Dziciątko Jezus w Karmelu. Materiały z sesji naukowej. by Wydawnictwo Karmelitów Bosych

SERIA „KARMEL ŻYWY” ––––––––––––––––––––––––––––––––––––

KARMELITAŃSKI INSTYTUT DUCHOWOŚCI WYDAWNICTWO KARMELITÓW BOSYCH

AUTORZY: A. RUSZAŁA OCD J.W. GOGOLA OCD S.T. PRAŚKIEWICZ OCD K.Z. DUBEL CSCIJ B.B. BATOG CSCIJ I.E. KWIATKOWSKA CSCIJ KS. J. KAPŁON I. WITASZEWSKA KS. T. PIKOR B.T. STEFAŃSKA CSCIJ S.I. OŠMJANSKA CSCIJ

DZIECIĄTKO JEZUS W KARMELU SESJA NAUKOWA Z OKAZJI 100. ROCZNICY EREKCJI BRACTWA DZIECIĄTKA JEZUS W KRAKOWIE 25 stycznia 2014

Pod red. o. Jerzego Wiesława Gogoli OCD i s. Konrady Zofii Dubel CSCIJ

Kraków 2014 Karmelitański Instytut Duchowości Wydawnictwo Karmelitów Bosych

Imprimi potest: O. Tadeusz Florek OCD, prowincjał Kraków, dnia 14 listopada 2014 r. Nr 441/2014

Wydawnictwo Karmelitów Bosych 31-222 Kraków, ul. Z Glogera 5 www.wkb-krakow.pl e-mail: wydawnictwo@wkb.krakow.pl wydawnictwo@karmel.pl

ISBN 978-83-7305-338-8

SŁOWO WSTĘPNE Karmelitański Instytut Duchowości co roku, zwykle w miesiącu maju, organizuje Dni duchowości, podczas których znawcy przedmiotu pochylają się nad pismami świętych Karmelu, wydobywając z nich to, co pozostaje aktualne, niezależnie od upływającego czasu i zmieniającej się mentalności ludzi. Zamysł ten wyraża sam tytuł serii, w której głoszone podczas tych dni konferencje, zostają publikowane: „Karmel żywy”. Nie jest jednak regułą, że ta seria musi zawierać jedynie wspomniane materiały. W numerze 9/2006 publikowaliśmy już materiały z sesji poświęconej Służebnicy Bożej Matce Teresie Kierocińskiej, współzałożycielce Zgromadzenia Karmelitanek Dzieciątka Jezus „Świadek miłości Boga i człowieka”. Był to owoc sympozjum zorganizowanego w 60. rocznicę jej śmierci. Obecny numer 18 zawiera z kolei owoc sesji pt. „Dzieciątko Jezus w Karmelu”, która odbyła się w naszym instytucie 25 stycznia 2014 roku z okazji 100. rocznicy erygowania Bractwa Dzieciątka Jezus przy kościele Karmelitów Bosych w Krakowie. Duchowość Dzieciątka Jezus nie jest zarezerwowana dla jednego zgromadzenia zakonnego. Jest duchowością eklezjalną, przeznaczoną dla ogółu wiernych, jest także duchowością żywą. Przeżywanie jej dzisiaj wymaga jednak odpowiedniej lektury, która odwołując się do faktów historycznych, pokazuje elementy niezmienne, stanowiące jej istotę oraz elementy zmienne, uzależnione od epoki i mentalności ludzi. Jestem przekonany, że niniejsza publikacja spełnia takie warunki a przez to stanowi ważny przyczynek dla realizacji przedsięwzięcia, które przed kilkunastu laty nazwaliśmy „Karmelem żywym”. O. Jerzy Wiesław Gogola OCD Dyrektor KID Kraków, październik 2014 r.

WPROWADZENIE „IM WIĘCEJ MNIE UCZCICIE, TYM WIĘCEJ BŁOGOSŁAWIĆ WAM BĘDĘ”

Z okazji 100. rocznicy erygowania Bractwa Dzieciątka Jezus przy krakowskim kościele Karmelitów Bosych w dniu 25 stycznia 2014 r. w Karmelitańskim Instytucie Duchowości przy ul. Rakowickiej 18a odbyła się sesja naukowa pod hasłem: „Dzieciątko Jezus w Karmelu”. Organizatorami sesji byli: klasztor Karmelitów Bosych w Krakowie oraz Zgromadzenie Sióstr Karmelitanek Dzieciątka Jezus, a konkretniej: Postulacja sł. B. o. Anzelma Gądka OCD w Łodzi. W sesji wzięło udział ponad 200 osób. Oprócz organizatorów, prelegentów i sióstr karmelitanek Dzieciątka Jezus przybyło wiele osób z laikatu karmelitańskiego oraz indywidualni czciciele Dzieciątka Jezus, którzy o naszej sesji dowiedzieli się z informacji przekazywanych przez media. O godz. 9 w kaplicy Instytutu została odprawiona Msza święta, której przewodniczył i wygłosił homilię o. dr Andrzej Ruszała OCD, prowincjał Krakowskiej Prowincji Karmelitów Bosych. W pierwszej części sesji zabrało głos czterech prelegentów. Ojciec prof. Jerzy W. Gogola OCD – w swoim referacie „Duchowość Dzieciątka Jezus u Świętych Karmelu terezjańskiego” ukazał duchowość i kult Dzieciątka Jezus zwłaszcza u trzech karmelitańskich doktorów Kościoła: św. Jana od Krzyża, św. Teresy od Jezusa i św. Teresy od Dzieciątka Jezus. Karmel zawsze traktował tajemnicę Wcielenia oraz misterium Betlejem i Nazaretu jako szkołę życia duchowego opartego na elementarnych postawach, wynikających z pozytywnych cech dziecka, takich jak: pokora, ubóstwo, ufność, miłość prostota, o których pisze

Wprowadzenie

sł. B. o. Anzelm Gądek OCD. Duchowość, będąca owocem duchowej więzi z Chrystusem w tajemnicy Jego dziecięctwa, była przeżywana przez wielu świętych Karmelu. Ojciec dr Szczepan T. Praśkiewicz OCD – mówił na temat kultu Dzieciątka Jezus w Polskiej Prowincji Karmelu reformowanego. Prelegent zadał sobie trud przeprowadzenia sondażu w klasztorach Ojców Karmelitów Bosych i Sióstr Karmelitanek Bosych, by zebrać do swego referatu materiał źródłowy i stwierdzić, że Karmel w Polsce zachowuje uświęcone przez pokolenia wszystkie tradycje i zwyczaje adwentowe i bożonarodzeniowe. Dzieciątko Jezus jest czczone również poza tymi okresami liturgicznymi, szczególnie 25. miesiąca. Wspomniał też o bractwach Dzieciątka Jezus założonych przez karmelitów – przy klasztorze w Krakowie (1914) staraniem sł. B. o. Anzelma Gądka OCD, Wadowicach, i w następnych latach w Lublinie, w Czernej i w Łodzi. Kaplica Dzieciątka Jezus w kościele na Rakowickiej była odnawiana w latach 1959–1960, polichromię wykonywała s. Marcelina Jachimczak CSCIJ. Siostra Konrada Z. Dubel CSCIJ – zaprezentowała referat połączony z prezentacją multimedialną pt. „Dzieciątko Jezus w życiu i duchowości sł. B. o. Anzelma Gądka OCD”. Rok 1914 – rok założenia Bractwa Praskiego Dzieciątka Jezus – był w kościele ojców karmelitów w Krakowie czasem imponującego rozkwitu pracy duszpasterskiej. Od początku istnienia bractwa Dzieciątka Jezus każdego miesiąca nabożeństwa ku czci Praskiego Dzieciątka Jezus odprawiał o. Anzelm, w ich czasie głosił kazania dla licznie przybywających dzieci. Na użytek bractwa przetłumaczył z języka niemieckiego modlitewnik, który zawiera tekst 12 tajemnic Drogi betlejemskiej oraz napisał hymn bracki Królu mej duszy. Pragnieniem o. Anzelma było niesienie Dzieciątka Jezus wszystkim ludziom. Według jego nauki dziecięctwo duchowe nie jest tylko nabożeństwem do Dzieciątka; „nabożeństwo prowadzi do dziecięctwa, rozwija je i kształci na wzór synostwa Jezusowego”. Sługa Boży sam żył duchowością Dzieciątka Jezus. Według o. dr. Ottona Filka OCD, cześć

Konrada Z. Dubel CSCIJ

i naśladowanie Bożego Dzieciątka stanowiło „serce” duchowości o. Anzelma i szkołę formacji Zgromadzenia. Siostra Bogdana B. Batog CSCIJ – w wystąpieniu: „Miłość do Dzieciątka Jezus w życiu i działalności czcigodnej sł. B. m. Teresy Kierocińskiej” ukazała życie matki Teresy jako wielkiej czcicielki Dzieciątka Jezus, która darzyła Je wiarą i zaufaniem. Za jej przykładem podążały również pierwsze Siostry Zgromadzenia, którymi Sługa Boża przez 25 lat kierowała. Matka Założycielka rozwijała w sobie miłość do Boskiego Dzieciątka, będąc pod duchowym wpływem sł. B. o. Anzelma. Najpierw jako karmelitanka świecka, od 1915 r. jako członkini bractwa, a potem od 1922 r. jako współzałożycielka nowego polskiego Zgromadzenia. Jej życie i działalność oraz poświadczenie niedawno (2 maja 2013) głosem Kościoła heroiczności jej cnót świadczą o tym, że miłość do Dzieciątka Jezus jest drogą do świętości. Często z ust jej wyrywały się akty uwielbienia Boga, promieniowała ideałem „małej drogi” duchowego dziecięctwa. Referat był ubogacony prezentacją multimedialną. Druga część sesji była trójgłosem na temat współczesnych form kultu Dzieciątka Jezus i miała wymiar typowo duszpasterski. Siostra Imelda E. Kwiatkowska CSCIJ – zauważyła, że w Zgromadzeniu kult Dzieciątka Jezus w zasadniczych jego praktykach jest kontynuowany. Współcześnie w apostolstwie sióstr jest on wielką potrzebą czasu, zwłaszcza wobec zagrożeń rodziny i młodego pokolenia. Pod patronatem Dzieciątka Jezus siostry przy naszych klasztorach prowadzą przedszkola, ochronki i świetlice, a przy parafiach bractwa Dzieciątka Jezus, które podczas prelekcji zostały zaprezentowane w formie multimedialnej. Najdłuższą tradycję w Zgromadzeniu ma Bractwo Dzieciątka Jezus w Zakopanem (ul. Regle 13), założone przez s. Walerię Wróbel CSCIJ, które w swoich szeregach miało ponad tysiąc członków, o czym świadczą prowadzone kroniki. Inne bractwa działają w: Gołkowicach, Kroczycach, w Sosnowcu i najmłodsze w Niegowici, w rodzinnej parafii sł. B. o. Anzelma

Wprowadzenie

Gądka OCD, zaprowadzone przez s. Roselinę Śliwę. Przy innych naszych domach, zwłaszcza w Toruniu, siostry prowadzą spotkania formacyjne czcicieli Dzieciątka, organizują konferencje biblijne o Ewangelii dzieciństwa Pana Jezusa (wg Łk). Na modlitwę do Dzieciątka Jezus każdego 25. dnia miesiąca zapraszają nie tylko dzieci, ale i młode małżeństwa, i matki oczekujące dzieci. Tego typu działalność formacyjną zapoczątkowała w Toruniu s. Noela Izdebska. Siostry wyrażają także swą miłość i cześć do Dzieciątka Jezus w twórczości artystycznej, malarskiej, rzeźbiarskiej i poetyckiej. Ksiądz dr Julian Kapłon – który reprezentował ks. kustosza Sanktuarium Dzieciątka Jezus w Jodłowej, poinformował uczestników sesji o historii kultu i modlitwach każdego 25. dnia miesiąca w tym pięknym miejscu diecezji tarnowskiej. W ciągu roku przyjeżdża do sanktuarium ok. 150 grup pielgrzymkowych, w tym wiele dzieci pierwszokomunijnych z rodzicami i młode małżeństwa. Pani Irena Witaszewska – z Bractwa Dzieciątka Jezus z Rzeszowa-Fary oraz członkini Rodziny Szkaplerznej, podzieliła się doświadczeniem i dała świadectwo zakładania takiego bractwa przy parafii. Pokonała ufnie wiele trudności, które zaowocowały ożywieniem życia parafialnego i z „parafii emerytów” kościół ten stał się pełen dzieci. Tworzy się na tym gruncie prawdziwe „sanktuarium” Praskiego Dzieciątka, gdzie licznie przybywają także młode małżeństwa i matki z nowym życiem pod sercem. Prowadzona jest tam nawet księga łask, która szybko się zapełnia. Opiekunem bractwa, delegowanym z ramienia krakowskiej prowincji OCD, był o. Paweł Ferko, przeor klasztoru w Przemyślu. Bractwo rzeszowskie rozpoczęło wydawanie biuletynu pt. „Maleńka Miłość”. Pani Irena wspomniała również o słynącym łaskami Dzieciątku, czczonym w kościele parafialnym w pobliskim Zagórzu, gdzie znajduje się figurka przekazana temu kościołowi przez o. Józefa Prusa OCD (†1962). Ksiądz Tadeusz Pikor – który wraz z delegacją czcicielek Dzieciątka Jezus przybył z parafii Golcowa na Podkarpaciu, dał świadectwo o cudach, jakich w tej miejscowości dokonało

Konrada Z. Dubel CSCIJ

Dzieciątko Jezus. Od 1920 roku czczona jest tam figurka Dzieciątka Jezus przekazana przez świątobliwą świecką czcicielkę Marię Śmigiel. Ksiądz pragnie wznowić erygowane w tej parafii w 1938 r. bractwo, które dawniej prężnie działało. Podsumowania sesji dokonał o. prowincjał Andrzej Ruszała OCD. Na koniec zabrała głos m. Błażeja Stefańska, przełożona generalna Zgromadzenia i podziękowała wszystkim za udział w sesji. Spotkanie zakończył minikoncert scholi sióstr karmelitanek Dzieciątka Jezus z Łodzi, Torunia i Ksawerowa, która wykonała kilka utworów ku czci Dzieciątka Jezus. Adaptacji tekstów sł. B. o. Anzelma dokonała s. Ewelina Wrześniewska KDzJ, muzykę napisał ks. prof. Ireneusz Pawlak. Dziękujemy wszystkim uczestnikom sesji za udział i świadectwo miłości do Dzieciątka Jezus, które wspólnie uczciliśmy w roku duszpasterskim pod hasłem: „Wierzę w Syna Bożego”. Kult Dzieciątka jest na nasze czasy! Jest on wielką potrzebą współczesnej rodziny i ucieczką w dzisiejszych zagrożeniach młodego pokolenia. Zamówienia materiałów z sesji, w formie książkowej i audiowizualnej, można składać na adres: e-mail: azkarmel@archidiecezja.lodz.pl tel. +48 728-302-374 s. Konrada Zofia Dubel CSCIJ

PROGRAM Sesji „DZIECIĄTKO JEZUS W KARMELU” z okazji 100. rocznicy Bractwa Dzieciątka Jezus erygowanego przy kościele Karmelitów Bosych w Krakowie 25 stycznia 2014 r. (sobota) Karmelitański Instytut Duchowości, Kraków, ul. Rakowicka 18a 9.00 – Msza św. w kaplicy KID, pod przewodnictwem o. dr Andrzeja Ruszały OCD, prowincjała Krakowskiej Prowincji Karmelitów Bosych 10.00 – Rozpoczęcie sesji – o. prof. dr hab. Jerzy Gogola OCD 10.10 – o. prof. dr hab. Jerzy Gogola OCD, Duchowość Dzieciątka Jezus u świętych Karmelu 10.30 – o. dr Szczepan Praśkiewicz OCD, Kult Dzieciątka Jezus w Polskiej Prowincji Karmelu 10.50 – s. mgr lic. Konrada Dubel CSCIJ, Dzieciątko Jezus w życiu i duchowości sługi Bożego o. Anzelma Gądka OCD 11.10 – s. mgr Bogdana Batog CSCIJ, Miłość do Dzieciątka Jezus w życiu i działalności Czcigodnej Sługi Bożej m. Teresy Kierocińskiej 11.30 – 11.55 – Przerwa na kawę 12.00 – Modlitwa Anioł Pański 12.05 – Trójgłos na temat współczesnych form kultu Dzieciątka Jezus – s. mgr lic. Imelda Kwiatkowska CSCIJ, Współczesne formy kultu Bożego Dzieciątka w Zgromadzeniu Sióstr Karmelitanek Dzieciątka Jezus – ks. dr Julian Kapłon, Historia kultu Dzieciątka Jezus w Jodłowej

Program sesji – mgr Irena Witaszewska, Formy kultu Dzieciątka Jezus w parafii Rzeszów-Fara Podsumowanie sesji – o. prowincjał Andrzej Ruszała OCD Podziękowanie m. Błażei Teresy Stefańskiej CSCIJ, przełożonej generalnej Minikoncert scholi sióstr karmelitanek Dzieciątka Jezus – utwory o Dzieciątku Jezus, na bazie tekstów sł. B. o. Anzelma Gądka OCD, mel. ks. prof. Ireneusz Pawlak

ORGANIZATORZY SESJI: Klasztor Karmelitów Bosych w Krakowie-Śródmieście oraz Zgromadzenie Sióstr Karmelitanek Dzieciątka Jezus, Postulacja sł. B. o. Anzelma Gądka OCD, ul. Złocieniowa 38, 91-358 Łódź

HOMILIA O. ANDRZEJA RUSZAŁY OCD PRZEŁOŻONEGO PROWINCJALNEGO

KRAKOWSKIEJ PROWINCJI KARMELITÓW BOSYCH WYGŁOSZONA PODCZAS MSZY ŚW. INAUGURUJĄCEJ SESJĘ

Drodzy Bracia i Siostry, tematyka tej sesji „Dzieciątko Jezus w Karmelu” dotyka tajemnicy bardzo bliskiej naszemu Zakonowi i jego duchowości. Tajemnica Dzieciątka Jezus jest to najpierw tajemnica człowieczeństwa Chrystusa. Dzieciątko Jezus bowiem to Bóg, który stał się człowiekiem. Pamiętamy, jak święci naszego Zakonu bardzo bronią właśnie tajemnicy człowieczeństwa Chrystusa, w szczególności w odniesieniu do życia duchowego. Św. Teresa od Jezusa, która na tle sporów teologicznych, jakie miały miejsce w jej czasach i pod wpływem tych, którzy twierdzili, że droga do Boga poprzez kontakt z człowieczeństwem Chrystusa może jest dobra w początkach życia duchowego, kiedy jeszcze posługujemy się w modlitwie zmysłami i wyobrażamy sobie to Człowieczeństwo, lecz na wyższych etapach życia duchowego, zwłaszcza, kiedy mamy do czynienia z kontemplacją wlaną, człowiek powinien się już odrywać od wszystkiego co zmysłowe, a więc również od Człowieczeństwa Chrystusa, sama początkowo przyjęła ten punkt widzenia. Bóg jednak pokazał Teresie, jak bardzo fałszywe i szkodliwe były rozumowania tych, jak ich później nazwie – „niedouczonych” teologów. Kiedy wreszcie to zrozumiała, z całą mocą naucza, że Jezus, czyli Słowo, które stało się Ciałem, zawsze jest jedyną drogą prowadzącą do Ojca, że zawsze jest naszym Zbawicielem, obojętnie na jakim etapie życia duchowego byśmy nie byli. Stąd też kontakt z Nim jest czymś nieodzownym na każdym etapie życia duchowego. Tego

Andrzej Ruszała OCD

właśnie naucza Teresa i za to m. in. też została obdarzona tytułem doktora Kościoła. Podobnie inny z karmelitańskich doktorów Kościoła – św. Jan od Krzyża – w swoich pismach, a taką „perełką” jest zwłaszcza 22 rozdział drugiej księgi „Drogi na Górę Karmel”, kieruje nas – czytelników do Chrystusa w Jego Człowieczeństwie, jako do jedynej drogi prowadzącej do Ojca. Pisze tam m.in., że nie widzenia, objawienia i pragnienie ich, ale przylgnięcie do Człowieczeństwa Chrystusa jest pewną i bezpieczną drogą do zjednoczenia z Bogiem. Tak więc tajemnica Dzieciątka Jezus to jest tajemnica Człowieczeństwa Chrystusa i absolutnie centralnej roli Chrystusa – Człowieka w naszym życiu duchowym. Ale nasi święci w kontemplowaniu Człowieczeństwa Jezusa szczególnie upodobali sobie chyba tajemnicę Jego dziecięctwa. Dziecięctwa rozumianego nie tylko jako pewien okres w Jego życiu, a więc pierwsze lata życia Chrystusa, ale przede wszystkim jako pewną postawę wewnętrzną, jako pewien zespół cech, jakie widzimy u Jezusa; cech, które są charakterystyczne właśnie dla dziecka. Pamiętamy słowa Jezusa z Ewangelii, że „jeśli nie staniecie się jak dzieci, nie wejdziecie do Królestwa Bożego”. Tak więc stać się jak dziecko, to nie jest coś fakultatywnego w naszym życiu, a więc coś, co może, ale nie musi być. Jezus jednoznacznie mówi, że jest to coś koniecznego, bo jeśli nie staniecie się jak dzieci, nie wejdziecie do Królestwa Bożego. Mówiąc o byciu jak dziecko, mamy na myśli pewne cechy charakterystyczne dla dziecka, ale jak najbardziej aktualne i potrzebne także w naszym – jako dzieci – kontakcie z Bogiem – Ojcem. Taką cechą, charakterystyczną dla dziecka jest przede wszystkim ogromna ufność wobec rodziców. Rodzice są dla dziecka wszystkim, bo przez nich ono poznaje świat, od nich doznaje ono miłości i właściwie wszystkiego w pierwszych miesiącach i latach swojego życia, poprzez nich też poznaje świat i jest weń wprowadzane. Cechą dziecka jest również prostota, niepoleganie na sobie, ale spodziewanie się wszystkiego od rodziców; pokora, jako radosna świadomość własnej słabości, bo

Homilia

rzeczywiście dziecko niewiele samo może, ale wie, że wszystkiego może się spodziewać od rodziców. Przykład takiej postawy dziecka we wspomnianych wyżej aspektach daje nam przede wszystkim Pan Jezus w odniesieniu do swego Ojca, co wielokrotnie opisują Ewangelie. Wśród świętych karmelitańskich szczególnie wyrazisty przykład tej drogi duchowego dziecięctwa daje nam kolejny doktor Kościoła – św. Teresa od Dzieciątka Jezus. Często nazywała siebie i w listach podpisywała się jako „mała” Teresa. Wiele by tutaj można mówić o tej drodze duchowego dziecięctwa, której Mała Teresa naucza i swoimi pismami, i przede wszystkim swoim życiem. Dzisiaj też, jak wspomniałem na początku Mszy św., w liturgii obchodzimy święto nawrócenia św. Pawła. Jest to bardzo ważne wydarzenie w dziejach Kościoła. Nawrócenie człowieka, który staje się Apostołem Narodów. Wydaje się jednak, że na to wydarzenie, które przypomina dzisiejsze święto, możemy też popatrzeć jako na wkroczenie Pawła na drogę bycia dzieckiem przed Bogiem. Tak zresztą jest chyba w każdym autentycznym nawróceniu. Paweł, hardy, pewny siebie faryzeusz, polegający na sobie, na swoim pochodzeniu, wiedzy, którą zdobył, zostaje pod Damaszkiem rzucony w proch przez Boga. Ten upadek z konia i zanurzenie się w pyle drogi oraz ślepota Pawła, która z tym doświadczeniem była związana, sprawiają, że ten pyszny faryzeusz staje się człowiekiem pokornym. Nie ufa już sobie, ale Jezusowi i Jego głosowi, od którego oczekuje pouczenia, co ma dalej czynić. Paweł, któremu się wydawało, że doskonale wie, co ma czynić wtedy, kiedy więził i przyczyniał się do skazania na śmierć chrześcijan, w tym momencie pokornie, można powiedzieć jak dziecko, pyta: „co mam czynić Panie?”. Poddaje się prowadzeniu innych ludzi, uczy się bycia zależnym od innych, bo Jezus – odpowiadając na jego pytanie, co ma czynić mówi: „idź do Damaszku, tam ci powiedzą, co masz czynić”. Jezus odsyła Pawła do innych ludzi, uczy go posłuszeństwa innym. Wiemy, że w tej postawie dziecka, całkowitej zależności od

Andrzej Ruszała OCD

Jezusa, ale też Kościoła, w postawie ufności wobec Chrystusa, Paweł wytrwa do śmierci. Człowieczeństwo Chrystusa jest jednym z ulubionych tematów w jego listach, w których z miłością, podziwem i wdzięcznością objawia tajemnicę człowieczeństwa Pana i zbawienia dokonanego przez Chrystusa – Człowieka. Z życia tą tajemnicą św. Paweł czerpie moc do apostolatu, do rozlicznych trudów, w końcu także do męczeństwa. Paweł w swym sercu rzeczywiście pozostał do końca dzieckiem, a momentem zwrotnym w tym było wydarzenie spod Damaszku, o którym mówi dzisiejsze czytanie. Prośmy Pana, aby postawy dziecka nieustannie uczył także nas. Niech sympozjum, które będzie poruszać tematy związane z tą tajemnicą, będzie dla nas pomocą ku temu.

WYKAZ SKRÓTÓW D DGK DeV

GK GS

LG MUR NC PD RH RpsA VC

– Teresa od Jezusa, Droga doskonałości – Jan od Krzyża, Droga na Górę Karmel – Jan Paweł II, Dominum et Vivificantem – encyklika o Duchu Świętym w życiu Kościoła i świata – „Głos Karmelu” – Sobór Watykański II, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et Spes – Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczne o Kościele Lumen gentium – O. Anzelm, Myśli i uwagi rekolekcyjne, Sosnowiec 1954 (maszynopis) – Jan od Krzyża, Noc ciemna – Jan od Krzyża, Pieśń duchowa – Jan Paweł II, encyklika Redemptor hominis – Teresa od Dzieciątka Jezus, Rękopis A – Jan Paweł II, Vita consecrata – Adhortacja apostolska o życiu konsekrowanym i jego misji w Kościele i świecie współczesnym

DUCHOWOŚĆ DZIECIĄTKA JEZUS U ŚWIĘTYCH KARMELU JERZY WIESŁAW GOGOLA OCD

Jakikolwiek temat będący wycinkiem chrześcijańskiej duchowości jest zadaniem nieco złożonym z tej racji, że chodzi właśnie o jeden z wymiarów całości. Żaden święty w Karmelu czy poza nim nie żyje samą relacją do Dzieciątka Jezus. To misterium ziemskiego życia Jezusa na duchowości każdego z wierzących wyciska określone piętno i rzutuje na jego ogólny styl życia chrześcijańskiego. Nasz temat dotyczy tego właśnie związku Misterium Wcielenia Słowa Bożego z życiem duchowym chrześcijanina. Nie możemy oczywiście studiować wszystkich świętych Karmelu, bardziej chodzi nam w tym teologicznym przedłożeniu o wyłonienie natury omawianej duchowości w oparciu o źródła karmelitańskie, a konkretnie pisma trzech doktorów Karmelu. Po krótkim nawiązaniu do historii nabożeństwa do Dzieciątka Jezus w Karmelu, umiejscowimy je w odpowiednim teologicznym kontekście, co stanowić będzie zasadniczą część naszej refleksji, by w dalszym ciągu skupić się na duchowych postawach wierzącego wynikających z tego nabożeństwa i wyciągnąć ostateczne wnioski dla życia duchowego. 1. DUCHOWOŚĆ DZIECIĄTKA JEZUS W WYMIARZE HISTORYCZNYM

Powszechną regułą postępu w życiu duchowym u wszystkich naszych świętych karmelitańskich, jak zresztą w całej nauce

Jerzy W. Gogola OCD

mistrzów duchowości, jest naśladowanie Chrystusa. Dotyczy to całego Jego misterium Chrystusa z położeniem szczególniejszego akcentu na niektóre misteria, jak misterium Paschy i Bożego Narodzenia. W Karmelu rodzi się i rozkwita kult Dzieciątka Jezus, i to kult bardzo żywy, na długo przed Reformą, już w połowie XIII wieku i rozprzestrzenia się w wieku następnym1. Najbardziej chyba sugestywna legenda mówi o pobycie świętej Rodziny na Górze Karmel, gdy zmierzała do Egiptu i wracała stamtąd. Jest to całkiem możliwe i prawdopodobne, więc trudno nie skorzystać z okazji posiadania klasztoru na Górze Karmel i nie zignorować faktu, że w tamtym czasie nie było jeszcze chrześcijaństwa ani tym bardziej zakonów, by wyrazić swoją dumę i wyjątkowość sytuacji. Wymienić można kilka znanych postaci, które przyczyniły się do rozkwitu tego nabożeństwa jak: Jan Hildesheim (†1375), Jan Soreth (†1471), Arnold Bostiusz (†1499) a także generał zakonu Jan Battista Rossi (†1578)2. Znana jest postawa Wielkiej Teresy w stosunku do omawianego misterium. Na okoliczność Bożego Narodzenia Teresa komponowała poezje służące do śpiewu, ofiarowała statuy Dzieciątka Jezus do nowo zakładanych klasztorów, a czasami nawet tańczyła ze statuą Dziecięcia3. Według pewnego przekazu Teresa od Jezusa, idąc schodami w klasztorze Wcielenia w Awili, natknęła się na urocze dzieciątko. Zaskoczona widokiem dziecka za klauzurą zapytała je: Kim ty jesteś? A dziecię odwzajemniło pytanie: a ty kim jesteś? Teresa odpowiedziała: Teresa od Jezusa. A chłopiec: A ja jestem Jezus od Teresy. Tego rodzaju kwiatuszki zawsze mają pewne historyczne podłoże. Identyczny fakt tańczenia ze statuą Dzieciątka Jezusa odnotowano w przypadku św. Jana od Krzyża w Boże Narodzenie roku 15854. W jego biografiach odnotowano inne przypadki, 1

3 4

Por. E. BOAGA OCARM, Gesù Bambino, w: Dizionario Carmelitano, dir. E. Boaga, L. Boriello, Roma 2007, s. 394. E. BOAGA OCARM, Gesù Bambino, s. 394–395. Por. tamże, s. 395. Por. tamże.

Duchowość Dzieciątka Jezus u świętych Karmelu

z których wynika, jak bardzo kochał organizować różne celebracje ku czci Dzieciątka Jezus i wciągać w nie współbraci. Święta Teresa od Dzieciątka Jezus w oparciu o misterium dziecięctwa buduje cały system życia duchowego nazwany przez nią „małą drogą”, który polega zasadniczo na całkowitym powierzeniu się Bogu na podobieństwo małego dziecka i pielęgnowaniu cnót właściwych dziecku. Jej odkrycie poprzedziła i przygotowała wielowiekowa tradycja Karmelu.

2. TEOLOGICZNY KONTEKST NABOŻEŃSTWA DO DZIECIĄTKA JEZUS Misterium Chrystusa jest niepodzielne. Kiedy skupiamy się na misterium dziecięctwa Jezusa, nie zapominamy o misterium paschalnym. Chrystus pojawia się w życiu człowieka wierzącego cały i niepodzielny i jaki taki zaprasza go do dialogu z Bogiem Trójcą. Gdy jednak człowiek chce coś powiedzieć o Nim, zmuszony jest skupiać się na konkretnych aspektach Jego misterium i działania. Kościół, a w szczególności tradycja duchowa Kościoła, zainteresowane są wszystkimi misteriami Chrystusa; Wcielenie, dzieciństwo, życie ukryte, publiczna działalność, męki i śmierć, zmartwychwstanie. Misterium paschalne stanowi centrum wszystkich misteriów. W Chrystusie Chwalebnym pozostałe misteria są wiecznie obecne i posiadają wartość zbawczą. W. Hryniewicz podkreśla jedność misterium zbawienia: Nie ma u Ojców Kościoła dwóch soteriologii: inkarnacjonistycznej i paschalnej. Pozostali oni wierni przekonaniu o niepodzielnej jedności misterium zbawienia. W swoich refleksjach soteriologicznych nie oddzielali wcielenia od Paschy, nie dokonywali wyboru na korzyść jednego tylko wydarzenia. Nieznane były im jeszcze te dylematy, których nie zdołała uniknąć późniejsza teologia (męka

Jerzy W. Gogola OCD czy zmartwychwstanie, zbawienie czy stworzenie, łaska czy wolność…)5.

Dlatego należy przystępować do refleksji nad jednym z misteriów Chrystusa z wielką ostrożnością. Mówiąc o Dzieciątku Jezus u mistrzów Karmelu spontanicznie stawiamy na pierwszym miejscu św. Teresę z Lisieux. Jednak z perspektywy teologicznej właściwszą rzeczą jest rozpocząć od teologa i mistyka św. Jana od Krzyża. Nie chodzi tu w pierwszym rzędzie o historyczne świadectwa o jego pobożności do Dzieciątka Jezus, ale o uchwycenie jego teologicznej myśli w tym względzie. Doktor Mistyczny absolutnie nie jest skłonny do rozdzielania Chrystusa – Jego bóstwa i człowieczeństwa, poszczególnych Jego misteriów – nawet na płaszczyźnie metodologicznej. Dla niego każde osobowe imię dane Chrystusowi – Syn, Zbawca, Umiłowany, Pan, Słowo, Oblubieniec – oznacza rzeczywistą osobę Boga-Człowieka w całości tego misterium, chyba, że kontekst wskazuje na jakieś uszczegółowienie6. Jan od Krzyża unika mówienia o człowieczeństwie Chrystusa, o Chrystusie człowieku, bo robi to wrażenie pewnej dezintegracji Osoby Chrystusa. Chętnie natomiast używa tytułu Oblubieniec, bo on zawiera w sobie wszystko. Dopiero po założeniu jedności misterium Chrystusa i jego nierozdzielności możemy skupić się także na poszczególnych misteriach, jednocześnie bez podkreślania konkretnych misteriów, misterium bazowe, ogólne staje się zbyt ogólne. Widzimy więc potrzebę dwóch uzupełniających się wizji Chrystusa: na jedność Jego Misterium i na konkretne przejawy tego Misterium, a więc misteria. Od Jana od Krzyża usłyszymy wezwanie do nieustannej kontemplacji misteriów Chrystusa: Patrz dobrze, a w Chrystusie odkryjesz spełnione i urzeczywistnione swe pragnienia, a nadto jeszcze wiele więcej. 5 6

W. HRYNIEWICZ, Chrystus nasza Pascha, t. 1, Lublin 19872, s. 141–142. Por. F. RUIZ SALVADOR, Mistyk i nauczyciel św. Jan od Krzyża, cz. 1, przekł. D. Wandzioch, Poznań 2008, s. 194–195.

Duchowość Dzieciątka Jezus u świętych Karmelu

Jeżeli szukasz u mnie słowa pociechy, spojrzyj na mego Syna, posłusznego z miłości ku mnie i uciśnionego, a znajdziesz prawdziwą pociechę. Jeśli chcesz, bym ci objawił jakieś skryte rzeczy czy zdarzenia, podnieś tylko oczy na Niego, a znajdziesz najskrytsze tajemnice i mądrość, i cuda Boże. On jest ich skarbnicą, według słów mego Apostoła: In quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae Dei absconditi; „W którym ukryte są wszystkie skarby mądrości i wiedzy”. Te skarby mądrości są o wiele większe, słodsze i cenniejsze dla ciebie niż to, co byś wiedzieć pragnął. Dlatego Apostoł chlubił się nimi i pragnął nic nie rozumieć, byle tylko znać Chrystusa Ukrzyżowanego. Również gdy pragniesz wizji i objawień Bożych czy cielesnych, patrz także na mego Syna w ludzkiej postaci. Znajdziesz wtedy więcej, niż sądzisz, bo mówi o Nim św. Paweł: In ipso inhabitat omnis plenitudo divinitatis corporaliter – „W Nim cała pełność Bóstwa zamieszkuje cieleśnie” (DGK II, 22, 5–6). W tych misteriach – jak niemal poetycko zauważa F. Ruiz – Bóg objawia się w swoich atrybutach oraz ukazuje swój plan zbawienia; a ponadto objawia w się w nich człowiek, w jego udrękach i przeznaczeniu do chwały7.

Święty Jan od Krzyża w sposób bardziej dobitny wyróżnia pięć misteriów Chrystusa: Wcielenie ukazane dobitnie w narodzeniu, życie i nauczanie, mękę i śmierć, żywą obecność po zmartwychwstaniu; Eucharystię. Jego ulubione uroczystości chrystologiczne to Boże Narodzenie i Boże Ciało8. Uprzywilejowane miejsce zajmuje misterium Wcielenia. W nim zakorzenione są pozostałe misteria Jezusa Chrystusa. Nieustannie mówi o nim jako o fundamencie i syntezie wszystkich pozostałych. W nim realizuje się zjednoczenie pomiędzy Bogiem a człowiekiem: „Nie pozbawisz mię o Boże mój tego, co już raz dałeś mi w Twoim Jedynym Synu, Jezusie Chrystusie”9. Podczas drogi duchowej Oblubieniec odsłania duszy wszystkie swoje misteria, jednak oblubienica wspomina tylko

7 8 9

F. RUIZ SALVADOR, Mistyk i nauczyciel…, s. 196. Por. tamże, s. 198. ŚW. JAN OD KRZYŻA, Słowa światła i miłości, 26.

SPIS TREŚCI Słowo wstępne ........................................................................... 5 Wprowadzenie............................................................................ 6 Program .................................................................................... 11 Homilia o. Andrzeja Ruszały OCD przełożonego prowincjalnego Krakowskiej Prowincji Karmelitów Bosych wygłoszona podczas Mszy św. inaugurującej sesję ............................................................... 13 Wykaz skrótów......................................................................... 17 DUCHOWOŚĆ DZIECIĄTKA JEZUS U ŚWIĘTYCH KARMELU Jerzy Wiesław Gogola OCD 1. Duchowość Dzieciątka Jezus w wymiarze historycznym ...... 21 2. Teologiczny kontekst nabożeństwa do Dzieciątka Jezus........ 23 3. Typowe postawy dziecięctwa............................................... 27 Zakończenie ............................................................................. 32 KULT DZIECIĄTKA JEZUS W POLSKIM KARMELU REFORMOWANYM Szczepan Tadeusz Praśkiewicz OCD Wstęp........................................................................................ 35 1. Kult Dzieciątka Jezus w klasztorach polskich karmelitanek bosych w minionych stuleciach...................... 37 2. Bractwa Dzieciątka Jezus przy polskich klasztorach karmelitańskich .................................................................... 43 3. Cześć oddawana Dzieciątku Jezus w polskich wspólnotach karmelitańskich dzisiaj.................................... 46

224

Spis treści DZIECIĄTKO JEZUS W ŻYCIU I DUCHOWOŚCI SŁUGI BOŻEGO O. ANZELMA GĄDKA OCD Konrada Zofia Dubel CSCIJ

Wstęp........................................................................................ 57 Dzieciństwo i młodość Sługi Bożego ....................................... 58 Udział o. Anzelma w fundacji krakowskiej ............................. 61 Okoliczności założenia Bractwa Praskiego Dzieciątka Jezus ................................................................... 63 Łaska Dzieciątka Jezus............................................................. 66 Ojciec Anzelm jako dyrektor bractwa ...................................... 68 Pobyt w Austrii ........................................................................ 70 Założyciel Zgromadzenia ......................................................... 71 Kult Dzieciątka Jezus w Międzynarodowym Kolegium w Rzymie ............................................................ 73 Prowincjał polskiej prowincji................................................... 76 Duchowość Sługi Bożego ........................................................ 79 Ostatni etap życia ..................................................................... 81 Zakończenie ............................................................................. 83 MIŁOŚĆ DO DZIECIĄTKA JEZUS W ŻYCIU I DZIAŁALNOŚCI CZCIGODNEJ SŁUGI BOŻEJ M. TERESY KIEROCIŃSKIEJ Bogdana Bogusława Batog CSCIJ Miłość do Dzieciątka Jezus w życiu i działalności czcigodnej sługi Bożej m. Teresy Kierocińskiej .................. 85 WSPÓŁCZESNE FORMY KULTU BOŻEGO DZIECIĄTKA W ZGROMADZENIU SIÓSTR KARMELITANEK DZIECIĄTKA JEZUS Imelda Ewa Kwiatkowska CSCIJ

Spis treści

225

Wprowadzenie........................................................................ 103 Kult Dzieciątka Jezus ............................................................. 105 Formy kultu ........................................................................ 105 1. Nabożeństwo Drogi Betlejemskiej............................... 105 2. Nowenna przed uroczystością Bożego Narodzenia..... 107 3. Modlitwy do Dzieciątka Jezus ..................................... 108 4. Zwyczaje, procesje ...................................................... 108 5. Eksponowanie wizerunków Dzieciątka Jezus.............. 110 6. Twórczość artystyczna sióstr ...................................... 110 7. Karmelitanka apostołką Dzieciątka ............................ 110 Bractwa Praskiego Dzieciątka Jezus ...................................... 112 Zakończenie ........................................................................... 118 FORMY KULTU DZIECIĄTKA JEZUS W PARAFII RZESZÓW-FARA Irena Witaszewska Wprowadzenie........................................................................ 121 Kult według s. Małgorzaty od Najświętszego Sakramentu...... 122 Kult Dzieciątka Jezus przy parafii farnej w Rzeszowie ........... 123 Nabożeństwa ku czci Dzieciątka Jezus .................................. 125 Erygowanie Bractwa .............................................................. 125 Praktyki Bractwa .................................................................... 126 Odradzanie się kultu w Prowincji Krakowskiej OCD............ 127 Zakończenie ........................................................................... 128 HISTORIA KULTU DZIECIĄTKA JEZUS W JODŁOWEJ Ks. Julian Kapłon Historia kultu Dzieciątka Jezus w Jodłowej ........................... 133

226

Spis treści

Świadectwo – ks. Tadeusz Pikor ........................................... 139 Podsumowanie – Andrzej Ruszała OCD .............................. 142 Podziękowanie – m. Błażeja Teresa Stefańska CSCIJ .......... 145

DODATEK Kazanie na 130. rocznicę urodzin sł. B. o. Anzelma Gądka OCD – Andrzej Ruszała OCD ....... 149 KARMELITANKO DZIECIĄTKA, KIM JESTEŚ? Sofija Irena Ošmjanska CSCIJ Wstęp...................................................................................... 157 1. Uporządkowanie znaczenia pojęcia „dziecięctwo Boże”... 159 1.1. Synostwo Boże ............................................................ 160 1.2. Usynowienie................................................................ 162 1.3. Dziecięctwo Boże........................................................ 163 1.4. Dziecięctwo Jezusowe ................................................ 169 1.5. Dziecięctwo duchowe ................................................. 169 2. Tożsamość siostry karmelitanki Dzieciątka Jezus ............. 172 2.1. Tożsamość ludzka – wizja człowieka w ujęciu dokumentów Kościoła................................................. 173 2.2. Tożsamość synowska człowieka w stworzeniu (W Sercu Syna Bożego każdy człowiek jest dzieckiem) ............................................................ 179 2.3. Godność ciała ludzkiego ............................................. 184 3.Wymiar chrześcijański tożsamości karmelitanki Dzieciątka Jezus ................................................................. 188

Spis treści

227

4.Tożsamość zakonna karmelitanki Dzieciątka Jezus ............ 193 5.Tożsamość karmelitańska ................................................... 194 6.Tożsamość karmelitanki Dzieciątka Jezus .......................... 195 a) Istota charyzmatu założycielskiego ojca Anzelma ..... 196 b) Osoba Dzieciątka Jezus jako serce charyzmatu ........ 198 c) Dzieciątko Jezus jako wzór ........................................ 199 Podsumowanie ....................................................................... 205 Pieśni ku czci Dzieciątka Jezus Boskie Dzieciątko, z nami bądź ............................................. 207 Cześć, chwała i dziękczynienie .............................................. 208 O Boskie Dziecię, błogosław nam ......................................... 209 Kantata „Szczebiot o Dzieciątku” .......................................... 210 Królu mej duszy ..................................................................... 215 Modlitwa do Boskiego Dzieciątka ......................................... 216