KARMEL W ZIEMI ŚWIĘTEJ wczoraj i dziś
Praca zbiorowa pod redakcją o. Silvano Giordano, ocd Fotografie o. Girolamo Salvatico, ocd Przełożył Czesław Gil, ocd
2001 Wydawnictwo Karmelitów Bosych ul. Glogera 5 - 31-222 Kraków
Tytuł oryginału: II Carmelo in Terra Santa dalie origini ai giorni nostri Imprimi potest o. Szczepan T. Praśkiewicz, O C D Prowincjał Kraków, 1.05.2001 N r 401/01 Na stronie 5 : Herb Zakonu Karmelitańskiego w klasztorze Pater w Jerozolimie (mozaika). Na obwolucie: 1. Szkic przylądka góry Karmel z zaznaczeniem miejsc zwia c zanych z historią Z a k o n u , wykonany przez o. Prospera od Ducha Świętego. 2 . Klasztor Stella Maris na przylądku góry Karmel.
Opracowanie graficzne i druk: Sagep Editrice, Genova © 1994, II Messaggero di Gesü Bambino - Arenzano WYDAWNICTWO KARMELITÓW BOSYCH
31-222 Kraków, ul. Z. Glogera 5 tel. (012) 415-22-45, 415-46-19 fax (012) 415-29-88 e-mail: wydawnictwo@karmel.pl http:/ / www.karmel.pl ISBN 83-7305-024-8
O. Roberto Fornara
G Ó R A KARMEL w BIBLII
W
2. Karmel
zv Judei, na półnoe
od Hebronu.
2
112
Nowym Testamencie nie ma ani jednej wzmianki o górze Karmel. Nie wiąże się z nią żadne wydarzenie ewangeliczne, chociaż Chrystus działał na terenie całej Galilei; nie została też użyta jako symbol w żadnej z wielu przypowieści Jezusa, nie wspomina jej Św. Paweł w swoich listach ani inne pisma nowotestamentowe. Wprawdzie niektórzy autorzy studiów dawniejszych lub nowszych usiłowali dowieść, że Karmel jest miejscem nowotestamentowym, ale jak dotychczas nie przytoczyli na to przekonywających argumentów. Natomiast w Starym Testamencie Karmel zajmuje zgoła wyjątkową pozycję. W Biblii dwa miejsca noszą tę nazwę: pierwszym z nich jest słynny łańcuch górski w północnej Palestynie, drugim
wieś w Judei, około dziesięciu kilometrów od Hebronu, od której wzięły nazwę również okoliczne wzgórza. Nas interesuje wyłącznie łańcuch górski, na którym rozegrały się ważne wydarzenia w dziejach Starego Testamentu, który już w literaturze biblijnej stał się symbolem i metaforą. Jest on również miejscem osiedlenia się eremitów karmelitańskich, które zrobiło karierę w literaturze duchowej zakonu. Nie da się zaprzeczyć, że w Starym Testamencie historia góry Karmel utożsamia się prawie wyłącznie z życiem i dziełem proroków Eliasza i Elizeusza. Cała tradycja chrześcijańska zawsze postrzegała ścisłą więź między tą górą w Palestynie a cyklem eliańskim. Już Grzegorz z Nyssy pisał: Eliasz żył na górze Karmel; przede wszystkim dzięki jego
O. Roberto Fornara
ELIASZ, ELIZEUSZ I G Ó R A KARMEL
K
12. Widok Zajordanii w kierunku Tiszbe, ojczyzny proroka Eliasza.
iedy prorok Eliasz mieszkał na górze Karmel — opowiada jedna z legend żydowskich — od czasu do czasu opuszczał swoją grotę i spacerując wzdłuż góry modlił się. Nie brał ze sobą pożywienia, ufając w pełni Opatrzności Bożej. Pewnego dnia przechodził obok pola wspaniałych melonów. Kiedy poprosił właściciela, by mógł skosztować jednego z nich, ten zakpił sobie z niego: ,,To nie są melony, burknął, ale kamienie". Rozgniewany taką odpowiedzią, prorok przeklnął pole i natychmiast wszystkie owoce zamieniły się w drobne owalne kamienie, rozrzucone po ziemi. W ten fantastyczny sposób legenda wyjaśnia pochodzenie niektórych niety-
powych kamieni, jeszcze dzisiaj widocznych na zboczach Karmelu. Jest ona jeszcze jednym dowodem żywej więzi tradycji hebrajskiej z osobą proroka Eliasza, często wiążącej się ściśle ze środowiskiem geograficznym góry Karmel. Nowy Testament jest świadkiem przypisywania prorokowi coraz to większej roli w dziejach narodu żydowskiego, co przejęła tradycja rabinistyczna pierwszych wieków. Liturgia — jak to jeszcze dzisiaj możemy stwierdzić — ostatecznie uświęciła ten związek. W Starym Testamencie tak zwany cykl eliański został włączony do Ksiąg Królewskich (1 Kri 17-19; 21; 2 Kri 1-2). Rozdziały te opowiadają różne przygody
•BM1S1
19
O.Elias Friedman
20. Przylądek Karmel, południowy kraniec Zatoki Hajfańskiej. Dominuje na nim klasztor karmelitów bosych Stella Maris.
26
G Ó R A KARMEL
S
łowo Karmel w Biblii ma różne znaczenia: oznacza kolor purpurowo-czerwony, „świeże ziarno pszenicy" albo „jęczmień". W odniesieniu do góry Karmel, oznaczał pierwotnie rozległy obszar porośnięty bujnymi gęstymi krzewami. Taką właśnie jest roślinność góry Karmel, która przez cały rok pozostaje zielona dzięki obfitej rosie, przynoszonej przez zachodni wiatr wiejący od morza. Fauna, przynajmniej w przeszłości, była tutaj bardzo zróżnicowana. Pod osłoną krzewów żyły hieny, dzikie koty, wilki, lisy, szakale i węże. Niektórzy podróżnicy wspominają także o panterach.
wschód od Hajfy, w Wadi Murara (Nahal Hame'arot) można oglądać groty, w których między 1929 a 1934 rokiem archeolog Dorothy Garrod odkryła szczątki ludzkie, znane pod nazwą Homo Carmelensis. Góra Karmel jest krainą wzgórz i dolin, mającą kształt równoramiennego trójkąta o ściętym wierzchołku, leżącą na przedłużeniu wzgórz Samarii w kierunku północno-zachodnim. Jej powierzchnia wynosi ok. 150 km 2 , rozciąga się między 3 2 ° a 5 1 ° szerokości geograficznej północnej oraz 3 2 ° a 3 7 ° długości geograficznej wschodniej.
Od najdawniejszych czasów mieszkał tutaj również człowiek. 23 kilometry na
Północno-zachodni wierzchołek trójkąta kończy się przylądkiem (Rosh Ha-
Fausto Spinelli
PIERWSZY KLASZTOR KARMELITAŃSKI
NA G Ó R Z E KARMEL
O
becnie prowadzi się prace wykopaliskowe, konserwacyjne i restauratorskie na terenie ruin pierwszego klasztoru karmelitów w Wadi 'ain es-Siah na górze Karmel. Zostały one podjęte z inicjatywy o. Felipe Sainz de Baranda, przełożonego generalnego w latach 1979-1991. Celem tego przedsięwzięcia jest zabezpieczenie zachowanych ruin lub przynajmniej ich najważniejszej części przed dalszą szybką degradacją, czy też nawet zupełnym zniszczeniem .
62. Siena. Pinokoteka Miejska. Piętro Lorenzetti, Nastawa ołtarza. Karmelici zmieniają płaszcz pasiasty na biały. Zmiany dokonano w 1287 r.
W marcu 1987 roku Eugenia Nitowski, archeolog amerykański, rozpoczęła serię wykopalisk archeologicznych na tym samym terenie, gdzie w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych pracował już archeolog franciszkański, o. Bellarmino Bagatti.
Wadi Wadi 'ain es-Siah jest jedną z dolin góry Karmel, które opadają prostopadle do wybrzeża. Znajduje się cztery kilometry od Hajfy, na głównej drodze nadbrzeżnej prowadzącej do Tel-Avivu. Inne wadi ( = doliny) góry Karmel są znane z bardzo cennych odkryć archeologicznych. W ich grotach znaleziono liczne szczątki człowieka przedhistorycznego, zwanego Horno Carmelensis. Wadi 'ain es-Siah przykuwa naszą uwagę, ponieważ ją to właśnie w czasie wypraw krzyżowych wybrali eremici łacińscy na miejsce swego zamieszkania. Jak wówczas, tak i dzisiaj, kto pragnie odwiedzić klasztor, przybywając od strony wybrzeża, musi pokonać znaczną część wąskiej i stromej doliny. Zanim dojdzie do tarasu, na którym zbudowano klasztor, prawie w połowie drogi, napotka urodzajne dno doliny, częściowo zamienione w ogród. Było to możliwe dzięki obfitemu źródłu, zwanemu „źródłem Eliasza". Wytryskuje ono u podnóża północnego zbocza doliny. Jego wody wpływają do dużej sadzawki, dzisiaj przykrytej, również wykutej w skale. Nieco wyżej dolina zwęża się między dwoma szczytami: od północy wzgórze Kababir, od południa zaś Karmeliya, które tworzą jakby naturalną bramę. Idąc dalej w górę, dochodzimy do nie-
62
63
Wstawiać się przed Bogiem
ROZDZIAŁ PIĄTY
za wszystkimi Czuwając w oczekiwaniu na Oblubieńca 'całkowitym darze z własnego istnienia i z całego własnego życia wyraża się wola życia i działania z Chrystusem, aż ) ) w z do cierpienia i uczestniczenia w Jego straszliwej śmierci, z której wytryska dar łaski dla ludzkości. W ten sposób życie oblubienicy Boga przemienia się w macierzyństwo duchowe wobec całej odkupionej ludzkości, i nie jest ważne, czy ona sama bezpośrednio uczestniczy w pracy dla zbawienia dusz, czy też jest tylko Jego ofiara, która rodzi owoc łaski, czego nie uświadamia sobie ani ona sama, ani, być może, żaden człowiek". Tak pisała Edyta Stein, karmelitanka bosa, rozważając. udział Maryi w zbawczym dziele Chrystusa Zbawiciela.
W,
i8i
Hajfa
KiaS~tor
kameiitanek bosych.
Królowa
Karmelu czuwa nad Hajfańską.
Zatoką
Karmelitanki bose żyjące w Ziemi Świętej podejmują posłanie miejsc, w których zbawcze działanie Boga objawiło się w sposób dotykalny i ,, rozważając słowo Pańskie oraz czuwając na modlitwie", wyrażają nadzieję Kościoła oczekującego przyjścia swego Pana.
SPIS TREŚCI Przedmowa
str.
7
»
9
Biblia i tradycja karmelitańska
»
11
G Ó R A KARMEL W BIBLII
»
12
Wstąp ROZDZIAŁ PIERWSZY
Góra Eliasza
ELIASZ, ELIZEUSZ I G Ó R A KARMEL
»
19
GÓRA KARMEL
»
26
T R A D Y C J A ELIAŃSKA
»
33
C H A R Y Z M A T I DUCHOWOŚĆ MARYJNA Z A K O N U
»
41
ŚWIĘTA T E R E S A O G Ó R Z E KARMEL
»
48
D R O G A NA G Ó R Ę K A R M E L ŚW. JANA OD K R Z Y Ż A
»
50
Powstanie zakonu karmelitańskiego
»
53
E R E M I C I NA G Ó R Z E K A R M E L
»
54
P I E R W S Z Y K L A S Z T O R KARMELITAŃSKI NA G Ó R Z E K A R M E L
»
63
A L B E R T , P A T R I A R C H A JEROZOLIMSKI
»
69
REGUŁA PIERWOTNA
»
70
BIBLIJNE KORZENIE R E G U Ł Y
»
75
DUCH REGUŁY
»
81
« P R O P O S I T U M » CZYLI IDEAŁ P I E R W O T N Y K A R M E L U
»
86
Powrót na Górę Karmel
»
91
O D B U D O W A SANKTUARIUM
»
92
MATKA BOŻA Z G Ó R Y KARMEL
»
119
CHRZEŚCIJAŃSKIE LEGENDY O G Ó R Z E KARMEL
»
121
T O P O G R A F I A KARMELITAŃSKA
»
126
W Izraelu w X X wieku
»
129
KLASZTOR «STELLA MARIS»
»
130
REZYDENCJA W HAJFIE ( 1 7 6 7 - 1 9 5 0 )
»
138
PARAFIA ŁACIŃSKA W H A J F I E ( 1 9 4 8 - 1 9 9 3 )
»
145
EL-MUHRAQA
»
150
SIOSTRY KARMELITANKI ŚWIĘTEJ T E R E S Y
»
155
K A R M E L ŚW. J Ó Z E F A W ISFIYA
»
160
JEROZOLIMA
»
162
ROZDZIAĆ DRUGI
Źródło
Eliasza
ROZDZIAŁ TRZECI
Odnowiona
obecność
ROZDZIAŁ CZWARTY
Kwitnący szczyt
Karmelu
ROZDZIAŁ PIĄTY
Wstawiać siec przed Bogiem za wszystkimi Czuwając w oczekiwaniu na Oblubieńca
str.
165
KARMEL W JEROZOLIMIE
»
166
KARMEL W BETLEJEM
»
173
KARMEL W NAZARECIE
»
179
KARMEL Z G Ó R Y KARMEL
»
188
M A Ł A ARABKA
»
201
KWIAT Z ZIEMI ŚWIĘTEJ
»
211
BIBLIOGRAFIA
»
216
INDEKS
»
217