książka Błogosławionego................................................................ 3. Wątki maryjne w doświadczeniu mistycznym bł. Franciszka Palau...........................................................

247 251 257

MODLITWA WEDŁUG BŁ. FRANCISZKA PALAU (1811–1872)

Jan Machniak (UPJPII) 1. Droga życia Franciszka Palau.......................................... 2. Modlitwa miejscem zjednoczenia z Bogiem................. 3. Teologalny wymiar modlitwy.......................................... 4. Przyjacielska relacja z Umiłowanym we wnętrzu duszy................................................................................... 5. Warunki modlitwy............................................................

263 264 266

Słowo na zakończenie Dni Duchowości............................

271

268 269